Bài viết này đề cập sơ bộ đến quá trình sáng tác mẫu Quốc huy của cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước và một số tài liệu hiện đang lưu giữ ở Trung tâm Lưu trữ quốc gia III (những tài liệu đã góp p[r]
(1)LỊCH SỬ QUỐC KỲ
Lá cờ đỏ vàng ngày trở nên quen thuộc, nhiều
người chưa biết lần cờ xuất cách 60 năm; theo website Đảng Cộng Sản Việt Nam, người vẽ cờ chiến sĩ cách mạng tham gia khởi nghĩa Nam Kỳ 23/11/1940 Đó Nguyễn Hữu Tiến, nguyên thầy giáo, sinh ngày 5/3/1901 xã Yên Bắc, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam ngày Nǎm 1927, Nguyễn Hữu Tiến tham gia tổ chức Thanh niên cách mạng đồng chí hội Nǎm 1931 ơng bị bắt bị địch đưa nhà tù Côn Đảo Nǎm 1935, ơng số tù trị vượt ngục Côn Đảo, trở đất liền, ông hoạt động cách mạng Cần Thơ, sau phân cơng phụ trách công tác tuyên truyền, in ấn tài liệu cách mạng
Chính thời gian này, ông Xứ uỷ Nam Kỳ trao nhiệm vụ vẽ cờ Tổ quốc để sử dụng đấu tranh Ơng vẽ cờ có đỏ vàng nǎm cánh, thể ý tưởng máu đỏ da vàng, tượng trưng cho dân tộc đoàn kết tầng lớp nhân dân bao gồm sĩ, nơng, cơng, thương, binh đại gia đình dân tộc
Việt Nam
Tâm huyết tác giả sáng tạo cờ Tổ quốc khắc họa rõ nét thơ ông
Hỡi máu đỏ da vàng Hãy chiến đấu cờ thiêng Tổ quốc
Nền cờ thắm máu đào nước Sao vàng tươi, da giống nòi Đứng lên mau hồn nước gọi ta rồi
(2)Mẫu cờ Nguyễn Hữu Tiến vẽ Xứ uỷ Nam Kỳ trí xuất lần khởi nghĩa Nam Kỳ 23111940, sau xuất nhiều nơi phong trào Việt Minh (1941
-1945) Nǎm 1945, Hồ Chủ Tịch ký sắc lệnh quy định mẫu Quốc kỳ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đỏ với vàng nǎm cánh mẫu vẽ Nguyễn Hữu Tiến Ngày 2-9-1945, cờ đỏ vàng thức xuất buổi lễ Tuyên bố độc lập Quốc hội khoá ngày 2-3-1946 quy định cụ thể: vàng nǎm cánh đặt
giữa đỏ hình chữ nhật, chiều rộng hai phần ba chiều dài Trong họp này, Bác Hồ nói: "Lá cờ đỏ vàng thấm máu
đồng bào ta Nam Kỳ khởi nghĩa 1940 Chính cờ phái đồn Chính phủ từ châu á, cờ có mặt khắp đất nước Việt Nam Vậy trừ 25 triệu đồng bào, cịn khơng có quyền thay
đổi quốc kỳ quốc ca"
Cịn ơng Nguyễn Hữu Tiến sao? Người vẽ cờ Tổ quốc bị địch bắt bị xử bắn ngày 28-8-1941 chiến sĩ Nam Kỳ khởi nghĩa Hóc Mơn, có Nguyễn Thị Minh Khai, Võ Vǎn
(3)(4)Cũng Quốc hội khố 1, lúc thơng qua Quốc kỳ, Quốc
hội trí lấy hát Tiến quân ca Vǎn Cao làm quốc ca thức Theo lời nhạc sĩ Vǎn Cao, Tiến quân ca hoàn thành vào cuối tháng 10-1944 Nhà vǎn Vũ Bằng nhớ lại viết sau: " 19-8 ngày khởi nghĩa nước vùng lên mở hội, từ thôn quê đến thành thị, từ ngõ hẻm đến hang cùng, cuồn cuộn sóng gớm ghê, vang âm tiếng hát "Tiến quân ca" "Diệt phát xít""
Trước sáng tác Tiến quân ca, Vǎn Cao viết hát yêu nước Đống Đa, Thǎng Long hành khúc ca Được giác ngộ cách mạng, ông tâm sáng tác nhiều hát động viên nhân dân đấu tranh Tiến quân ca viết cuối nǎm 1944 cǎn gác hẹp nhà số 45 phố Nguyễn Thượng Hiền (Hà Nội) Đó thời kỳ tiền khởi nghĩa, khí cách mạng sôi sục, tin chiến thắng Võ Nhai lan truyền Hà Nội khiến tầng lớp đồng bào phấn chấn Sau này, nhạc sĩ Vǎn Cao nhớ lại: "Trước mắt tôi, mảnh trời xám lùm Hà Nội khơng cịn Tơi sống khu rừng kia, Việt Bắc Có nhiều mây nhiều hy vọng Và hát xong "
Nhạc sĩ viết tiếp: "Quốc ca hình thành nhiều nǎm kinh nghiệm thời gian dài trǎn trở Khi viết, nghĩ đáp ứng nhu cầu quần chúng, để họ dễ thuộc, dễ nhó Tháng 11-1944, sàn gác nhà ông Vǎn Lang làng Bát Tràng, địa bí mật cách mạng lúc giờ, tự tay viết Tiến quân ca lên đá in trang vǎn nghệ tờ báo Độc lập " Ngày 17-8-1945, mít tinh lớn Quảng trường Nhà hát lớn, dàn đồng ca thiếu niên tiền phong hát Tiến quân ca, chào cờ đỏ vàng Nhạc sĩ Vǎn Cao nhớ ơng khóc thấy cờ đỏ vàng cỡ lớn thả từ bao lơn Nhà hát xuống hát Tiến quân ca vang lên
(5)TÀI LIỆU LƯU TRỮ
VỚI VIỆC XÁC ĐỊNH TÁC GIẢ QUỐC HUY VIỆT NAM
Trần Hoàng - Nguyễn Minh Sơn
Quốc huy Việt Nam - sản phẩm sáng tác hội hoạ, biểu tượng đọng, súc tích đầy đủ đất nước người Việt Nam, hàm chứa khát vọng tha thiết dân tộc yêu chuộng hoà bình khẳng định chủ quyền thiêng liêng quốc gia độc lập Quốc huy thật đẹp hình thức, hàm súc nội dung, thật không thua quốc huy giới Tác giả Quốc huy từ chục năm xác định Cố hoạ sĩ Trần Văn Cẩn Tuy nhiên, từ sau ngày tháng năm 2001, hoạ sĩ Lê Lam có “Người vẽ Quốc huy” đăng báo Nhân dân cuối tuần khẳng định: Hoạ sĩ Bùi Trang Chước người sáng tác thực phác thảo Quốc huy Đặc biệt, gia đình cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước gửi đơn thư tới quan chức đề nghị xét cơng nhận tác giả Quốc huy cho Ơng Bùi Trang Chước với tài liệu gốc gia đình có sưu tầm vấn đề đòi hỏi xác định lại tác giả Quốc huy thật trở nên nóng bỏng xúc Từ năm 2001 tới có hàng trăm báo, hàng chục họp quan chức với gia đình cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước để xem xét việc xác định tác giả Quốc huy Do vậy, số tài liệu lưu trữ bảo quản Trung tâm lưu trữ quốc gia III tài liệu cá nhân cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước gia đình biếu tặng đưa nghiên cứu, thẩm định Bài viết đề cập sơ đến trình sáng tác mẫu Quốc huy cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước số tài liệu lưu giữ Trung tâm Lưu trữ quốc gia III (những tài liệu góp phần vào việc xác định tác giả Quốc huy Việt Nam)
(6)Hà Nội Ông tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương năm 1941 Trong thời gian học tập, ơng tỏ người có khiếu đồ hoạ Ra trường, ông mời giảng dạy Trường Kiến trúc Đà Lạt Ngoài việc giảng dạy, hoạ sĩ Bùi Trang Chước dành nhiều thời gian cho việc sáng tác tem thư thời điểm đó, ơng người Việt Nam Đông Dương vẽ tem thư Sau Cách mạng tháng Tám 1945, hoạ sĩ Bùi Trang Chước gia đình chuyển Hà Nội giảng dạy Trường Mỹ thuật Hà Nội Sau toàn quốc kháng chiến, ông lên Việt Bắc theo cách mạng, giảng dạy Trường Mỹ thuật Liên khu Việt Bắc Trong năm 1951 - 1952, có biệt tài đồ hoạ, ông điều vẽ giấy bạc Nhà in Ngân hàng Đầu năm 1953, Nhà in Bộ Tài biệt phái ông sang Ban Pháp chế Phủ Thủ tướng làm nhiệm vụ sáng tác Bằng khen, Huân, Huy chương cho Chính phủ Tại đây, ơng bắt đầu tham gia vận động sáng tác mẫu Quốc huy Việt Nam phát động tháng 6-1951 Từ năm 1953 đến 1955, tài lao động miệt mài, nghiêm túc, Hoạ sĩ Bùi Trang Chước có 94 vẽ nghiên cứu, phác thảo hàng chục vẽ chì chi tiết đối tượng mà ơng muốn thể mẫu Quốc huy Từ nghiên cứu đó, Ơng hồn thành 15 vẽ mẫu Quốc huy đa dạng thống ý tưởng để gửi cấp lựa chọn Đến tháng 10/1954, từ 300 mẫu quốc huy hoạ sĩ tham gia, cuối 15 mẫu tác giả Bùi Trang Chước lựa chọn để trình Chính phủ Mẫu số có đỏ vàng, tượng trưng cho quốc kỳ Việt Nam dân chủ cộng hoà; mặt trời mọc tượng trưng cho nước ta phương Đơng, tượng trưng cho buổi bình minh kỷ nguyên tương lai dân chủ cộng hồ; bơng lúa tượng trưng cho nông nghiệp giai cấp nông dân đe tượng trưng cho công nghiệp giai cấp công nhân (mẫu số qua lần chỉnh sửa sau trở thành mẫu 18) Qua tài liệu gia đình gửi tặng Trung tâm LTQG III, thấy số tài liệu, tư liệu, vật gốc cố Hoạ sĩ Bùi Trang Chước để lại liên quan trực tiếp đến trình sáng tác Quốc huy như: - Di bút “Tôi vẽ mẫu Quốc huy” hoạ sĩ Bùi Trang Chước - Văn 237/MT ngày 24/11/1954 Ban Mỹ thuật Trung ương gửi Bộ tuyên truyền họa sĩ Trần Văn Cẩn ký; - Tồn 94 phác thảo chì thể q trình tìm tịi sáng tạo mẫu Quốc huy từ năm 1953 đến 1955; - 15 mẫu Quốc huy thể màu, Ban Mỹ thuật chọn trình
(7)(8)Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III cung cấp cho quan chức gia đình cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước tài liệu quan trọng khác từ Phơng Quốc hội Đó hình mẫu Quốc huy mà Chính phủ đệ trình Quốc hội để thơng qua kỳ họp thứ 5/1955 (Hồ sơ 18, trang 66) Tài liệu trình thẩm định khoa học hình trở thành tài liệu gốc chuẩn để so sánh đối chiếu với tài liệu cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước cố hoạ sĩ Trần Văn Cẩn Sau nhiều công văn, họp Ban Tư tưởng Văn hố Trung ương, Văn phịng Chính phủ, Bộ Văn hố - Thơng tin, Cục Bản quyền tác giả để giải vấn đề xác định tác giả Quốc huy chưa có kết Nguyên nhân do: phía gia đình cố hoạ sĩ Trần Văn Cẩn, Uỷ ban toàn quốc hội văn học nghệ thuật Việt Nam số hoạ sĩ số tài liệu cho hoạ sĩ Trần Văn Cẩn tác giả Quốc huy Về phía gia đình cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước, nhiều hoạ sĩ tài liệu, vật gốc Quốc huy mà gia đình có tài liệu khai thác từ Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III, cương cho tác giả Quốc huy Việt Nam khơng thể khác ngồi hoạ sĩ Bùi Trang Chước Chính cịn giữ nhiều văn bản, tài liệu gốc, gia đình Hoạ sĩ Bùi Trang Chước đề nghị Chính phủ cho phép thẩm định khoa học hình tài liệu, vật gốc liên quan đến Quốc huy Việt Nam Tháng 6/2003 Viện Khoa học hình - Bộ Cơng an thức tiến hành công tác thẩm định trả lời kết cho Cục Bản quyền tác giả Ngày 28/10/2003 Cục Bản quyền tác giả thơng báo thức kết giám định khoa học hình sau: “Bản viết tay “Tôi vẽ mẫu Quốc huy” cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước viết tay “Chúng làm Quốc huy” cố hoạ sĩ Trần Văn Cẩn cố hoạ sĩ viết”
Mẫu phác thảo Quốc huy số 18 cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước (do gia đình cung cấp) có 04 chi tiết giống với mẫu Quốc huy Nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà in trang bìa tài liệu có dịng chữ “Quốc hội họp khoá V tháng 9/1955” Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III cung cấp; gồm: hình bơng lúa, ngơi sao, dải băng phần gốc bó lúa;
(9)227/BQTG-VHNT, Cục Bản quyền tác giả cho rằng: “Kết giám định khơng trái với nguồn tư liệu, chứng ý kiến thành viên tổ Tư vấn người có liên quan trao đổi, thảo luận Kết giám định phù hợp với ý kiến đa số thành viên Tổ Tư vấn ý kiến Bộ Văn hố - Thơng tin, làm rõ xác định tác giả Quốc huy Việt Nam Vì Bộ Văn hố - Thơng tin cho Quốc huy Việt Nam đồng tác giả sáng tạo gồm cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước cố họa sĩ Trần Văn Cẩn kết luận thoả đáng hoàn toàn có Bộ trưởng Bộ Văn hố - Thơng tin báo cáo Thủ
tướng Chính phủ xem xét, định”
Tất nhiên, sau gia đình cố hoạ sĩ Bùi Trang Chước khơng thoả mãn với kết luận tiếp tục đề nghị xem xét lại Ngày 9/02/ 2004, họp, sau nghe đại diện Bộ Văn hố - Thơng tin báo cáo, nghe ý kiến cuả Phó Thủ tướng ý kiến đại biểu dự họp, Thủ tướng Phan Văn Khải có ý kiến kết luận Ngày 27/02/2004 Văn phịng Chính phủ có Cơng văn số 42/TB-VPCP thông báo ý kiến Thủ tướng Phan Văn Khải họp việc xác định tác giả vẽ mẫu Quốc huy Việt Nam sau: “Việc xây dựng mẫu Quốc huy Việt Nam thực theo chủ trương Bác Hồ, Đảng Nhà nước ta Mẫu Quốc huy Việt Nam cống hiến chung giới mỹ thuật Cách mạng Việt Nam, phải kể đến cơng lao hoạ sĩ Bùi Trang Chước - người vẽ mẫu Quốc huy để làm sở lựa chọn, hoàn thiện, hoạ sĩ Trần Văn Cẩn - người chỉnh sửa, hoàn thiện mẫu Quốc huy theo ý kiến đạo lãnh đạo để trình Quốc hội phê duyệt Giao Bộ trưởng Bộ Văn hố - Thơng tin có văn báo cáo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội vấn đề tác giả vẽ mẫu Quốc huy Việt Nam”
(10)