LỜI CẢM ƠN Nhân dịp bảo vệ khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Thăng Long, em xin bày tỏ lòng cảm ơn tới: Ban Giám hiệu, phòng đào tạo trường Đại học Thăng Long Ban Lãnh đạo toàn thể bác sĩ, điều dưỡng Bệnh viện Lão khoa Trung ương Đã tạo điều kiện cho em tiến hành nghiên cứu hỗ trợ em nhiều trình học tập Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.BS Vũ Thị Thanh Huyền – Giáo viên tận tình hướng dẫn, bảo cho em, truyền đạt kinh nghiệm động viên em trình học tập, nghiên cứu hồn thiện khóa luận tốt nghiệp Em xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo khoa Điều dưỡng - Trường Đại học Thăng Long dạy dỗ, trang bị kiến thức cho em suốt trình học tập tạo điều kiện thuận lợi cho em thời gian qua Em xin chân thành cảm ơn tất bệnh nhân tham gia nghiên cứu Cuối em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, bạn bè giúp đỡ, động viên, khích lệ tạo điều kiện thuận lợi giúp em hồn thành khóa luận CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự – Hạnh phúc LỜI CAM ĐOAN Kính gửi: Phịng Đào tạo trường Đại học Thăng Long Bộ môn Điều dưỡng trường Đại học Thăng Long Họ tên em: Vũ Thị Thanh Hương, mã sinh viên A13139, lớp Sn21a2 Đề tài khóa luận: “Những rào cản bắt đầu sử dụng insulin bệnh nhân đái tháo đường típ Bệnh viện Lão khoa Trung” Em xin cam đoan thực khóa luận cách trung thực nghiêm túc Các số liệu sử dụng khóa luận điều tra Bệnh viện Lão khoa Trung ương Trong trình nghiên cứu, tài liệu tham khảo sử dụng trích dẫn thích rõ ràng Hà Nội, ngày 11 tháng 07 năm Sinh viên CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ĐTĐ : Đái tháo đường WHO : Tổ chức Y tế giới THCS : Trung học sở THPT : Trung học phổ thông 34 MỤC LỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ Biểu đồ Biểu đồ 3.1 Tỷ lệ bệnh nhân theo giới 24 Biểu đồ 3.2 Tỷ lệ bệnh nhân theo tuổi 24 Biểu đồ 3.3 Tỷ lệ thời gian sử dụng insulin 25 Biểu đồ 3.4 Tỷ lệ bệnh nhân đồng ý sử dụng insulin 26 Biểu đồ 3.5 Tỷ lệ rào cản 26 Biểu đồ 3.6 Tỷ lệ rào cản thể chất .28 Biểu đồ 3.7 Tỷ lệ rào cản biến chứng sau tiêm insulin 28 Bảng biểu Bảng 3.1 Trình độ học vấn 25 Bảng 3.2 Tỷ lệ rào cản tâm lý sử dụng insulin .27 Bảng 3.3 Tỷ lệ rào cản xã hội sử dụng insulin .27 Bảng 3.4 Tỷ lệ rào cản kiến thức thực hành tiêm insulin 29 Bảng 3.5 Tỷ lệ rào cản kinh tế sử dụng insulin 30 Bảng 3.6 Sự ảnh hưởng giới đến rào cản 31 Bảng 3.7 Sự ảnh hưởng tuổi đến rào cản 31 Bảng 3.8 Sự ảnh hưởng thời gian tiêm insulin sẵn sàng tiêm insulin 32 Bảng 3.9 Sự ảnh hưởng thời gian mắc ĐTĐ sẵn sàng tiêm insulin 32 MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ CHƯƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 10 1.1 Khái quát ĐTĐ 10 1.1.1 Định nghĩa 10 1.1.2 Dịch tễ học ĐTĐ 10 1.1.2.1 Tình hình mắc ĐTĐ giới .10 1.1.2.2 Tình hình mắc ĐTĐ Việt Nam 10 1.2.2 Chẩn đoán 11 1.2.3 Phân loại 11 1.2 Tổng quan điều trị ĐTĐ típ .12 1.2.1 Chế độ ăn 12 1.2.2 Luyện tập 12 1.2.3 Thuốc viên 13 1.2.4 Insulin 13 1.2.5 Khởi trị insulin 16 1.2.6 Rào cản bắt đầu sử dụng insulin 16 1.2.7 Các yếu tố ảnh hưởng đến rào cản bắt đầu điều trị insulin 17 CHƯƠNG ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 19 2.1 Đối tượng nghiên cứu .19 2.2 Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 19 2.3 Tiêu chuẩn loại trừ 19 2.4 Thời gian địa điểm nghiên cứu 19 2.5 Thiết kế nghiên cứu 19 2.6 Cỡ mẫu, chọn mẫu nghiên cứu: 19 2.7 Công cụ thu thập số liệu 20 2.8 Kỹ thuật thu thập số liệu 20 2.9 Các biến số nghiên cứu .21 2.10 Tiêu chuẩn đánh giá 22 2.11 Xử lý số liệu .23 2.12 Vấn đề đạo đức nghiên cứu .23 CHƯƠNG KẾT QUẢ 24 3.1 Đặc điểm chung 24 3.1.1 Đặc điểm giới 24 3.1.2 Đặc điểm tuổi 24 3.1.3 Đặc điểm trình độ học vấn 25 3.1.4 Thời gian sử dụng insulin 25 3.1.5 Tỷ lệ bệnh nhân đồng ý sử dụng insulin 26 3.2 Tỷ lệ rào cản bệnh nhân bắt đầu sử dụng insulin .26 3.2.1 Tỷ lệ rào cản bệnh nhân 26 3.2.2 Rào cản tâm lý 27 3.2.3 Rào cản xã hội 27 3.2.4 Rào cản thể chất 28 3.2.5 Rào cản biến chứng sau tiêm insulin 28 3.2.6 Rào cản kiến thức thực hành tiêm insulin 29 3.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến rào cản bắt đầu điều trị insulin 31 3.3.1 Giới 31 3.3.2 Tuổi 31 3.3.3 Sự liên quan thời gian tiêm insulin sẵn sàng tiêm insulin 32 3.3.4 Sự liên quan thời gian mắc ĐTĐ sẵn sàng tiêm insulin .32 CHƯƠNG BÀN LUẬN 33 4.1 Đặc điểm chung 33 4.1.1 Giới tuổi 33 4.1.2 Tỷ lệ bệnh nhân đồng ý sử dụng insulin 33 4.2 Rào cản bệnh nhân bắt đầu sử dụng insulin 34 4.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến rào cản bắt đầu điều trị insulin 36 4.3.1 Sự ảnh hưởng giới đến rào cản 36 4.3.2 Sự ảnh hưởng tuổi đến rào cản 36 4.3.3 Sự liên quan thời gian tiêm insulin sẵn sàng tiêm insulin 37 4.3.4 Sự liên quan thời gian mắc ĐTĐ sẵn sàng tiêm insulin .37 KẾT LUẬN 38 KHUYẾN NGHỊ 39 ĐẶT VẤN ĐỀ Đái tháo đường (ĐTĐ) típ bệnh lý mạn tính thường gặp bệnh nội tiết chuyển hóa Bệnh chiếm khoảng 90-95% tổng số bệnh nhân ĐTĐ [2], ba bệnh không lây nhiễm có tốc độ phát triển nhanh (sau ung thư tim mạch) [7] Theo thống kê Tổ chức Y tế giới (WHO), năm 2008 giới có 135 triệu người mắc bệnh ĐTĐ (chiếm 4%) dân số giới, sau năm (2010) số người mắc ĐTĐ lên tới 221 triệu người (chiếm 5,4%) [4] Tại Việt Nam, năm gần đây, tốc độ phát triển nhanh ĐTĐ trở thành vấn đề lớn ngành y tế Theo tính tốn Hội người giáo dục bệnh ĐTĐ Việt Nam, tỷ lệ ĐTĐ năm 2002 chiếm 2,7% dân số, đến năm 2008 (sau năm) tăng lên gấp đôi 5,7% dân số Trong đó, tuổi cao tỷ lệ mắc bệnh lớn, từ 65 tuổi trở lên tỷ lệ bệnh lên tới 16% [4] Do vậy, vấn đề ĐTĐ người cao tuổi cần quan tâm mức Sử dụng insulin phương pháp điều trị ĐTĐ, tỷ lệ bệnh nhân sử dụng insulin chiếm 13,4% [1] Hàng ngày, bệnh nhân phải tiêm insulin 1-4 lần, liều lượng thời gian theo bác sĩ định Hiện nay, giới việc khuyến khích khởi trị insulin sớm ngày phổ biến với quan điểm dùng insulin sớm với mục đích giúp kiểm soát đường huyết nhanh hiệu quả, giảm bớt gánh nặng cho tuyến tụy Tuy nhiên, việc khởi trị insulin gặp nhiều khó khăn quan điểm như: bệnh nhân ĐTĐ típ chuyển sang dùng insulin cho bệnh nặng, hay yếu tố tâm lý sợ đau, không tiện sử dụng, thói quen dùng thuốc viên… nhiều nguyên nhân khác Những rào cản tồn phổ biến suy nghĩ bệnh nhân ĐTĐ nói chung bệnh nhân ĐTĐ típ cao tuổi nói riêng bắt đầu sử dụng insulin Với vai trò người điều dưỡng, cần có hiều biết rào cản bệnh nhân bắt đầu khởi trị insulin để giúp bệnh nhân loại bỏ rào cản tuân thủ điều trị tốt Đồng thời, bệnh viện Lão khoa Trung ương bệnh viện đầu ngành chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi, nơi tin cậy khám chữa bệnh cho bệnh nhân cao tuổi nước, có tỷ lệ bệnh nhân điều trị ngoại trú ĐTĐ típ cao Do đó, tiến hành đề tài: “Những rào cản bắt đầu sử dụng insulin bệnh nhân đái tháo đường típ Bệnh viện lão khoa Trung ương” nhằm mục tiêu: Xác định rào cản bắt đầu sử dụng insulin bệnh nhân ĐTĐ típ 2 Mơ tả yếu tố ảnh hưởng đến rào cản điều trị insulin bệnh nhân ĐTĐ típ CHƯƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Khái quát ĐTĐ 1.1.1 Định nghĩa Tổ chức y tế Thế giới (World Health Organization - WHO) định nghĩa: “Đái tháo đường hội chứng có đặc tính biểu tăng glucose máu hậu việc thiếu hoàn toàn insulin có liên quan đến suy yếu tiết hoạt động insulin” [6] 1.1.2 Dịch tễ học ĐTĐ 1.1.2.1 Tình hình mắc ĐTĐ giới ĐTĐ bệnh mạn tính có tốc độ phát triển nhanh với phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt nước phát triển Theo công bố Hiệp hội Đái tháo đường quốc tế (IDF): Năm 1994, giới có 110 triệu người mắc bệnh ĐTĐ, năm 2000, có 151 triệu người, sau năm (2006) số tăng lên 246 triệu người [6] Theo WHO dự báo, năm 2025 có 300 - 330 triệu người mắc ĐTĐ chiếm 5,4% dân số giới [6] Theo Quỹ Đái tháo đường giới WDF: tỷ lệ mắc ĐTĐ nước phát triển tăng 42%, nước phát triển tăng 170% Một số khiến phải suy nghĩ nhìn nhận [6] Ngồi ra, ĐTĐ cịn liên quan tới yếu tố chủng tộc khu vực địa lý Bệnh có tốc độ phát triển phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế [2] 1.1.2.2 Tình hình mắc ĐTĐ Việt Nam Việt Nam nước phát triển bệnh ĐTĐ gia tăng nhanh chóng Tỷ lệ ĐTĐ diễn biến sau : Thập kỷ 90, tỷ lệ ĐTĐ tăng dần lên thành phố lớn Tại Huế, (năm 1996) 0,96% (nội thành 1,05%, ngoại thành 0,6%), tỷ lệ nữ nhiều nam [8] Tại Hà Nội, (năm 1990) 1,2% (nội thành 1,44%, ngoại thành 0,63%) [5] Tại TP Hồ Chí Minh, (năm 1993) 2,52% [8] Đầu kỷ 21, Việt Nam có nghiên cứu ĐTĐ quy mô rộng Kết nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân ĐTĐ tăng lên so với nghiên cứu thập niên 90 Tại Hà Nội, sau 10 năm (2002), nghiên cứu tiến hành địa điểm, nhóm tuổi phương pháp nghiên cứu giống năm 1990 cho thấy tỷ lệ bệnh ĐTĐ tăng lên gấp đôi (2,16%) [6] Năm 2001, điều tra dich tễ bệnh ĐTĐ theo qui chuẩn quốc tế thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh) 4,0% [6] Năm 2002, tỷ lệ ĐTĐ toàn quốc chiếm 2,7% (khu vực thành phố 4,4%, miền núi trung du 2,1%, đồng 2,7%) [3], [5] Ngoài ra, số đáng lưu tâm 64,9% số người mắc bệnh ĐTĐ không phát không hướng dẫn điều trị [6] 1.2.2 Chẩn đoán Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ theo WHO năm 2006 [27]: - Glucose máu lúc đói ≥ 7mmol/l, làm lần - Glucose máu thời điểm ≥ 11,1 mmol/l có kèm theo triệu chứng lâm sàng - Glucose máu sau làm nghiệm pháp tăng đường huyết ≥ 11,1mmol/l 1.2.3 Phân loại - ĐTĐ típ (ĐTĐ phụ thuộc insulin): “ Là hậu trình hủy hoại tế bào beta đảo tụy Hậu cần phải sử dụng insulin ngoại lai để trì chuyển hóa, ngăn ngừa tình trạng nhiễm toan ceton gây hôn mê tử vong” [6] Phần lớn xảy trẻ em, người trẻ tuổi (chủ yếu từ 10 - 20 tuổi) thường có yếu tố tự miễn Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ típ vào khoảng - % tổng số bệnh nhân ĐTĐ Sự tiết insulin cịn giai đoạn đầu chẩn đốn, sau giảm dần đến cạn kiệt năm sau [1], [6] - ĐTĐ típ (ĐTĐ khơng phụ thuộc insulin): ĐTĐ típ thường xảy người lớn 35 tuổi, chiếm 90% bệnh nhân ĐTĐ Sự tiết insulin thấp tương đối, có kháng insulin tổ chức ngoại biên gan Người bệnh thường có đường huyết tăng cao nhiều năm trước chẩn đoán chẩn đốn cách tình cờ [1] 10 KẾT LUẬN Nghiên cứu 98 bệnh nhân ĐTĐ típ Bệnh viện Lão khoa Trung ương, rút kết luận sau: - Các rào cản bắt đầu sử dụng insulin: tâm lý (59,2%), xã hội (1%), thể chất (24,9%), biến chứng (15,3%), kiến thức thực hành (7,1%), kinh tế (34,7%) - Yếu tố ảnh hưởng đến rào cản: + Tuổi: Tuổi ảnh hưởng lớn đến tâm lý, cao nhóm tuổi 60-69 (chiếm 61,9%) Tuổi có mối liên quan đến kiến thức thực hành tiêm insulin bệnh nhân (p