1 ĐẶT VẤN ĐỀ Thông tin thuốc lĩnh vực chuyên biệt Dược lâm sàng [27] Cung cấp thông tin thuốc nhiệm vụ người dược sĩ nhằm đảm bảo sử dụng thuốc hợp lý, an toàn hiệu - mục tiêu hàng đầu công tác điều trị [30] Ngày nay, phát triển mạnh mẽ không ngừng khoa học công nghệ tạo nên bùng nổ thông tin kỷ nguyên Cùng với phát triển đó, trình độ chun mơn nhận thức cán y tế ngày nâng cao góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thông tin thuốc người dược sĩ đồng thời đưa thách thức lớn việc xử lý cung cấp thơng tin thuốc xác, kịp thời Tại Việt Nam - đất nước có y tế giai đoạn phát triển, công tác thông tin thuốc bước đầu khởi động phải đối mặt với nhiều khó khăn Hoạt động thơng tin thuốc trả lời câu hỏi liên quan đến sử dụng thuốc từ cán y tế lồng ghép triển khai song song với công tác dược lâm sàng Nghiệp vụ lưu trữ thông tin thuốc chưa thực Thực tế cho thấy việc tổng kết, đánh giá lại nhu cầu tình hình hoạt động thơng tin thuốc để rút kinh nghiệm, tạo sở phát triển tăng cường hoạt động thông tin thuốc bệnh viện cần thiết Trước tình hình đó, đề tài “Khảo sát loại hình câu hỏi thơng tin thuốc thường gặp lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai” thực với mục tiêu cụ thể sau: 1) Khảo sát loại hình câu hỏi thông tin thuốc thu thập từ hoạt động Dược lâm sàng bệnh viện Bạch Mai 2) Khảo sát nhu cầu liên quan đến câu hỏi thông tin thuốc cán y tế (bác sỹ) BV Bạch Mai thơng qua hình thức vấn trực tiếp Phần 1: TỔNG QUAN 1.1 Thông tin thuốc 1.1.1 Các khái niệm Trên giới, thuật ngữ “Thông tin thuốc” bắt đầu đề cập nhiều vào năm đầu thập kỷ 60 kỷ 20 “Thông tin thuốc” (Drug information) hiểu cách đơn giản thông tin gắn liền với thuốc Tuy nhiên, để hiểu rõ khái niệm “Thơng tin thuốc”, thường phải đặt thuật ngữ vào ngữ cảnh cụ thể, kèm với thuật ngữ khác như: - Chuyên gia/ người thực hành/ dược sĩ/ nhà cung cấp - Trung tâm/ dịch vụ/ thực hành - Chức năng/ kĩ Nhóm khái niệm đề cập đến vai trò cá nhân làm cơng tác thơng tin thuốc, nhóm khái niệm thứ hai trọng vào địa điểm diễn hoạt động thơng tin thuốc cịn nhóm khái niệm thứ ba liên quan đến lực thông tin thuốc [30] Hiện nay, với thực tế vô đa dạng phức tạp thuốc sử dụng điều trị điều kiện liên quan đến sử dụng thuốc, thuật ngữ “Thông tin thuốc” thường gắn liền với khái niệm “Trung tâm thông tin thuốc” (Drug information center) “Chuyên gia thông tin thuốc” (Drug information specialist) Điều có nghĩa nói đến thơng tin thuốc nói đến vai trị chun mơn hóa người dược sĩ nói đến hệ thống thơng tin hoạt động với chức trách chuyên biệt [1] 1.1.2 Tầm quan trọng thông tin thuốc Các quan điểm cho thuốc bao gồm hai phần thiếu “Dược chất” “Thông tin thuốc” ( Drug = Substance + Information) [2] Vì thông tin thuốc vấn đề coi trọng hàng đầu nhằm hướng tới sử dụng thuốc cách an tồn hợp lý chăm sóc bảo vệ sức khỏe người Hiện chưa có nghiên cứu cung cấp chứng xác thực đánh giá mức độ ảnh hưởng hoạt động TTT lên kết điều trị bệnh nhân [24] song thấy rõ vai trị to lớn thơng tin thuốc điều trị: - Tăng cường đảm bảo sử dụng thuốc hợp lý an toàn - Phục vụ mục đích giám sát đánh giá sử dụng thuốc - Phục vụ định xác kịp thời điều trị bệnh nhân [5] 1.1.3 Yêu cầu thơng tin thuốc Một thơng tin thuốc phải có đầy đủ yêu cầu chung thông tin: - Khách quan - Chính xác - Trung thực - Mang tính khoa học - Rõ ràng dứt khốt [2] Ngồi nội dung thơng tin thuốc phải phù hợp với đối tượng thông tin - Thông tin thuốc cho cán y tế phải thông tin có nội dung chun sâu thuốc Các thơng tin cung cấp nhiều hình thức cung cấp theo yêu cầu trung tâm thông tin thuốc, thông tin qua hội thảo, báo cáo khoa học thông tin in ấn sẵn tài liệu tham khảo hay đưa lên mạng để cán y tế tự khai thác theo nhu cầu… - Thông tin thuốc cho bệnh nhân cần có nội dung ngắn gọn, dễ hiểu với hình thức thơng tin đơn giản, cố gắng tận dụng phương tiện truyền thơng sẵn có nhằm giúp bệnh nhân hiểu rõ lợi ích tác hại thuốc, tuân thủ hướng dẫn điều trị, đảm bảo thực sử dụng thuốc hợp lý an toàn [1] 1.2 Câu hỏi thông tin thuốc quy trình trả lời câu hỏi thơng tin thuốc 1.2.1 Phân loại câu hỏi thông tin thuốc 1.2.1.1 Theo đối tượng đề xuất câu hỏi thông tin thuốc [20] - Câu hỏi TTT từ cán y tế (bác sĩ, dược sĩ, y tá, sinh viên y dược…) - Câu hỏi TTT từ người sử dụng 1.2.1.2 Theo mức độ cụ thể câu hỏi [20] - Câu hỏi TTT liên quan đến bệnh nhân cụ thể - Câu hỏi TTT không liên quan đến bệnh nhân cụ thể 1.2.1.3 Theo mức độ phức tạp câu hỏi [41] - Câu hỏi đơn giản: câu hỏi không cần đến hỗ trợ nguồn tài liệu tham khảo cấp kĩ phân tích đánh giá để tìm thấy câu trả lời - Câu hỏi phức tạp: câu hỏi địi hỏi phải có hỗ trợ nguồn tài liệu tham khảo cấp kĩ phân tích, đánh giá để tìm thấy câu trả lời 1.2.1.4 Theo nội dung chuyên biệt thông tin cần cung cấp * Các câu hỏi liên quan đến đặc tính cách sử dụng thuốc Trên giới có nhiều cách phân loại câu hỏi TTT dựa đặc tính cách sử dụng thuốc [20], [33] Trên sở phân loại Drug information: A guide for nd pharmacists, edition (2001) [30], câu hỏi TTT thuộc 13 lĩnh vực chuyên biệt sau: - Câu hỏi biệt dược, hoạt chất - Câu hỏi liên quan đến dạng bào chế sinh khả dụng thuốc - Câu hỏi dược lực học - Câu hỏi dược động học - Câu hỏi đánh giá sử dụng/lựa chọn thuốc - Câu hỏi liều dùng (liều dùng thông thường, hiệu chỉnh liều bệnh nhân suy gan, suy thận) - Câu hỏi đường dùng, cách dùng - Câu hỏi tác dụng phụ, độc tính - Câu hỏi định - Câu hỏi chống định - Câu hỏi tính tương kị, độ ổn định thuốc - Câu hỏi tương tác thuốc - Câu hỏi sử dụng thuốc cho phụ nữ mang thai cho bú * Các câu hỏi luật, sách y tế, số đăng ký… * Câu hỏi giá 1.2.2 Quy trình trả lời câu hỏi thơng tin thuốc Quy trình trả lời câu hỏi thông tin thuốc xây dựng lần vào năm 1975 Watanabe gồm bước [45] Sau đó, quy trình phát triển hồn thiện dần số tác giả khác [13], [19], [32] Một quy trình trả lời câu hỏi thông tin thuốc ứng dụng rộng rãi quy trình Host Kirkwood đưa năm 1987 [26] * Bước1: Xác định đặc điểm người yêu cầu thông tin: Bao gồm: - Tên, địa liên lạc, điện thoại, email, số fax …để liên lạc cách thuận tiện - Nghề nghiệp, trình độ chun mơn Với đối tượng u cầu thơng tin thuốc khác nội dung thơng tin trả lời khác Thông tin cho cán y tế phải mang tính khoa học, chuyên sâu thông tin cho người sử dụng thường phải ngắn gọn, đơn giản dễ hiểu * Bước 2: Thu thập thông tin từ người yêu cầu thông tin Trên lâm sàng, phần lớn câu hỏi thơng tin thuốc có liên quan đến bệnh nhân cụ thể Do việc thu thập thông tin bệnh nhân: tuổi, giới, tiền sử bệnh, tình trạng tại, thuốc dùng… cần thiết để trả lời câu hỏi thơng tin thuốc cách hiệu Đây coi bước khó quy trình TTT đòi hỏi vốn kiến thức rộng Tuỳ theo yêu cầu hồn cảnh cụ thể, người làm cơng tác thông tin thuốc phải đưa câu hỏi chuyên biệt để nhận thông tin cần thiết * Bước 3: Xác định phân loại câu hỏi cuối Theo nghiên cứu tiến hành trung tâm thông tin thuốc trường đại học y thuộc bệnh viện Virginia cho thấy 85% yêu cầu người hỏi khác với câu hỏi ban đầu họ [30].Vì vậy, kỹ quan trọng quy trình TTT phải kết hợp câu hỏi ban đầu với thông tin khai thác hai bước để tìm câu hỏi cuối Sau xác định yêu cầu khách hàng, nhiệm vụ phân loại yêu cầu theo nhóm nội dung định giúp định hướng tìm tài liệu tham khảo để việc tìm kiếm câu trả lời hiệu * Bước 4: Tìm kiếm thơng tin Tuỳ theo nội dung chun biệt thơng tin cần tìm kiếm, người làm cơng tác thơng tin thuốc lựa chọn nguồn thơng tin thích hợp để tìm thơng tin đáp ứng u cầu Thơng thường việc tìm kiếm thơng tin hiệu nguồn tài liệu cấp [21] Nó cung cấp cho người sử dụng nhìn tổng thể vấn đề cần tìm kiếm Khi nguồn tài liệu cấp không cung cấp câu trả lời cần thêm chứng khoa học cụ thể cập nhật việc tìm đến nguồn tài liệu cấp cấp1 cần thiết * Bước 5: Đánh giá, phân tích, tổng hợp thơng tin Kĩ đánh giá thông tin kĩ khó, địi hỏi phải có kiến thức chun sâu nhiều lĩnh vực y dược học Trong thời đại bùng nổ thông tin nay, vấn đề có nhiều thơng tin liên quan, thơng tin giống khác, chí trái ngược Chính vậy, việc đánh giá, phân tích thơng tin, tổng hợp thành câu trả lời gửi đến khách hàng yêu cầu bắt buộc * Bước 6: Trả lời thông tin Tuỳ theo yêu cầu khách hàng mà thông tin trả lời nhiều hình thức: trả lời miệng, trả lời qua điện thoại, qua thư/ thư điện tử, phiếu trả lời thơng tin…có gửi kèm tài liệu tham khảo dạng đường link, tóm tắt đầy đủ yêu cầu * Bước 7: Lưu trữ, thu thập thông tin phản hồi Việc thu thập thông tin phản hồi để đảm bảo câu hỏi trả lời cách đầy đủ, xác, thoả mãn nhu cầu khách hàng hay chưa đặc biệt trường hợp câu hỏi liên quan đến bệnh nhân cụ thể Khi có thơng tin tìm kiếm thêm sau đưa câu trả lời, cần tiếp tục liên lạc với khách hàng để trao đổi tiếp Lưu trữ câu hỏi TTT bao gồm nội dung câu hỏi, câu trả lời tài liệu tham khảo Đây bước quan trọng giúp cho việc đánh giá nhu cầu TTT, tổng kết kinh nghiệm, tiết kiệm thời gian công sức trường hợp tìm câu trả lời cho câu hỏi tương tự 1.3 Đơn vị thông tin thuốc bệnh viện 1.3.1 Nhiệm vụ đơn vị thông tin thuốc bệnh viện Theo thông tư số 13/2009/TT-BYT Bộ y tế hướng dẫn hoạt động thông tin, quảng cáo thuốc, Đơn vị thơng tin thuốc bệnh viện có nhiệm vụ sau [6]: - Thu thập, tiếp nhận thông tin thuốc - Cung cấp thông tin thuốc nhằm đảm bảo sử dụng thuốc an toàn, hợp lý phạm vi bệnh viện Cung cấp thông tin phản hồi xử lý tới bệnh viện tuyến (đối với bệnh viện khu vực tuyến tỉnh) - Hướng dẫn, đạo, kiểm tra đơn vị thông tin thuốc bệnh viện tuyến (đối với bệnh viện khu vực tuyến tỉnh) - Thu thập, tổng hợp, báo cáo phản ứng có hại thuốc tới Hội đồng thuốc điều trị bệnh viện, Trung tâm Quốc gia/Trung tâm khu vực thông tin thuốc theo dõi phản ứng có hại thuốc - Các vấn đề khác có liên quan đến thơng tin thuốc 1.3.2 Vị trí đơn vị thông tin thuốc bệnh viện Đơn vị thông tin thuốc bệnh viện thường trực thuộc khoa Dược hoạt động giám sát Hội đồng thuốc điều trị Ban giám đốc bệnh viện nhằm tư vấn, cung cấp thông tin thuốc cho Hội đồng thuốc điều trị, cán y tế khoa Dược, khoa lâm sàng cận lâm sàng Vị trí đơn vị TTT bệnh viện minh hoạ cụ thể hình1.1 Ban giám đốc bệnh viện Hội đồng thuốc điều trị Các khoa lâm sàng Khoa Đơn vị thông tin thuốc Dược Các khoa cận lâm sàng Hình1.1 Vị trí đơn vị thông tin thuốc bệnh viện Tư vấn, cung cấp thông tin thuốc Chỉ đạo hoạt động Đưa câu hỏi thông tin thuốc Trực thuộc 1.3.3 Tổ chức đơn vị thông tin thuốc bệnh viện [3] 1.3.3.1 Cơ sở vật chất Tuỳ thuộc vào tuyến mức độ công tác thông tin mà thiết bị cần thiết khác Nên tận dụng trang thiết bị có khoa Dược Thơng thường nên có số trang thiết bị bàn ghế, giá sách, tủ đựng tài liệu, điện thoại, trang thiết bị máy tính nối mạng Internet 1.3.3.2 Người làm thông tin Thông thường đơn vị thông tin thuốc dược sĩ đảm nhiệm, bác sĩ tùy theo tình hình thực tế đơn vị Người làm thơng tin phải có yếu tố sau: - Nhiệt tình, ham hiểu biết, có trách nhiệm - Biết ngoại ngữ, tối thiểu tiếng Anh - Được đào tạo nghiệp vụ thơng tin - Có kiến thức dược lý, dược lâm sàng - Có kiến thức sử dụng thuốc lâm sàng 1.3.3.3 Nguồn tài liệu Dựa yêu cầu thực tế bệnh viện để chuẩn bị tài liệu cho công tác thông tin thuốc Tài liệu xếp theo vần (A, B, C…) theo nhóm thuốc cho thuận lợi cần tra cứu Hình thức lưu trữ tài liệu phổ biến thư viện (tủ sách) máy tính Nguồn tài liệu bao gồm: * Tài liệu gốc - Dược điển, Dược thư, quy chế chuyên môn, tập san Dược lâm sàng, tập san Dược học, tập san Y học thực hành… - Tài liệu thuốc từ nguồn International Network for the Rational Use of Drugs (INRUD), World Health Organisation (WHO) - Tài liệu từ Cục quản lý dược: tài liệu thuốc cho phép lưu hành nhà cung cấp thuốc (thông tin sản phẩm, tờ rời hướng dẫn sử dụng) thông tin tuyến cung cấp 10 - Tài liệu từ trung tâm quốc gia thông tin thuốc theo dõi phản ứng có hại thuốc - Hướng dẫn điều trị Bộ y tế * Tài liệu tham khảo - Các sách, báo, tạp chí nước - Kinh nghiệm sử dụng Hội đồng thuốc bệnh viện xây dựng - Kinh nghiệm sử dụng đơn vị khác đúc kết thừa nhận - Các tài liệu cập nhật nghiên cứu - Thông tin phản hổi từ thầy thuốc người bệnh trình điều trị 1.3.4 Nội dung hoạt động thông tin thuốc bệnh viện [3] 1.3.4.1 Phản ứng có hại nguy gặp phải sử dụng thuốc 1.3.4.2 Các khuyến cáo Một số khuyến cáo hay gặp bệnh viện: - Liều dùng (liều thông thường, liều định liều điều trị đặc biệt) - Dược động học sinh khả dụng so sánh thuốc tên biệt dược khác 1.3.4.3 Các thông tin: - Điều trị: cách xử lý, điều trị trường hợp dùng thuốc liều ngộ độc dùng thuốc - Tương tác thuốc: thông báo cho bác sỹ tương tác có lợi để tăng hiệu lực thuốc, giảm độc tính giải độc, tránh tương tác bất lợi thuốc - Chống định thuốc, đặc biệt trường hợp phụ nữ mang thai, cho bú, người bệnh suy giảm chức gan, thận, người cao tuổi - Kinh nghiệm sử dụng thuốc điều trị Hội đồng thuốc điều trị thông tin phản hồi từ tuyến 31 Bảng 3.9: Tính chất câu hỏi thơng tin thuốc thu sau vấn Tần số Tỷ lệ % Tổng Tỷ lệ % Câu hỏi cụ thể 37,5 Lĩnh vực chung 11 45,8 Cả hai 16,7 24 88,9 24 100 Không 11,1 Tổng 27 100 Nhu cầu Tính chất câu thơng tin hỏi Có Tổng Số lượng câu hỏi thu theo hình thức sau (bảng 3.10) Bảng 3.10: Số lượng câu hỏi cụ thể lĩnh vực chung thu sau vấn Hình thức câu hỏi Số lượng Tỷ lệ % Câu hỏi cụ thể 28 45,9 Lĩnh vực chung 33 54,1 61 100 Tổng Nhận xét: Trong tổng số 30 bác sỹ mời vấn có 27 người đồng ý tham gia 24 người số họ có nhu cầu thông tin thuốc thời gian gần Chỉ có bác sỹ đưa câu hỏi cụ thể (37,5%), 11 bác sỹ (45,8%) đưa lĩnh vực chung bác sỹ (16,7 %) đề xuất hình thức Tổng số câu hỏi cụ thể thu 28 câu chiếm 45,9 % 28 câu hỏi cụ thể lĩnh vực chung thu sau vấn phân loại theo phạm trù nội dung chuyên biệt thông tin thuốc với tỷ lệ cụ thể bảng 3.11 Bảng 3.11: Phân loại câu hỏi cụ thể lĩnh vực chung thu sau vấn TT 10 11 12 13 14 Loại câu hỏi Biệt dược, hoạt chất Dạng bào chế, sinh khả dụng Dược lý, chế tác dụng Dược động học Đánh giá sử dụng, lựa chọn thuốc Liều dùng thông thường Liều dùng Hiệu chỉnh liều suy gan, thận Đường dùng, cách dùng Tác dụng phụ, độc tính Chỉ định Chống định Tính tương kị, độ ổn định Tương tác thuốc Phụ nữ mang thai, cho bú Khác (giá, bảo hiểm…) Tổng Câu hỏi cụ thể Tần số 0 3 0 3 28 % 0 10,7 7,1 10,7 14,3 10,7 17,9 0 3,6 10,7 10,7 3,6 100 Lĩnh vực chung % Tần số 6,1 3,0 3,0 9,1 9,1 3,0 27,3 0 15,2 0 0 0 21,2 3,0 0 33 100 Nhận xét: Các câu hỏi cụ thể lĩnh vực chung thu sau vấn thuộc 13 lĩnh vực chuyên biệt thông tin thuốc Hai lĩnh vực cịn lại định chống định khơng thu câu hỏi Hiệu chỉnh liều bệnh nhân gan, suy thận, tác dụng phụ tương tác thuốc lĩnh vực quan tâm nhiều với tỷ lệ câu hỏi thu cao Tỷ lệ tương ứng 14,3%, 17,9% 10,7% câu hỏi cụ thể 27,3%, 15,2% 21,2% lĩnh vực chung 3.2.2.2 Mức độ lặp lại câu hỏi cụ thể bác sỹ Các câu hỏi cụ thể xuất lần câu hỏi lặp lặp lại trình điều trị bác sỹ Tỷ lệ câu hỏi dựa theo số lần gặp trình bày bảng 3.12 Bảng 3.12: Mức độ lặp lại câu hỏi cụ thể bác sỹ Số lần gặp Tần số Tỷ lệ Lần 32,1 Nhiều lần 19 67,9 28 100 Tổng Nhận xét: Phần lớn câu hỏi cụ thể bác sỹ đưa vấn câu hỏi gặp nhiều lần (67,9%) Số câu hỏi gặp lần chiếm 32,1 % 3.2.2.3 Các nguồn tài liệu tham khảo bác sỹ tra cứu để tìm câu trả lời Khi có câu hỏi thắc mắc điều trị, hầu hết bác sỹ tự tìm câu trả lời nhiều hình thức Các hình thức minh hoạ bảng 3.13 Bảng 3.13: Các nguồn tài liệu tham khảo tìm kiếm Nguồn tài liệu tham khảo Tần số Tỷ lệ % Sách, tạp chí 19 27,2 Internet 20 28,6 Phần mềm 7,1 Trao đổi với đồng nghiệp 25 35,7 Khác (công ty dược) 1,4 70 100 Tổng Nhận xét: Khi có thắc mắc điều trị, phần lớn bác sỹ có trao đổi với đồng nghiệp (35,7%), tra cứu mạng Internet (28,6%) tìm câu trả lời sách tạp chí (27,2%) Các phần mềm tra cứu sử dụng (7,1%) Ngồi có tỷ lệ nhỏ bác sỹ có trao đổi thông tin với công ty dược (1,4%) 3.2.2.4 Khả tìm thấy câu trả lời Cũng với nguồn sở liệu có, khả tìm thấy câu trả lời câu hỏi cụ thể sau vấn thu sau (bảng 3.14) Bảng 3.14: Khả tìm thấy câu trả lời câu hỏi cụ thể sau vấn Khả tìm thấy câu trả lời Tần số Tỷ lệ % Câu trả lời đầy đủ 20 71,4 Câu trả lời không đầy đủ 3,6 Khơng tìm thấy câu trả lời 25,0 28 100 Tổng Nhận xét: Bằng nguồn sở liệu có, 71,4% số câu hỏi cụ thể sau vấn tìm thấy câu trả lời đầy đủ, 3,6 % số câu hỏi có tìm thấy câu trả lời không đầy đủ 25,0 % số câu hỏi khơng tìm thấy câu trả lời 3.2.3 Nhu cầu phản hồi thông tin thuốc 3.2.3.1 Nhu cầu nhận phản hồi từ đơn vị thông tin thuốc 100% số bác sỹ hỏi có mong muốn nhận câu trả lời từ đơn vị chuyên biệt thơng tin- đơn vị thơng tin thuốc bệnh viện họ có thắc mắc điều trị 3.2.3.2 Thời gian mong muốn nhận phản hồi Thời gian mong muốn nhận phản hồi phụ thuộc vào tính cấp thiết câu hỏi với trình điều trị bệnh nhân bác sỹ mức độ phức tạp câu hỏi Bảng 3.15 kết thu khảo sát thời gian mong muốn nhận phản hồi bác sỹ câu hỏi cụ thể thu sau vấn Bảng 3.15: Thời gian mong muốn nhận câu trả lời câu hỏi cụ thể sau vấn Thời gian Tần số Tỷ lệ % Trả lời 10 35,7 Trong ngày 25,0 Trong vòng 2-3 ngày 0 Trong vòng tuần 11 39,3 28 100 Tổng Nhận xét: Trong số 28 câu hỏi cụ thể nhận sau vấn, phần lớn câu hỏi phải trả lời (10/28 câu ~ 35,7 %) trả lời sau thời gian dài ( vòng tuần 11/28 câu ~39,3 %) Thời gian 2-3 ngày khơng có lựa chọn 3.2.3.3 Hình thức phản hồi mong muốn nhận Cung cấp hình thức phản hồi sau tìm kiếm câu trả lời đáp ứng nhu cầu bác sỹ u cầu quan trọng quy trình thơng tin thuốc Các hình thức phản hồi mong muốn nhận 27 bác sỹ tham gia vấn mơ tả bảng 3.16 Bảng 3.16: Hình thức phản hồi mong muốn nhận Hình thức phản hồi Tần số Tỷ lệ % Trao đổi trực tiếp 24 35,3 Điện thoại 19 27,9 Phiếu trả lời thông tin 5,9 Thư điện tử 21 30,9 68 100 Tổng Nhận xét: Phần lớn bác sỹ mong muốn nhận trao đổi trực tiếp có câu trả lời (35,3%) Thư điện tử điện thoại hình thức lựa chọn đứng thứ hai thứ ba sau hình thức trao đổi trực tiếp Hình thức trả lời phiếu trả lời thơng tin lựa chọn 3.2.3.4 Hình thức tài liệu tham khảo mong muốn nhận 100% bác sỹ hỏi mong muốn nhận tài liệu tham khảo đính kèm với câu trả lời Bảng 3.17 mô tả nhu cầu bác sỹ hình thức tài liệu tham khảo mà bác sỹ mong muốn nhận Bảng 3.17: Hình thức tài liệu tham khảo mong muốn nhận Hình thức tài liệu tham khảo Tần số Tỷ lệ % Bản in đầy đủ 19 46,3 Bản in tóm tắt 7,4 Đường dẫn đến tài liệu tham khảo 19 46,3 41 100 Tổng Nhận xét: Hình thức tài liệu tham khảo in đầy đủ đường dẫn đến tài liệu tham khảo lựa chọn chiếm tỷ lệ lớn (46,3 %).Bản in tóm tắt (abstract) bác sỹ lựa chọn (7,4 %) PHẦN 4: BÀN LUẬN Thơng tin thuốc có vai trị quan trọng q trình chăm sóc bảo vệ sức khoẻ bệnh nhân Thông tin thuốc cung cấp xác, kịp thời giúp cho việc sử dụng thuốc an toàn, hợp lý hiệu Trong giai đoạn bùng nổ thông tin với tiến vượt bậc y học, hoạt động thông tin thuốc phải tự thay đổi để đáp ứng nhu cầu thực tế Tổng kết, đánh giá nhu cầu tình hình hoạt động thơng tin thuốc giúp góp phần định hướng cho hoạt động thông tin thuốc hiệu Đề tài “Khảo sát loại hình câu hỏi thông tin thuốc lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai” tiến hành hai hình thức thu thập câu hỏi vấn trực tiếp cán y tế, khảo sát loại hình câu hỏi thông tin thuốc thu từ hoạt động dược lâm sàng nhu cầu liên quan đến câu hỏi thông tin thuốc cán y tế bệnh viện với hi vọng đưa đề xuất góp phần nâng cao hiệu hoạt động thông tin thuốc bệnh viện Bạch Mai nói riêng bệnh viện Việt Nam nói chung 4.1 Các loại hình câu hỏi thơng tin thuốc thu đƣợc 4.1.1 Số lượng câu hỏi TTT thu thập * Số câu hỏi hồi cứu thu thập khoa lâm sàng từ tháng 4/2009 đến tháng 2/2010 381 câu hỏi (trung bình 34,6 câu hỏi/tháng) Kết khơng có khác biệt so với nghiên cứu Joshi M.P tiến hành năm 1997 nhìn lại hai năm hoạt động kể từ ngày thành lập đơn vị thông tin thuốc bệnh viện TribhuvanNepal- đất nước có y tế phát triển [28] Tuy nhiên so với nghiên cứu nước có y tế phát triển Singapore Mỹ tỷ lệ chiếm 5-10% số câu hỏi trung bình mà đơn vị thông tin thuốc hai nước nhận tháng [34], [35] Việt Nam đất nước phát triển, hoạt động thông tin thuốc đời muộn gặp nhiều khó khăn trình triển khai Kết ban đầu thu cho thấy hoạt động thông tin thuốc đáp ứng phần nhỏ nhu cầu thông tin lâm sàng * Số câu hỏi có dao động không ổn định tháng khoa Điều chứng tỏ lượng nhu cầu thơng tin thuốc bác sỹ khơng cố định Nó phát sinh trình điều trị bệnh nhân, phụ thuộc vào thực tế lâm sàng nên yếu tố không ổn định điều dễ thấy Khi tiến hành thu thập câu hỏi cách tích cực khoa Điều trị tích cực Trung tâm chống độc thời gian tháng, quan sát thấy có tăng rõ rệt số lượng câu hỏi thơng tin thuốc thu Điều chứng tỏ yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến số lượng câu hỏi thông tin thuốc thu thập xuất phát từ phía dược sĩ lâm sàng Trên thực tế, khó khăn nguồn nhân lực, dược sĩ lâm sàng hầu hết cán kiêm nhiệm, cơng tác dược lâm sàng nói chung cơng tác thơng tin thuốc nói riêng, họ cịn phải thực nhiều nhiệm vụ khác nên thời gian dành cho hoạt động dược lâm sàng thông tin thuốc bị chi phối nhiều yếu tố Theo đó, số lượng câu hỏi thông tin thuốc thu thập bị ảnh hưởng Có tháng khoa lâm sàng Điều trị tích cực, Trung tâm chống độc, Hơ hấp Nội tiết không thu câu hỏi thông tin thuốc dược sĩ lâm sàng cơng tác mà khơng có người thay 4.1.2 Phân loại câu hỏi Tiến hành phân loại nhóm câu hỏi thu thập từ hoạt động dược lâm sàng vấn trực tiếp, câu hỏi TTT thu nằm rải rác hầu hết lĩnh vực chuyên biệt thơng tin thuốc Điều cho thấy tính đa dạng câu hỏi thông tin thuốc lâm sàng Ở nhóm câu hỏi, liều dùng đặc biệt vấn đề hiệu chỉnh liều bệnh nhân suy gan, suy thận quan tâm nhiều (tỷ lệ tương ứng 44,0 20,6%) Do tiến y học, nhận thức bác sỹ tầm quan trọng dược động học hiệu chỉnh liều thuốc cho đối tượng đặc biệt tăng cường, việc sử dụng thuốc bệnh nhân suy gan, suy thận lưu tâm Song hạn chế thời gian nguồn thông tin cung cấp cho lĩnh vực khơng sẵn có khiến cho nhu cầu loại hình câu hỏi tăng cao Ngoài ra, số lượng câu hỏi lĩnh vực đường dùng, cách dùng, đánh giá sử dụng, lựa chọn thuốc, tác dụng phụ tương tác thuốc chiếm tỷ lệ tương đối cao Kết có nhiều điểm tương đồng với số nghiên cứu tiến 40 hành trước Khảo sát hoạt động TTT 18 nước châu Âu năm 1998 [31] nhu cầu TTT Singapore năm 2003 [34], phần lớn câu hỏi tập trung vào ba lĩnh vực đánh giá sử dụng/lựa chọn thuốc, tác dụng phụ liều dùng (64,1% 86,7%) Đánh giá phân loại khoa lâm sàng Điều trị tích cực Trung tâm chống độc Đây khoa thu thập câu hỏi tiến cứu đồng thời khoa có lượng câu hỏi hồi cứu chiếm tỷ lệ cao khoa lâm sàng Với nhiều đặc thù chung công tác điều trị cấp cứu đối tượng bệnh nhân có nhiều nét gần nên lĩnh vực câu hỏi quan tâm khoa có nhiều điểm tương đồng có xu hướng với kết chung thu từ toàn mẫu nghiên cứu với tỷ lệ lớn câu hỏi liều dùng (ĐTTC: 45,7% TTCĐ: 38,1%), hiệu chỉnh liều bệnh nhân suy gan, suy thận (ĐTTC: 21,9% TTCĐ: 20,8%), đường dùng, cách dùng tác dụng phụ, độc tính (ĐTTC: 10,4%; 9,5% TTCĐ:14,5%; 8,1%) 4.1.3 Khả tìm thấy câu trả lời Tất nguồn sở liệu sử dụng làm công cụ đánh giá bước nghiên cứu nguồn tài liệu cấp ba Đây nguồn tài liệu sử dụng nhiều đơn vị thông tin thuốc khác giới [12] Tuy nhiên, tài liệu cũ, tính cập nhật khơng cao: Dược thư quốc gia (2002), AHFS Drug th information (2002), Martindale: The complete drug references 34 (2005) Đối với nhóm câu hỏi thu từ hoạt động dược lâm sàng vấn trực tiếp, nguồn sở liệu có, 20 % số câu hỏi khơng tìm thấy câu trả lời tìm thấy câu trả lời khơng đầy đủ Trong phần lớn câu hỏi thuộc lĩnh vực đánh giá sử dụng lựa chọn thuốc (24,3%) Do câu hỏi thường xuất phát từ thực tế lâm sàng nên tương đối cụ thể phức tạp, địi hỏi có so sánh, đánh giá nguồn sở liệu phổ biến có đưa nội dung trả lời chung Ngoài đường dùng, cách dùng lĩnh vực có tỷ lệ câu hỏi khơng tìm thấy câu trả lời cao Đây khiếm khuyết nguồn tài liệu tra cứu có khơng đề cập đến Khó khăn tìm kiếm câu trả lời tác dụng phụ độc tính lý giải 41 nguyên nhân nguồn CSDL công bố tác dụng phụ xuất thử nghiệm lâm sàng mà chưa cập nhật tác dụng phụ gặp xuất sau thuốc đưa thị trường Mặt khác đời hàng loạt hãng dược phẩm kéo theo đời hàng loạt biệt dươc mà tài liệu tra cứu sử dụng để đánh giá chưa cập nhật nên số câu hỏi thuốc mang tên biệt dược khơng tìm thấy câu trả lời đầy đủ 4.2 Nhu cầu thông tin bác sỹ 4.2.1 Hình ảnh mẫu nghiên cứu Mẫu nghiên cứu 30 bác sỹ hoạt động lĩnh vực điều trị khoa lâm sàng Tuy cỡ mẫu khơng lớn mang tính đại diện Khơng có chênh lệch nhiều giới nhóm năm kinh nghiệm bác sỹ vấn Trong số 30 bác sỹ mời vấn, có bác sỹ không đồng ý tham gia chiếm 10% Một phần bác sỹ bận với cơng tác điều trị, mặt khác phận nhỏ bác sỹ chưa có quan tâm định đến lĩnh vực thông tin thuốc Trong số 24 bác sỹ có nhu cầu thơng tin thuốc thời gian gần đây, có 13 bác sĩ đưa câu hỏi cụ thể Mặc dù có lịch hẹn vấn phần lớn bác sĩ khái quát lĩnh vực thông tin thuốc mà họ thường quan tâm mà khó nhớ câu hỏi liên quan đến bệnh nhân cụ thể Điều cho thấy cần thiết phải có đơn vị thông tin thuốc với hoạt động hiệu để đáp ứng nhu cầu bác sỹ cần 4.2.2 Mức độ lặp lại nhu cầu thông tin 67,9 % số câu hỏi đưa câu hỏi gặp nhiều lần bác sỹ vấn cho thấy tính lặp lại câu hỏi thông tin thuốc thực tế lâm sàng Vì việc cung cấp thơng tin thuốc khơng đem lại hiệu điều trị cho bệnh nhân mà nhiều bệnh nhân 4.2.3 Các nguồn tài liệu thường sử dụng để tìm kiếm câu trả lời Phần lớn bác sỹ có thắc mắc điều trị có trao đổi với đồng nghiệp Đây hình thức tìm kiếm câu trả lời nhanh tiện lợi Ngồi ra, đặc tính nhanh, cập nhật, tiện lợi, thơng tin phong phú nên hình thức truy cập qua Internet nhiều bác sỹ lựa chọn Kết có xu hướng với khảo sát dược sĩ Lê Thuỳ Linh đề tài tốt nghiệp năm 2009 “ Khảo sát thực trạng nhu cầu thông tin thuốc cán y dược nay” [8] Tuy nhiên theo nghiên cứu Seaboldt Kuiper tiến hành năm 1997 [40], so với thông tin cung cấp từ đơn vị TTT, tỷ lệ câu trả lời xác nhận từ nhóm thơng tin y dược mạng Internet thấp nhiều Đến năm 2008, Clauson K.A cộng ghi nhận tính phạm vi hẹp, thiếu đầy đủ độ xác thấp từ Wikipedia, trang web sử dụng rộng rãi cán y tế so sánh với phần mềm tra cứu Medscape Drug Reference [18] Những nghiên cứu cho thấy hoài nghi độ tin cậy TTT thu từ Internet Điều lần khẳng định vai trị quan trọng chun gia thơng tin thuốc xử lý cung cấp thông tin xác kịp thời cho cán y tế Một thực tế TTT Việt Nam thể kết khoá luận này, số nguồn tài liệu tra cứu, phần mềm thông tin thuốc vốn đánh giá hữu dụng cung cấp TTT lại chưa phát huy hiệu phần tính thiếu tiện lợi, tính kinh tế (do nhiều phần mềm phải trả phí) khả tra cứu khơng dễ dàng Đây khía cạnh mà dược sỹ thơng tin thuốc khắc phục 4.2.4 Nhu cầu phản hồi thông tin thuốc 4.2.4.1 Nhu cầu nhận phản hồi từ đơn vị thông tin thuốc Trong năm gần đây, nhận thức cán y dược vấn đề thông tin thuốc có nhiều cải thiện 100 % số bác sỹ hỏi có mong muốn nhận câu trả lời từ đơn vị chuyên biệt thông tin - đơn vị thơng tin thuốc bệnh viện họ có thắc mắc điều trị Điều chứng tỏ bác sỹ phần hiểu vai trò, chức năng, nhiệm vụ tầm quan trọng đơn vị thông tin thuốc họ sẵn sàng chia sẻ trách nhiệm công tác điều trị với dược sỹ 4.2.4.2 Thời gian mong muốn nhận phản hồi Các câu hỏi thông tin thuốc lâm sàng gắn liền với tình trạng bệnh nhân q trình điều trị nên có tính cấp bách Đó lý bác sỹ mong muốn nhận câu trả lời 35 % câu hỏi Một lượng lớn câu hỏi khác (39.3%) tính phức tạp, địi hỏi phải tra cứu sâu nên thời gian cần câu trả lời kéo dài vịng tuần 4.2.4.3 Hình thức phản hồi mong muốn nhận Phần lớn bác sỹ mong muốn nhận trao đổi trực tiếp có câu trả lời Đây hình thức phản hồi tiện lợi song đòi hỏi thời gian nguồn nhân lực lớn Do phát triển công nghệ thông tin nên điện thoại thư điện tử hình thức phản hồi mong muốn lựa chọn Do tính khơng tiện lợi nên hình thức trả lời phiếu thơng tin ủng hộ Kết có xu hướng giống với nghiên cứu Ain Raal cộng khảo sát nhu cầu thông tin thuốc cán y dược Estonia năm 2006 [36] 4.2.4.4 Hình thức tài liệu tham khảo mong muốn nhận 100 % bác sỹ mong muốn nhận tài liệu tham khảo đính kèm để tăng thêm tính tin cậy cho câu trả lời Phần lớn mong muốn tiếp cận trực tiếp với tài liệu tham khảo đầy đủ cung cấp đường dẫn đến tài liệu tham khảo để tra cứu lại cần thiết Bản in tóm tắt khơng lựa chọn nhiều độ tin cậy khơng cao có thiếu hụt thơng tin q trình tóm tắt Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 5.1 Kết luận 5.1.1 Các loại hình câu hỏi thơng tin thuốc + Số lượng câu hỏi thông tin thuốc thu thập có dao động khơng ổn định tháng khoa lâm sàng Số lượng câu hỏi phụ thuộc nhiều vào hoạt động dược sỹ lâm sàng + Các câu hỏi thông tin thuốc thu đa dạng, nằm rải hầu hết lĩnh vực chuyên biệt thông tin thuốc + Liều dùng đặc biệt hiệu chỉnh liều bệnh nhân suy gan, suy thận lĩnh vực quan tâm nhiều Ngoài số câu hỏi đường dùng, cách dùng; đánh giá sử dụng, lựa chọn thuốc; tác dụng phụ tương tác thuốc chiếm tỷ lệ lớn + Hơn 20 % số câu hỏi thông tin thuốc thu khơng tìm thấy câu trả lời đầy đủ qua việc tra cứu nguồn sở liệu phổ biến có Phần lớn câu hỏi chưa tìm thấy câu trả lời đầy đủ liên quan đến việc đánh giá sử dụng lựa chọn thuốc 5.1.2 Nhu cầu phản hồi thông tin thuốc bác sỹ + 100% bác sỹ có nhu cầu nhận phản hồi từ đơn vị thông tin thuốc bệnh viện có nhu cầu thơng tin q trình điều trị + Trao đổi trực tiếp, điện thoại thư điện tử hình thức phản hồi mong muốn nhận + 100% bác sỹ mong muốn nhận tài liệu tham khảo đính kèm Hình thức mong muốn đường dẫn đến tài liệu tham khảo in đầy đủ 5.2 Đề xuất * Khi đánh giá khả tìm kiếm câu trả lời nguồn tài liệu tham khảo có cần đánh giá mức độ xác câu trả lời * Xây dựng tài liệu liều dùng; hiệu chỉnh liều bệnh nhân suy gan, suy thận tương tác thuốc dạng cẩm nang để tiện cho việc tra cứu * Cần mở rộng mẫu nghiên cứu tất khoa lâm sàng bệnh viện Bạch Mai bệnh viện khác để đánh giá cách tồn diện nhu cầu tình hình hoạt động thông tin thuốc Việt Nam giai đoạn * Các bệnh viện cần có đầu tư sở, trang thiết bị nhân lực xây dựng đơn vị thơng tin thuốc vững mạnh, có chun mơn hố cao phối hợp nhịp nhàng với hoạt động dược lâm sàng đồng thời có nội dung, phương hướng hoạt động cụ thể để đảm bảo việc cung cấp thông tin thuốc kịp thời, hiệu ... tình hình hoạt động thơng tin thuốc giúp góp phần định hướng cho hoạt động thông tin thuốc hiệu Đề tài ? ?Khảo sát loại hình câu hỏi thông tin thuốc lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai? ?? tiến hành hai hình. .. rệt số câu hỏi trung bình thu giai đoạn hồi cứu (9,5 câu hỏi/ tháng) 3.1.2 Phân loại câu hỏi 3.1.2.1 Các câu hỏi thông tin thuốc thu từ hoạt động Dược lâm sàng Các câu hỏi thông tin thuốc thu từ... thức thu thập câu hỏi vấn trực tiếp cán y tế, khảo sát loại hình câu hỏi thông tin thuốc thu từ hoạt động dược lâm sàng nhu cầu liên quan đến câu hỏi thông tin thuốc cán y tế bệnh viện với hi vọng