BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LÊ NGỌC TUYẾT HIỆU QUẢ CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NGƯỜI BỆNH TỰ CHĂM SĨC HẬU MƠN NHÂN TẠO LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐIỀU DƯỠNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ———— LÊ NGỌC TUYẾT HIỆU QUẢ CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NGƯỜI BỆNH TỰ CHĂM SĨC HẬU MƠN NHÂN TẠO Chuyên ngành: ĐIỀU DƯỠNG Mã số: 60720501 LUẬN VĂN THẠC SỸ ĐIỀU DƯỠNG Người hướng dẫn khoa học: GS.TS.BS Trần Thiện Trung TS.ĐD Katrina S Einhellig THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-NĂM 2017 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi, số liệu kết nêu luận văn hồn tồn trung thực chưa cơng bố cơng trình nghiên cứu khác Tác giả Lê Ngọc Tuyết iii MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN i MỤC LỤC iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT v DANH MỤC CÁC BẢNG vi DANH MỤC CÁC HÌNH - SƠ ĐỒ - BIỂU ĐỒ vii ĐẶT VẤN ĐỀ CHƯƠNG TỔNG QUAN 1.1 Sơ lược hệ tiêu hóa 1.2 Tổng quan hậu môn nhân tạo 1.2.1 Khái niệm hậu môn nhân tạo 1.2.2 Phân loại hậu môn nhân tạo 1.2.3 Các vấn đề cần giáo dục cho NB mang HMNT 1.3 Tổng quan giáo dục sức khỏe 18 1.4 Các nghiên cứu liên quan năm gần 19 1.5 Ứng dụng lý thuyết điều dưỡng nghiên cứu 22 CHƯƠNG ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 23 2.1 Thiết kế nghiên cứu 23 2.2 Đối tượng nghiên cứu 23 2.3 Cỡ mẫu 23 2.4 Tiến trình thực nghiên cứu quy trình thu thập kiện 25 2.5 Cơng cụ thu thập kiện thang điểm đánh giá 28 2.6 Kiểm soát sai lệch biện pháp khắc phục sai số 35 2.7 Phương pháp xử lý số liệu 35 2.8 Liệt kê định nghĩa biến số 36 2.9 Y đức 38 iv CHƯƠNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 39 3.1 Đặc điểm mẫu nghiên cứu 39 3.2 So sánh kiến thức người bệnh trước sau can thiệp 43 3.3 So sánh thái độ tự cảm nhận trước sau can thiệp 52 3.4 So sánh thực hành người bệnh trước sau can thiệp 58 CHƯƠNG BÀN LUẬN 67 4.1 Đặc điểm chung mẫu nghiên cứu 67 4.2 Kiến thức người bệnh trước sau can thiệp 69 4.3 Thái độ tự cảm nhận người bệnh trước sau can thiệp 74 4.4 Thực hành người bệnh trước sau can thiệp 77 4.5 Điểm mới, điểm mạnh điểm hạn chế đề tài 82 KẾT LUẬN 84 KIẾN NGHỊ 85 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ĐT Đại tràng HMNT Hậu môn nhân tạo HMNTĐT Hậu môn nhân tạo đại tràng HMNTRN - HT Hậu môn nhân tạo ruột non hồi tràng HT Hồi tràng NB Người bệnh RN Ruột non vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1 Đặc tính mẫu nghiên cứu 40 Bảng 3.2 Đặc tính mẫu nghiên cứu 42 Bảng 3.3 So sánh kiến thức chung hậu môn nhân tạo 43 Bảng 3.4 So sánh kiến thức tự thay túi chứa hậu môn nhân tạo 45 Bảng 3.5 So sánh kiến thức xử lý có biến chứng hậu môn nhân tạo 47 Bảng 3.6 So sánh kiến thức chế độ dinh dưỡng 49 Bảng 3.7 Kiểm định cho tổng điểm kiến thức trước sau can thiệp 51 Bảng 3.8 So sánh thái độ phù hợp trước sau can thiệp 52 Bảng 3.9 Kiểm định cho tổng điểm thái độ trước sau can thiệp 54 Bảng 3.10 So sánh tự cảm nhận thân trước sau can thiệp 55 Bảng 3.11 Kiểm định tổng điểm tự cảm nhận trước sau can thiệp 57 Bảng 3.12 So sánh quy trình chuẩn bị trước sau can thiệp 58 Bảng 3.13 So sánh quy trình tự thay túi trước sau can thiệp 62 Bảng 3.14 Kiểm định tổng điểm thực hành trước sau can thiệp: 66 vii DANH MỤC CÁC HÌNH - SƠ ĐỒ - BIỂU ĐỒ Hình 1.1 Mơ tả Hệ tiêu hóa Hình 1.2 Các kiểu HMNT Hình 1.3 Mơ tả HMNT hồi tràng HMNT đại tràng Hình 1.4 Hai loại túi chứa thơng dụng 10 Hình 1.5 Mơ tả thụt tháo 16 Sơ đồ 1.1 Khung khái niệm lý thuyết điều dưỡng Orem 22 Sơ đồ 2.1 Dàn ý nghiên cứu 25 Sơ đồ 2.2 Thời điểm thu thập số liệu 27 Biểu đồ 3.1 Phân bố tỷ lệ người bệnh theo giới tính 39 Biểu đồ 3.2 Phân bố tỷ lệ người bệnh theo nghề nghiệp 40 Biểu đồ 3.3 Phân bố tỷ lệ người bệnh theo khu vực sinh sống 41 Biểu đồ 3.4 Phân bố tỷ lệ người bệnh theo nhóm tuổi 41 Biểu đồ 3.5 Phân bố tỷ lệ người bệnh theo trình độ học vấn 41 ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện tỷ lệ người bệnh có hậu mơn nhân tạo (HMNT) phổ biến xu hướng gia tăng bệnh đường tiêu hoá ung thư đại trực tràng, bệnh túi thừa đại tràng, viêm loét đại tràng, chấn thương vùng bụng rối loạn chức khác Trong số bệnh đường tiêu hóa kể bệnh ung thư đại trực tràng nguyên nhân thường gặp dẫn đến việc người bệnh phải mang HMNT [48] Theo Hiệp hội Phòng chống Ung thư Quốc tế ước tính năm giới có khoảng 1,2 triệu người mắc ung thư đại trực tràng [47] Chất lượng sống người bệnh sau phẫu thuật điều trị có mang HMNT bị ảnh hưởng nghiêm trọng [10], [12], [13], [15], [23], [25], [29], [32], [39], [44], [52], [58], [70] Tác động nghiêm trọng mà HMNT mang đến cho người bệnh mặt tâm lý chức năng, việc phải sống với tình trạng khí, phân, mùi khơng kiểm sốt học cách chăm sóc HMNT thách thức lớn người bệnh [51] Kết nghiên cứu cho thấy 24% người bệnh sau điều trị ung thư đại trực tràng có triệu chứng trầm cảm [20] Những vấn đề thể chất, tâm lý tình dục người bệnh HMNT ảnh hưởng đến thích nghi xã hội họ Những người bệnh có xu hướng hạn chế xa lánh khỏi hoạt động xã hội họ sợ xuất thay đổi vấn đề kiểm sốt ruột dẫn đến khó khăn xã hội, theo tác giả Brown & Randle [14] Một số nghiên cứu khơng kiểm sốt phân khí qua HMNT, hoạt động xã hội cá nhân ví dụ tham gia phim ảnh, chơi thể thao, tham gia vào hoạt động giải trí, tham gia thờ phượng, thực tẩy rửa tôn giáo lời cầu nguyện, sống công việc người bệnh bị ảnh hưởng cách tiêu cực theo tác giả Herek cộng [27], Black cộng [12], Simmons cộng [55],[56] Tác giả Karadag cộng [32] cho thấy hầu hết người bệnh thể trạng thái cô lập thân mạnh mẽ, xu hướng trở thành hướng nội đơn họ sợ rị rỉ HMNT mùi hôi, tác giả lập luận vấn đề ảnh hưởng tâm sinh lý người bệnh có HMNT loại bỏ việc cung cấp đào tạo tư vấn Bệnh viện Việc chăm sóc HMNT chia làm giai đoạn bản: giai đoạn đầu kéo dài từ sau phẫu thuật khoảng ngày sau phẫu thuật HMNT cần nhân viên y tế chăm sóc kỹ thuật vơ khuẩn để ngăn ngừa việc nhiễm trùng phần da vết mổ chưa lành hẳn [66] Giai đoạn sau nhân viên y tế giáo dục hướng dẫn người bệnh, thân nhân người bệnh cách thay túi chăm sóc lỗ mở HMNT Việc giáo dục tự chăm sóc cần kết hợp nhiều phương tiện nhằm cải thiện tổng thể kiến thức, thái độ hành vi người bệnh việc tự chăm sóc HMNT [34] Việc chăm sóc cách HMNT đóng vai trị quan trọng trình điều trị, nhiên người bệnh có HMNT chưa có đầy đủ nhu cầu cho thông tin cần thiết hệ thống y tế [54] Hiện Việt Nam nói chung Bệnh viện Chợ Rẫy nói riêng, có nghiên cứu vấn đề tự chăm sóc HMNT người bệnh cơng bố, có nghiên cứu khảo sát bước đầu kiến thức, thái độ, thực hành tự chăm sóc người bệnh có HMNT tác giả Lê Thị Hoàn thực vào năm 2013 [4], chúng tơi chưa tìm thấy nghiên cứu hiệu giáo dục người bệnh tự chăm sóc HMNT Chúng tơi định thực nghiên cứu để trả lời câu hỏi chương trình giáo dục người bệnh tự chăm sóc HMNT làm thay đổi kiến thức, thái độ, tự cảm nhận thực hành thay túi chứa người bệnh nào? Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM E QUY TRÌNH THAY TÚI CHỨA(tt): 10 Đối với túi mới, việc đo lường nên cắt lỗ cho phù hợp theo hướng dẫn nhà sản xuất 11 Dán túi chứa, dùng ngón tay miết nhẹ để miếng dán dính chặt hơn, lưu ý để vùng da thẳng, không nếp nhăn khô 12 Thu dọn dụng cụ, quản lý chất tiết 13 Xử lý rác cách 14 Rửa tay F ĐIỀU CHỈNH CHỨC NĂNG HMNT: • Áp dụng HMNT đại tràng xuống/ đại tràng sigma để tạo thói quen tiết, thuận lợi cho hoạt động hàng ngày • Cần tham khảo ý kiến Bác sĩ điều trị hướng dẫn Điều dưỡng chăm sóc Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM G LỜI KHUYÊN CHO VIỆC CHĂM SÓC HMNT:  Nếu lơng mọc gần với HMNT, làm dao cạo điện dao cạo nhẹ nhàng an tồn  Nên có gương thay túi chứa dịch/phân quan sát tốt HMNTvà vùng da xung quanh  Khi dán túi nên viết ngày băng dính, điều nhắc nhở thời gian cần thay túi  Nên chuẩn bị dụng cụ thay túi thuận tiện cần di chuyển công tác hay du lịch H CHUẨN BỊ ĐĨNG HMNT TẠM THỜI: • Thường sau 2-3 tháng sớm tuỳ vào tình trạng bệnh, HMNT tạm thời chuẩn bị để đóng lại tái lập việc dịch/phân qua hậu mơn thật • Vấn đề quan trọng việc chuẩn bị trước phẫu thuật đóng HMNT : Đoạn HMNT phải thông, thụt tháo đoạn HMNT đến hậu môn thật ngày lần( ngày) ngày lần( ngày trước mổ) Nên sử dụng nước muối sinh lý để thụt tháo Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM H CHUẨN BỊ ĐÓNG HMNT TẠM THỜI: Chung quanh miệng HMNT không nhiễm trùng Chế độ ăn chuyển dần từ đặc sang lỏng bắt đầu ngày trước phẫu thuật, ngày thứ ăn cơm, ngày thứ ăn cháo, ngày thứ uống nước cháo loãng, sữa trà đường, chiều tối hơm trước mổ nhịn ăn uống hồn tồn Rửa ruột: uống dung dịch Fortrans (polyethylene glycol) trước phẫu thuật theo định Bác sĩ điều trị I THEO DÕI BIẾN CHỨNG: Đối với người có HMNT việc theo dõi chăm sóc quan trọng để ngăn ngừa, phát xử trí kịp thời biến chứng như: Chảy máu từ mạc theo đại tràng đưa hay thành đại tràng, hoại tử ruột, tụt HMNT, sa ruột, nhiễm trùng da xung quanh, thủng đại tràng, viêm đại tràng, hẹp HMNT, sa niêm mạc đại tràng Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM MỘT SỐ HÌNH ẢNH BIẾN CHỨNG : MỘT SỐ HÌNH ẢNH BIẾN CHỨNG (tt): Đau Chảy máu Sưng phù Viêm tấy đỏ da xung quanh Hình dạng bất thường: thụt vào hay lồi HMNT khơng dịch/phân bình thường Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM J HIỆN NAY TRÊN ĐỊA BÀN TP.HỒ CHÍ MINH CĨ: • Diễn đàn Câu lạc HMNT Công ty Holister thành lập http://haumonnhantao.com.vn/ • Phịng tư vấn miễn phí lỗ mở thông da nhằm giúp người bệnh thân nhân biết cách chăm sóc HMNT chế độ ăn uống, sinh hoạt…đường dây nóng 08 39 525 690 tư vấn miễn phí 24/7 • CLB Chăm sóc lỗ mở da, tổ chức chương trình định kỳ, 700 người thành viên thường xuyên, tham gia sinh hoạt nhằm trao đổi thông tin kinh nghiệm chăm sóc HMNT lỗ mở da khác Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM TÀI LIỆU THAM KHẢO: Diễn đàn Câu lạc HMNT Công ty Holister thành lập http://haumonnhantao.com.vn/ Tổ chức Lỗ mở da Mỹ http://www.ostomy.org/Home.html Hội HMNT Anh http://www.colostomyassociation.org.uk/ Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn ... độ tự cảm nhận người bệnh hậu môn nhân tạo trước sau chương trình giáo dục tự chăm sóc Đánh giá khác biệt thực hành quy trình thay túi chứa dịch/phân HMNT người bệnh trước sau chương trình giáo. .. nghiên cứu hiệu giáo dục người bệnh tự chăm sóc HMNT Chúng tơi định thực nghiên cứu để trả lời câu hỏi chương trình giáo dục người bệnh tự chăm sóc HMNT làm thay đổi kiến thức, thái độ, tự cảm nhận...i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ———— LÊ NGỌC TUYẾT HIỆU QUẢ CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NGƯỜI BỆNH TỰ CHĂM SĨC HẬU MƠN NHÂN TẠO Chun ngành: ĐIỀU