ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - NGUYỄN HỒNG LAN TRUYỀN HÌNH THỰC TẾ TRÊN TRUYỀN HÌNH HTV VỚI NHU CẦU VĂN HĨA GIẢI TRÍ HIỆN NAY Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SỸ VĂN HÓA HỌC MÃ SỐ: 60.31.06.40 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN TRI NGUYÊN THÀNH PHẦN HỘI ĐỒNG PGS.TS PHAN THỊ THU HIỀN CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG TS TRƯƠNG VĂN MINH THƯ KÝ HỘI ĐỒNG PGS TS LÊ KHẮC CƯỜNG PHẢN BIỆN PGS.TS TRẦN LUÂN KIM PHẢN BIỆN TS TRẦN VĂN KHÁNH ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG TP HỒ CHÍ MINH - 2017 i LỜI CẢM ƠN Trong trình học tập thực đề tài, nhận giúp đỡ nhiệt tình đóng góp q báu nhiều tập thể cá nhân Trước hết, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Quý Thầy, Cơ giáo Khoa Văn hóa học Trường Đại học Khoa học xã hội Nhân văn TPHCM, giúp tơi hồn tất q trình học tập thực luận văn Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến PGS.TS Nguyễn Tri Nguyên - người Thầy trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ suốt trình học tập, nghiên cứu đề tài hồn thành luận văn Tơi xin chân thành cảm ơn đơn vị tư nhân sản xuất chương trình truyền hình Ban Lãnh đạo đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh tạo điều kiện tốt nhất, giúp đỡ thời gian thu thập tài liệu nghiên cứu trình hoàn thành luận văn Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè ln bên tơi, động viên, chia sẻ tạo điều kiện cho suốt thời gian học tập nghiên cứu luận văn Tác giả luận văn Nguyễn Hoàng Lan ii LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tôi, số liệu kết nghiên cứu luận văn trung thực chưa cơng bố cơng trình, tài liệu khác Nếu không nêu trên, tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm luận văn Tác giả luận văn Nguyễn Hoàng Lan iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN i LỜI CAM ĐOAN ii MỤC LỤC iii HÌNH ẢNH – BIỂU ĐỒ vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT vii PHẦN DẪN NHẬP 1 Lý chọn đề tài Mục đích nghiên cứu Lịch sử vấn đề Đối tượng phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu 4.2 Phạm vi nghiên cứu 5 Lý thuyết tiếp cận 5.1 Lý thuyết sóng văn hóa 5.2 Lý thuyết sử dụng hài lòng (U&G) Phương pháp nghiên cứu nguồn tư liệu 6.1 Phương pháp nghiên cứu 6.2 Nguồn tư liệu 7 Ý nghĩa khoa học ý nghĩa thực tiễn 7.1 Ý nghĩa khoa học 7.2 Ý nghĩa thực tiễn 8 Bố cục luận văn PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1 Cơ sở lí luận 1.1.1 Những khái niệm truyền hình 1.1.1.1 Truyền hình chương trình truyền hình iv 1.1.1.2 Chương trình truyền hình thực tế 10 1.1.2 Những khái niệm văn hóa 12 1.1.2.1 Văn hóa giải trí 12 1.1.2.2 Nhu cầu văn hóa giải trí 14 1.1.2.3 Lý thuyết Làn sóng văn hóa 16 1.2 Cơ sở thực tế 17 1.2.1 Sự hình thành THTT giới 17 1.2.2 Sự hiǹ h thành THTT ở Viê ̣t Nam 23 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THTT TRÊN HTV – THÀ NH TỰU VÀ BẤT CẬP 27 2.1 Thời kì du nhâ ̣p - cách ma ̣ng truyề n hình từ đơn phương đế n đa phương 27 2.2 Thời kì hưng thịnh – Những đặc trưng giúp THTT tạo ưu 29 2.2.1 Yế u tố thực tế , không sắ p đă ̣t 30 2.2.2 Tác giả – công chúng: Bô ̣ đôi cùng sáng ta ̣o 31 2.3 Thời kì bão hòa – đóng la ̣i chiế c hô ̣p truyề n hình mở 34 2.3.1 Mơ típ và nhân vâ ̣t cũ ki 36 ̃ 2.3.2 Nhà sản xuấ t – Đài truyề n hin ̀ h – Đơn vi ̣tài trơ ̣ can thiê ̣p nhiề u vào nơ ̣i dung……………………………………………………………………………40 2.5 Thời kì THTT Việt Nam 46 CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ ĐÁP ỨNG NHU CẦU VĂN HĨA CỦA THTT TRÊN HTV ĐỚI VỚI CƠNG CHÚNG 51 3.1 Giới thiệu truyền hình Thành phồ Hồ Chí Minh số chương trình THTT đài ………………………………………………………………………… 51 3.2 Nhận diện cơng chúng truyền hình đài truyền hình HTV 52 3.3 Các chương trình thực tế HTV việc đáp ứng nhu cầu văn hóa cơng chúng truyền hình 53 3.4 THTT – tượng văn hóa đóng góp tích cực cho nhu cầu văn hóa đại……………………………………………………………………………… 61 3.4.1 Nhu cầu giải trí 61 3.4.2 Nhu cầu kết nối 62 v 3.4.3 Nhu cầu khẳng định thân 64 3.4.4 Nhu cầu thông tin 65 3.5 Giải pháp cho chặng đường THTT 67 KẾT LUẬN 72 PHỤ LỤC 79 BẢNG KHẢO SÁT 79 NHU CẦU VĂN HÓA GIẢI TRÍ CỦA CƠNG CHÚNG TRUYỀN HÌNH 79 THƠNG QUA CHƯƠNG TRÌNH TRUYỀN HÌNH THỰC TẾ 79 vi HÌNH ẢNH – BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Top 10 kênh Tp HCM có thị phần khán giả cao tháng 07.2016 (Nguồn: Cafebiz) 43 Biểu đồ 2: Những nhu cầu văn hóa THTH đáp ứng cho cơng chúng truyền hình 55 Biểu đồ 3: Ý kiến khán giả yếu tố thu hút THTT 58 Biểu đồ 4: Ý kiến khán giả hạn chế THTT HTV 59 Biểu đồ 5: Ý kiến khán giả việc đặt kịch THTT nước ta 60 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT THTT: Truyền hình thực tế Tp HCM: Thành phố Hồ Chí Minh HTV: Đài truyền hình thành phố Hồ Chí Minh THVL: Đài phát truyền hình Vĩnh Long BTV: Đài phát truyền hình Bình Dương PHẦN DẪN NHẬP Lý chọn đề tài Tuy đời giới từ năm 50 kỉ XX xuất Việt Nam cách 10 năm truyền hình thực tế (THTT) xu làm truyền hình thịnh hành, chứng tần số phủ sóng dày đặc thể loại kênh truyền hình nước Giữa nhiều lĩnh vực giải trí khác âm nhạc, phim ảnh, kịch nói…truyền hình nói chung THTT nói riêng thành tố quan trọng đời sống tinh thần đại chúng Đặc biệt với khu vực thành phố Hồ Chí Minh (Tp HCM), thị có đời sống vật chất tinh thần nâng cao nhanh chóng, người dân ngày tiếp cận với nhiều nguồn giải trí khác Vì vậy, nghiên cứu hoạt động THTT trước nhu cầu văn hóa giải trí cơng chúng Tp HCM cần thiết để định vị thể loại đời sống tinh thần người dân thành phố Nhắc đến ảnh hưởng truyền hình đến nhu cầu giải trí người dân Tp HCM phải nhắc đến chương trình truyền hình thực đài truyền hình Tp HCM (HTV) HTV đài truyền hình lớn nước đài truyền hình đầu việc sản xuất chương trình THTT từ ngày thể loại du nhập vào Việt Nam Có thể kể đến chương trình truyền hình ăn khách HTV Thần tuợng âm nhạc Việt Nam – Việt Nam Idol mùa 1, Thử thách bước nhảy – So you think you can dance, Tôi người chiến thắng – The winner is Vì đóng góp cụ thể đài truyền hình HTV đời sống THTT Việt Nam nói chung ảnh hưởng đến đối tượng cơng chúng truyền hình Tp HCM nói riêng nên luận văn chọn chương trình đơn vị để khảo sát nhằm đạt đến mục đích đề việc nghiên cứu Bản thân học viên cử nhân khoa báo chí truyền thông – chuyên ngành phương tiện truyền thông điện tử, có khoảng thời gian học tập nghiên cứu thể loại góc nhìn báo chí truyền thơng thời gian học chương trình cử nhân Học viên có thời gian tiếp xúc làm việc lĩnh vực sản xuất chương trình THTT nên có đơi phần tảng thể loại Nay mong muốn nghiên cứu thể loại THTT với góc nhìn khác góc nhìn văn hóa để thấy nhiều khía cạnh thể loại này, từ rút kinh nghiệm cho thân cho nghề nghiệp tương lai Mục đích nghiên cứu Nhìn nhận THTT tượng văn hóa, xu làm truyền hình bật thời điểm tại, luận văn mong muốn đạt mục đích nghiên cứu: - Qua việc xác định đặc trưng thể loại, điểm khác biệt THTT xu truyền hình chiều, đơn phương, lí giải yếu tố làm nên thu hút thể loại Đồng thời phân tích nguyên nhân khiến THTT đến giai đoạn bão hịa nhiều khả thối trào - Thấy mối quan hệ biện chứng THTT văn hóa Cụ thể, THTT sản phẩm sinh nhu cầu văn hóa Ngược lại, tồn với đặc trưng thể loại quan trọng yếu tố “thực tế” mình, thể loại tác động ngược trở lại làm thay đổi số thói quen văn hóa cơng chúng truyền hình - Đánh giá việc THTT thỏa mãn nhu cầu văn hóa cơng chúng truyền hình Qua thấy THTT tượng văn hóa đóng góp tích cực cho việc đáp ứng nhu cầu văn hóa Lịch sử vấn đề Ở Việt Nam, thể loại THTT du nhập khoảng 10 năm trở lại đây, thời điểm tại, hoạt động truyền hình có phần q tải với thể loại này, viết báo chí giành nhiều đất để mổ xẻ vấn đề nó, 80  Thành phố Hồ Chí Minh  Khu vực Đông Nam Bộ (Trừ Tp HCM)  Khu vực Tây Nam Bộ  Khu vực Miền Trung  Khu vực Miền Bắc B PHẦN NỘI DUNG KHẢO SÁT Bạn có hay xem truyền hình khơng?  Có  Khơng Trung bình ngày bạn dành thời gian để xem truyền hình?  Dưới tiếng  - tiếng  - tiếng  Trên tiếng Bạn thường theo dõi kênh truyền hình nước sau đây? (Có thể chọn nhiều phương án)  HTV7  HTV9  VTV3  THVL1  THVL2  BTV1  BTV2  DRT1  DRT2  VTV6 Các thể loại chương trình mà bạn thích xem gì? (Có thể chọn nhiều phương án)  Tin tức - Phóng  Khoa học - khám phá  Giải trí truyền thống (Phim ảnh, kịch, biểu diễn âm nhạc…)  Truyền hình thực tế (Chương trình tìm kiếm tài nghệ thuật / Chương trình hài thực tế, thi thực tế…) Những chương trình thực tế HTV mà bạn theo dõi? 81 (Có thể chọn nhiều phương án)  Người bí ẩn  Bí mật đêm chủ nhật  Kì phùng địch thủ  Bạn có thực tài  Đàn ơng phải  Bạn muốn hẹn hò  Vợ chồng son  Thử thách bước nhảy Kỳ tài thách đấu Siêu bất ngờ Thách thức danh hài  Khác 10 Điều khiến bạn quan tâm theo dõi chương trình truyền hình thực tế? (Có thể chọn nhiều phương án)  Có tham gia người tiếng  Có xuất nhiều gương mặt/tài  Có tình thật, khơng kịch  Được trực tiếp bình chọn cho thí sinh u thích  MC dẫn chương trình thu hút, hấp dẫn  Lý khác (Vui lòng ghi rõ bên dưới) 11 Theo bạn, hạn chế chương trình truyền hình thực tế HTV gì? (Có thể chọn nhiều phương án)  Người tiếng xuất nhiều chương trình  Nội dung đặt, tính chân thật  Người chơi khơng hay (khơng cá tính cường điệu)  Sự xuất nhiều nhà tài trợ  MC dẫn dắt không thu hút  Lý khác (Vui lòng ghi rõ bên dưới) 82 12 Bạn có nghĩ chương trình truyền hình thực tế có kịch đặt sẵn?  Có 13  Khơng Theo bạn, truyền hình thực tế đáp ứng nhu cầu khán giả so với truyền hình truyền thống? (Có thể chọn nhiều phương án)  Nhu cầu giải trí  Nhu cầu thơng tin  Nhu cầu khẳng định thân  Nhu cầu kết nối  Các nhu cầu khác (Vui lòng ghi rõ bên dưới) 14 Hiện nay, bạn cảm thấy hài lịng với chương trình truyền hình thực tế đài HTV? 15 Nếu có hội tham gia chương trình truyền hình thực tế, bạn chọn chương trình nào? Vì sao? 83 1.2 Kết điều tra xã hội học Giới tính STT Số lượng Giới tính Tỷ lệ Nữ 270 67.5% Nam 130 32.5% Tổng 400 100% Độ tuổi Độ tuổi STT Số lượng Tỷ lệ 10 – 18 1.75% 19 – 25 10 2.5% 26 – 35 379 94.75% 36 – 50 0.5% 51 trở lên 0.5% Tổng 400 100% Ngành nghề STT Số lượng Ngành nghề Tỷ lệ Học sinh sinh viên 53 13.25% Hành văn phịng 258 64.5% Công nhân – Kỹ thuật 1% Kinh doanh dịch vụ 46 11.5% Văn hóa nghệ thuật 1.5% Nội trợ 10 2.5% Khác 23 5.75% Tổng 400 100% 84 Nơi Nơi STT Số lượng Tỷ lệ TP HCM 356 89% Đông Nam Bộ (trừ TP HCM) 15 3.75% Tây Nam Bộ 2% Miền Trung 17 4.25% Miền Bắc 1% Tổng 400 100% Thời gian trung bình xem truyền hình ngày STT Số lượng Thời gian Tỷ lệ Dưới tiếng 238 59.5% – tiếng 125 31.25% – tiếng 37 9.25% Trên tiếng 0% Tổng 400 100% Số lượng khán giải theo dõi kênh truyền hình nước STT Số lượng Kênh Tỷ lệ Xếp hạng HTV7 268 67% 2 HTV9 132 33% VTV3 278 69.5% VTV6 58 14.5% 5 THVL1 138 34.5% THVL2 50 12.5% BTV1 2% BTV2 1% DRT1 0.5% 10 DRT2 0.5% 85 Các thể loại chương trình mà khán giả thích xem STT Số lượng Thể loại Tỷ lệ Xếp hạng Tin tức – phóng 182 45.5% Khoa học – khám phá 150 37.5% Giải trí truyền thống 302 75.5% Truyền hình thực tế 288 72% Những chương trình THTT HTV mà khán giả thích theo dõi Chương trình STT Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng Người bí ẩn 186 46.5% Bí mật đêm chủ nhật 90 22.5% Kì phùng địch thủ 16 4% Bạn có thực tài 14 3.5% 10 Đàn ơng phải 56 14% Bạn muốn hẹn hò 252 63% Vợ chồng son 128 32% Thử thách bước nhảy 86 21.5% Thách thức danh hài 244 61% 10 Ký tài thách đấu 10 2.5% 11 11 Siêu bất ngờ 24 6% Yếu tố khiến khán giả quan tâm theo dõi chương trình THTT STT Yếu tố Có tham gia người tiếng Có xuất nhiều gương mặt/ tài Có tình thật, Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng 296 74% 312 78% 280 70% 86 không kịch Được trực tiếp bình chọn cho thí sinh u thích MC dẫn chương trình thu hút, hấp dẫn 159 39.75% 258 64.5% Ý kiến khác: Liên quan đến lĩnh vực quan tâm, cung cấp nhiều kiến thức, có nhiều người quan tâm theo dõi giới thiệu, … 10 Hạn chế chương trình THTT HTV STT Yếu tố Người tiếng xuất nhiều chương trình Người chơi khơng hay (khơng cá tính cường điệu) Nội dung đặt tính chân thật Sự xuất nhiều nhà tài trợ MC không thu hút Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng 311 77.75% 261 65.25% 351 87.75% 266 66.5% 244 61% Khác: Các chương trình có nội dung gần giống nhau, khơng cung cấp thơng tin thú vị, hình ảnh khơng thu hút, hậu kì khơng tốt… 11 Những nhu cầu THTT đáp ứng cho khán giả STT Nhu cầu Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng Nhu cầu giải trí 400 100% Nhu cầu thơng tin 252 63% 347 86.75% 279 69.75% 3 Nhu cầu khẳng định thân Nhu cầu kết nối 87 12 Chương trình hài lịng HTV STT Chương trình Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng Bạn muốn hẹn hò 238 59,5% Người bí ẩn 156 39% Thách thức danh hài 108 27% Giọng ải giọng 95 23,75% 67 16,75% Thử thách bước nhảy Mặt nạ 74 18,5% 7 Vợ chồng son 103 25,75% Bí mật đêm chủ nhật 86 21,5% 13 Chương trình THTT khán giả muốn tham gia chương trình HTV STT Chương trình Số lượng Tỷ lệ Xếp hạng Bạn muốn hẹn hò 104 26% Giọng ải giọng 91 22,75% Người bí ẩn 73 18,25% 4 Thách thức danh hài 82 20,5% Thử thách bước nhảy 16 4% Vợ chồng son 54 13,5% Đàn ông phải 22 5,5% 88 PHỤ LỤC HÌNH ẢNH CÁC CHƯƠNG TRÌNH THTT VÀ CÁC NHÂN VẬT THAM GIA The voice – Chương trình tìm kiếm tài âm nhạc tiếng đài NBC, Mỹ mắt vào năm 2011 Chương trình có huấn luyện viên, huấn luyện viên nhấn nút chọn thí sinh thích đội mình, sau thí sinh đấu với để tìm kiếm ngơi vị qn qn Phiên Việt hóa The Voice chương trình Giọng hát Việt, phát sóng VTV3 từ năm 2012 Hình 1: Phối cảnh sân khấu The Voie vịng Giấu Mặt Thí sinh biểu diễn sân khấu giám khảo quay lưng lại thí sinh (Nguồn: Odyssey) Vietnam Idol – Phiên Việt hóa chương trình Pop Idol Anh Là chương trình tìm kiếm tài âm nhạc nghiệp dư khắp đất nước với thông điệp “From zero to hero” (từ kẻ vô danh thành người tiếng) Chương trình phát sóng lần đầu đài truyền hình HTV từ năm 2007 Hình 2: Thí sinh chuyển giới Hương Giang tham gia Vietnam Idol nằm 2012 Nay ca sĩ Hương Giang Idol (Nguồi:Tiin.vn) 89 Một số chương trình THTT đài HTV7 Vượt lên - chương trình trị chơi truyền hình với mục đích xóa nợ cấp vốn làm ăn cho đối tượng nghèo có vay vốn ngân hàng có nhu cầu xóa nợ đất nước Việt Nam Chương trình phát sóng đài HTV vào tháng 9.2005 sau phát sóng nhiều kênh truyền hình khác Hình 3: Vượt lên - Một chương trình THTT Việt hóa kênh HTV7 (Nguồn: Youtube) Người bí ẩn - chương trình Việt hóa chương trình u Anh, phát sóng HTV7 từ tháng 3.2014 Chương trình có tham gia đội chủ nhà đội khách mời (mỗi đội người) Hai đội có nhiệm vụ tìm người bí ẩn nhóm – người Người bí ẩn người có tài đặc biệt làm ngành nghề Hình 4: Một phần trình diễn tài chương trình Người Bí Ẩn (Nguồn: Youtube) 90 Hình 5: Hai người chơi định bấm nút chọn hẹn hò với chương trình Bạn muốn hẹn hị (Nguồn: kenh14.vn) Hình 6: Người dẫn chương trình Hồng Vân - Quốc Thuận lắng nghe tâm cặp đôi vợ chồng trẻ chương trình Vợ chồng son (Nguồn: Youtube) 91 Hình 7: Một phần dự thi chọc cười giám khảo thí sinh Thách thức danh hài (Nguồn: Infonet) Hình 8: Nhà tài trợ (nhãn hàng Sting) can thiệp mức vào phần hình ảnh chương trình Cuộc đua kì thú (Nguồn: kenh14.vn) 92 Một số chương trình đài truyền hình Vĩnh Long Hình 9: Solo Bolero (Nguồn: Youtube) Hình 10: Ca sĩ giấu mặt (Nguồn: kenh14) 93 Hình 11: Cười xuyên Việt (Nguồn youtube) Hình 12: Sao nối ngơi (Nguồn: Đời sống pháp luật) 94 Hình 13: Top 10 show THTT bật đầu năm 2017 (Nguồn: Younet Media) ... thuyết văn hóa .Với tư cách thành phần văn hóa đời sống, văn hóa giải trí đề cập đến hoạt động giải trí người mang tính văn hóa, giúp người hoàn thiện thân Nhu cầu văn hóa giải trí nói riêng nhu cầu. .. CÁC CHỮ VIẾT TẮT THTT: Truyền hình thực tế Tp HCM: Thành phố Hồ Chí Minh HTV: Đài truyền hình thành phố Hồ Chí Minh THVL: Đài phát truyền hình Vĩnh Long BTV: Đài phát truyền hình Bình Dương PHẦN... tái sáng tạo sản phẩm văn hóa giải trí Văn hóa giải trí bao gồm tồn hoạt động giải trí giúp người cải thiện hồn thiện thân.Vì thực hoạt động này, chủ thể nhu cầu văn hóa giải trí hay cụ thể người