LỜI CÁM ƠN Trước tiên, xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc đến DS Cao Thị Thu Huyền - cán Trung tâm DI & ADR Quốc gia, chị người tận tâm dìu dắt hướng dẫn tơi Chị dành nhiều thời gian tâm huyết hỗ trợ lắng nghe, giúp giải từ vấn đề nhỏ Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ThS.NCS Nguyễn Thị Thủy - cán Bệnh viện Phổi Trung Ương, người nhiệt tình bảo tạo điều kiện thuận lợi cho tơi q trình thực khóa luận Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến TS Vũ Đình Hịa - giảng viên Bộ môn Dược lâm sàng Thày giúp đỡ nhiệt tình, hướng dẫn bảo cho tơi để giúp hướng Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Hoàng Anh - giảng viên Bộ mơn Dược lực, Phó giám đốc Trung tâm DI & ADR Quốc gia Thầy người định hướng cho từ ngày đầu thực khóa luận Đối với tơi, thầy ln gương sáng tinh thần trách nhiệm đam mê, nghiêm túc công việc Đồng thời, xin gửi lời cảm ơn chân thành cán Trung tâm DI & ADR Quốc gia tạo điều kiện giúp đỡ Nơi tạo cho cảm giác gần gũi, thân thiện gắn bó với tơi suốt thời gian thực khóa luận Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn tới gia đình bạn bè tơi, người ln bên, động viên khích lệ giúp tơi vượt qua lúc chán nản, khó khăn suốt năm đại học Hà Nội, tháng năm 2016 Sinh viên MỤC LỤC MỤC LỤC Danh mục từ viết tắt Danh mục bảng biểu Danh mục hình ĐẶT VẤN ĐỀ Chương TỔNG QUAN 1.1 .Đại cương lao đa kháng thuốc 1.1.1 Định nghĩa 1.1.2 Nguyên nhân gây bệnh lao đa kháng 1.1.3 Tình hình bệnh lao đa kháng Việt Nam giới 1.1.4 Điều trị lao đa kháng thuốc 1.2 Phản ứng có hại thuốc kháng lao điều trị lao đa kháng .9 1.2.1 Định nghĩa phản ứng có hại thuốc 1.2.2 Phản ứng có hại thường gặp thuốc/nhóm thuốc kháng lao hàng hai 1.2.3 Hướng xử trí biến cố bất lợi lao đa kháng thuốc 11 1.3 Hệ thống báo cáo tự nguyện vai trị chương trình chống lao 15 1.3.1 Hệ thống báo cáo tự nguyện phản ứng có hại thuốc 15 1.3.2 Ưu điểm hạn chế báo cáo tự nguyện 16 1.4 Tổng quan hệ thống phân tích gộp 17 1.4.1 Tổng quan hệ thống 17 1.4.2 Phân tích gộp 19 1.5 Các nghiên cứu tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi thuốc điều trị lao hàng hai tiến hành giới 20 Chương ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 23 2.1 Tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng 23 2.1.1 Nguồn liệu 23 2.1.2 Chiến lược tìm kiếm 23 2.1.3 Quy trình lựa chọn nghiên cứu 24 2.1.4 Đánh giá chất lượng nghiên cứu 25 2.1.5 Chiết xuất liệu 26 2.1.6 Phân tích liệu 29 2.2 Mô tả đặc điểm liên quan đến biến cố bất lợi thuốc kháng lao ghi nhận từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam giai đoạn 2009-2015 29 2.2.1 Xây dựng danh mục thuốc nghiên cứu 29 2.2.2 Đối tượng nghiên cứu 30 2.2.3 Phương pháp xử lý số liệu 31 Chương KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 32 3.1 Quy trình lựa chọn nghiên cứu đưa vào tổng quan hệ thống phân tích gộp 32 3.2 Tổng quan hệ thống biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng 34 3.2.1 Đặc điểm nghiên cứu lựa chọn 34 3.2.2 Thông tin biến cố bất lợi hệ quan 37 3.3 Phân tích gộp biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng .50 3.3.1 Kết đánh giá chất lượng nghiên cứu 50 3.3.2 Kết phân tích gộp biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng 50 3.3.3 Kết phân tích gộp nhóm (sub-group) 56 3.4 Kết phân tích báo cáo liên quan đến biến cố bất lợi thuốc lao đa kháng từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam giai đoạn 2009-2015 58 3.4.1 Thông tin chung báo cáo ADR thuốc lao đa kháng thu nhận 58 3.4.2 Thông tin thuốc nghi ngờ báo cáo ADR thuốc kháng lao 61 3.4.3 Thông tin ADR thuốc lao đa kháng 63 Chương BÀN LUẬN 65 4.1 Tầm quan trọng việc nắm biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng 65 4.2 Tổng quan hệ thống phân tích gộp 65 4.3 Hệ thống báo cáo tự nguyện 70 4.4 Ý nghĩa việc thực đề tài 72 Chương KẾT LUẬN – ĐỀ XUẤT 74 5.1 Kết luận 74 5.2 Đề xuất 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO 76 PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ADR Adverse drug reaction (phản ứng có hại thuốc) AE Adverse events (biến cố bất lợi) ART Adverse reaction terminology (thuật ngữ phản ứng bất lợi) Cm Capreomycin Cs Cycloserin CTCAE Tiêu chuẩn thuật ngữ chung cho biến cố bất lợi viện Y học quốc gia Mỹ DR Drug resistant E Ethambutol H Isoniazid HIV Human immunodeficiency virus I Heterogeneity (mức độ dị biệt - số bất đồng nhất) Km Kanamycin Lfx Levofloxacin MDR-TB Multi-drug Resistant Tuberculosis (lao đa kháng thuốc) N Cỡ mẫu NOS Newcastle Ottawa Scale (thang điểm Newcatsle Ottawa) NSAIDS PAS PICO Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (thuốc chống viêm không steroid) Acid para-aminosalicylic Population, intervention, comparison, outcome (quần thể nghiên cứu, yếu tố can thiệp, đối chứng, đầu ra) Pto Prothionamid Q Homogeneity (chỉ số đồng nhất) R Rifampicin RL Rối loạn S Streptomycin SOC System Organ Class (phân loại tổ chức) STT Số thứ tự TB Tuberculosis (bệnh lao) TK Thần kinh UMC Uppsala Monitoring Centre (trung tâm theo dõi Uppsala) WHO World Health Organization (tổ chức Y tế Thế Giới) XDR-TB Z Extensively drug Resistant Tuberculosis (lao siêu kháng thuốc) Pyrazinamid DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Phân loại thuốc chống lao theo nhóm [1], [2], [116] Bảng 1.2 Tác dụng không mong muốn, thuốc liên quan cách xử trí 12 Bảng 2.1 Phương pháp đánh giá chất lượng nghiên cứu .25 Bảng 2.2 Đặc điểm loại biến cố bất lợi 27 Bảng 3.1 Đặc điểm nghiên cứu tổng quan hệ thống 34 Bảng 3.2 Tỷ lệ biến cố bất lợi thường gặp hệ tiêu hóa nghiên cứu sử dụng phác đồ cá nhân hóa 38 Bảng 3.3 Tỷ lệ biến cố bất lợi khác hệ tiêu hóa nghiên cứu sử dụng phác đồ cá nhân hóa 39 Bảng 3.4 Tỷ lệ biến cố thường gặp hệ tiêu hóa nghiên cứu sử dụng phác đồ chuẩn 40 Bảng 3.5 Tỷ lệ biến cố bất lợi khác gặp hệ tiêu hóa nghiên cứu sử dụng phác đồ chuẩn .41 Bảng 3.6 Tỷ lệ biến cố bất lợi gan 41 Bảng 3.7 Tỷ lệ biến cố bất lợi hệ cơ-xương-khớp 44 Bảng 3.8 Tỷ lệ biến cố bất lợi hệ tiết niệu .46 Bảng 3.9 Tỷ lệ biến cố bất lợi ốc tai-tiền đình 48 Bảng 3.10 Phân tích gộp tỷ suất xuất biến cố 51 Bảng 3.11 Tỷ suất xuất AE hệ quan 54 Bảng 3.12 Số lượng báo cáo ADR thuốc lao đa kháng lao thường theo năm 57 Bảng 3.12 Số lượng báo cáo ADR thuốc lao đa kháng lao thường theo năm [84] 58 Bảng 3.13 Đặc điểm tuổi bệnh nhân thu nhận báo cáo ADR lao đa kháng thuốc 61 Bảng 3.14 Đặc điểm giới bệnh nhân thu nhận báo cáo ADR lao đa kháng thuốc 61 Bảng 3.15 Thông tin báo cáo theo thuốc kháng lao 61 Bảng 3.16 Thông tin tổ chức, quan chịu ảnh hưởng (SOC) 63 Bảng 3.17 Thông tin loại ADR 64 DANH MỤC HÌNH Hình 3.1 Quy trình lựa chọn nghiên cứu để tổng quan hệ thống phân tích gộp 33 Hình 3.2 Biểu đồ gộp tỷ suất xuất AE 52 Hình 3.3 Biểu đồ gộp tỷ suất xuất AE nghiêm trọng .53 Hình 3.4 Biểu đồ gộp tỷ suất xuất AE hệ tiêu hóa 55 Hình 3.5 Biểu đồ gộp tỷ suất xuất AE rối loạn thị giác 56 Hình 3.6 Số lượng báo cáo ADR thuốc lao đa kháng theo năm .59 Hình 3.7 Danh sách bệnh viện gửi báo cáo ADR lao đa kháng 60 ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh lao nói chung lao đa kháng nói riêng trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng ngày nghiêm trọng Năm 2014 có khoảng 480.000 người giới mắc bệnh lao đa kháng thuốc (MDR-TB), ước tính khoảng 9,7% số lao siêu kháng thuốc (XDR-TB) [125] Việt Nam nằm nhóm 27 quốc gia có gánh nặng lao đa kháng thuốc cao giới, xếp thứ 11/20 quốc gia có số lượng bệnh nhân MDR-TB nhiều nhất, chiếm 1,7% toàn cầu [115] Nếu điều trị cách nghiêm túc, với việc sử dụng thuốc đắn có theo dõi giám sát phù hợp từ cán y tế, bệnh lao đa kháng kiểm sốt Ngược lại, sử dụng thuốc khơng phù hợp, khơng xác, bỏ trị dẫn đến việc kháng thuốc tăng lên, đặc biệt lao siêu kháng Điều thách thức lớn nhiều quốc gia, có Việt Nam, cơng tác quản lý bệnh lao cịn nhiều khó khăn, hệ thống y tế chưa phát triển số vùng, tình hình dịch tễ phức tạp Bệnh nhân điều trị lao đa kháng, với thời gian điều trị lên đến 24 tháng [117], sử dụng nhiều thuốc dùng đồng thời làm ảnh hưởng đến kính tế khả cơng tác người bệnh, đặc biệt thuốc hàng hai thường có độc tính cao thuốc kháng lao hàng [116] Độc tính thuốc làm giảm chất lượng sống bệnh nhân, gây gián đoạn sử dụng thuốc không tuân thủ điều trị dẫn đến việc gia tăng kháng thuốc thất bại điều trị Vì vậy, việc đánh giá xác định xử trí biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng đóng vai trị quan trọng việc sử dụng thuốc hợp lý, an tồn điều trị thành cơng bệnh lao đa kháng [116] Các trung tâm Cảnh giác Dược giới phụ thuộc nhiều vào hệ thống báo cáo tự nguyện việc báo cáo tác dụng có hại thuốc, hệ thống có phương pháp thiết lập dễ dàng vận hành tiết kiệm [81] Tại Việt Nam, hệ thống báo cáo tự nguyện phương pháp quan trọng giúp cung cấp thông tin biến cố bất lợi thuốc Trong đó, báo cáo tự nguyện thuốc kháng lao lao đa kháng đóng vai trị quan trọng, dù cơng tác báo cáo gặp phải hạn chế chất lượng báo cáo chưa cao số lượng báo cáo thấp thực tế Hiện tại, chưa có nghiên cứu thu thập đặc điểm liên quan đến biến cố bất lợi thuốc điều trị lao đa kháng ghi nhận từ hệ thống báo cáo tự nguyện chưa có tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi thuốc điều trị lao đa kháng thực Việt Nam Xuất phát từ thực tế đó, chúng tơi tiến hành đề tài “Lao đa kháng: tổng quan biến cố bất lợi thuốc mô tả liệu liên quan từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam” với mục tiêu: Tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi thuốc nghiên cứu quan sát lao đa kháng thuốc Mô tả đặc điểm liên quan đến biến cố bất lợi thuốc lao đa kháng ghi nhận từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam giai đoạn 2009-2015 Chúng hy vọng rằng, đề tài đưa nhìn rõ biến cố bất lợi thuốc điều trị lao đa kháng giới đối chiếu với tình hình việc thu nhận biến cố bất lợi từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam, từ cung cấp thơng tin hữu ích phục vụ cho công tác thực hành lâm sàng điều trị lao đa kháng thuốc [94] Điều nguyên nhân khiến tỷ suất xuất biến cố đau khớp nghiên cứu Shean thấp nhiều so với nghiên cứu Canavaugh Trên giới, nghiên cứu biến cố bất lợi thuốc điều trị lao đa kháng thuốc cho thấy kết số bất đồng cao Nghiên cứu Sotgiu hiệu quả, độ an toàn khả dung nạp linezolid, độ bất đồng phân tích gộp tỷ lệ xuất biến cố tỷ lệ phải thay đổi phác đồ AE tương đối cao, tương ứng với I² = 82,2% I² = 73,1 [98] Nghiên cứu Hwang tính an tồn hiệu lực clofazimin điều trị lao đa kháng thuốc, độ bất đồng gộp kết biến cố bất lợi liên quan đến clofazimin I² = 98,7% [44] 4.3 Hệ thống báo cáo tự nguyện Hiện nay, báo cáo ADR tự nguyện nguồn thông tin chủ yếu thu thập phản ứng có hại thuốc xảy Việt Nam Kể từ tháng 10/2009, Trung tâm DI & ADR Quốc gia nơi thu nhận, xử lý, thẩm định lưu trữ tất báo cáo ADR tự nguyện gửi từ sở điều trị, đơn vị khác nước Chính vậy, nghiên cứu thực liệu báo cáo ADR tự nguyện năm liên tiếp (2009-2015) với mong muốn cung cấp hình ảnh tồn diện tất báo cáo ADR liên quan đến thuốc kháng lao Số lượng báo cáo ADR thuốc kháng lao tăng từ năm 2009 đến 2010 (5 báo cáo lên 23 báo cáo) giảm mạnh năm 2011 (0 báo cáo), sau số lượng báo cáo tăng theo năm (từ báo cáo năm 2012, đến 52 báo cáo vào năm 2015) Mặc dù số lượng báo cáo ADR gửi trung tâm biến động lên xuống năm, số lượng bệnh nhân điều trị lao đa kháng giảm nhẹ vào năm 2010 (từ 101 bệnh nhân năm 2009, xuống 97 bệnh nhân năm 2010) sau tăng đặn lên đến 1057 bệnh nhân vào năm 2015 Số báo cáo ADR 100 bệnh nhân điều trị lao đa kháng đạt giá trị cao vào năm 2010, xấp xỉ 24 báo cáo, năm khác số báo cáo, với số báo cáo trung bình 2,4 báo cáo/100 bệnh nhân So với kết phân tích gộp, số bệnh nhân xuất biến cố bất lợi 68,2%, số nhỏ nhiều Điều chứng tỏ, việc quan sát báo cáo biến cố bất lợi trình điều trị lao đa kháng thuốc chưa sát cần phải cải thiện Chương trình chống lao quốc gia trì mục tiêu phủ rộng 63 tỉnh thành với 64 sở chống lao tuyến tỉnh (Hà Nội có sở) 100% quận huyện, 100% xã phường triển khia công tác chống lao Tỷ lệ dân số chương trình chống lao tiếp cận đạt 100% [123] Tuy nhiên, mạng lưới chống lao đa kháng phủ rộng 41 sở Trong năm từ 2009 đến 2015, báo cáo ADR lao đa kháng thuốc gửi lên từ 15 sở y tế/bệnh viện, tập trung bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (61,8%) Đây đơn vị gửi báo cáo nhiều theo năm Kết cho thấy, nhiều sở khám chữa bệnh có tiếp nhận bệnh nhân lao đa kháng chưa tham gia báo cáo báo cáo với số lượng hạn chế Mặc dù bệnh nhân bị mắc lao đa kháng thuốc phải sử dụng thuốc hàng hai có độc tính cao hơn, thời gian dài so với bệnh nhân bị mắc lao thường, báo cáo ADR liên quan đến điều trị lao đa kháng thuốc chiếm phần nhỏ số lượng báo cáo thuốc kháng lao nói chung [116] Trong năm từ 2009 đến 2015, số lượng báo cáo ADR lao đa kháng chiếm 3,36% số lượng báo cáo ADR thuốc điều trị lao Một nguyên nhân dẫn đến điều mạng lưới chống lao đa kháng chưa phủ rộng hết tỉnh thành Việc khơng phải tình thành có sở điều trị lao đa kháng gây nhiều khó khăn cho cơng tác theo dõi biến cố bất lợi Đối với bệnh nhân sống xa sở điều trị, hay sống tỉnh khơng có bệnh viện điều trị lao đa kháng, bệnh nhân phải di chuyển xa đến bệnh viện, gây tốn làm ảnh hưởng đến công việc họ, điều dễ dẫn đến việc bệnh nhân bỏ trị Bệnh nhân xa bệnh viện điều trị khiến cho việc thu thập xử trí phản ứng có hại thuốc khó khăn cho cán y tế Trong tổng số báo cáo ADR thuốc kháng lao có tỷ lệ không nhỏ (45,14%) ghi nhận thuốc nghi ngờ trở lên với nhóm biểu ADR Điều giải thích thuốc kháng lao thường sử dụng đồng thời, tương tác xảy ra, độc tính tăng lên, dẫn đến việc quy kết thuốc nguyên nhân gây ADR nhiều không dễ dàng Trong báo cáo, hoạt chất bị nghi ngờ nhiều prothionamid chiếm 35,42% số báo cáo ADR thuốc điều trị lao đa kháng, sau pyrazinamid (30,56%), kanamycin (27,78%), cycloserin (23,61%) ethambutol (18,75%) Các ADR báo cáo nhiều theo phân loại tổ chức thể bị ảnh hưởng rối loạn hệ tiêu hóa (chiếm 46,5% báo cáo ADR thuốc điều trị lao đa kháng) rối loạn toàn thân mệt mỏi, đau nhức (chiếm 46,3%) Nghiên cứu Nguyễn Bình Hịa [41], xuất năm 2015, tiến hành bệnh viện Phạm Ngọc Thạch-TP.Hồ Chí Minh, với 282 bệnh nhân ghi nhận 143 bệnh nhân ghi nhận 226 biến cố bất lợi Trong số 226 biến cố này, tác dụng không mong muốn khớp (35,8%) rối loạn tiêu hóa (14,2%) biến cố phổ biến Các ADR ghi nhận nhiều theo nghiên cứu chủ yếu ADR dễ nhận biết quan sát, không cần thực xét nghiệm cận lâm sàng hay thử nghiệm chuyên sâu Trong phân tích gộp mà chúng tơi tiến hành trên, rối loạn hệ tiêu hóa biến cố thường gặp bệnh nhân điều trị MDR-TB, với tỷ suất xuất 34,8%, tiếp đến rối loạn hồng cầu (18,8%) rối loạn toàn thân (18,3%) Rối loạn hồng cầu rối loạn phổ biến, lại khơng có báo cáo đề cập đến việc Từ thấy, báo cáo ADR liên quan đến xét nghiệm lâm sàng (đặc biệt xét nghiệm cơng thức máu) cịn thấp, địi hỏi cần có tích cực quan tâm việc làm xét nghiệm cận lâm sàng thử nghiệm chuyên sâu việc chủ động theo dõi điều trị ADR 4.4 Ý nghĩa việc thực đề tài Nghiên cứu chúng tơi cịn vài hạn chế định cung cấp thông tin tổng quan chung biến cố bất lợi từ tài liệu y văn liên quan đến điều trị lao đa kháng Qua đó, đối chiếu với tình hình biến cố bất lợi MDR-TB ghi nhận Việt Nam qua hệ thống báo cáo tự nguyện, để thể hệ thống báo cáo tự nguyện chưa phản ánh đầy đủ tình hình lao đa kháng tác dụng bất lợi Việt Nam Do đó, cần giải pháp quản lý phù hợp, việc tăng cường hệ thống báo cáo tự nguyện, đồng thời cần triển khai hoạt động khác song song với chương trình báo cáo tự nguyện tăng cường giám sát chủ động, tuyên truyền, tập huấn cho cán y tế để phát hiện, xử trí dự phòng biến cố bất lợi, thu thập thơng tin hữu ích cho thực hành lâm sàng, hỗ trợ việc quản lý lao đa kháng Chúng hy vọng rằng, nghiên cứu chúng tơi góp phần vào việc đánh giá biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng thuốc, phần giúp đạt mục tiêu tăng cường hiệu điều trị lao đa kháng nâng cao chất lượng sống bệnh nhân CHƯƠNG KẾT LUẬN – ĐỀ XUẤT 5.1 Kết luận Nghiên cứu tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng mô tả đặc điểm báo cáo phản ứng có hại liên quan đến thuốc điều trị lao đa kháng ghi nhận từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam giai đoạn từ 01/2009 đến 12/2015 • Tổng quan hệ thống biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng Chúng tơi tìm 1504 sở dự liệu MEDLINE, loại 1215 sau lọc dựa vào tóm tắt, loại 129 sau đọc đầy đủ, lựa chọn 69 để đưa vào phân tích • Phân tích gộp biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng Tỷ suất gộp xuất biến cố biến cố nghiêm trọng 68,2% 26,9% (I² = 95,07% I² = 91,77%, p < 0,001) Tỷ suất gộp bệnh nhân phải thay đổi phác đồ biến cố 21,8% (I² = 95,67%, p < 0,001) tỷ suất gộp bệnh nhân tử vong biến cố 3,2% (I² = 61,77%, p = 0,004) Tỷ suất biến cố hệ tiêu hóa cao 39,6% Tỷ suất biến cố rối loạn hồng cầu cao thứ hai 18,8%, sau biến có rối loạn tồn thân xếp thứ ba, với tỷ suất 18,3% • Mơ tả đặc điểm báo cáo phản ứng có hại liên quan đến thuốc điều trị lao đa kháng Trong khoảng thời gian năm từ năm 2009 đến năm 2015, có 144 báo cáo ADR thuốc điều trị lao đa kháng gửi trung tâm, chiếm 3,36% số báo cáo thuốc kháng lao, tương ứng với 2,4 báo cáo 100 bệnh nhân điều trị lao đa kháng Các báo cáo gửi đến từ 15 sở tổng số 41 trung tâm điều trị lao đa kháng nước Các thuốc kháng lao nghi ngờ nhiều prothionamid (35,42%), pyrazinamid (30,56%), kanamycin (27,78%), levofloxacin (25,69%) ethambutol (18,75%) Các thuốc kháng lao thường báo cáo đồng thời (45,14%) Các phản ứng có hại báo cáo nhiều thuốc kháng lao bao gồm rối loạn tiêu hóa (được báo cáo 46,5% tổng số báo cáo ADR thuốc kháng lao); rối loạn toàn thân (chiếm 25,7%); rối loạn gan mật (chiếm 24,3%); rối loạn da tổ chức da (chiếm 21,5%); rối loạn thần kinh trung ương thần kinh ngoại vi (chiếm 17,4%); rối loạn điện giải dinh dưỡng (chiếm 16,7%) Đây ADR thường gặp, điển hình ghi nhận y văn sử dụng thuốc kháng lao 5.2 Đề xuất - Tăng cường hoạt động theo dõi giám sát biến cố bất lợi điều trị lao đa kháng, đặc biệt biến cố bất lợi gặp, nghiêm trọng cần can thiệp chuyên sâu biến cố bất lợi trình sử dụng thuốc lao Tích cực triển khai hoạt động giám sát, theo dõi tích cực với hoạt động báo cáo tự nguyện - Tăng cường đào tạo, tập huấn chuyên môn để nâng cao nhận thức tầm quan trọng báo cáo tự nguyện vai trò cán y tế chương trình chống lao đa kháng, đẩy mạnh khả phát hiện, xử trí dự phịng phản ứng có hại thuốc cách kịp thời, nâng cao số lượng chất lượng báo cáo ADR điều trị lao đa kháng TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt Bộ Y Tế (2015), Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị dự phòng bệnh lao, NXB Y học, pp Bộ Y Tế (2009), Hướng dẫn quản lý điều trị bệnh lao kháng đa thuốc NXB Y học, pp Nguyễn Thượng Đạt (2013), Lao kháng thuốc, Nhà xuất Y học chi nhánh thành phố Hồ Chí Minh, pp 55 Nguyễn Văn Tuấn (2007), Phân tích số liệu tạo biểu đồ R, Nhà xuất Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, pp 2-13 Tài liệu tiếng Anh 10 11 12 13 14 (2008), "Clofazimine", Tuberculosis, 88(2), pp 96–9 Abbate Eduardo, Vescovo Marisa, et al (2012), "Successful alternative treatment of extensively drug-resistant tuberculosis in Argentina with a combination of linezolid, moxifloxacin and thioridazine", Journal of antimicrobial chemotherapy, 67(2), pp 473-477 Anger Holly A, Dworkin Felicia, et al (2010), "Linezolid use for treatment of multidrug-resistant and extensively drug-resistant tuberculosis, New York City, 2000–06", Journal of antimicrobial chemotherapy, 65(4), pp 775-783 Avong Y K., Isaakidis P., et al (2015), "Doing no harm? Adverse events in a nation-wide cohort of patients with multidrug-resistant tuberculosis in Nigeria.", PloS one, 10(3), pp 0120161 Baghaei Parvaneh, Tabarsi Payam, et al (2011), "Adverse effects of multidrug-resistant tuberculosis treatment with a standardized regimen: a report from Iran", American journal of therapeutics, 18(2), pp e29-e34 Berry L.L (1988), "Sensitivity and specificity of three methods of detection adverse drugs reactions", American - Journal of Hospital Pharmacy, 45, pp 1534-1539 Bharty S, Prakash B, et al (2014), "Initiation of MDR TB treatment: is hospitalization worth?", The Indian journal of tuberculosis, 61(1), pp 57-64 Bhatt Gneyaa, Vyas Sheetal, et al (2012), "An epidemiological study of multi drug resistant tuberculosis cases registered under Revised National Tuberculosis Control Programme of Ahmedabad City", Indian J Tuberc, 59(1), pp 18-27 Bloss E, Kukša L, et al (2010), "Adverse events related to multidrugresistant tuberculosis treatment, Latvia, 2000–2004", Int J Tuberc Lung Dis, 14(3), pp 275-281 Brust James CM, Shah N Sarita, et al (2012), "Integrated, home-based treatment for MDR-TB and HIV in rural South Africa: an alternate model of 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 care", The international journal of tuberculosis and lung disease, 16(8), pp 998 Brust James CM, Shah N Sarita, et al (2013), "Adverse events in an integrated, home-based treatment program for MDR-TB and HIV in KwaZulu-Natal, South Africa", Journal of acquired immune deficiency syndromes (1999), 62(4), pp 436 Burkhardt JE., Walterspiel JN., et al (1997), "Quinolone-induced arthropathy in animals versus children", Clin Infect Dis, 25(5), pp 1196– 204 Carroll MW, Lee M, et al (2012), "Frequency of adverse reactions to firstand second-line anti-tuberculosis chemotherapy in a Korean cohort", The International JournalS,ofKurbatova Tuberculosis and LungetDisease, 16(7), pp 961-966 Cavanaugh Joseph Ekaterina, al (2016), "Evaluation of community‐based treatment for drug‐resistant tuberculosis in Bangladesh", Tropical Medicine & International Health, 21(1), pp 131-139 Charles Macarthur, Vilbrun Stalz Charles, et al (2014), "Treatment outcomes for patients with multidrug-resistant tuberculosis in postearthquake Port-au-Prince, Haiti", The American journal of tropical medicine and hygiene, 91(4), pp 715-721 Codecasa Luigi Ruffo, Ferrara Giovanni, et al (2006), "Long-term moxifloxacin in complicated tuberculosis patients with adverse reactions or resistance to first line drugs", Respiratory medicine, 100(9), pp 1566-1572 Cox H., Ford N (2012), "Linezolid for the treatment of complicated drugresistant tuberculosis: a systematic review and meta-analysis", Int J Tuberc Lung Dis, 16(4), pp 447–454 Cox Helen S, Kalon Stobdan, et al (2007), "Multidrug-resistant tuberculosis treatment outcomes in Karakalpakstan, Uzbekistan: treatment complexity and XDR-TB among treatment failures", PloS one, 2(11), pp e1126 Datta Bikram Singh, Hassan Ghulam, et al (2009), "Multidrug-resistant and extensively drug resistant tuberculosis in Kashmir, India", The Journal of Infection in Developing Countries, 4(01), pp 019-023 Dauby N., Payen MC (2010), "Amikacin-induced hypomagnesaemic tetany complicating multidrug-resistant tuberculosis treatment", Int J Tuberc Lung Dis, 14(5), pp 657–8 de Jager P., van Altena R (2002), "Hearing loss and nephrotoxicity in longterm aminoglycoside treatment in patients with tuberculosis", Int J Tuberc Lung Dis, 6(7), pp 622–7 De Vriese AS., Coster RV., et al (2006), "Linezolid-induced inhibition of mitochondrial protein synthesis", Clin Infect Dis, 42(8), pp 1111–7 Dey T., Brigden G., et al (2013), "Outcomes of clofazimine for the treatment of drug-resistant tuberculosis: a systematic review and meta-analysis", J Antimicrob Chemother, 68(2), pp 284-293 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Dheda Keertan, Shean Karen, et al (2010), "Early treatment outcomes and HIV status of patients with extensively drug-resistant tuberculosis in South Africa: a retrospective cohort study", The Lancet, 375(9728), pp 1798-1807 Dutta BS., Hassan G., et al (2012), "Ethionamide-induced hypothyroidism", Int J Tuberc Lung Dis, 16(1), pp 141 Egger Matthias, Davey-Smith George, et al (2008), Systematic reviews in health care: meta-analysis in context, John Wiley & Sons, pp Escudero E, Pena JM, et al (2006), "Multidrug-resistant tuberculosis without HIV infection: success with individualised therapy", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 10(4), pp 409-414 Furin J, Mitnick C, et al (2001), "Occurrence of serious adverse effects in patients receiving community-based therapy for multidrug-resistant tuberculosis", Int J Tuberc Lung Dis, 5(7), pp 648-655 Geerligs WA, Van Altena R, et al (2000), "Multidrug-resistant tuberculosis: long-term treatment outcome in the Netherlands", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 4(8), pp 758-764 Gerson SL., Kaplan SL., et al (2002), "Hematologic effects of linezolid: summary of clinical experience", Antimicrob Agents Chemother, 46(8), pp 2723–6 Glass G V (1976), "Primary, secondary, and meta-analysis of research", Educational researcher, 5(10), pp 3-8 Gupta J., Breen RAM., et al (2012), "Drug-induced hypothyroidism in patients receiving treatment for multidrug-resistant tuberculosis in the UK [correspondence]", Int J Tuberc Lung Dis, 16(9), pp 1278 Hadiarto M, Tjandra YA, et al (1996), "Treatment of multidrug-resistant tuberculosis in Indonesia", Chemotherapy, 42(Suppl 3), pp 24-29 Higgins J.P., Thompson S.G., et al (2003), "Measuring inconsistency in meta-analyses", BMJ Open, 327(7414), pp 557-60 Higgins JPT Green S (2011), Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions Vesion 5.1.0, pp Hire Rohan, Kale AS, et al (2014), "A prospective, observational study of adverse reactions to drug regimen for multi-drug resistant pulmonary tuberculosis in Central India", Mediterranean journal of hematology and infectious diseases, 6(1), pp Hoa N.B , Nhung N.V , et al (2015), "Adverse events in the treatment of MDR-TB patients within and outside the NTP in Pham Ngoc Thach hospital, Ho Chi Minh City, Vietnam", BMC Res Notes, pp Hoang T.T.T., Nguyen N.V., et al (2015), "Challenges in detection and treatment of multidrug resistant tuberculosis patients in Vietnam", BMC Public Health, pp 15 Hooper DC , Strahilevitz J (2010), Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, editors Mandell, Douglas, and Bennett’s principles and practice of infectious diseases, Philadelphia: Churchill Livingstone, pp 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 Hwang T.J., Dotsenko S., et al (2014), "Safety and availability of clofazimine in the treatment of multidrug and extensively drug-resistant tuberculosis: analysis of published guidance and meta-analysis of cohort studies", BMJ Open, 4(1), pp 004143 Isaakidis P., Casas E.C., et al (2015), "Treatment outcomes for HIV and MDR-TB co-infected adults and children: systematic review and metaanalysis", Int J Tuberc Lung Dis, 19(8), pp 969–978 Isaakidis Petros, Cox Helen S, et al (2011), "Ambulatory multi-drug resistant tuberculosis treatment outcomes in a cohort of HIV-infected patients in a slum setting in Mumbai, India", PLoS One, 6(12), pp e28066 Isaakidis Petros, Varghese Bhanumati, et al (2012), "Adverse events among HIV/MDR-TB co-infected patients receiving antiretroviral and second line anti-TB treatment in Mumbai, India", PloS one, 7(7), pp e40781 Jacob Valérie, Robert Lucie, et al (2009), "Multidrug-resistant tuberculosis: a review of the 23 cases treated by the Saint-Pierre University Hospital (Brussels)", Acta Clinica Belgica, 64(2), pp 113-119 Jain K., Desai M., et al (2014), "Treatment outcome of standardized regimen in patients with multidrug resistant tuberculosis", J Pharmacol Pharmacother, 5(2), pp 145–149 Jiang R.-H., Xu H.-B., et al (2015), "Outcomes of Chinese herb medicine for the treatment of multidrug-resistant tuberculosis: a systematic review and meta-analysis", Complement Ther Med, 23(4), pp 544-554 Jiang Rui-Hua, Xu Hong-Bin, et al (2013), "Comparative roles of moxifloxacin and levofloxacin in the treatment of pulmonary multidrugresistant tuberculosis: a retrospective study", International journal of antimicrobial agents, 42(1), pp 36-41 Joseph Pauline, Desai Vijaya Bhaskara Rao, et al (2011), "Outcome of standardized treatment for patients with MDR-TB from Tamil Nadu, India", The Indian journal of medical research, 133(5), pp 529 Karagửz Turan, Moỗin O Yaziciolu, et al (2009), "The treatment results of patients with multidrug resistant tuberculosis and factors affecting treatment outcome", Tuberkuloz ve Toraks, 57, pp 383-392 Kass I (1965), "Chemotherapy regimens used in retreatment of pulmonary tuberculosis Observations on the efficacy of combinations of kanamycin, ethionamide and either cycloserine or pyrazinamide", Tubercle, 46, pp 151– 65 Kass JS., Shandera WX (2010), "Nervous system effects of antituberculosis therapy", CNS Drugs, 24(8), pp 655–67 Kelley K., Preacher K.J (2012), "On effect size", Psychol Methods, 17(2), pp 137-52 Kennedy B, O'Connor B, et al (2011), "Multi-drug resistant tuberculosis: experiences of two tertiary referral centres", Irish medical journal, 104(6), pp 182 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 Keshavjee Salmaan, Gelmanova Irina Y, et al (2008), "Treatment of extensively drug-resistant tuberculosis in Tomsk, Russia: a retrospective cohort study", The Lancet, 372(9647), pp 1403-1409 Kibleur Yves, Veziris Nicolas (2014), "French Nationwide Cohort Temporary Utilization Authorization Survey of GranuPAS® in MDR-TB Patients", Chemotherapy, 60(3), pp 174-179 Kuaban C, Noeske J, et al (2015), "High effectiveness of a 12-month regimen for MDR-TB patients in Cameroon", Int J Tuberc Lung Dis, 19(5), pp 517-524 Kvasnovsky Charlotte L, Cegielski J Peter, et al (2011), "Extensively drugresistant TB in Eastern Cape, South Africa: high mortality in HIV-negative and HIV-positive patients", JAIDS Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 57(2), pp 146-152 Langendam M.W , Tiemersma E.W , et al (2013), "Adverse Events in Healthy Individuals and MDR-TB Contacts Treated with Anti-Tuberculosis Drugs Potentially Effective for Preventing Development of MDR-TB: A Systematic Review", PLOS ONE, 8(1), pp 53599 Leandro Gioacchino (2008), Meta-analysis in Medical Research: The handbook for the understanding and practice of meta-analysis, John Wiley & Sons, pp Lee C-N, Lin T-P, et al (1996), "Rifabutin as salvage therapy for cases of chronic multidrug-resistant pulmonary tuberculosis in Taiwan", Journal of chemotherapy, 8(2), pp 137-143 Lee Jinwoo, Lee Chang-Hoon, et al (2011), "Retrospective comparison of levofloxacin and moxifloxacin on multidrug-resistant tuberculosis treatment outcomes", The Korean journal of internal medicine, 26(2), pp 153-159 Lee M Lee J., Carroll MW., et al (2012), "Linezolid for treatment of chronic extensively drug-resistant tuberculosis", N Engl J Med, 367(16), pp 1508–1 Liu HH (2010), "Safety profile of the fluoroquinolones: focus on levofloxacin.", Drug Saf, 33(5), pp 353–69 Lytvynenko N, Cherenko S, et al (2014), "Management of multi-and extensively drug-resistant tuberculosis in Ukraine: how well are we doing?", Public health action, 4(Suppl 2), pp S67 Malla Pushpa, Kanitz Elisabeth Eva, et al (2009), "Ambulatory-based standardized therapy for multi-drug resistant tuberculosis: experience from Nepal, 2005–2006", PLoS One, 4(12), pp e8313 Mannheimer SB, Sepkowitz KA, et al (1997), "Risk factors and outcome of human immunodeficiency virus-infected patients with sporadic multidrugresistant tuberculosis in New York City", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1(4), pp 319-325 Masjedi MR, Tabarsi P, et al (2008), "Outcome of treatment of MDR-TB patients with standardised regimens, Iran, 2002–2006", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 12(7), pp 750-755 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 Meressa Daniel, Hurtado Rocío M, et al (2015), "Achieving high treatment success for multidrug-resistant TB in Africa: initiation and scale-up of MDR TB care in Ethiopia—an observational cohort study", Thorax, pp thoraxjnl2015-207374 Miller AC, Gelmanova IY, et al (2012), "Alcohol use and the management of multidrug-resistant tuberculosis in Tomsk, Russian Federation", Int J Tuberc Lung Dis, 16(7), pp 891-896 Modongo C., Zetola NM (2012), "Prevalence of hypothyroidism among MDR-TB patients in Botswana [correspondence]", Int J Tuberc Lung Dis 16(11), pp 1561–2 Mpagama Stellah G, Heysell Scott K, et al (2013), "Diagnosis and interim treatment outcomes from the first cohort of multidrug-resistant tuberculosis patients in Tanzania", PloS one, 8(5), pp e62034 Nathanson E, Gupta R, et al (2004), "Adverse events in the treatment of multidrug-resistant tuberculosis: results from the DOTS-Plus initiative", Int J Tuberc Lung Dis, 8(11), pp 1382-1384 Normand S L (1999), "Meta-analysis: formulating, evaluating, combining, and reporting", Stat Med, (18), pp O'Donnell Max R, Padayatchi Nesri, et al (2009), "Improved early results for patients with extensively drug resistant tuberculosis and HIV in South Africa", The international journal of tuberculosis and lung disease: the official journal of the International Union against Tuberculosis and Lung Disease, 13(7), pp 855 Okoli Chitu, Schabram Kira (2010), "A guide to conducting a systematic literature review of information systems research", Sprouts Work Pap Inf Syst, 10, pp 26 Padayatchi N., Gopal M., et al (2014), "Clofazimine in the treatment of extensively drug-resistant tuberculosis with HIV coinfection in South Africa: a retrospective cohort study", Journal of Antimicrobial Chemotherapy, pp dku235 Pal Shanthi N, Duncombe Chris, et al (2013), "WHO strategy for collecting safety data in public health programmes: complementing spontaneous reporting systems", Drug safety, 36(2), pp 75-81 Palmero DJ, Ambroggi M, et al (2004), "Treatment and follow-up of HIVnegative multidrug-resistant tuberculosis patients in an infectious diseases reference hospital, Buenos Aires, Argentina", Int J Tuberc Lung Dis, 8(6), pp 778-784 Pawar Uday M, Kundnani Vishal, et al (2009), "Multidrug-Resistant Tuberculosis of the Spine—Is it the Beginning of the End?: A Study of Twenty-Five Culture Proven Multidrug-Resistant Tuberculosis Spine Patients", Spine, 34(22), pp E806-E810 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 Phuong N T M (2016), "Management and treatment outcomes of patients enrolled in MDR-TB treatment in Viet Nam", Public Health Action 6.1, pp 25-31 Piubello A, Harouna S Hassane, et al (2014), "High cure rate with standardised short-course multidrug-resistant tuberculosis treatment in Niger: no relapses", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 18(10), pp 1188-1194 Prasad R, Verma SK, et al (2006), "Efficacy and safety of kanamycin, ethionamide, PAS and cycloserine in multidrug-resistant pulmonary tuberculosis patients", Indian Journal of Chest Diseases and Allied Sciences, 48(3), pp 183 Pym Alexander S, Diacon Andreas H, et al (2015), "Bedaquiline in the treatment of multidrug-and extensively drug-resistant tuberculosis", European Respiratory Journal, pp ERJ-00724-2015 R Singla., R Sarin., et al (2009), "Seven-year DOTS-Plus pilot experience in India: results, constraints and issues", Int J Tuberc Lung Dis 13(8), pp 976–981 Ralph I Edwwards , Jeffrey K Aronson (2000), "Adverse drug reactions: definitions, diagnosis, and management", The Lancet, 356, pp 1255-1259 Rawlins (1986), "Spontaneous reporting of adverse drug reactions", QJ M, 59(230), pp 531–534 Rodriguez M, Monedero I, et al (2013), "Successful management of multidrug-resistant tuberculosis under programme conditions in the Dominican Republic", Int J Tuberc Lung Dis, 17(4), pp 520-525 Ronald D Mann., Elizabeth B Andrews (2007), Pharmacovigilance, 2nd Edition, John Wiley & Sons, pp Sagwa E., Mantel-Teeuwisse A.K., et al (2012), "The burden of adverse events during treatment of drug-resistant tuberculosis in Namibia", T South Med Rev, 5(1), pp 6–13 Shean K., Streicher E., et al (2013), "Drug-associated adverse events and their relationship with outcomes in patients receiving treatment for extensively drug-resistant tuberculosis in South Africa", PloS One, 8(5), pp 63057 Shin SS., Pasechnikov AD., et al (2007), "Adverse reactions among patients being treated for MDR-TB in Tomsk, Russia", Int J Tuberc Lung Dis, 11(12), pp 1314–20 Singla R, Gupta S, et al (2001), "Efficacy and safety of sparfloxacin in combination with kanamycin and ethionamide in multidrug-resistant pulmonary tuberculosis patients: preliminary results", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 5(6), pp 559-563 Singla Rupak, Caminero Jose A, et al (2012), "Linezolid: an effective, safe and cheap drug for patients failing multidrug-resistant tuberculosis treatment in India", European Respiratory Journal, 39(4), pp 956-962 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 Sotgiu Giovanni, Centis Rosella, et al (2012), "Efficacy, safety and tolerability of linezolid containing regimens in treating MDR-TB and XDRTB: systematic review and meta-analysis", European Respiratory Journal, pp erj00229-2012 Stroup D.F., Berlin J.A., et al (2000), "Meta-analysis of observational studies in epidemiology: a proposal for reporting Meta-analysis Of Observational Studies in Epidemiology (MOOSE) group", JAMA, 283(15), pp 2008–2012 Tahaoğlu Kemal, Törün Tülay, et al (2001), "The treatment of multidrugresistant tuberculosis in Turkey", New England Journal of Medicine, 345(3), pp 170-174 Telzak Edward E, Sepkowitz Kent, et al (1995), "Multidrug-resistant tuberculosis in patients without HIV infection", New England Journal of Medicine, 333(14), pp 907-912 Thomas Aleyamma, Ramachandran Rajeswari, et al (2007), "Management of multi-drug resistance tuberculosis in the field: Tuberculosis Research Centre experience", Indian Journal of Tuberculosis, 54(3), pp 117 Tome AM., Filipe A (2011), "Quinolones: review of psychiatric and neurological adverse reactions", Drug Saf, 34(6), pp 465–88 Törün T, Güngör G, et al (2005), "Side effects associated with the treatment of multidrug-resistant tuberculosis", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 9(12), pp 1373-1377 Uffredi Marie-Laure, Truffot-Pernot Chantal, et al (2007), "An intervention programme for the management of multidrug-resistant tuberculosis in France", International journal of antimicrobial agents, 29(4), pp 434-439 Vaghela Joyce Felicia, Kapoor Suresh Kumar, et al (2015), "Home based care to multi-drug resistant tuberculosis patients: A pilot study", Indian Journal of Tuberculosis, 62(2), pp 91-96 Van der Walt Martha, Lancaster Johanna, et al (2013), "Serious treatment related adverse drug reactions amongst anti-retroviral naive MDR-TB patients", PloS one, 8(4), pp e58817 Van Deun Armand, Maug Aung Kya Jai, et al (2010), "Short, highly effective, and inexpensive standardized treatment of multidrug-resistant tuberculosis", American journal of respiratory and critical care medicine, 182(5), pp 684-692 Van Deun Armand, Salim Hamid, et al (2004), "Results of a standardised regimen for multidrug-resistant tuberculosis in Bangladesh", Int J Tuberc Lung Dis, 8(5), pp 560-567 Vega P., Sweetland A., et al (2004), "Psychiatric issues in the management of patients with multidrug-resistant tuberculosis", Int J Tuberc Lung Dis, 8(6), pp 749–59 Vinh DC., Rubinstein E (2009), "Linezolid: a review of safety and tolerability", J Infect, 59(Suppl 1), pp S59–74 112 113 114 115 116 Waller P.C (2010), An introduction to Pharmacovigilance, Willey, Black Well, West Susex, pp Wells G.A., Shea B., et al (2000), The Newcastle-Ottawa Scale (NOS) for assessing the quality of nonrandomised studies in meta-analyses, pp World Health Organisation - The Uppsala Monitoring Centre (2012), WHO Adverse Reaction Terminology – WHO-ART pp World Health Organisation (2015), Global tuberculosis report pp World Health Organisation (2014), Companion handbook to the WHO guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis pp 8-9; 18; 76-86; 149; 152-165 117 World Health Organization (2011), Guidelines for the Programmatic Management of Drug-Resistant Tuberculosis: 2011 Update, pp 118 Wu S., Zhang Y., et al (2013), "Adverse Events Associated With the Treatment of Multidrug-Resistant Tuberculosis: A Systematic Review and Meta-analysis", American journal of therapeutics, 23(2), pp 119 Xu HB, Jiang RH, et al (2012), "Linezolid in the treatment of MDR-TB: a retrospective clinical study", The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 16(3), pp 358-363 120 Yew Wing Wai, Chan Chi Kuen, et al (2000), "Outcomes of patients with multidrug-resistant pulmonary tuberculosis treated with ofloxacin/levofloxacin-containing regimens", CHEST Journal, 117(3), pp 744-751 121 Yew Wing Wai, Chan Chi Kuen, et al (2003), "Comparative roles of levofloxacin and ofloxacin in the treatment of multidrug-resistant tuberculosis: preliminary results of a retrospective study from Hong Kong", CHEST Journal, 124(4), pp 1476-1481 122 Zhang X , Falagas M.E , et al (2015), "Systematic review and metaanalysis of the efficacy and safety of therapy with linezolid containing regimens in the treatment of multidrug-resistant and extensively drugresistant tuberculosis", J Thorac Dis, 7(4), pp 603–615 Tài liệu từ địa Website 123 124 125 Bộ Y tế (2015), "Hội thảo “Thông báo kết lượng giá cuối kỳ hoạt động Chương trình chống lao Quốc gia Việt Nam giai đoạn 2011-2015”", Retrieved, from http://bvlbp.thuathienhue.gov.vn/?gd=1&cn=98&tc=70 Brooklyn The Medical Research Library of, "SUNY Downstate EBM Tutorial", Retrieved, from http://library.downstate.edu/EBM2/2100.htm World Health Organisation (2015), "What is multidrug-resistant tuberculosis (MDR-TB) and how we control it?", Retrieved 07/04/2016, from http://www.who.int/features/qa/79/en/ ... mô tả liệu liên quan từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam” với mục tiêu: Tổng quan hệ thống phân tích gộp biến cố bất lợi thuốc nghiên cứu quan sát lao đa kháng thuốc Mô tả đặc điểm liên quan. .. Kết phân tích báo cáo liên quan đến biến cố bất lợi thuốc lao đa kháng từ hệ thống báo cáo tự nguyện Việt Nam giai đoạn 2009-2015 58 3.4.1 Thông tin chung báo cáo ADR thuốc lao đa kháng thu... đồ 1.3 Hệ thống báo cáo tự nguyện vai trị chương trình chống lao 1.3.1 Hệ thống báo cáo tự nguyện phản ứng có hại thuốc Hệ thống báo cáo tự nguyện phản ứng có hại thuốc định nghĩa ? ?Hệ thống thu