Đề án KTCT MỞ ĐẦU Kinh tế trang trại nước ta tồn từ lâu, phát triển mạnh mẽ vài năm gần Có thể nói việc thực thị 100 Ban Bí thư TW Đảng (Khoá 4), Nghị 10 - NQ/TW Bộ Chính trị (Tháng 4/1988) phát huy vai trị tự chủ kinh tế hộ nơng dân đặt móng cho đời kinh tế trang trại với thành tựu công đổi mới, sản xuất nơng nghiệp có bước phát triển vượt bậc, nhiều hộ nơng dân có tích luỹ, tạo điều kiện cho kinh tế trang trại phát triển Đặc biệt sau luật đất đai đời năm 1993, kinh tế trang trại có bước phát triển nhanh đa dạng Việc phát triển kinh tế trang trại đem lại lợi ích to lớn nhiều mặt, làm thay đổi đáng kể mặt kinh tế - xã hội vùng nông thôn Trong năm đổi nhờ chủ trương Đảng khuyến khích thành phần kinh tế nơng nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh việc trang trại trả lại cho hộ nông dân quyền tự chủ kinh tế mà kinh tế hộ kinh tế tư nhân kinh tế cá thể nông nghiệp có bước phát triển mạnh mẽ, tạo động lực thúc đẩy kinh tế nông nghiệp nông thôn nước ta phát triển, khai thác đầy đủ tiềm nguồn lực đất đai, vốn lao động Từ thực tế đó, em chọn đề tài: “Phát triển kinh tế trang trại nông nghiệp cơng nghiệp hố - đại hố nước ta nay“ Do thời gian nghiên cứu có hạn, với vốn kiến thức thân hạn chế, nên nội dung đề tài khơng tránh khỏi thiếu sót Rất mong góp ý kiến thầy cô, để đề tài tốt Đề án KTCT PHẦN I CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI NƠNG NGHIỆP I VAI TRỊ VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA KINH TẾ TRANG TRẠI Khái niệm chất kinh tế trang trại 1.1 Khái niệm kinh tế trang trại Kinh tế trang trại khái niệm khơng cịn với nước kinh tế phát triển phát triển Song nước ta vấn đề mới, nước ta chuyển sang kinh tế thị trường nên việc nhận thức chưa đầy đủ kinh tế trang trại điều tránh khỏi Thời gian qua lý luận kinh tế trang trại nhà khoa học trao đổi diễn đàn phương tiện thông tin đại chúng Song quốc gia, vùng khác nhà khoa học lại đưa khái niệm khác kinh tế trang trại Theo số nhà khoa học giới khái niệm kinh tế trang trại sau: Lênin phân biệt kinh tế trang trại “Người chủ trang trại bán thị trường hầu hết sản phẩm làm ra, người tiểu nơng dùng đại phận sản phẩm sản xuất được, mua bán tốt” Quan điểm Mác khẳng định, điểm trang trại gia đình sản xuất hàng hố, khác với kinh tế tiểu nông sản xuất tự cấp tự túc, có điểm giống lấy gia đình làm sở làm nịng cốt Ở nước tư phát triển Mỹ, Anh số vùng lãnh thổ Châu Á: Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc số nơi khác khu vực Họ quan niệm: “Trang trại loại hình sản xuất Nơng- LâmNgư nghiệp hộ gia đình nơng dân sau phá vỡ vỏ bọc sản xuất tự cấp, tự túc khép kín hộ tiểu nơng, vươn lên sản xuất nhiều nơng sản, hàng hố, tiếp cận với thị trường, bước thích nghi với kinh tế cạnh tranh” Đề án KTCT Quan điểm nêu chất kinh tế trang trại hộ nông dân, chưa đề cập đến vị trí chủ trang trại tồn q trình tái sản xuất sản phẩm trang trại Trên số quan điểm nhà khoa học giới, nhà khoa học nước nhận xét kinh tế trang trại nào? Sau em xin đề cập đến số nhà khoa học nước đưa sau: Quan điểm 1:“Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông trại, lâm trại, ngư trại , ) hình thức tổ chức kinh tế sở sản xuất xã hội, dựa sở hợp tác phân công lao động xã hội, bao gồm số người lao động định chủ trang bị tư liệu sản xuất định để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh phù hợp với kinh tế thị trường nhà nước bảo hộ” Quan điểm khẳng định kinh tế trang trại đơn vị sản xuất hàng hoá, sở cho kinh tế thị trường vai trò người chủ trang trại trình sản xuất kinh doanh chưa thấy vai trị hộ gia đình hoạt động kinh tế phân biệt người chủ với người lao động khác Quan điểm 2: “Kinh tế trang trại kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá mức độ cao” Quan điểm cho thấy định kinh tế trang trại sản xuất hàng hố trình độ cao chưa thấy vị trí, vai trị kinh tế trang trại kinh tế thị trường chưa thấy vai trò người chủ trang trại trình sản xuất kinh doanh Quan điểm cho rằng: “Kinh tế trang trại hình thức tổ chức sản xuất hàng hố lớn Nơng- Lâm - Ngư nghiệp thành phần kinh tế khác nơng thơn, có sức đầu tư lớn, có lực quản lý trực tiếp trình phát triển sản xuất kinh doanh, có phương pháp tạo tỷ suất sinh lợi cao bình thường đồng vốn bỏ ra, có trình độ đưa thành tựu Đề án KTCT khoa học công nghệ kết tinh hàng hoá tạo sức cạnh tranh cao thị trường, mang lại hiệu kinh tế xã hội cao” Quan điểm khẳng định kinh tế thị trường (nền kinh tế hàng hoá phát triển cao) tiền đề chủ yếu cho việc hình thành phát triển kinh tế trang trại Đồng thời khẳng định vai trị vị trí chủ trang trại q trình quản lý trực tiếp trình sản xuất kinh doanh trang trại Từ quan điểm ta rút khái niệm chung kinh tế trang trại: “ Kinh tế trang trại hình thức tổ chức sản xuất NơngLâm- Ngư nghiệp, có mục đích chủ yếu sản xuất hàng hố, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu quyền sử dụng người chủ độc lập, sản xuất tiến hành quy mô ruộng đất yếu tố sản xuất tập trung đủ lớn với cách thức tổ chức quản lý tiến trình độ kỹ thuật cao hoạt động tự chủ gắn với thị trường 1.2 Bản chất kinh tế trang trại Từ sau nghị X Bộ Chính Trị (Tháng / 1998) đổi kinh tế nông nghiệp, quan hệ sản xuất nông nghiệp nước ta điều chỉnh bước Song phải đến nghị VI Ban chấp hành trung ương(khoá VI – 3/1989) hộ gia đình xã viên xác định đơn vị kinh tế tự chủ với loại sách kinh tế ban hành Kinh tế hộ nơng dân nước ta có bước phát triển đáng kể Một phận nơng dân có vốn, kiến thức, kinh nghiệm sản xuất quản lý, có ý chí làm ăn đầu tư phát triển Nông - Lâm - Thuỷ sản, họ trở lên giả Trong số hộ chuyển sang sản xuất hàng hố Song đại phận hộ nông dân sản xuất với mục tiêu chủ yếu để tiêu dùng, số sản phẩm đưa bán thị trường sản phẩm dư thừa Sau dành cho tiêu dùng Số sản phẩm hàng hoá mặt chưa ổn định, phụ thuộc vào kết sản xuất năm mức tiêu dùng gia đình mặt khác” Họ bán mà có chưa bán mà thị trường cần” Đề án KTCT Như muốn phân biệt kinh tế trang trại với kinh tế hộ nông dân mục tiêu sản xuất Đối với hộ nông dân mục tiêu sản xuất họ để tiêu dùng, sản xuất nhắm đáp ứng nhu cầu đa dạng lương thực, thực phẩm nhu cầu khác họ Ngược lại, mục tiêu sản xuất kinh tế trang trại sản xuất hàng hoá lớn nhằm đáp ứng yêu cầu thị trường loại Nông-Lâm-Thuỷ sản, sản phẩm sản xuất để bán C Mác nhấn mạnh “Kinh tế trang trại bán đại phận nông sản sản xuất thị trường, cán hộ nơng dân bán mua tốt nhiêu Như trình độ phát triển kinh tế hộ nông dân dừng lại sản xuất hàng hoá phải tự cung tự cấp Để có nơng nghiệp sản xuất hàng hố lớn phải chuyển kinh tế hộ nông dân sang phát triển kinh tế trang trại Vai trị vị trí kinh tế trang trại Trang trại hình thức tổ chức sản xuất quan trọng vấn đề nông nghiệp giới, ngày trang trại gia đình loại hình trang trại chủ yếu nơng nghiệp nước nước phát triển trang trại gia đình có vai trị to lớn định sản xuất nông nghiệp, tuyệt đại phận nông sản phẩm cung cấp cho xã hội sản xuất từ trang trại gia đình Ở nước ta kinh tế trang trại phát triển năm gần Song vai trị tích cực quan trọng kinh tế trang trại thể rõ nét mặt kinh tế mặt xã hội môi trường - Về mặt kinh tế, trang trại góp phần chuyển dịch cấu kinh tế, phát triển loại trồng, vật ni có giá trị hàng hố cao, khắc phục dần tình trạng phân tán, tạo nên vùng chun mơn hoá cao mặt khác qua thúc đẩy chuyển dịch cấu kinh tế trang trại góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp, đặc biệt công nghiệp chế biến dịch vụ sản xuất nông thôn Thực tế cho thấy việc phát triển kinh tế trang trại nơi có điều kiện liền với việc khai thác sử dụng Đề án KTCT cách đầy đủ hiệu loại nguồn lực nông nghiệp nông thôn so với kinh tế nông hộ Do vậy, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực vào thúc đẩy tăng trưởng phát triển nông nghiệp kinh tế nông thôn - Về mặt xã hội, phát triển kinh tế trang trại góp phần quan trọng làm tăng số hộ giàu nông thôn, tạo thêm việc làm tăng thêm thu nhập cho lao động Điều có ý nghĩa giải vấn đề lao động việc làm, vấn đề xúc nông nghiệp nông thôn nước ta Mặt khác phát triển kinh tế trang trại cịn góp phần thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn tạo gương cho hộ nông dân cách tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực vào việc giải vấn đề xã hội đổi mặt xã hội nông thôn nước ta - Về mặt môi trường: Do sản xuất kinh doanh tự chủ lợi ích thiết thực lâu dài mà chủ trang trại ln có ý thức khai thác hợp lý quan tâm bảo vệ yếu tố môi trường, trước hết phạm không gian sinh thái trang trại sau phạm vi vùng Các trang trại trung du, miền núi góp phần quan trọng vào việc trồng rừng, bảo vệ rừng, phủ xanh đất trồng đồi núi trọc sử dụng hiệu tài nguyên đất đai - việc làm góp phần tích cực cải tạo bảo vệ mơi trường sinh th vùng đất nước Đặc trưng kinh tế trang trại Ngay từ kinh tế trang trại hình thành số nước cơng nghiệp hố Tây Âu, C Mác dã người đưa nhận xét rõ đặc trưng kinh tế trang trại với kinh tế tiểu nông Người chủ trang trại sản xuất bán tất cả, kể thóc giống Cịn người tiểu nông sản xuất tự tiêu thụ hầu hết sản phẩm làm mua bán tốt Đề án KTCT - Trải qua hàng kỷ, phát triển kinh tế trang trại thực tế chứng minh đặc trưng kinh tế trang trại sản xuất nơng sản hàng hố theo nhu cầu thị trường - Có tập trung tích tụ cao rõ rệt so với mức bình quân hộ kinh tế vùng điều kiện sản xuất đất đai, vốn, lao động - Người chủ trang trại người trực tiếp sản xuất quản lý - Sản xuất vào chuyên mơn hố cao hơn, áp dụng nhiều tiến khoa học kỹ thuật, lên giá trị sản phẩm thu nhập giá trị sản phẩm hàng hoá ngày tăng - Các tài sản sản phẩm thuộc quyền sở hữu gia đình pháp luật bảo hộ Tiêu chí nhận dạng kinh tế trang trại Để xác định đơn vị sản xuất kinh doanh sở nơng nghiệp có phải trang trại hay khơng, phải có tiêu chí để nhận dạng trang trại có khoa học tiêu chí nhận dạng trang trại cần phải hàm chứa đặc trưng trang trại, nhằm đảm bảo tính xác việc nhận dạng trang trại, vào xác định tiêu chí mặt định tính mặt định lượng trang trại Về mặt định tính, tiêu chí trang trại biểu đặc trưng trang trại sản xuất nông sản hàng hố Về mặt định lượng, tiêu chí nhận dạng trang trại thông qua tiêu cụ thể nhằm để nhận dạng, phân biệt loại sở sản xuất coi trang trại, loại sở không coi trang trại để phân loại trang trại với quy mô Các loại tiêu cụ thể chủ yếu thường dùng để xác định tiêu chí định hướng trang trại tỷ suất hàng hoá, khối lượng giá trị sản lượng nông sản hh số phụ, bổ sung thường dùng quy mô đất trồng trọt, số đầu gia súc, gia cầm chăn nuôi, quy mô vốn đầu tư, quy mô lao động sử dụng, thu nhập đơn vị đất đai, lao động, vốn đầu tư Đề án KTCT Tuy nhiên thực tế thường chọn 1, số tiêu biểu rõ được, lượng hàng hoá đặc trưng trang trại dễ nhận biết Trên giới, để nhận dạng trang trại, nước phổ biến sử dụng tiêu chí định tính chung có đặc trưng sản xuất nơng sản hàng hố, khơng phải sản xuất tự túc Chỉ có số nước sử dụng tiêu chí định lượng (Mỹ, Trung quốc) Ở Mỹ trước có quy định sở sản xuất coi trang trại có giá trị sản lượng nơng sản hàng hố đạt 250USD trở lên quy định 1000USD trở lên Ở Trung Quốc quy định tiêu chí hộ chuyên (tương tự trang trại ) có tỷ suất hàng hố, 70 - 80% trở lên giá trị sản lượng hàng hố cao gấp - lần bình qn hộ nông dân Ở Việt Nam, kinh tế trang trại hình thành năm gần đây, có diện hầu hết ngành sản xuất, Nông, Lâm nghiệp, vùng kinh tế với quy mô phương thức sản xuất kinh doanh đa dạng, vấn đề nên chưa xác định tiêu chí cụ thể để nhận dạng phân loại trang trại định tính định lượng Để xác định trang trại nước ta, trước hết nên sử dụng tiêu chí định tính, lấy đặc trưng sản xuất nơng sản hàng hố chủ yếu kinh nghiệm nước, khác với tiểu nông sản xuất tự túc trang trại Về định lượng lấy số tỷ suất hàng hoá từ 70 - 75% trở lên giá trị sản lượng hàng hoá vượt trội gấp - lần so với hộ nơng dân trung bình (trong nước, vùng, ngành sản xuất) Về quy mô yếu tố sản xuất trang trại nước ta xác định là: - Quy mô vốn từ 40 triệu đồng trở lên trang trại phía Bắc Duyên Hải miền trung 50 triệu đồng trở lên trang trại Nam Bộ Tây Nguyên Đề án KTCT - Quy mô đất đai: Diện tích hàng năm từ trang trại phía Bắc trang trại Nam Bộ - Đối với trang trại chăn nuôi, số đầu gia súc quy định tiêu chí trang trại từ 10 trở lên trang trại chăn ni bị sữa, 100 trở lên trang trại chăn nuôi lợn, nghĩa tổng đàn lợn trang trại phải 200 năm, thơng thường năm ni lứa 5.Điều kiện đời phát triển kinh tế trang trại Kinh tế trang trại sản phẩm tất yếu q trình cơng nghiệp hố hình thành phát triển nước công nghiệp phát triển, nước phát triển lên cơng nghiệp hố Nó đội qn tự chủ sản xuất nơng sản hàng hố nước công nghiệp phát triển đội xung kích sản xuất nơng sản hàng hố nước phát triển Kinh tế trang trại quốc gia hình thành phát triển hội tụ điều kiện cần đủ - Điều kiện cần trang trại (điều kiện vĩ mô) + Quốc gia phải có kinh tế chun mơn hố q trình cơng nghiệp hố + Mỗi quốc gia có kinh tế thị trường hồn chỉnh, thị trường nơng nghiệp đầu vào, đầu hàng hoá + Nhà nước cơng nhận khuyến khích phát triển kinh tế trang trại - Điều kiện đủ kinh tế trang trại + Có phận dân cư có nguyện vọng, sở thích hoạt động sản xuất nơng sản hàng hoá Hoạt động kinh doanh trang trại + Người chủ phải có trình độ kiến thức quản lý kinh tế trang trại sản xuất hàng hố + Có tiềm tư liệu sản xuất kinh doanh (vốn đất đai, thiết bị) Vốn sản xuất bao gồm vốn tự có vốn vay vốn tự có phải chiếm phần lớn phải có đủ vốn ý đồ chủ có khả thực Đề án KTCT thi Còn đất đai điều kiện quan trọng, tiền đề cho việc hình thành trang trại Khơng có đất đai khơng thể coi sản xuất nơng nghiệp Những điều kiện khơng địi hỏi phải thật đầy đủ đồng bộ, hoàn chỉnh từ đầu mà có biến động phát triển qua giai đoạn Ở Việt Nam, đời hình thức kinh tế trang trại gia đình bắt nguồn từ sách đổi kinh tế nói chung chuyển đổi cấu nơng nghiệp nơng thơn nói riêng năm gần Chỉ thị 1400 Ban Bí thư (31/10/1981) khốn sản phẩm đến nhóm người lao động cho phép gia đình chủ động sử dụng phần lao động thu nhập song chưa thay đổi quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất, giữ chế độ phân phối theo ngày công Tiếp đến nghị 10 Bộ trị (5/4/1988) nâng cao mức tự chủ kinh doanh hội xã viên mặt Tư liệu sản xuất, giao khoán ruộng đất từ 15 năm trở lên, không bị hạn chế việc mua sắm tư liệu khác, trâu, bị nhiều cơng cụ lao động thuộc tài sản tập thể chuyển thành sở hữu xã viên, tổ chức lao động, tự đảm nhận phần lớn khâu quy trình sản xuất phân phối (ngồi phần đóng góp trao đổi thoả thuận với hợp tác xã, xã viên hưởng tồn phần thu nhập cịn lại xố bỏ chế độ hợp tác phân phối theo ngày công).Từ chỗ làm chủ phần kinh tế gia đình với tính cách sản phẩm phụ, qua khốn 100 đến 10 hộ xã viên trở thành chủ thể sản xuất nông nghiệp đồng thời với việc thừa nhận hộ gia đình nơng dân đơn vị kinh tế tự chủ, đảng nhà nước bước tạo dựng môi trường thể chế thuận lợi cho kinh tế hộ gia đình tự phát triển sản xuất dịch vụ, bình đẳng quan hệ kinh tế Xác định kinh tế nước ta tồn nhiều thành phần kinh tế tham gia sản xuất phát triển theo chế thị trường có quản lý nhà nước Luật đất đai Quốc Hội thông qua ngày 14/7/1993 thực việc giao đất lâu dài hộ nơng dân, thừa nhận nơng dân có quyền sử dụng đất Ngồi nhà nước cịn ban hành 10 ... lực nông nghiệp nông thôn so với kinh tế nông hộ Do vậy, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực vào thúc đẩy tăng trưởng phát triển nông nghiệp kinh tế nông thôn - Về mặt xã hội, phát triển. .. ngư nghiệp, kết hợp với công nghiệp tiểu thủ công nghiệp dịch vụ 11 Đề án KTCT PHẦN II THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở NƯỚC TA VÀI NÉT VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở MỘT SỐ NƯỚC... PHẦN I CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI NƠNG NGHIỆP I VAI TRỊ VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA KINH TẾ TRANG TRẠI Khái niệm chất kinh tế trang trại 1.1 Khái niệm kinh tế trang trại Kinh tế trang trại khái niệm