BÀI THỪA KẾ ThS Lê Thị Giang Giảng viên trường Đại học Luật Hà Nội MỤC TIÊU BÀI HỌC Trình bày vấn đề chung thừa kế khái niệm, nguyên tắc, số quy định chung thừa kế Nắm nội dung thừa kế theo di chúc Hiểu kiến thức thừa kế theo pháp luật Biết quy định pháp luật toán phân chia di sản thừa kế vận dụng quy định vào thực tế CẤU TRÚC BÀI HỌC 6.1 Quy định chung thừa kế 6.2 Thừa kế theo di chúc 6.3 Thừa kế theo pháp luật 6.4 Thanh toán phân chia di sản 6.1 QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ 6.1.1 Khái niệm thừa kế, quyền thừa kế Các nguyên tắc quyền thừa kế 6.1.3 6.1.2 Một số quy định chung thừa kế 6.1.1 KHÁI NIỆM THỪA KẾ, QUYỀN THỪA KẾ Khái niệm: Thừa kế trình dịch chuyển tài sản thuộc sở hữu cá nhân cho người khác cá nhân có tài sản chết Đặc điểm: • Thừa kế tượng xã hội, có nghĩa thừa kế tất yếu khách quan, không phụ thuộc vào tồn Nhà nước, xã hội; • • Thừa kế tồn song song với vấn đề sở hữu; Thừa kế hệ luận sở hữu 6.1.1 KHÁI NIỆM THỪA KẾ, QUYỀN THỪA KẾ (tiếp theo) Khái niệm: Quyền thừa kế xuất tồn xã hội có Nhà nước pháp luật • Theo nghĩa rộng: Quyền thừa kế chế định pháp luật dân sự, tổng hợp quy phạm pháp luật điều chỉnh việc dịch chuyển tài sản người chết cho người khác theo di chúc theo trình tự định đồng thời quy định phạm vi quyền, nghĩa vụ phương thức bảo vệ quyền nghĩa vụ người thừa kế; • Theo nghĩa chủ quan: Quyền thừa kế quyền người để lại di sản quyền người nhận di sản; • Mối quan hệ quyền thừa kế quyền sở hữu:  Quyền sở hữu tiền đề cho quyền thừa kế, cá nhân phải có quyền sở hữu tài sản có tài sản để lại thừa kế;  Quyền thừa kế cụ thể hoá quyền định đoạt tài sản chủ sở hữu 6.1.2 CÁC NGUYÊN TẮC VỀ QUYỀN THỪA KẾ (1) Pháp luật bảo hộ quyền thừa kế tài sản cá nhân (2) Mọi cá nhân bình đẳng quyền thừa kế (3) Tơn trọng tự ý chí bên thừa kế bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chủ thể khác (4) Củng cố, giữ vững tình thương u đồn kết gia đình 6.1.3 MỘT SỐ QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ Người để lại di sản thừa kế: • Là người có tài sản chết để lại cho người cịn sống theo ý chí họ thể di chúc hay theo quy định pháp luật; • • Chỉ cá nhân; Khi cịn sống họ có quyền đưa loại tài sản thuộc sở hữu vào lưu thơng dân lập di chúc cho người khác hưởng tài sản sau chết Nếu không lập di chúc tái sản chia theo pháp luật 6.1.3 MỘT SỐ QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ (tiếp theo) Người thừa kế • Khái niệm: Người thừa kế người thừa hưởng di sản thừ kế theo di chúc theo pháp luật vừa hưởng di sản thừa kế theo di chúc, vừa hưởng thừa kế theo pháp luật • Phân loại người thừa kế: Người thừa kế theo di chúc Người thừa kế theo pháp luật Có thể cá nhân, pháp nhân Chỉ cá nhân Cá nhân theo ý chí người lập di chúc người thừa kế theo pháp luật phải có mối quan hệ nhân, huyết thống nuôi dưỡng với người để lại di sản 6.1.3 MỘT SỐ QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ (tiếp theo) Điều kiện người thừa kế • Điều kiện người thừa kế cá nhân:  Thứ nhất, phải người sống vào thời điểm mở thừa kế; Lưu ý: Tòa án tuyên bố chết mà ngày chết xác định sau thời điểm mở thừa kế người coi sống hưởng di sản thừa kế  Thứ hai, phải thành thai trước người để lại di sản chết sinh sống sau thời điểm mở thừa kế: Một đứa trẻ sinh thời hạn 300 ngày kể từ thời điểm mở thừa kế sống 24h trở lên thừa kế 10 6.3 THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT 6.3.1 Khái niệm thừa kế theo pháp luật Các trường hợp thừa kế theo pháp luật 6.3.3 6.3.2 Diện hàng thừa kế theo pháp luật Thừa kế vị 6.3.4 34 6.3.1 KHÁI NIỆM THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT Thừa kế theo pháp luật thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện trình tự thừa kế pháp luật quy định 2.1.1 Khái niệm 2.1.2 2.1.3 Phân loại 35 6.3.2 CÁC TRƯỜNG HỢP THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT • Thừa kế theo pháp luật áp dụng trường hợp sau đây:    Khơng có di chúc; Di chúc không hợp pháp; Những người thừa kế theo di chúc chết trước chết thời điểm với người lập di chúc; quan, tổ chức hưởng thừa kế theo di chúc khơng cịn tồn vào thời điểm mở thừa kế;  Những người định làm người thừa kế theo di chúc mà khơng có quyền hưởng di sản từ chối nhận di sản 36 6.3.2 CÁC TRƯỜNG HỢP THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT (tiếp theo) • Thừa kế theo pháp luật áp dụng phần di sản sau đây:    Phần di sản không định đoạt di chúc; Phần di sản có liên quan đến phần di chúc khơng có hiệu lực pháp luật; Phần di sản có liên quan đến người thừa kế theo di chúc họ khơng có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước chết thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến quan, tổ chức hưởng di sản theo di chúc, khơng cịn tồn vào thời điểm 37 6.3.3 DIỆN VÀ HÀNG THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT a Diện thừa kế • • Khái niệm: Diện thừa kế phạm vi người hưởng di sản thừa kế người chết Cơ sở xác định diện thừa kế: Diện thừa kế xác định dựa ba mối quan hệ sau:  Mối quan hệ hôn nhân vợ chồng quan hệ kết hôn nam nữ sở giấy đăng ký kết hôn UBND cấp xã cấp  Mối quan hệ huyết thống quan hệ người có dịng máu Hai loại quan hệ huyết thống: (i) Trực hệ: theo chiều dọc người sinh nhau; (ii) Bàng hệ: theo chiều ngang  Mối quan hệ nuôi dưỡng cha nuôi, mẹ nuôi với nuôi hợp pháp 38 6.3.3 DIỆN VÀ HÀNG THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT (tiếp theo) b Hàng thừa kế • Hàng 1:  Vợ - chồng: Vợ - chồng thuộc hàng thừa kế thứ nhau, hai bên chết trước bên thừa kế di sản người chết;  Cha, mẹ - con: Cha, mẹ thuộc hàng thừa kế thứ không phân biệt đẻ với nuôi, cha mẹ đẻ với cha mẹ nuôi Con đẻ bao gồm giá thú giá thú  Chú ý:  Con dâu, rể không người thừa kế theo pháp luật bố mẹ chồng, bố mẹ vợ ngược lại;  Quan hệ thừa kế riêng bố dượng, mẹ kế: Con riêng bố dượng, mẹ kế có quan hệ chăm sóc, ni dưỡng cha con, mẹ thừa kế di sản 39 6.3.3 DIỆN VÀ HÀNG THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT (tiếp theo) b Hàng thừa kế • Hàng 2:  Ơng bà nội ngoại cháu: Ông bà nội ngoại cháu thuộc hàng thừa kế thứ hai nhau, ngược lại cháu thuộc hàng thừa kế thứ hai ông bà nội ngoại;  Anh ruột, chị ruột em ruột: Anh chị em ruột người cha mẹ cha mẹ Một người mẹ có người đẻ nhiêu người anh chị em ruột không phụ thuộc vào việc họ có cha hay khơng • Hàng 3:   Cụ nội, cụ ngoại chắt nội, chắt ngoại người chết; Cơ, dì, chú, bác, cậu ruột người chết cháu gọi người chết cô, di, chú, bác, cậu ruột 40 6.3.4 THỪA KẾ THẾ VỊ • Thừa kế vị việc (hoặc cháu) thay vào vị trí bố mẹ (hoặc ông bà) để hưởng di sản ông bà (hoặc cụ) trường hợp bố mẹ (hoặc ông bà) chết trước chết thời điểm với ông bà (hoặc cụ) • Điều kiện áp dụng:     Chỉ áp dụng thừa kế theo pháp luật; Người thừa kế vị phải sống vào thời điểm mở thừa kế; Nếu cha mẹ hưởng cịn sống hưởng vị; Tất người thừa kế vị hưởng suất thừa kế theo luật 41 6.4 THANH TOÁN VÀ PHÂN CHIA DI SẢN 6.4.1 Thanh toán di sản thừa kế Phân chia di sản thừa kế 6.4.3 6.4.2 Hạn chế phân chia di sản Phân chia di sản thừa kế số trường hợp cụ thể 6.4.4 42 6.4.1 THANH TOÁN DI SẢN THỪA KẾ Các nghĩa vụ tài sản khoản chi phí liên quan đến thừa kế tốn theo thứ tự sau đây: • • • • • • • • • • (1) Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng; (2) Tiền cấp dưỡng cịn thiếu; (3) Chi phí cho việc bảo quản di sản; (4) Tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ; (5) Tiền công lao động; (6) Tiền bồi thường thiệt hại; (7) Thuế khoản phải nộp khác vào ngân sách Nhà nước; (8) Các khoản nợ khác cá nhân, pháp nhân; (9) Tiền phạt; (10) Các chi phí khác 43 6.4.2 PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ • Phân chia di sản theo di chúc  Việc phân chia di sản thực theo ý chí người để lại di chúc; di chúc không xác định rõ phần người thừa kế di sản chia cho người định di chúc, trừ trường hợp có thỏa thuận khác;  Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo vật người thừa kế nhận vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu từ vật phải chịu phần giá trị vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân chia di sản; vật bị tiêu huỷ lỗi người khác người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại;  Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo tỷ lệ tổng giá trị khối di sản tỷ lệ tính giá trị khối di sản vào thời điểm phân chia di sản 44 6.4.2 PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ (tiếp theo) • Phân chia di sản theo pháp luật  Khi phân chia di sản, có người thừa kế hàng thành thai chưa sinh phải dành lại phần di sản phần mà người thừa kế khác hưởng để người thừa kế cịn sống sinh hưởng; chết trước sinh người thừa kế khác hưởng;  Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản vật; khơng thể chia vật người thừa kế thỏa thuận việc định giá vật thỏa thuận người nhận vật; khơng thỏa thuận vật bán để chia 45 6.4.3 HẠN CHẾ PHÂN CHIA DI SẢN • Trường hợp theo ý chí người lập di chúc theo thỏa thuận tất người thừa kế, di sản phân chia sau thời hạn định hết thời hạn di sản đem chia; • Trường hợp yêu cầu chia di sản thừa kế mà việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống bên vợ chồng sống gia đình bên cịn sống có quyền u cầu Tòa án xác định phần di sản mà người thừa kế hưởng chưa cho chia di sản thời hạn định Thời hạn không 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế Hết thời hạn 03 năm mà bên sống chứng minh việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống gia đình họ có quyền yêu cầu Tòa án gia hạn lần không 03 năm 46 6.4.4 PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ TRONG MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP CỤ THỂ • Phân chia di sản thừa kế trường hợp có người thừa kế Trường hợp phân chia di sản mà xuất người thừa kế khơng thực việc phân chia lại di sản vật, người thừa kế nhận di sản phải toán cho người thừa kế khoản tiền tương ứng với phần di sản người thời điểm chia thừa kế theo tỷ lệ tương ứng với phần di sản nhận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác • Phân chia di sản thừa kế trường hợp có người bị bác bỏ quyền thừa kế Trường hợp phân chia di sản mà có người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế người phải trả lại di sản toán khoản tiền tương đương với giá trị di sản hưởng thời điểm chia thừa kế cho người thừa kế, trừ trường hợp có thỏa thuận khác 47 TỔNG KẾT CUỐI BÀI Những nội dung nghiên cứu Những vấn đề chung thừa kế: khái niệm; nguyên tắc thừa kế; người để lại di sản thừa kế, người thừa kế, thời điểm, địa điểm mở thừa kế, di sản thừa kế… Thừa kế theo di chúc: Khái niệm, đặc điểm thừa kế theo di chúc di chúc; điều kiện có hiệu lực di chúc… Thừa kế theo pháp luật: Khái niệm thừa kế theo pháp luật; trường hợp thừa kế theo pháp luật; diện hàng thừa kế; thừa kế vị Thanh toán phân chia di sản thừa kế 48 ... thừa kế 33 6. 3 THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT 6. 3.1 Khái niệm thừa kế theo pháp luật Các trường hợp thừa kế theo pháp luật 6. 3.3 6. 3.2 Diện hàng thừa kế theo pháp luật Thừa kế vị 6. 3.4 34 6. 3.1 KHÁI... vào thực tế CẤU TRÚC BÀI HỌC 6. 1 Quy định chung thừa kế 6. 2 Thừa kế theo di chúc 6. 3 Thừa kế theo pháp luật 6. 4 Thanh toán phân chia di sản 6. 1 QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ 6. 1.1 Khái niệm thừa... 20 6. 2 THỪA KẾ THEO DI CHÚC 6. 2.1 Khái niệm di chúc thừa kế theo di chúc 6. 2.2 Người lập di chúc 6. 2.3 Người thừa kế theo di chúc 6. 2.4 Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc 6. 2.5