BÀI CHỦ THỂ QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ ThS Lê Thị Giang Giảng viên trường Đại học Luật Hà Nội MỤC TIÊU BÀI HỌC 01 Nắm quy định 03 Lý giải Nhà nước coi chủ thể đặc biệt quan hệ pháp luật dân pháp luật cá nhân 02 04 Trình bày phân tích quy định Bộ Luật dân năm 2015 pháp nhân Xác định vai trò hộ gia đình, tổ hợp tác Bộ Luật dân năm 2015 CẤU TRÚC NỘI DUNG 2.1 Cá nhân 2.2 Pháp nhân 2.3 Nhà nước 2.4 Một số lưu ý chủ thể Bộ luật dân 2015 2.1 CÁ NHÂN 2.1.1 2.1.1 Năng lực chủ thể cá nhân 2.1.2 Giám hộ 2.1.3 Nơi cư trú cá nhân 2.1.3 Phân loại 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN Năng lực chủ thể cá nhân khả để cá nhân tham gia vào quan hệ pháp luật với tư cách chủ thể a Năng lực pháp luật dân Năng lực chủ thể b Năng lực hành vi dân 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN (tiếp theo) a Năng lực pháp luật dân cá nhân Do Nhà nước quy định − Quyền nhân thân; Năng lực pháp luật dân − Quyền sở hữu, quyền cá nhân khả pháp luật, gắn liền với thừa kế quyền khác cá nhân có cá nhân từ sinh tài sản; quyền dân nghĩa đến chết Các − Quyền tham gia quan vụ dân cá nhân có lực pháp hệ dân có nghĩa vụ luật phát sinh từ quan hệ văn 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN (tiếp theo) a Năng lực pháp luật dân cá nhân • Bắt đầu chấm dứt lực pháp luật Dân cá nhân Ngoại lệ: Đối với trường hợp thai nhi bảo lưu quyền thừa kế (theo quy định Điều 613 Bộ Luật dân năm 2015) 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN (tiếp theo) a Năng lực pháp luật dân cá nhân • Tuyên bố tích, tuyên bố chết  Tuyên bố tích Điều kiện tuyên bố Một người biệt tích 02 năm liền trở lên Tư cách chủ thể: tạm dừng Đã áp dụng biện pháp thơng báo, tìm kiếm Quan hệ hôn nhân: vợ, chồng người bị tích có quyền nộp đơn u cầu tịa giải ly Đã có u cầu người có quyền, lợi ích liên quan Hậu pháp lý người bị tuyên bố tích trở Hậu pháp lý người bị tuyên bố tích Quan hệ tài sản: Giao tài sản cho người khác quản lý Tư cách chủ thể: Khôi phục Quan hệ hôn nhân: công nhận cho hôn nhân sau Quan hệ tài sản: lấy lại tài sản từ người quản lý 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN (tiếp theo) a Năng lực pháp luật dân cá nhân • Tun bố tích, tuyên bố chết (Tiếp)  Tuyên bố chết : Người có quyền, lợi ích liên quan u cầu Tòa án định tuyên bố người chết trường hợp sau đây:  Sau 03 năm, kể từ ngày định tuyên bố tích Tịa án có hiệu lực pháp luật mà khơng có tin tức xác thực cịn sống;  Biệt tích chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà khơng có tin tức xác thực sống;  Bị tai nạn thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, từ ngày tai nạn thảm hoạ, thiên tai chấm dứt khơng có tin tức xác thực cịn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;  Biệt tích 05 năm liền trở lên khơng có tin tức xác thực sống; thời hạn tính theo quy định khoản Điều 68 Bộ luật 2.1.1 NĂNG LỰC CHỦ THỂ CỦA CÁ NHÂN (tiếp theo) b Năng lực hành vi dân cá nhân Năng lực hành vi dân cá nhân khả cá nhân hành vi xác lập, thực quyền, nghĩa vụ dân (Điều 19 Bộ Luật dân 2015) 10 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN a Năng lực chủ thể pháp nhân Năng lực pháp luật dân pháp nhân phát Năng lực pháp luật dân pháp nhân khả 2.1.1 pháp nhân có quyền, nghĩa vụ dân Năng lực pháp luật dân pháp nhân không bị hạn chế sinh từ thời điểm quan nhà nước có thẩm 2.1.3 cho phép thành lập; Năng lực Phân pháploại luật dân pháp nhân chấm pháp nhân phải đăng ký dứt kể từ thời điểm hoạt động lực chấm dứt pháp nhân quyền thành lập pháp luật dân pháp nhân phát sinh từ thời điểm ghi vào sổ đăng ký 27 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) b Hoạt động pháp nhân Hoạt động pháp nhân tiến hành thông qua hành vi cá nhân, chủ yếu thông qua người đại diện Đại diện theo pháp luật: Người đại diện theo pháp luật pháp nhân bao gồm: (i) Người pháp nhân định theo điều lệ; 2.1.1 (ii) Người có thẩm quyền đại diện theo quy định pháp luật; (iii) Phân Người Tòa án định q trình tố tụng Tịa loại án 2.1.3 Đại diện pháp nhân Đại diện theo ủy quyền: pháp nhân ủy quyền cho cá nhân, pháp nhân khác xác lập, thực giao dịch dân cho 28 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Các yếu tố lý lịch pháp nhân • Điều lệ pháp nhân:   Pháp nhân phải có điều lệ trường hợp pháp luật có quy định; Điều lệ pháp nhân có nội dung chủ yếu sau đây: Tên gọi pháp nhân; Mục đích phạm vi hoạt động pháp nhân; Trụ sở chính; chi nhánh, văn phịng đại diện, có; Vốn điều lệ, có; Quyền, nghĩa vụ thành viên, pháp nhân có thành viên; Thể thức thông qua định pháp nhân; nguyên tắc giải tranh chấp nội bộ; Thể thức sửa đổi, bổ sung điều lệ; Ðiều kiện hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, chuyển đổi hình thức, giải thể pháp nhân 29 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Các yếu tố lý lịch pháp nhân • Tên gọi pháp nhân:   Pháp nhân phải có tên gọi tiếng Việt; Tên gọi pháp nhân phải thể rõ loại hình tổ chức pháp nhân phân biệt với pháp nhân khác lĩnh vực hoạt động;   Pháp nhân phải sử dụng tên gọi giao dịch dân sự; Tên gọi pháp nhân pháp luật công nhận bảo vệ 30 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Các yếu tố lý lịch pháp nhân • Trụ sở pháp nhân:   Trụ sở pháp nhân nơi đặt quan điều hành pháp nhân; Địa liên lạc pháp nhân địa trụ sở pháp nhân Pháp nhân chọn nơi khác làm địa liên lạc • Quốc tịch pháp nhân: 2.1.3 Pháp nhân thành lập theo pháp luật Việt Nam pháp nhân Việt Nam 31 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Các yếu tố lý lịch pháp nhân • Chi nhánh, văn phòng đại diện pháp nhân  Chi nhánh, văn phòng đại diện đơn vị phụ thuộc pháp nhân, pháp nhân  Chi nhánh có nhiệm vụ thực tồn phần chức pháp nhân  Văn phịng đại diện có nhiệm vụ đại diện phạm vi pháp nhân giao, bảo vệ lợi ích pháp nhân  2.1.3 Pháp nhân có quyền, nghĩa vụ dân phát sinh từ giao dịch dân chi nhánh, văn phòng đại diện xác lập, thực • Tài sản pháp nhân Tài sản pháp nhân bao gồm vốn góp chủ sở hữu, sáng lập viên, thành viên pháp nhân tài sản khác mà pháp nhân xác lập quyền sở hữu 32 2.2.2 ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ CÁC YẾU TỐ LÝ LỊCH CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Các yếu tố lý lịch pháp nhân • Trách nhiệm dân pháp nhân:  Pháp nhân phải chịu trách nhiệm dân việc thực quyền, nghĩa vụ dân người đại diện xác lập, thực nhân danh pháp nhân;  Pháp nhân chịu trách nhiệm dân tài sản mình; khơng chịu trách nhiệm thay 2.1.3 cho người pháp nhân nghĩa vụ dân người pháp nhân xác lập, thực không nhân danh pháp nhân, trừ trường hợp luật có quy định khác;  Người pháp nhân không chịu trách nhiệm dân thay cho pháp nhân nghĩa vụ dân pháp nhân xác lập, thực hiện, trừ trường hợp luật có quy định khác 33 2.2.3 THÀNH LẬP, CẢI TỔ VÀ CHẤM DỨT HOẠT ĐỘNG CỦA PHÁP NHÂN a Thành lập pháp nhân • Trình tự mệnh lệnh Pháp nhân thành lập theo định đơn hành quan nhà nước có thẩm quyền (Thủ tướng phủ, Bộ trưởng, Chủ tịch UBND cấp tỉnh), thường áp dụng để thành lập quan nhà nước • Trình tự cho phép 2.1.3 Phân loại Được thành lập theo sáng kiến sáng lập viên, hội viên tổ chức Cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm tra tính hợp pháp điều lệ, cần thiết tồn tổ chức cho phép thành lập Thường áp dụng để thành lập pháp nhân tổ chức Ví dụ: Hội chữ thập đỏ, hội khuyến học,… • Trình tự cơng nhận Pháp nhân thành lập sở sáng kiến cá nhân tổ chức Cơ quan nhà nước kiểm tra tính hợp pháp theo trình tự, thủ tục quy định, sở định thành lập, thường áp dụng để thành lập hợp tác xã, công ty,… 34 2.2.3 THÀNH LẬP, CẢI TỔ VÀ CHẤM DỨT HOẠT ĐỘNG CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) b Cải tổ pháp nhân Hợp pháp nhân Sáp nhập pháp nhân Chia pháp nhân Tách pháp nhân A+B=C A + B = A B A : = B C A = A B Sau hợp nhất, Sau sáp 2.1.3 tách,loại pháp nhân bị nhập, Sau chia, pháp nhân bị Sau Phân pháp nhân cũ chấm dứt tồn pháp nhân sáp nhập chia chấm dứt tồn tại; tách pháp nhân kể từ thời điểm pháp nhân chấm dứt tồn tại; quyền quyền, nghĩa vụ dân tách thực quyền, thành lập; quyền và nghĩa vụ dân của pháp nhân bị chia nghĩa vụ dân nghĩa vụ dân pháp nhân sáp nhập chuyển giao cho phù pháp nhân cũ chuyển chuyển giao cho pháp nhân giao cho pháp nhân hợp với mục đích hoạt động pháp nhân sáp nhập 35 2.2.3 THÀNH LẬP, CẢI TỔ VÀ CHẤM DỨT HOẠT ĐỘNG CỦA PHÁP NHÂN (tiếp theo) c Chấm dứt pháp nhân • Giải thể: Pháp nhân giải thể trường hợp sau đây:    Theo quy định điều lệ;  Trước giải thể, pháp nhân phải thực đầy đủ nghĩa vụ tài sản Tài sản Theo định quan nhà nước có thẩm quyền; Hết thời hạn hoạt động ghi điều lệ định quan Phân loại nhà nước có thẩm quyền; 2.1.3 pháp nhân bị giải thể toán theo thứ tự sau đây: Chi phí giải thể pháp nhân; Các khoản nợ lương, trợ cấp việc, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế người lao động theo quy định pháp luật quyền lợi khác người lao động theo thoả ước lao động tập thể hợp đồng lao động ký kết; Nợ thuế khoản nợ khác • Phá sản: Việc phá sản pháp nhân thực theo quy định pháp luật phá sản 36 2.3 NHÀ NƯỚC • Nhà nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quan nhà nước Trung ương, địa phương tham gia quan hệ dân bình đẳng với chủ thể khác chịu trách nhiệm dân theo quy định Điều 99 Điều 100 Bộ luật này; • Việc đại diện cho Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quan nhà nước Trung ương, địa phương tham gia quan hệ dân thực theo quy định pháp luật chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn tổ chức máy quan nhà nước Việc đại diện thông qua cá nhân, pháp nhân khác thực trường hợp theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định/ 37 2.4 MỘT SỐ LƯU Ý VỀ CHỦ THỂ TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 • Bộ Luật dân năm 2005 quy định có chủ thể trong hệ pháp luật dân gồm: Cá nhân, Pháp nhân, Hộ gia đình, Tổ hợp tác, Nhà nước; • Bộ Luật dân năm 2015 khơng quy định hộ gia đình, tổ hợp tác chủ thể độc lập quan hệ pháp luật dân Tuy nhiên, thực tiễn cịn tồn chủ thể này, đồng thời hộ gia đình công nhận chủ thể quan hệ sử dụng đất Do đó, Bộ Luật dân năm 2015 ghi nhận hộ gia đình, tổ hợp tác phương diện tham gia vào quan hệ pháp luật với tư cách cá nhân thành viên hộ gia đình tổ hợp tác 38 2.4 MỘT SỐ LƯU Ý VỀ CHỦ THỂ TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 (tiếp theo) Hộ gia đình Lưu ý Tổ hợp tác 39 2.4 MỘT SỐ LƯU Ý VỀ CHỦ THỂ TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 (tiếp theo) • Các thành viên hộ gia đình, tổ hợp tác chủ thể tham gia xác lập, thực giao dịch dân ủy quyền cho người đại diện tham gia xác lập, thực giao dịch dân sự; • Việc xác định tài sản chung thành viên hộ gia đình, quyền, nghĩa vụ tài sản xác định theo quy định Điều 212 Bộ luật sở hữu chung theo phần; • Trách nhiệm dân thành viên hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác khơng có tư cách pháp nhân:  Nghĩa vụ dân phát sinh từ việc tham gia quan hệ dân hộ gia đình, tổ hợp tác bảo đảm thực tài sản chung thành viên;  Trường hợp bên khơng có thỏa thuận, hợp đồng hợp tác luật khơng có quy định khác thành viên chịu trách nhiệm dân theo phần tương ứng với phần đóng góp tài sản mình, khơng xác định theo phần tương ứng xác định theo phần 40 TỔNG KẾT CUỐI BÀI Những nội dung nghiên cứu Cá nhân Pháp nhân Nhà nước Một số lưu ý chủ thể Bộ Luật dân năm 2015 41 ... tác Bộ Luật dân năm 20 15 CẤU TRÚC NỘI DUNG 2. 1 Cá nhân 2. 2 Pháp nhân 2. 3 Nhà nước 2. 4 Một số lưu ý chủ thể Bộ luật dân 20 15 2. 1 CÁ NHÂN 2. 1.1 2. 1.1 Năng lực chủ thể cá nhân 2. 1 .2 Giám hộ 2. 1.3... tiện 22 2. 2 PHÁP NHÂN 2. 1.1 2. 2.1 Khái niệm, điều kiện, phân loại pháp nhân 2. 2 .2 Địa vị pháp lý yếu tố lý lịch pháp nhân 2. 2.3 Thành lập, cải tổ chấm dứt hoạt động pháp nhân 2. 1.3 Phân loại 23 2. 2.1... theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định/ 37 2. 4 MỘT SỐ LƯU Ý VỀ CHỦ THỂ TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ 20 15 • Bộ Luật dân năm 20 05 quy định có chủ thể trong hệ pháp luật dân gồm: Cá nhân, Pháp nhân,