BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG - BÙI XUÂN TIẾN THỰC TRẠNG BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI CAO TUỔI TẠI XÃ BẮC PHONG, HUYỆN CAO PHONG, HỊA BÌNH NĂM 2020 VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG HÀ NỘI – NĂM 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG KHOA: KHOA HỌC SỨC KHỎE BỘ MÔN Y TẾ CÔNG CỘNG BÙI XUÂN TIẾN THỰC TRẠNG BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI CAO TUỔI TẠI XÃ BẮC PHONG, HUYỆN CAO PHONG, HỊA BÌNH NĂM 2020 VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN CHUYÊN NGÀNH: Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ: 8720701 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS Nguyễn Đức Sơn Hà Nội – Năm 2020 Thang Long University Library i LỜI CẢM ƠN Để hồn thành đề tài luận văn thạc sĩ cách hoàn chỉnh, bên cạnh nỗ lực cố gắng thân cịn có hướng dẫn nhiệt tình q Thầy Cô, động viên ủng hộ gia đình bạn bè suốt thời gian học tập nghiên cứu thực luận văn thạc sĩ Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Thầy TS Nguyễn Đức Sơn Thầy PGS.TS Đào Xuân Vinh người hết lòng giúp đỡ tạo điều kiện tốt cho tơi hồn thành luận văn Xin chân thành bày tỏ lịng biết ơn đến tồn thể quý thầy cô khoa Y tế công cộng khoa sau đại học Đại học Thăng Long tận tình truyền đạt kiến thức quý báu tạo điều kiện thuận lợi cho suốt trình học tập nghiên cứu thực đề tài luận văn Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến UBND xã Bắc Phong, Trung tâm Y tế huyện Cao Phong không ngừng hỗ trợ tạo điều kiện tốt cho suốt thời gian nghiên cứu thực luận văn Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn đến gia đình, anh chị bạn đồng nghiệp hỗ trợ cho nhiều suốt trình học tập, nghiên cứu thực đề tài luận văn thạc sĩ cách hoàn chỉnh Học viên thực Bùi Xuân Tiến ii LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu khoa học độc lập riêng Các số liệu sử dụng phân tích luận án có nguồn gốc rõ ràng, công bố theo quy định Các kết nghiên cứu luận án tự tìm hiểu, phân tích cách trung thực, khách quan phù hợp với thực tiễn Việt Nam Các kết chưa công bố nghiên cứu khác Học viên thực Bùi Xuân Tiến Thang Long University Library BKLN BMI: ĐTĐ ĐV: HA: HAMT: HATB: HATT: HATTr: Huyết áp tâm trương ISH: NCD NMCT: Nhồi máu tim QALY TGMB: THA: THCS: THPT: TTYT: TYT: WHO: YTLQ YTNC: iv MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ Chương 1: TỔNG QUAN 1.1 Một số định nghĩa khái niệm 1.1.1 Huyết áp Huyết áp động mạch .3 1.1.2 Tăng huyết áp 1.2 Thực trạng bệnh tăng huyết áp giới Việt Nam 14 1.2.1 Thực trạng tăng huyết áp giới .14 1.2.2 Thực trạng bệnh tăng huyết áp người cao tuổi Việt Nam 17 1.3 Các yếu tố liên quan đến bệnh tăng huyết áp 20 1.3.1 Tuổi 20 1.3.2 Giới 21 1.3.3 Béo phì 21 1.3.4 Ăn nhiều muối 22 1.3.5 Ăn nhiều chất béo 23 1.3.6 Ăn thiếu chất xơ 23 1.3.7 Hút thuốc 24 1.3.8 Thói quen uống rượu 25 1.3.9 Ít hoạt động thể lực 26 1.3.10 Trình độ học vấn 27 1.4 Giới thiệu địa điểm nghiên cứu .28 1.5 Khung lý thuyết nghiên cứu 30 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 31 2.1 Đối tượng, địa điểm thời gian nghiên cứu 31 2.1.1 Đối tượng nghiên cứu .31 2.1.2 Địa điểm nghiên cứu 31 2.1.3 Thời gian nghiên cứu: .31 2.2 Phương pháp nghiên cứu 31 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu 31 Thang Long University Library v 2.2.2 Cỡ mẫu cách chọn mẫu 31 2.3 Biến số, số nghiên cứu tiêu chuẩn đánh giá 32 2.3.1 Các biến số số nghiên cứu 32 2.3.2 Tiêu chuẩn đánh giá 34 2.4 Phương pháp thu thập thông tin 36 2.4.1 Công cụ thu thập thông tin 36 2.4.2 Kỹ thuật thu thập thông tin 36 2.4.3 Quy trình thu thập thơng tin sơ đồ nghiên cứu 38 2.5 Phân tích xử lý số liệu 41 2.6 Sai số biện pháp khống chế sai số 41 2.6.1 Sai số 41 2.6.2 Biện pháp khống chế sai số 41 2.7 Đạo đức nghiên cứu .42 2.8 Hạn chế đề tài 42 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 43 3.1 Đặc điểm chung đối tượng nghiên cứu 43 3.2 Thực trạng THA người cao tuổi xã Bắc Phong .48 3.3 Một số yếu tố liên quan đến THA 53 Chương 4: BÀN LUẬN 59 4.1 Về thực trạng bệnh THA người cao tuổi xã Bắc Phong huyện Cao phong tỉnh Hịa Bình năm 2020 .59 4.2 Một số yếu tố liên quan đến THA 63 KẾT LUẬN 70 KHUYẾN NGHỊ 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO 73 PHỤ LỤC 1: .79 PHỤ LỤC 85 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Phân loại tăng huyết áp theo JNC VI Bảng 1.2 Phân loại tăng huyết áp theo WHO/ISH 1999 Bảng Các biến số số nghiên cứu .32 Bảng 3.1 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo nhóm tuổi (n=460) 43 Bảng 3.2 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo dân tộc (n=460) 44 Bảng 3.3 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo nghề nghiệp trước nghỉ hưu (n=460) 44 Bảng 3.4 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo công việc (n=460) .45 Bảng 3.5 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo trình độ học vấn (n=460) 45 Bảng 3.6 Phân bố số BMI theo giới tính (n=460) 46 Bảng 3.7 Phân bố số BMI theo nhóm tuổi (n=460) 46 Bảng 3.8 Phân bố tỷ số VB/VM (WHR) theo giới (n=460) .47 Bảng 3.9 Phân bố tỷ số VB/VM (WHR) theo nhóm tuổi (n=460) 47 Bảng 3.10 Phân bố đối tượng theo số nhân trắc giới tính (n=460) 48 Bảng 3.11 Thực trạng THA người cao tuổi xã Bắc Phong (n=460) 48 Bảng 3.12 Phân bố tỷ lệ THA theo giới tính (n=460) 49 Bảng 3.13 Phân bố đặc điểm tăng huyết áp theo giới tính (n=460) 50 Bảng 3.14 Phân bố THA theo nhóm tuổi (n = 460) (n=460) 50 Bảng 3.15 Phân bố THA theo nghề nghiệp trước nghỉ hưu (n=460) 51 Bảng 3.16 Phân bố THA theo công việc (n= 460) 51 Bảng 3.17 Phân bố THA theo trình độ học vấn (n = 460) 52 Bảng 3.18 Mối liên quan giới tính tình trạng bệnh tăng huyết áp đối tượng nghiên cứu (n=460) 53 Bảng 3.19 Mối liên quan nhóm tuổi với THA (n=460) 54 Bảng 3.20 Mối liên quan nghề nghiệp tình trạng bệnh tăng huyết áp đối tượng nghiên cứu (n=460) 54 Bảng 3.21 Mối liên quan số BMI với tình trạng huyết áp (n=460) 55 Thang Long University Library vii Bảng 3.22 Mối liên quan thói quen hút thuốc với tình trạng huyết áp (n=460) 55 Bảng 3.23 Mối liên quan thói quen ăn mặn với THA (n=460) 56 Bảng 3.24 Mối liên quan thói quen thường xuyên uống rượu bia với THA (n=460) 56 Bảng 3.25 Mối liên quan thói quen ăn thức ăn có nhiều mỡ động vật với THA (n=460) .57 Bảng 3.26 Mối liên quan thói quen thường xuyên vận động thể lực với THA (n=460) 57 Bảng 3.27 Mối liên quan tiền sử gia đình với THA (n=460) 58 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Sơ đồ 2.1 Sơ đồ nghiên cứu 40 Biểu đồ 2.2 Phố bố đối tượng nghiên cứu theo phân độ THA……………… 49 Biểu đồ 3.3 Phân bố đối tượng nghiên cứu theo yếu tố nguy THA……53 ĐẶT VẤN ĐỀ Trong vài thập niên gần đây, với tiến vượt bậc khoa học nhiều lĩnh vực, người ta chứng kiến gia tăng nhanh dân số già tuổi thọ ngày cao Sự gia tăng nhanh dân số già mối quan tâm chung nước phát triển nước phá triển đặt hàng loạt vấn đề cần giải thuộc nhiều lĩnh vực xã hội, kinh tế, y tế … Người cao tuổi người từ 60 tuổi trở lên Người cao tuổi thường có bệnh mạn tính, tăng huyết áp bệnh mạn tính phổ biến giới, tỷ lệ mắc bệnh tăng huyết áp cộng đồng ngày gia tăng, đặc biệt nước phát triển, có Việt Nam Bên cạnh Việt Nam số quốc gia già hóa dân số nhanh khu vực Trong năm 2013 tỷ lệ người cao tuổi lên tới 10,5% tổng dân số [12] Các nghiên cứu giới Việt Nam cho thấy tình hình tăng huyết áp người cao tuổi vấn đề sức khỏe đáng lo ngại, ảnh hưởng đến chất lượng sống người cao tuổi Theo Nghiên cứu Hoàng Phương Thủy năm 2016 cho thấy tỷ lệ mắc bệnh tăng huyết áp người cao tuổi (≥ 60 tuổi) chiếm 51,29 % [34], Nguyễn Thanh Ngọc năm 2007 cho thấy tỷ lệ tăng huyết áp người cao tuổi chiếm 37,6% nam giới cao tuổi có tỷ lệ tăng huyết áp cao nữ giới cao tuổi [19] Theo điều tra Viện Tim mạch Việt Nam năm 2008, người lớn (≥60 tuổi) tỉnh, thành phố Việt Nam tỷ lệ tăng huyết áp tăng lên đến 47,8% nghĩa người cao tuổi nước ta có người bị tăng huyết áp; năm 2012 tỷ lệ tăng huyết áp người >75 tuổi 69.8%, nam 70,5% nữ 68,8% [40] Đến điều tra 2015-2016, có đến 47,3% người dân từ 25 tuổi trở lên bị tăng huyết áp Tuy nhiên, số ca tăng huyết áp phát tăng từ 48,4% lên 60,9% Còn người tăng huyết áp điều trị tăng từ 61,1% lên 92,8% Như vậy, với dân số gần 100 triệu người số người tăng huyết áp từ 25 tuổi trở lên Việt Nam ước tính khoảng 17,1 triệu người Đặc biệt, người bị tăng huyết áp, có 39,1% (8,1 triệu người) không phát bị tăng huyết áp; Thang Long University Library 76 29 Đinh Văn Thành (2011), Thử nghiệm mơ hình quản lý điều trị bệnh THA tuyến y tế sở tỉnh Bắc Giang, Luận án chuyên khoa cấp II, Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên, tr – 38 30 Phạm Thắng (2013), “Tình hình bệnh tật người cao tuổi qua số nghiên cứu cộng đồng”, Tạp chí dân số Việt, tr – 31 Hoàng Văn Tài (2013), “Thực trạng bệnh, công tác quản lý điều trị tăng huyết áp cho người cao tuổi huyện Mèo Vạc tỉnh Hà Giang đề xuất giải pháp”, luận án chuyên khoa cấp II, Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên, tr 80 – 82 32 Trần Thanh Tú Phạm Thị Lan Liên (2011).Nghiên cứu tỷ lệ số yếu tố liên quan đến THA người cao tuổi thị trấn Châu Quỳ, Gia Lâm, Hà Nội, năm 2011 Tạp chí Y học Thực Hành, 914, 94-97 33 Hoàng Phương Thủy (2011), “Tình trạng tăng huyết áp người cao tuổi yếu tố liên quan phường An Hải Tây, Sơn Trà, Đà Nẵng”, Luận văn Thạc sĩ y học, tr 48 – 52 34 Hoàng Phương Thủy (2016), “tình trạng tăng huyết áp người cao tuổi yếu tố liên quan phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nắng” Luận văn Thạc sĩ y học, tr 48 – 52 35 Bùi Văn Uy (2015), Vũ Trung Hải, “Cao huyết áp - kẻ giết người thầm lặng”, NXB Văn hóa – Văn nghệ, tr – 32 36 Đinh Hoàng Việt (2007), Tăng huyết áp người cao tuổi thành phố Cần Thơ số yếu tố ảnh hưởng, Luận văn tốt nghiệp bác sĩ y khoa, Trường Đại học Y Hà Nội, tr 53 – 54 37 Nguyễn Lân Việt (2006), Tình hình THA tình hình THA người dân ≥ 45 tuổi xã Vị Thủy tỉnh Hậu Giang năm 2008 38 Hội tim mạch Việt Nam (2010), Chương trình mục tiêu quốc gia phịng chống tăng huyết áp - Sử dụng máy đo huyết áp cộng đồng, chủ biên 77 39 Hội Tim mạch học Quốc gia Việt Nam (2018), “ Khuyến cáo chẩn đốn điều trị tăng huyết áp”, Tạp chí Tim mạch học (18), tr 22 – 27 40 Viện Tim mạch Việt Nam (2009), “Phòng chống bệnh tăng huyết áp – Giảm gánh nặng bệnh tật”, Hội nghị triển khai dự án phịng chống tăng huyết ápthuộc chương trình phòng chống tăng huyết áp Quốc Gia, Viện Tim mạchViệt Nam, Hà Nội 41 Viện Tim mạch Việt Nam (2016) “Hội nghị tăng huyết áp Việt Nam lần thứ II”, Tạp chí Y học thực hành, Viện Tim mạch Việt Nam, Hà Nội 42 Lê Thị Hợp (2012), Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam, Nhà xuất Y học, Hà Nội Tiếng Anh 43 Mozaffarian D et al (2015), National Health and Nutrition ExaminationSurvey: 2007–2012 Prevalence of high blood pressure in adults ≥20 years of age by age and sex, American Heart Association 44 Alhalaiqa cộng (2012), “Adherence therapy for medication non - compliant patients with hypertention: a randomíed controlled trial”, Journalof Human Hypertension, 26(2), tr 117-126 45 Jeroan J Allison cộng (2016), “Culturally adaptive storytelling method to improve hypertension control in Vietnam - “We talk about our hypertension”: study protocol for a feasibility cluster-randomized controlled trial”, Trials, 17, tr 46 Fletcher BR cộng (2016), “Self - monitoring blood in hypertention, patient and provider perspectives: A systematic review and thematic synthesis”, Patient Educ Couns, 99(2), tr 210-219 47 Michael J Burla cộng (2014), “Blood pressure control and perceived health status in African Americans with subclinical hypertensive heart disease”, Journal of the American Society of Hypertension 8(5), tr 321-329 Thang Long University Library 78 48 Ontario Pharmacists Association and Green Shield Canada (2014), “Impact of Community Pharmacist Interventions in Hypertension Management on Patient Outcomes: A Randomized Controlled Trial “ 49 Johanna M et al Ha T.P.Do (2014), “National Prevalence and Associated Risk Factors of Hypertension and Prehypertension Among Vietnamese Adults”, American Journal of Hypertention 50 World Health Organization International Society of Hypertention Writing Group (2003), “2003 World Health Organization (WHO)/ International Society of Hypertention (ISH) statement and management of hypertention”, Journal of hypertention 21(11), tr 1983-1992 51 Uhlig K1 cộng (2013), “Self-measured blood pressure monitoring in the management of hypertension: a systematic review and metaanalysis”, Annals of Internal Medicine, 159(3), tr 185-194 52 J Sun Q Wei, J Huang et al (2014), “Prevalence of hypertetion and associated risk factors in Dehui city of Jilin Province in China”, Journal of HumanHypertension 29, tr 64-68 53 Anchala R1 cộng (2014), “Hypertension in India: a systematic review and meta-analysis of prevalence, awareness, and control of hypertension.”, Hypertension Journal, 32(6), tr 1170-1177 54 Stanley S Flanklin Nathan D Wong (2013), “Hypertension and Cardiovascular Disease: Contributions of the Framingham Heart Study”, Global Heart, 8(1), tr 49-57 55 Treatment of Hypertension: JNC and More (2014), chủ biên 56 Geleijnse JM Do HT (2015), “National prevalence and associated risk factors of hypertension and prehypertension among Vietnamese adults.”, PubMed, 28 (1), tr 89 - 97 79 PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA TĂNG HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI CAO TUỔI -A MÃ ĐIỀU TRA Thời gian điều tra : … / … … / 2020 Tiểu khu/ thôn: , xã Bắc Phong, huyện Cao Phong, tỉnh Hịa Bình Xin chào Ơng/bà/anh/chị tơi là… sinh viên chuyên ngành Y tế công cộng, trường Đại học Thăng Long Hiện tại, trường Đại học Thăng Long phối hợp Trung tâm y tế huyện Cao Phong thực nghiên cứu thực trạng tăng huyết áp người cao tuổi địa bàn huyện Xin phép Ông/bà/anh/chị dành chút thời gian để trao đổi số thông tin vấn đề Các thông tin Ơng/bà/anh/chị cung cấp đảm bảo giữ kín Rất mong Ơng/bà/anh/chị hợp tác Ơng/bà có đồng ý tham gia trả lời cho ng Đồng ý B NỘI DUNG STT CÂU HỎI C1 Giới tính C2 Nhóm tuổi C3 Dân tộc Thang Long University Library 80 Nghề nghiệp Trước C4 nghỉ hưu ông /bà? Công việc C5 ơng/bà? Trình độ học vấn C6 ơng / bà? Thu nhập trung bình hàng tháng gia C7 đình bao nhiêu? (Trung bình/ đầu người) C8 C9 C10 HATT HATTr Mức độ THA Phân độ THA (WHO/ISH 1999) 81 C11 Đặc điểm THA Ông/bà bị mắc bệnh C12 THA năm rồi? Một số yếu tố liên qua C13 Chiều cao C14 Cân nặng C15 BMI C16 Vịng bụng C17 Vịng mơng C18 WHR C19 Bố, mẹ, anh, chị, em ruột bị tăng huyết áp? Từ trước đến có C20 anh/chị hút thuốc khơng? Hiện anh chị có hút thuốc không? Kể C21 hút thuốc điếu, thuốc cuộn, thuốc lào, hút xì gà, hay hút tẩu? Nếu có, anh/ chị có hút C22 thuốc hàng ngày khơng? Thang Long University Library C23 Trung bình anh/chị hút điếu ngày? Trường hợp không hút thuốc hàng C24 ngày: Trước anh/chị hút thuốc hàng ngày chưa? Từ trước đến có anh/chị uống C25 C26 hết lon/chai nhỏ/cốc to bia ly/chén rượu loại không? Trong 12 tháng qua anh/chị có uống rượu bia lần khơng (đồ uống có cồn rượu, bia, rượu vang, rượu trái )? Trong 12 tháng qua, thông thường khoảng anh/chị uống lần từ lon/chai nhỏ/cốc to bia C27 ly/chén rượu trở lên (điều tra viên giải thích đọc lựa chọn cho đối tượng nghe) Trong ngày C28 anh/ chị có uống rượu bia, trung bình anh/chị uống bia rượu ngày? (Điều tra viên sử dụng hướng dẫn, hỏi loại tính số đơn vị chuẩn điền vào ô tương ứng) C29 C30 C31 Trong tuần bình thường, có ngày anh chị ăn trái cây? Trong tuần bình thường, có ngày anh chị ăn rau củ? Trong ngày đó, anh/chị ăn suất rau ngày? (khơng tính loại khoai) (Điều tra viên sử dụng hướng dẫn để tính số đơn vị chuẩn điền vào ô tương ứng) Một ngày anh/ chị tiêu C32 thụ muỗng cafe muối cho bữa ăn mình? C33 C34 Số ngày/ tuần anh sử dụng muối ăn cho bữa ăn Một ngày anh/ chị tiêu thụ muỗng cafe dầu động vật cho bữa ăn mình? C35 C36 Số ngày/ tuần anh sử dụng dầu động vật cho bữa ăn Ơng/Bà/Anh/Chị có thường xuyên vận động tập thể dục/ rèn luyện thể thao khơng? C37 Ơng/Bà/Anh/Chị thường tập thể dục/ rèn luyện thể thao ngày/1 tuần? Thang Long University Library 84 C38 Ông/Bà/Anh/Chị tập thể dục/ rèn luyện thể (phút/ ngày) thao khoảng phút/ ngày Xác nhận địa phương Điều tra viên (ký, đóng dấu, ghi rõ họ tên) (ký ghi rõ họ tên) 85 PHỤ LỤC SỐ LƯỢNG NGƯỜI CAO TUỔI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN CAO PHONG, TỈNH HỊA BÌNH NĂM 2019 STT Tên xã/thị t Thạch yên Dũng Phong Nam Phong Tây Phong Hợp Phong Thị Trấn Cao P Bắc Phong Thu Phong Bình Thanh 10 Thung Nai Tổng Thang Long University Library ... đầu việc kiểm sốt huyết áp, chúng tơi tiến hành nghiên cứu về: ? ?Thực trạng bệnh tăng huyết áp người cao tuổi xã Bắc Phong, huyện Cao Phong, tỉnh Hịa Bình năm 2020 số yếu tố liên quan? ?? với mục tiêu:... Mục tiêu 1: Mô tả thực trạng bệnh Tăng huyết áp người cao tuổi xã Bắc Phong - Huyện Cao Phong, tỉnh Hịa Bình năm 2020 Mục tiêu 2: Phân tích số yếu tố liên quan đến tăng huyết áp nhóm đối tượng... 3.2 Thực trạng THA người cao tuổi xã Bắc Phong .48 3.3 Một số yếu tố liên quan đến THA 53 Chương 4: BÀN LUẬN 59 4.1 Về thực trạng bệnh THA người cao tuổi xã Bắc Phong huyện Cao