BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÀNH CHÍNH  LÊ ĐỖ CƯỜNG NHÂN TỐ PHÁP QUYỀN TRONG HIẾN PHÁP 1946 VÀ SỰ KẾ THỪA TRONG LỊCH SỬ LẬP HIẾN VIỆT NAM LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT Niên khóa: 2006 - 2010 GVHD: Th.s NGUYỄN MẠNH HÙNG Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2010 MỤC LỤC Trang LỜI MỞ ĐẦU Chương 1: NHÂN TỐ PHÁP QUYỀN TRONG HIẾN PHÁP 1946 1.1 Yêu cầu Nhà nước pháp quyền Hiến pháp 1.1.1 Ghi nhận Nhà nước dân, dân dân 1.1.2 Ghi nhận bảo vệ quyền tự nhiên người 1.1.3 Ghi nhận phân chia quyền lực nhà nước phát huy tính cần phải có quan nhà nước 1.1.4 Hiến pháp văn pháp lý có tính tối cao 1.2 Tư tưởng lập hiến Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 11 1.3 Hoàn cảnh đời nội dung Hiến pháp 1946 23 1.3.1 Hoàn cảnh đời Hiến pháp 1946 23 1.3.2 Nội dung Hiến pháp 1946 26 1.4 Những nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 29 1.4.1 Nhà nước theo Hiến pháp 1946 nhà nước toàn thể nhân dân 29 1.4.2 Hiến pháp 1946 ghi nhận đảm bảo quyền tự nhiên người 31 1.4.3 Hiến pháp 1946 ghi nhận phân chia quyền lực nhà nước phát huy tính cần phải có quan Nhà nước 35 1.4.4 Hiến pháp 1946 – văn pháp lý có tính tối cao 40 Chương 2: SỰ KẾ THỪA NHÂN TỐ PHÁP QUYỀN CỦA HIẾN PHÁP 1946 TRONG LỊCH SỬ LẬP HIẾN VIỆT NAM 45 2.1 Hiến pháp 1959 45 2.1.1 Hoàn cảnh đời 45 2.1.2 Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 46 2.2 Hiến pháp 1980 52 2.2.1 Hoàn cảnh đời 52 2.2.2 Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 53 2.3 Hiến pháp 1992 (đã sửa đổi, bổ sung) 60 2.3.1 Hoàn cảnh đời 60 2.3.2 Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 61 2.4 Phương hướng hoàn thiện Hiến pháp điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền 74 2.4.1 Nhận thức lại chất Nhà nước theo hướng Nhà nước toàn thể nhân dân 74 2.4.2 Mở rộng bảo đảm quyền tự nhiên người; đặt người vào vị trí trung tâm, mục tiêu giá trị cao 77 2.4.3 Đổi tổ chức hoạt động quan nhà nước theo hướng nhận thức lại nguyên tắc tập quyền, vận dụng hạt nhân hợp lý chế phân quyền; đồng thời phát huy tính cần phải có quan nhà nước 80 2.4.4 Phải có chế bảo đảm tính tối cao Hiến pháp 86 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO LỜI MỞ ĐẦU  Tính cấp thiết đề tài Hiến pháp với tư cách đạo luật Nhà nước, xét lịch sử đời, sản phẩm cách mạng tư sản lật đổ chế độ chuyên chế Nó văn trị - pháp lý chấm dứt “xã hội thần dân” để chuyển sang “xã hội công dân” Hiến pháp đời từ nhu cầu tự dân chủ, nội dung khơng ghi nhận nguyên tắc phân quyền giải pháp trị hữu hiệu nhằm mục đích hạn chế quyền lực nhà nước mà ghi nhận bảo đảm mặt pháp lý quyền người, quyền công dân Ở nước ta, vào năm 1945, sau cách mạng tháng Tám thành cơng, nước Việt Nam dân chủ cộng hịa, Nhà nước công nông Đông Nam châu Á đời Sự kiện lịch sử đánh dấu bước ngoặt lớn Cách mạng Việt Nam Ngày 6-1-1946, nước tiến hành tổng tuyển cử để bầu Quốc hội Quốc hội thông qua Hiến pháp nhà nước Việt Nam vào ngày 9-11-1946 Với Hiến pháp 1946, chủ nghĩa lập hiến quyền người từ giá trị tư tưởng trở thành giá trị pháp luật thực điều kiện lịch sử cụ thể Việt Nam Những quy định Hiến pháp 1946 chuẩn mực hiến định cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam Hơn sáu mươi năm trôi qua, bốn Hiến pháp thông qua tương ứng với giai đoạn phát triển cách mạng nước ta Vượt lên tất thăng trầm, phức tạp thời cuộc, Hiến pháp, kể Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980 Hiến pháp 1992 mốc quan trọng trình xây dựng củng cố nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Như vậy, Hiến pháp có vai trị quan trọng nhà nước pháp quyền Nói đến nhà nước pháp quyền, tức nói đến Hiến pháp, nhà nước pháp quyền gắn liền với Hiến pháp Tuy nhiên, trình xây dựng tăng cường tổ chức hoạt động Nhà nước nói riêng, Hiến pháp nói chung chục năm qua cho thấy, hàng loạt vấn đề lý luận chưa tổng kết, làm rõ Do vậy, giải pháp đổi triển khai nhiều giai đoạn lịch sử chưa đưa lại kết mong muốn Sự bất cập tổ chức chế vận hành máy Nhà nước chế pháp lý hiệu cản trở việc phát huy vai trò Nhà nước ta chế kinh tế Nhận thức lý luận chế độ pháp quyền hoạt động Nhà nước xã hội chưa đáp ứng nhu cầu phát triển chưa tạo lập sở khoa học vững cho việc tìm kiếm giải pháp cải cách thực tiễn đời sống Nhà nước Chính thế, nghiên cứu lý luận thực tiễn vai trò Hiến pháp 1946 Nhà nước pháp quyền vấn đề cấp thiết Xuất phát từ lý trên, tác giả chọn đề tài “Nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 kế thừa lịch sử lập hiến Việt Nam” làm Khóa luận tốt nghiệp Cử nhân Luật học Mục đích đề tài Nghiên cứu đề tài tác giả mong muốn làm sáng tỏ nội dung sau đây: - Thứ nhất: tìm hiểu vấn đề mối quan hệ Nhà nước pháp quyền với Hiến pháp để thông qua phân tích nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 - Thứ hai: thông qua việc nghiên cứu kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 Hiến pháp sau này, tác giả đề xuất số phương hướng đổi Hiến pháp điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài Việc nghiên cứu Nhà nước pháp quyền Hiến pháp 1946 nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu có nhiều luận bàn từ tác phẩm bình luận Hiến pháp, báo khoa học, luận án, luận văn thạc sỹ khoa học… Tuy nhiên, để phân tích cách sâu sắc nhằm làm rõ giá trị lịch sử, pháp lý trị Hiến pháp năm 1946 mối tương quan với Nhà nước pháp quyền; kế thừa nội dung Hiến pháp năm 1946 Hiến pháp sau này; vấn đề đặt việc phát huy giá trị Hiến pháp 1946 vào công xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta có tài liệu nghiên cứu chun sâu; địi hỏi có nghiên cứu cơng phu, góp công nhiều sở nghiên cứu, đào tạo, nhiều nhà trị, hành chính, nhiều nhà khoa học thuộc chuyên ngành khác Tại trường Đại học Luật Tp.HCM, Bộ môn Luật Hiến pháp môn học thú vị nhiều sinh viên quan tâm thời gian nghiên cứu mơn học cịn nhiều hạn chế, kiến thức mà sinh viên thu nhận tầm khái quát chung Trong đó, nghiên cứu Hiến pháp vấn đề quan trọng chưa sinh viên đầu tư nên có cơng trình nghiên cứu khoa học khóa luận tốt nghiệp sinh viên nghiên cứu vấn đề Việc nghiên cứu nội dung cần thiết, bối cảnh nhà nước pháp quyền hiến định sửa đổi, bổ sung Hiến pháp nước ta thời gian tới Việc nghiên cứu giá trị tư tưởng pháp lý Hiến pháp năm 1946 mối tương quan với nhà nước pháp quyền yêu cầu cấp thiết điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, để nhận thức lại, đánh giá đầy đủ giá trị Hiến pháp năm 1946 ảnh hưởng đương đại, nhận thức đương đại giúp cho việc kế thừa phát triển điều không dễ làm thời gian ngắn mà cần có lộ trình cụ thể vững Trong phạm vi khóa luận tốt nghiệp với kiến thức nhiều hạn chế, tác giả hy vọng qua đề tài nhiều góp phần vào việc phát huy giá trị Hiến pháp 1946 vào công đổi Hiến pháp – xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta Đối tượng phạm vi nghiên cứu Việc chọn nghiên cứu đề tài: “Nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 kế thừa lịch sử lập hiến Việt Nam” đối tượng nghiên cứu đề tài vấn đề thể yếu tố pháp quyền Hiến pháp 1946 kế thừa phát triển Hiến pháp Việt Nam qua thời kỳ cách mạng đất nước Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc nghiên cứu phân tích giá trị lịch sử, trị pháp lý Hiến pháp 1946 việc kế thừa, phát huy giá trị Hiến pháp Hiến pháp sau này; đồng thời đề xuất số phương hướng đổi Hiến pháp bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài, tác giả dựa tảng kiến thức học Lý luận Nhà nước Pháp luật, Luật Hiến pháp,… việc thu thập, xử lý thông tin kiến thức cần thiết từ tài liệu chuyên ngành Tác giả sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác- Lênin nhà nước pháp luật nghiên cứu đề tài Ngoài ra, tác giả sử dụng số phương pháp nghiên cứu khác để giải vấn đề đặt đề tài khóa luận như: phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp chứng minh, phương pháp so sánh,…Bên cạnh đó, tác giả khảo sát, tìm kiếm thông tin phương tiện truyền thông đại chúng để thu thập thêm nguồn tài liệu phục vụ cho khóa luận Bố cục đề tài Ngồi phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, khóa luận gồm hai chương Chương 1: Nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 Chương 2: Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 lịch sử lập hiến Việt Nam Để hồn thành khóa luận này, tác giả gửi lời cảm ơn chân thành đến Giáo viên hướng dẫn: Thạc sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, giảng viên mơn Luật Hiến pháp, khoa luật Hành chính, trường Đại học Luật Tp.HCM hết lòng quan tâm, nhiệt tình hướng dẫn tác giả suốt thời gian thực khóa luận Trong q trình nghiên cứu, tác giả cố gắng để hồn thành khóa luận Nhưng vấn đề nghiên cứu cịn rộng; thơng tin, tài liệu nghiên cứu nhiều hạn chế Trong đó, kiến thức lực thân có hạn, khóa luận khơng thể tránh khỏi thiếu sót, mong nhận góp ý chân tình q thầy bạn Chương 1: NHÂN TỐ PHÁP QUYỀN TRONG HIẾN PHÁP 1946 1.1 Yêu cầu Nhà nước pháp quyền Hiến pháp Ngay từ thời cổ đại, mầm mống tư tưởng nhà nước pháp quyền xuất dạng quan điểm triết học, trị nhà tư tưởng, nhà cầm quyền có tinh thần cải cách Động lực đời hệ tư tưởng bắt nguồn từ quan điểm người xưa rằng: cơng bằng, pháp luật thuộc tính vốn có từ ngàn xưa trời đất Bởi vậy, bạo lực, lộng quyền hỗn loạn tương phản lại quy luật nên phải xóa bỏ.1 Những tư tưởng coi trọng pháp luật cai trị quản lý xã hội xuất từ thời cổ đại phương Đơng (Trung Hoa) phương Tây (Hy Lạp) Đó Tuân Tử, Hàn Phi, Heraclitus, Platon, Aristotle Mặc dù tư tưởng triết học nhà nước pháp quyền có từ sớm lịch sử lý thuyết triết học nhà nước pháp quyền đạt tới trình độ lý thuyết nhà nước pháp quyền hồn chỉnh thời cận đại Tây Âu Qua trình lịch sử lâu dài đó, nhà tư tưởng triết học tìm thấy câu trả lời cho vấn đề việc tổ chức nhà nước thành nhà nước pháp quyền - nhà nước tổ chức vận hành chế bảo đảm quyền lực thuộc nhân dân, khơng phải thuộc người cầm quyền; nhà nước quản lý xã hội pháp luật ý muốn chủ quan nhà cầm quyền Nhà nước pháp quyền từ ý tưởng trở thành học thuyết từ học thuyết thực hóa phần nhà nước tư sản với sắc dân tộc khác Đó thời kỳ diễn đấu tranh trị giành quyền lực nhà nước hai giai cấp tư sản giai cấp phong kiến Với thắng lợi cách mạng tư sản việc thiết lập nước phương Tây chế độ Nhà nước tư sản, học thuyết Nhà nước pháp quyền áp dụng vào việc tổ chức thực thi quyền lực thực tế Như vậy, nhà nước pháp quyền học thuyết việc tổ chức hoạt động nhà nước sinh phong trào đấu tranh để giải phóng nhân loại khỏi chế độ phong kiến chuyên chế Thích ứng với nhu cầu lịch sử có nhà lý luận tiếng như: Spinoza, Locke, Montesquieu, Rousseau, Từ kỷ XVIII, lý thuyết nhà nước pháp quyền tìm thấy sở triết học quan điểm nhà triết học cổ điển Đức, Kant Hegel Theo Kant người chủ thể quyền lực; Quyền lực nhà nước tạo nên tính tuyệt đối người, nên nhà nước phục tùng theo pháp luật, tức phục Nguyễn Văn Thảo - Xây dựng nhà nước pháp quyền lãnh đạo Đảng - Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.10 tùng tính tuyệt đối người; người phải phục tùng mệnh lệnh tuyệt đối Cịn theo Hegel nhà nước pháp quyền thể ý niệm (đạo đức) tuyệt đối ý chí tự Theo ơng, pháp luật nhà nước pháp quyền thực tự tồn thực tế ý chí tự Như vậy, vấn đề nhà nước pháp quyền phải xem xét mối quan hệ biện chứng với tiến trình vận động biến đổi không ngừng lịch sử Mỗi thời đại lịch sử đặt làm rõ thêm quan niệm nhà nước pháp quyền nhà nước thỏa mãn yêu cầu phát triển xã hội Nhà nước pháp quyền vừa sản phẩm, vừa sức mạnh thúc đẩy xã hội loài người tiến lên Vì thế, nay, khoa học chưa thể có định nghĩa xác “nhà nước pháp quyền” Thay vào đó, người ta thường dùng phận cấu thành để mơ tả cách chi tiết Song khơng xác định cách xác thể chế nào, yếu tố thiếu thành tố nhà nước pháp quyền Do tính chất bất ổn định phát triển, tùy theo nhấn mạnh tùy theo nhu cầu nhà nước pháp quyền ứng với giai đoạn lịch sử nhà nước mà nhà nước pháp quyền có phân tích đặc điểm khác Nhưng lại, nhà nước pháp quyền có số đặc điểm sau: Thứ nhất, nhà nước pháp quyền nhà nước toàn thể nhân dân, nhân dân phải chủ thể quyền lực nhà nước Trong nhà nước pháp quyền, nhân dân có quyền lựa chọn nhà nước, lựa chọn đại biểu tham gia công việc nhà nước Khi nhà nước khơng đáp ứng u cầu nhân dân nhân dân có quyền thay nhà nước nhà nước khác Đồng thời, nhà nước pháp quyền, quyền lực nhà nước thuộc nhân dân nhân dân có quyền kiểm tra giám sát quyền lực Đây vấn đề mang tính pháp lý bước tiến lớn lao lịch sử nhân loại Thứ hai, nhà nước pháp quyền nhà nước có mục tiêu bảo đảm quyền người Ở xã hội mà người chủ thể nhà nước có trách nhiệm phải phục tùng lợi ích người, khơng có điều ngược lại Điều có nghĩa nhà nước thừa nhận có nghĩa vụ đảm bảo tự bình đẳng người, không can thiệp vô hạn vào đời sống cá nhân người Thứ ba, nhà nước pháp quyền nhà nước chống lạm quyền, nhà nước phải tổ chức theo nguyên tắc phân quyền Mọi thiết chế quyền lực nhà nước phải tổ chức hoạt động khn khổ bị kiểm sốt pháp luật Muốn Nguyễn Đăng Dung, Trương Đắc Linh, Nguyễn Mạnh Hùng, Lưu Đức Quang, Nguyễn Văn Trí – Xây dựng bảo vệ Hiến pháp - Kinh nghiệm giới Việt Nam (Sách chuyên khảo) – Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010 lạm dụng quyền lực phải xếp quyền lực cho quyền lực ngăn chặn quyền lực Thứ tư, nhà nước pháp quyền nhà nước đảm bảo tính tối cao Hiến pháp, chủ thể phải tuân thủ Hiến pháp Pháp luật mà trước hết Hiến pháp sở hình thức tổ chức thực quyền lực nhà nước Mọi đường lối, sách, định nhà nước phải dựa vào Hiến pháp, phục tùng Hiến pháp tất mối quan hệ qua lại nhà nước cá nhân phải dựa sở Hiến pháp Pháp luật nhà nước pháp quyền phải vươn tới đầy đủ toàn diện tất lĩnh vực, với phương châm: Đối với “cá nhân cho phép làm tất mà pháp luật khơng cấm”, cịn “cơ quan nhà nước phép làm mà pháp luật quy định” Pháp luật nhà nước pháp quyền cịn có mục tiêu người, quyền người.3 Vì quốc gia khơng tơn trọng ngun tắc pháp trị, người bị trị khơng thể che chở hữu hiệu trước hành động bột phát người cầm quyền Do đó, việc tuân thủ hiến pháp quan quyền lực nhà nước phải đòi hỏi nhà nước pháp quyền Nói cách khác, việc tuân thủ hiến pháp quan nhà nước, kể quan quyền lực cao xem tiêu chí nhà nước pháp quyền Nhà nước pháp quyền nhà nước bị hạn chế quyền lực, mà phương tiện hạn chế quyền lực nhà nước văn quy phạm pháp luật, đứng đầu Hiến pháp Hay nói cách khác, nhà nước hạn chế quyền lực pháp luật thân nhà nước pháp quyền Giữa Hiến pháp nhà nước pháp quyền có mối quan hệ biện chứng với Các mối quan hệ thể điểm sau: - Một là, yêu cầu nhà nước pháp quyền phải ghi nhận Hiến pháp - Hiến pháp hình thức pháp lý nhà nước pháp quyền - Hai là, tính tối cao Hiến pháp đặc điểm quan trọng nhà nước pháp quyền - Nhà nước pháp quyền nguyên tắc hiến định - Ba là, hiến pháp đặt tảng pháp lý cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền - Nhà nước pháp quyền nhà nước hợp hiến - Bốn là, chế độ Hiến pháp góp phần thực hóa lý thuyết nhà nước pháp quyền - Nhà nước pháp quyền môi trường pháp lý cho tồn Hiến pháp.4 Nguyễn Đăng Dung – Chính phủ nhà nước pháp quyền – Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.59 Xem thêm, Nguyễn Đăng Dung, Trương Đắc Linh, Nguyễn Mạnh Hùng, Lưu Đức Quang, Nguyễn Văn Trí – Xây dựng bảo vệ Hiến pháp - Kinh nghiệm giới Việt Nam (Sách chuyên khảo) – Sđd, tr 58 – 82 Các quan nhà nước, nhân viên quan nhà nước đặc biệt người có chức, có quyền phải chịu trách nhiệm pháp lý trước tòa án hành vi lạm quyền, vi phạm quyền tự công dân Mối quan hệ Nhà nước cá nhân công dân mối quan hệ đồng trách nhiệm Đây nhiệm vụ gắn liền với nghĩa vụ pháp lý cụ thể, khơng đơn trách nhiệm trị nghĩa vụ đạo đức chung chung Đây trách nhiệm hai chiều, chiều Nhà nước có quyền nghĩa vụ pháp lý người chiều khác, cá nhân người có quyền nghĩa vụ pháp lý Nhà nước quan hệ chiều, Nhà nước có quyền, cơng dân có nghĩa vụ ngược lại Chính thế, Đảng ta nhấn mạnh trách nhiệm Nhà nước việc định đạo luật nhằm xác định quyền công dân quyền người Nhà nước phải tôn trọng lắng nghe ý kiến nhân dân, chịu giám sát nhân dân Phải có chế biện pháp để kiểm soát, ngăn ngừa trừng trị tệ nạn quan liêu, tham nhũng, lộng quyền, vô trách nhiệm, xâm phạm quyền dân chủ công dân Ngược lại, quyền công dân, quyền người tự cá nhân phải thực khuôn khổ pháp luật bị ràng buộc pháp luật, công dân cá nhân người có nghĩa vụ pháp lý Nhà nước Do đó, để quyền người thực vị trí trung tâm, mục tiêu giá trị cao hiến pháp hiến pháp nhà nước pháp quyền phải đảm bảo yêu cầu sau: - Thứ nhất, cách thức quy định quyền nghĩa vụ công dân Hiến pháp nước quy định theo cách thức thừa nhận, hay nói cách khác ban phát nhà nước cho công dân, mà theo chiều hướng ngược lại, theo cách thức thừa nhận, nhà nước không thừa nhận mà cịn phải có trách nhiệm bảo vệ quyền mà tạo hóa ban cho người trước vi phạm chủ thể khác, có thân nhà nước Nhà nước pháp quyền không ban phát quyền tự cho người mà phải thừa nhận quyền thật hiển nhiên Nhà nước pháp quyền tạo để che chở, bảo vệ quyền tự cá nhân Việc quy định quyền công dân Hiến pháp Việt Nam có tính chất ban phát cịn tiềm ẩn nguy quyền không liệt kê, tức không thừa nhận, không ban phát lẽ đương nhiên cơng dân khơng hưởng quyền Điều không phù hợp với phát triển vấn đề nhân quyền Bởi việc liệt kê quyền người cụ thể phủ nhận hay hạ thấp quyền khác người dân quyền người phát triển theo thời gian Do đó, việc thay đổi cách thức quy định quyền người, quyền cơng dân có ý nghĩa quan trọng nhằm bảo đảm quyền người nhà nước pháp quyền - Thứ hai, Hiến pháp cần quy định trực tiếp số quyền công dân để khẳng định quyền thiết yếu công dân nhà nước pháp quyền mà Hiến pháp hành quyền quy định cách gián tiếp thông qua nghĩa vụ nhà nước quyền như: quyền nghỉ ngơi, quyền hưởng chế độ bảo hiểm xã hội (điều 56); quyền thừa kế (điều 58); quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp (điều 60); quyền kết hôn theo quy định pháp luật (điều 64); quyền bất khả xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm (điều 71); quyền bất khả xâm phạm thư tín, điện thoại, điện tín (điều 73) Ngồi ra, quyền bãi nhiệm đại biểu dân cử cử tri tồn dạng “ẩn” (tại khoản điều Hiến pháp hành) không trực tiếp quy định hình thức quyền hiến định cơng dân43 Bên cạnh đó, Hiến pháp cần bổ sung nghĩa vụ nhà nước vào quyền bình đẳng trước pháp luật (điều 52); quyền tham gia quản lý nhà nước xã hội, tham gia thảo luận vấn đề chung nước địa phương, quyền kiến nghị với quan nhà nước quyền biểu nhà nước tổ chức trưng cầu dân ý (điều 53); quyền bầu cử ứng cử (điều 54); quyền tự kinh doanh (điều 57); quyền tự ngôn luận, tự báo chí, quyền thơng tin, quyền hội họp, lập hội, biểu tình theo quy định pháp luật (điều 69) Mặt khác, điều kiện công nghiệp hóa, đại hóa đất nước nhiễm mơi trường có nguy phát triển, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người khí hậu trái đất, bổ sung vào Hiến pháp quyền sống môi trường thiên nhiên nghĩa vụ công dân việc bảo vệ mơi trường Trong q trình hồn thiện nội dung hình thức quy phạm Hiến pháp quyền người, quyền công dân, yêu cầu đặt phải “nội luật hóa” Hiến pháp điều ước quốc tế quyền người mà Nhà nước ký kết gia nhập, bảo vệ nhân quyền mang tính quốc tế, tính tồn cầu 44 - Thứ ba, nhiều quyền công dân quy định Hiến pháp hành có hiệu lực pháp lý chưa có hiệu lực thực tế Ví dụ quyền bỏ phiếu nhà nước tiến hành trưng cầu dân ý (điều 53), quyền biểu tình (điều 69),… có hiệu lực pháp lý từ năm 1992 chưa thực thi thực tế Nguyên nhân chủ yếu nhà nước ta chưa sớm ban hành luật trưng cầu dân ý, luật biểu tình để tạo sở pháp lý cho việc thi hành quyền hiến định công dân Để rút ngắn khoảng cách Hiến pháp pháp lý Hiến pháp thực tế, nên xây dựng dự án luật thi hành quyền công dân Quốc hội thông qua sau 43 Nguyễn Văn Động - Các quyền hiến định trị cơng dân Việt Nam - Nxb Tư pháp, 2006, tr.157 44 Nguyễn Văn Động - Quyền người, quyền công dân Hiến pháp Việt Nam - Nxb Khoa học xã hội, 2005, tr.231 thông qua Hiến pháp; ấn định Hiến pháp lộ trình có hiệu lực quyền điều 329 Hiến pháp Thái Lan hành - Thứ tư, nay, chưa có quan chuyên trách để bảo vệ tính tối cao Hiến pháp nói chung bảo vệ quyền người, quyền công dân ghi nhận Hiến pháp nói riêng Do đó, nhà nước pháp quyền, cần thành lập quan chuyên trách để giám sát tính hợp hiến hành vi văn pháp luật chủ thể có thẩm quyền; đồng thời xử lý nghiêm minh trường hợp xác định vi hiến Từ góp phần bảo đảm tính tối cao Hiến pháp tạo chế độ Hiến pháp thực nhà nước pháp quyền - Thứ năm, điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, phải thừa nhận rằng, cá nhân với tư cách thực thể tự nhiên - xã hội có quyền xác định, việc thừa nhận quyền cộng đồng quốc tế ghi nhận nhiều công ước quốc tế Cá nhân người giá trị; giá trị người giá trị lồi người, tạo thành thể thống hồn chỉnh Chính mà cộng đồng quốc tế (trong pháp luật quốc tế) nhà nước riêng biệt (trong pháp luật quốc gia) ghi nhận bảo vệ giá trị người Trong q trình hồn thiện nội dung hình thức quy phạm Hiến pháp quyền người, quyền công dân, yêu cầu đặt phải thể chế hóa, “nội luật hóa” Hiến pháp điều ước quốc tế quyền người mà Nhà nước ký kết gia nhập, bảo vệ nhân quyền mang tính quốc tế, tính tồn cầu 2.4.3 Đổi tổ chức hoạt động quan nhà nước theo hướng nhận thức lại nguyên tắc tập quyền, vận dụng hạt nhân hợp lý chế phân quyền; đồng thời phát huy tính cần phải có quan nhà nước * Các chức lập pháp, hành pháp tư pháp độc lập tương theo tính chất phương thức thực hiện, lại thống với xuất phát từ quyền lực Nhà nước thuộc nhân dân, thể tập trung Hiến pháp đạo luật Việc tổ chức thực chức đó, kỹ thuật cho chúng có kiểm sốt giám sát lẫn mà phân lập đối lập Đây nguyên tắc quan trọng kỹ thuật tổ chức hoạt động máy nhà nước, nhằm đảm bảo thực tế hiệu lực hiệu Nhà nước pháp luật, thực dân chủ kiểm tra, kiểm sát, hạn chế mâu thuẫn chồng chéo, lộng quyền, lạm quyền, chấm dứt tình trạng tùy tiện, vơ chủ, bảo đảm dân chủ có tổ chức, có kỷ cương kỷ luật Sự phân cơng rành mạch ba quyền kỹ thuật tổ chức hoạt động máy Nhà nước Theo quan điểm đó, nước ta Quốc hội thực quyền lập hiến lập pháp, Chính phủ thực quyền hành pháp Toà án thực quyền tư pháp Sự phân công quyền lực nhà nước quan tối cao Nhà nước điều kiện nước ta khơng mang tính tuyệt đối Bởi lẽ Quốc hội bên cạnh hoạt động lập pháp cịn thực số nhiệm vụ hành pháp, Chính phủ bên cạnh hoạt động hành pháp tham gia tích cực vào nhiệm vụ lập pháp Quốc hội (xây dựng dự án Luật), thực việc quản lý hệ thống Toà án địa phương… Vấn đề đặt việc xây dựng, củng cố máy nhà nước chỗ quy định lại thẩm quyền, nhiệm vụ quan nhà nước vị trí cao quốc gia, mà chỗ quan nhà nước phải tổ chức hoạt động để thực tốt thẩm quyền nhiệm vụ hiến định Xây dựng nhà nước theo nguyên tắc quyền lực thống thuộc nhân dân thể xuyên suốt bốn Hiến pháp Nguyên tắc rõ quyền nhà nước thuộc Cịn phân cơng rành mạch ba quyền lập pháp, hành pháp tư pháp kỹ thuật tổ chức thực lao động quyền lực thống Do đó, kế thừa vận dụng thành tựu loài người kỹ thuật tổ chức hoạt động máy nhà nước phương thức xây dựng nhà nước pháp quyền nước ta * Bên cạnh phân công rành mạch ba nhánh quyền lực quan đại diện cho nhánh quyền lực phải thể tính cần phải có - Quốc hội thực chức lập pháp, có nghĩa Quốc hội phải thực quán xuyến toàn giai đoạn trình xây dựng pháp luật Vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền phụ thuộc lớn vào việc xây dựng pháp luật mà nội dung trung tâm hoạt động làm luật Quốc hội Quyền lực Quốc hội kết tinh quy định Luật Do không cường điệu nói rằng, quyền lực thực tế Quốc hội xác định (được đo hiệu lực thực tế Đạo luật) thực tiễn: Đạo luật - sản phẩm chủ yếu hoạt động Quốc hội có hiệu lực mạnh mẽ thật điều chỉnh quan hệ xã hội cách sát thực trực tiếp rõ ràng Quốc hội hoạt động thật có hiệu quả, quyền lực Quốc hội quyền lực thực tế Ngược lại, Đạo luật ban hành không vào đời sống quy phạm chung chung, thiếu cụ thể, bị vơ hiệu hố vơ vàn văn luật khác rõ ràng hoạt động làm luật Quốc hội không hiệu vai trò Quốc hội đương nhiên mờ nhạt Như củng cố vai trị, vị trí Quốc hội máy nhà nước chỗ tăng thêm quyền cho Quốc hội quy định Hiến pháp mà chỗ tăng cường lực làm luật Quốc hội thân đại biểu Quốc hội Muốn vậy, điều cốt lõi phải đổi trình xây dựng dự án luật, vai trị định phải thuộc Quốc hội, khơng phải Chính phủ hay quan Chính phủ Hơn luật Quốc hội ban hành cần có hiệu lực điều chỉnh trực tiếp, tức Luật cần cụ thể, xác thực để trực tiếp vào đời sống mà khơng cần thiết phải có nhiều Nghị định Chính phủ, Thơng tư Bộ có liên quan thi hành Quốc hội với tư cách quan thực quyền lập pháp, tổ chức hoạt động Quốc hội cần đổi để phụ hợp với nhu cầu xây dựng pháp luật tình hình Muốn cần thiết phải chuyển từ Quốc hội không chuyên trách, từ Quốc hội họp theo định kỳ năm hai lần sang quốc hội có nhiều đại biểu chuyên trách họp nhiều kỳ hơn, từ Quốc hội hoạt động theo đoàn địa phương sang Quốc hội hoạt động chủ yếu theo tư cách đại biểu kết hợp với hoạt động theo đoàn Điều đặc biệt có ý nghĩa phải phát huy tính tích cực thân đại biểu quốc hội, đảm bảo cho đại biểu Quốc hội có quyền tự làm báo cáo công khai nước Quốc hội, trực tiếp đưa khuyến nghị chí có quyền đưa dự án Luật - Hiến pháp 1992 quy định địa vị pháp lý Chính phủ Theo Điều 109 "Chính phủ quan chấp hành Quốc hội, quan hành nhà nước cao nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam” Như Chính phủ quan giữ hai vị trí: quan chấp hành Quốc hội quan hành cao quốc gia Sự khẳng định hai tư cách Chính phủ Hiến pháp 1992 vận dụng khéo léo hai nguyên tắc thống quyền lực nhà nước, có phân cơng phối hợp chặt chẽ ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp Trong chế kinh tế - xã hội mới, vai trò Chính phủ với tính cách quan đứng đầu hành quốc gia ngày trở nên đặc biệt quan trọng Một hành mạnh mẽ phải Chính phủ mạnh Trước hết cần xác định lại vai trị Chính phủ cấu kinh tế - xã hội mới, mà kinh tế tập trung - kế hoạch hoá thay kinh tế thị trường nhiều thành phần Nhiệm vụ quản lý vĩ mơ Chính phủ đời sống kinh tế đặt Chính phủ trước thuận lợi thử thách Do nội dung quản lý vĩ mô kinh tế xác định cụ thể để mặt Chính phủ khơng sa vào cách thức quản lý trước kinh tế, mặt khác khơng bng lỏng dẫn đến tình trạng khơng kiểm sốt trình kinh tế - xã hội Để thực có hiệu vai trị chế kinh tế - xã hội, Chính phủ cần thiết phải đổi từ cấu tổ chức máy, mối liên hệ với thiết chế quyền lực khác với Quốc hội, Chủ tịch nước, quan bảo vệ pháp luật đến quy chế lề lối phương pháp làm việc Để Chính phủ mạnh, hiệu Chính phủ có khả phản ứng kịp thời trước yêu cầu q trình quản lý Muốn Chính phủ phải có quyền hạn rộng rãi, thật làm chủ quyền hành pháp toàn lãnh thổ quốc gia Quyền hành pháp phải tập trung thống vào Chính phủ, Chính phủ đứng đầu Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước nhân dân việc thực thi quyền hành pháp Một Chính phủ mạnh phải biết đặt hoạt động mối liên quan hợp tác nhịp nhàng với thiết chế quyền lực khác, biết hành động phạm vi thẩm quyền mình, khơng lấn sân, khơng can thiệp gây phương hại đến thẩm quyền hoạt động thiết chế quyền lực khác Hoạt động phạm vi quyền lực, tơn vinh vai trị, quyền hạn Quốc hội, Chủ tịch nước, quan bảo vệ pháp luật tối cao, điều kiện để đạt tới phối hợp hài hoà trình thực thi ba quyền lập pháp, hành pháp tư pháp mà Chính phủ hạt nhân điều phối hợp tác Là quan hành nhà nước cao nhất, đổi tồn diện Chính phủ động lực quan trọng góp phần định thành cơng cơng cải cách hành quốc gia Đối với trách nhiệm Chính phủ trước Quốc hội, cần phải nhận thức rõ trách nhiệm trị, pháp lý tập thể Chính phủ Nay cần thiết phải quy định rõ chủ thể có quyền nêu vấn đề trách nhiệm Chính phủ, thủ tục xem xét hậu trách nhiệm Đối với trách nhiệm Thủ tướng, cần quy định thêm sở thủ tục xem xét trách nhiệm người đứng đầu Chính phủ, trình tự tạm quyền bầu người thay khả Thủ tướng quyền thay đổi thành viên khác Chính phủ Đối với trách nhiệm thành viên khác Chính phủ, cần làm rõ trường hợp Quốc hội tự nêu vấn đề trách nhiệm, Thủ tướng đề nghị Cơ chế chịu trách nhiệm thành viên khác Chính phủ trước Thủ tướng chưa quy định cụ thể, việc Thủ tướng đề nghị Quốc hội miễn nhiệm, cách chức trình Chủ tịch nước định tạm đình cơng tác Nếu quy định trách nhiệm chủ thể trước Thủ tướng (chứ trước hội đồng Bộ trưởng Hiến pháp 1980) nên quy định cho Thủ tướng quyền đình chức vụ, cho từ chức thành viên đó, cử người khác tạm thay trình Quốc hội phê chuẩn45 - Đất nước chuyển sang giai đoạn phát triển đòi hỏi quan thực quyền tư pháp phải đổi toàn diện Quyền tư pháp 45 Bùi Xuân Đức - Đổi mới, hoàn thiện máy nhà nước giai đoạn – Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004, tr.234 lĩnh vực quyền lực quan trọng Việc thực thi quyền ảnh hưởng trực tiếp mục tiêu giá trị công xây dựng nhà nước pháp quyền Việc thực thi quyền tư pháp thẩm quyền nhiệm vụ hệ thống quan tư pháp Vị trí vai trị quan bảo vệ pháp luật chế cần xác định rõ ràng kể phương diện luật pháp lẫn mối liên hệ thực tế Có thể nói tổ chức hoạt động Toà án nhân dân chưa phù hợp chưa đáp ứng yêu cầu công đổi Nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần phát sinh nhiều quan hệ xã hội phức tạp đòi hỏi phải điều chỉnh pháp luật Các tranh chấp phát sinh từ quan hệ ngày đa dạng phức tạp địi hỏi giải thơng qua thủ tục tư pháp, thực qua tố tụng dân chủ Sự ổn định trị địi hỏi quan bảo vệ pháp luật cương xử lý nghiêm minh hành vi vi phạm pháp luật, góp phần tạo trật tự pháp luật, hình thành môi trường sống kỷ cương, lành mạnh an toàn người dân với đời sống toàn thể cộng đồng Quyền độc lập xét xử Hội đồng xét xử đòi hỏi khắc phục lối quản lý hành tồn tổ chức hoạt động hệ thống Tồ án hành Theo đó, Tồ án xác định cụ thể thẩm quyền xét xử mối quan hệ Toà án nhân dân cấp mối quan hệ tổ tụng khơng thể quan hệ hành Có nghĩa Tồ án cấp khơng thể quan cấp mặt hành Tồ án cấp Đối với Hội đồng xét xử, cấp Tồ án, phục tùng khơng phải Tồ án cấp mà phục tùng pháp luật Thực chế độ hai cấp xét xử, việc phân định thẩm quyền xét xử cấp Toà án theo chế cũ cản trở công tác xét xử thực tế Vì cơng cải cách tư pháp đòi hỏi phải quy định lại thẩm quyền xét xử theo xu hướng mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án dân sự, hình cho Toà án nhân dân cấp Huyện, Quận Muốn cần ưu tiên đầu tư cho Toà án không tăng thêm thẩm quyền xét xử mà đặc biệt trọng chất lương khả năng, lực đội ngũ Thẩm phán Toà sở Cơ chế kinh tế xã hội cần thiết phải xác định vai trò, địa vị pháp lý hệ thống Viện kiểm sát Tính chất chồng chéo khó phân định chức năng, nhiệm vụ viện kiểm sát với số quan bảo vệ pháp luật thuộc hệ thống quan hành pháp tra nhà nước, quan điều tra ) làm cho hoạt động pháp chế hiệu Vì nên cải tổ quan kiểm sát tiến hành theo mơ hình Viện cơng tố 2.4.4 Phải có chế bảo đảm tính tối cao Hiến pháp Hiến pháp có tính tối cao địa phương nước, tất quan nhà nước, tổ chức trị, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang cá nhân công dân phạm vi lãnh thổ quốc gia Hiến pháp có hiệu lực quan, tổ chức, cơng dân nhà nước nước ngồi Các quốc gia, tổ chức quốc tế khác phải tôn trọng Hiến pháp nước trừ quy định trái với nguyên tắc chung nước thừa nhận, trái với quy định pháp luật quốc tế Tính tối cao Hiến pháp thực tế Hiến pháp điều chỉnh toàn trật tự pháp chế tạo nên tảng nhà nước pháp quyền Sự diện Hiến pháp điều kiện quan trọng bảo đảm ổn định xã hội an toàn cho người dân Như vậy, ngự trị Hiến pháp với tư cách đạo luật có tính tối cao tồn hệ thống pháp luật đời sống xã hội, xem đặc điểm, yêu cầu quan trọng nhà nước pháp quyền - Thứ nhất, tính hợp hiến Đây nhân tố hàng đầu đảm bảo thống tồn hệ thống pháp luật Tính hợp hiến đòi hỏi tất quy phạm pháp luật thuộc ngành luật hệ thống pháp luật không trái mâu thuẫn với Hiến pháp, bảo đảm tính thống nhất, thứ bậc, hiệu lực pháp lý văn bản, tạo thành hệ thống thống tên gọi với thứ bậc cao thấp khác theo quy định Hiến pháp Các đạo luật, pháp lệnh trái với Hiến pháp bị đình chỉ, bãi bỏ Tính hợp hiến khơng xác định sở lời văn, quy định cụ thể mà sở tinh thần, tư tưởng, nguyên tắc Hiến pháp Để hiến pháp ngày hoàn thiện hơn, cần ý giá trị đặc biệt xác định quyền lập hiến Hiến pháp năm 1946: toàn dân phúc quyết; Quốc hội có quyền làm hiến pháp, làm luật Về cách thức lập hiến nên kế thừa khoản c, điều 70 Hiến pháp 1946 Những điều thay đổi Nghị viện ưng chuẩn phải đưa tồn dân phúc Do hiến pháp đạo luật nhà nước có lạc hậu, điều tất nhiên Đã lạc hậu phải sửa đổi, bổ sung Khoản c điều 70 vừa nêu nên kế thừa lý sau đây: + Những điều thay đổi Nghị viện ưng chuẩn Nghị viên người đại biểu có trình độ cao vấn đề làm hiến pháp, họ người có kiến thức uyên bác lĩnh vực Đến bước nghị viện ưng chuẩn tức qua bước bước Ủy ban dự thảo, Nghị viện ưng chuẩn bước dân chủ thứ hai rộng bước (Ủy ban dự thảo) + Toàn dân phúc biểu quyền lập hiến thuộc nhân dân Hiến pháp đạo luật nhất, có hiệu lực pháp lý cao Ở nước ta, lập hiến theo tư tưởng dân chủ Thay mặt chế độ dân chủ nhân dân chủ thể quốc gia, tức chủ thể tối cao quyền lực Mọi thứ quyền lực khác phái sinh quyền lực nhân dân Thông qua lập hiến, nhân dân thành lập nhà nước, ủy quyền cho nhà nước làm công việc tổ chức, điều hành đất nước - Thứ hai, để bảo vệ tính tối cao Hiến pháp, Hiến pháp 1946, 1959 1980 trước đây, Hiến pháp 1992 (sửa đổi năm 2001) có quy định chung giám sát Hiến pháp, giao cho tất quan nhà nước từ trung ương đến địa phương có thẩm quyền bảo đảm thi hành Hiến pháp, kiểm tra, giám sát xử lý văn pháp luật trái Hiến pháp, Quốc hội thực quyền giám sát tối cao Nhưng chế giám sát bộc lộ hạn chế, bất cập Vì khơng phải chức chủ yếu quan nhà nước này, nên từ trước đến nay, chưa có quan nhà nước trung ương địa phương, kể Quốc hội phán vi phạm văn pháp luật trái với Hiến pháp Mặt khác, việc Hiến pháp giao cho Quốc hội tự xử lý văn luật trái với Hiến pháp không khách quan Để bảo vệ tính tối cao Hiến pháp, xử lý vi phạm Hiến pháp quan công quyền cần phải có thiết chế tài phán Hiến pháp Đây xu hướng chung nhà nước dân chủ Tài phán Hiến pháp thực Tịa án có thẩm quyền chung, mà đại diện Tòa án tối cao (khởi đầu từ năm 1803 theo phán Tòa án tối cao Mỹ Chánh án D Marsall đứng đầu) Tòa án Hiến pháp chuyên biệt (Tòa án Hiến pháp Áo năm 1920) Các chế bảo hiến Tòa án thường hay Tòa án Hiến pháp khoa học pháp lý thường dùng chung từ giám sát tư pháp (Judicial Review), tức thực hình thức xét xử theo nguyên tắc hoạt động tư pháp Xu hướng thiết lập Tòa án Hiến pháp ngày áp dụng nhiều nước Vì hoạt động Tịa án Hiến pháp thành lập bảo đảm tính khách quan, độc lập, hoạt động chuyên trách, theo thủ tục tố tụng Hiến pháp Chỉ có quan độc lập có quyền phán vi phạm Hiến pháp hoạt động lập pháp, hành pháp tư pháp KẾT LUẬN Nhà nước pháp quyền hay chế độ pháp trị giới ngày vấn đề tiếp tục dân tộc quan tâm Những giá trị tư tưởng nhà nước pháp quyền đúc kết suốt tiến trình phát triển tư tưởng pháp lý nhân loại tiếp tục phát triển làm phong phú thêm xu hướng giao thoa văn hoá Đông - Tây ngày trở nên có giá trị, có tính phổ qt Tuy nhiên phổ qt khơng loại bỏ tính đặc thù văn hố dân tộc khơng thể nói đến chuẩn mực pháp lý thống hay mơ hình nhà nước pháp quyền thống cho quốc gia, dân tộc Việt Nam xuất phát từ truyền thống văn hố pháp lý mình, với đặc điểm phát triển kinh tế xã hội, kết hợp với việc tiếp thu giá trị có tính phổ biến nỗ lực xây dựng khơng quan điểm có tính lý luận mà phải xây dựng nhà nước pháp quyền thực tế - nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Hiến pháp nói luật Nhà nước, quy định vấn đề nhất, quan trọng quốc gia; tổ chức hoạt động máy nhà nước, chế độ trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, quyền nghĩa vụ công dân Từng giai đoạn lịch sử cách mạng, Nhà nước ta thông qua ban hành Hiến pháp phù hợp với nhiệm vụ cách mạng Đảng ta lãnh đạo Từ Hiến pháp năm 1946 nay, nước ta có thêm Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng hòa 1959, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1980 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 Lịch sử lập hiến Việt Nam phản ánh phát triển thay đổi tình hình trị kinh tế - xã hội nước ta, mặt phát quy định không phù hợp với thực trạng xã hội, mặt khác phát thiếu số chế định điều chỉnh quan hệ nảy sinh cần bổ sung Quá trình phát triển Nhà nước Việt Nam gắn liền chặt chẽ với lịch sử đời phát triển Hiến pháp Việt Nam Qua việc nghiên cứu đề tài “Nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 kế thừa lịch sử lập hiến Việt Nam” phần cho thấy Hiến pháp 1946 công trình lập hiến độc đáo dân tộc Việt Nam Bản thân Hiến pháp có giá trị lịch sử, trị pháp lý to lớn Đây Hiến pháp dân tộc Hiến pháp dân chủ khu vực Đông Nam Á Sự đời kịp thời Hiến pháp nội dung tiến khẳng định vững quyền độc lập, tự bình đẳng dân tộc ta bối cảnh đất nước vừa giành độc lập Đồng thời, quy định Hiến pháp có nhiều yếu tố độc đáo phù hợp với điều kiện đặc thù đất nước ta Tuy chưa thức cơng bố áp dụng thực tế điều kiện đất nước có chiến tranh Hiến pháp 1946 đặt móng vững cho lập hiến nước ta mà Hiến pháp sau tiếp tục kế thừa Tuy nhiên, xét cách khách quan, thay đổi thực tế đất nước, Hiến pháp sau chưa kế thừa cách hợp lý tinh hoa Nay nhìn lại Hiến pháp Hiến pháp sau này, thấy có điều ta phát triển, có điều chưa phải thực ngang tầm với Hiến pháp Những tư tưởng pháp quyền Hiến pháp 1946 giữ nguyên giá trị Chúng thuộc di sản tư tưởng văn hoá pháp lý dân tộc Hiến pháp 1946 đặt móng quan trọng q trình lập hiến Nhà nước ta Chính vậy, từ lúc Hiến pháp 1946 đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại dân tộc cách mạng Việt Nam, Người trực tiếp đạo xây dựng Hiến pháp nói: “ Hiến pháp 1946 Bản hiến pháp lịch sử nước nhà; Là vết tích lịch sử Hiến pháp cõi Á – Đông Bản Hiến pháp chưa hồn tồn làm nên theo hồn cảnh thực tế Hiến pháp tuyên bố với giới nước Việt Nam độc lập, dân tộc Việt Nam có đủ quyền tự do, phụ nữ Việt Nam ngang hàng với đàn ông để hưởng chung quyền tự cơng dân Hiến pháp nêu tinh thần đoàn kết chặt chẽ dân tộc Việt Nam tinh thần liêm khiết, cơng bình giai cấp.” Những yếu tố hợp lý Hiến pháp 1946 tổ chức quyền lực nhà nước, cấu trúc máy nhà nước trung ương địa phương, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn quan đề cao trách nhiệm cá nhân, tổ chức máy Nhà nước trước nhân dân, tạo lập chế hữu hiệu việc bảo vệ quyền người, quyền công dân,… đặt nhiều học quý giá cho việc tiếp tục hoàn thiện máy nhà nước phục vụ cho mục tiêu đất nước giai đoạn phát triển Để đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền giai đoạn nay, việc đổi Hiến pháp góp phần tháo gỡ vướng mắc để tiếp tục đổi kiện toàn tổ chức máy Nhà nước, bảo đảm cho máy Nhà nước tinh gọn, sạch, vững mạnh, khắc phục tình trạng cồng kềnh tổ chức, chồng chéo, vướng mắc chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn hiệu lực, hiệu Để đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền giai đoạn nay, Hiến pháp cần kế thừa nhân tố pháp quyền lịch sử (nhất Hiến pháp 1946), đồng thời vận dụng sáng tạo phát triển nhân tố cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Trên tinh thần này, nhân tố pháp quyền Hiến pháp hành tương đối rõ nét Tuy nhiên, thân Hiến pháp hành tồn nhiều vấn đề cần phải sửa đổi, bổ sung hồn thiện đáp ứng u cầu xây dựng nhà nước pháp quyền thời gian tới: - Một là, Hiến pháp Nhà nước pháp quyền phải thể cho chất chế độ Nhà nước dân, dân dân - Hai là, Hiến pháp Nhà nước pháp quyền phải bảo vệ đặt quyền người vào vị trí trung tâm, mục tiêu giá trị cao - Ba là, Hiến pháp Nhà nước pháp quyền Hiến pháp ghi nhận tổ chức hoạt động quan nhà nước theo hướng nhận thức lại nguyên tắc tập quyền, vận dụng hạt nhân hợp lý chế phân quyền; đồng thời phát huy tính cần phải có quan nhà nước - Bốn là, Hiến pháp Nhà nước pháp quyền phải xác lập bảo đảm giá trị pháp lý tối cao Hiến pháp Trong công cải cách hệ thống pháp luật, cải cách tư pháp phục vụ trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nước ta nay, việc tiếp tục nghiên cứu phổ biến cách trung thực tư tưởng, giá trị Hiến pháp 1946 góp phần khơng nhỏ vào q trình xây dựng lập hiến Việt Nam phục vụ cho trình đổi hưng thịnh đất nước DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO C.L.Montesquieu - Bàn tinh thần pháp luật - Nxb Lý luận trị, Hà Nội, 2004 Trần Văn Bính - Tồn cầu hóa quyền cơng dân Việt Nam – Nxb Chính trị quốc gia, 2003 Nguyễn Đăng Dung – Chính phủ nhà nước pháp quyền – Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2008 Nguyễn Đăng Dung (chủ biên) - Tư tưởng Hồ Chí Minh nhà nước pháp quyền - Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2007 Nguyễn Đăng Dung – Ý tưởng nhà nước chịu trách nhiệm – Nxb Đà Nẵng, 2007 Nguyễn Đăng Dung, Trương Đắc Linh, Nguyễn Mạnh Hùng, Lưu Đức Quang, Nguyễn Văn Trí – Xây dựng bảo vệ Hiến pháp - Kinh nghiệm giới Việt Nam (Sách chuyên khảo) – Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010 Nguyễn Sỹ Dũng - Cội nguồn pháp quyền - Tuổi trẻ 16/8/2004 Nguyễn Sĩ Dũng - “Hiến pháp 1946 với tư tưởng pháp quyền” - Hội thảo “Phát huy giá trị lịch sử, trị, pháp lý Hiến pháp 1946 nghiệp đổi nay”, Trung tâm Thông tin, Thư viện Nghiên cứu Khoa học, Văn phòng Quốc hội tổ chức, 01/2007 Nguyễn Sỹ Dũng – Thần linh pháp quyền, in “Một góc nhìn trí thức”, tập – Nxb Trẻ Tạp chí Tia sáng, 2004 10 Đảng Cộng sản Việt Nam - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006 11 Đảng Cộng sản Việt Nam - Văn kiện Đảng toàn tập - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000 12 Nguyễn Văn Động - Các quyền hiến định trị công dân Việt Nam – Nxb Tư pháp, 2006 13 Nguyễn Văn Động - Quyền người, quyền công dân Hiến pháp Việt Nam – Nxb Khoa học xã hội, 2005 14 Bùi Xuân Đức - Đổi mới, hoàn thiện máy nhà nước giai đoạn – Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004 15 Bùi Xuân Đức (chủ biên) - Giáo trình Luật hiến pháp Việt Nam – Nxb Tư pháp, 2004 16 Hamilton Madison and Jay On the Constitution Copyright, 1954 17 Hiến pháp Mỹ soạn thảo - Nguyễn Cảnh Bình dịch giới thiệu, Nxb.Thế giới, Hà Nội, 2003 18 Hiến pháp Việt Nam (năm 1946, 1959, 1980, 1982 Nghị việc sửa đổi, bổ sung số điều Hiến pháp 1992), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003 19 Nguyễn Thị Hồi - Tư tưởng phân chia quyền lực nhà nước với việc tổ chức máy nhà nước số nước – Nxb Tư pháp, 2005 20 Nguyễn Văn Huyên (chủ biên) - Hệ thống trị Anh, Pháp, Mỹ (mơ hình tổ chức hoạt động) – Nxb Lý luận trị, Hà Nội, 2007 21 Hồ Chí Minh - Tồn tập - xuất lần thứ hai, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996 22 Chủ tịch Hồ Chí Minh – Tiểu sử nghiệp – Nxb Sự thật, Hà Nội, 1986 23 Hồ Chí Minh - Tồn tập - tập 4, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2000 24 Hồ Chí Minh – Tồn tập – tập 5, Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000 25 Hồ Chí Minh – Tuyển tập, tập II – Nxb Sự thật, Hà Nội, 1980 26 Lê Hữu Nghĩa (chủ biên) – Tư tưởng triết học Hồ Chí Minh – Nxb Lao động, Hà Nội, 2000 27 Trần Dân Tiên – Những mẩu chuyện đời hoạt động Hồ chủ tịch – Nxb Sự thật, Hà Nội, 1975, tr.13 28 Phạm Hồng Thái - “Tổ chức quyền lực nhà nước Hiến pháp 1946 – Giá trị mang tính thời đại” Hội thảo “Phát huy giá trị lịch sử, trị, pháp lý Hiến pháp 1946 nghiệp đổi nay”, Trung tâm Thông tin, Thư viện Nghiên cứu Khoa học, Văn phòng Quốc hội tổ chức, 01/2007 29 Phan Đăng Thanh – Tư tưởng lập hiến Việt Nam nửa đầu kỷ XX – Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006 30 Nguyễn Văn Thảo - Xây dựng nhà nước pháp quyền lãnh đạo Đảng- Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006 31 Thái Vĩnh Thắng – Lịch sử lập hiến Việt Nam – Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997 32 Lê Minh Thông - Một số vấn đề hoàn thiện tổ chức hoạt động máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Nxb Khoa học xã hội, 2002 33 Phan Chu Trinh - Bài diễn thuyết quân trị dân trị chủ nghĩa - Tạp chí nghiên cứu lịch sử số 67, tháng 10-1964 34 Phan Chu Trinh - Giai nhân kỳ ngộ - Nxb Hướng Dương, Sài Gịn, 1958 35 Bùi Ngọc Sơn - Chính phủ nhà nước pháp quyền - Tạp chí khoa học pháp lý, số 1, năm 2004 36 Bùi Ngọc Sơn - Góp phần nghiên cứu Hiến pháp nhà nước pháp quyền – Nxb Tư pháp, 2005 37 Các trang web: www.chinhphu.vn www.dangcongsan.vn www.nhandan.com.vn www.thuvienphapluat.com www.vietbao.vn ... định Hiến pháp 1946 chuẩn mực hiến định cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam Chương 2: SỰ KẾ THỪA NHÂN TỐ PHÁP QUYỀN CỦA HIẾN PHÁP 1946 TRONG LỊCH SỬ LẬP HIẾN VIỆT NAM 2.1 Hiến pháp. .. 2.1.2 Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 46 2.2 Hiến pháp 1980 52 2.2.1 Hoàn cảnh đời 52 2.2.2 Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 53 2.3 Hiến pháp. .. mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, khóa luận gồm hai chương Chương 1: Nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 Chương 2: Sự kế thừa nhân tố pháp quyền Hiến pháp 1946 lịch sử lập hiến Việt Nam Để