YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HÀNH VI TÌNH DỤC KHƠNG AN TỒN CỦA NGƯỜI TIÊM CHÍCH MA TÚY TẠI VIỆT NAM Vũ Văn Chiểu, Nguyễn Thị Minh Tâm Cục Phòng, chống HIV/AIDS-Bộ Y tế I ĐẶT VẤN ĐỀ Năm 2008, theo báo cáo tình hình HIV/AIDS tồn cầu UNAIDS, số người nhiễm HIV 33,4 triệu người, riêng khu vực châu Á có 4,7 triệu người Tại khu vực châu Á, lây nhiễm HIV tập trung nhóm đối tượng có hành vi nguy cao người nghiện chích ma túy (NCMT), gái mại dâm, khách làng chơi nam giới có quan hệ tình dục đồng giới [1] Theo báo cáo Bộ Y tế năm 2009, số 160.019 người sống với HIV 44.540 chết HIV/AIDS, số người NCMT chiếm đến 50,6%[2] theo ước tính dự báo tỷ lệ nhiễm HIV nhóm người NCMT giai đoạn năm 2010 đến 2012 30%[3] Tính đến tháng 7/2009, tồn quốc có 153.682 người nghiện ma túy [4], số người tiêm chích ma túy chiếm 90%[5] Người NCMT khơng có nguy lây nhiễm HIV qua dùng chung bơm kim tiêm họ cịn bị lây nhiễm qua hành vi quan hệ tình dục khơng an tồn Đây hành vi nguy làm lây lan HIV từ nhóm người NCMT cộng đồng Vì vậy, thơng tin liên quan đến tình dục khơng an tồn nhóm người NCMT cần thiết cho chương trình phịng chống HIV/AIDS cho việc phịng lây nhiễm HIV cho họ giảm lây truyền HIV từ người nghiện chích ma túy cho người vợ/chồng bạn tình họ Dự án phịng lây nhiễm HIV Việt Nam Bộ phát triển Quốc tế Vương quốc Anh Cơ quan hợp tác phát triển Vương quốc Nauy tài trợ thực 21 tỉnh thời gian 2004-2009 với mục tiêu “Góp phần hạn chế ngăn chặn lan tràn đại dịch HIV/AIDS Việt Nam, khống chế tỷ lệ mắc HIV dân cư trưởng thành mức 1% thông qua mơ hình can thiệp trực tiếp làm giảm lây nhiễm HIV nhóm có hành vi nguy cao nâng cao lực cho cán phòng chống AIDS cấp, tăng cường hoạt động giảm thiểu tác hại HIV/AIDS” Trong khuôn khổ hoạt động Dự án, nghiên cứu nhằm phân tích yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tình dục khơng an tồn người nghiện chích ma túy Hai vấn đề thuộc hành vi tình dục khơng an tồn quan tâm đến quan hệ tình dục với bạn tình khơng thường xun với người bán dâm việc không sử dụng thường xuyên bao cao su quan hệ tình dục Do nguy lây nhiễm HIV từ người tiêm chích ma túy sang vợ/chống bạn tình thường xuyên họ cao nên việc sử dụng bao cao su kể quan hệ tình dục với vợ/chồng bạn tình thường xuyên cần thiết II ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Đối tượng nghiên cứu: - Địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu thực tỉnh/TP số 21 tỉnh thuộc Dự án Phòng lây nhiễm HIV Việt Nam (PHP) bao gồm: Hà Nội, Hải Phịng, Quảng Ninh, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ An Giang - Đối tượng nghiên cứu người NCMT địa bàn nghiên cứu - Thời gian nghiên cứu: tháng 9/2008 2.2 Phương pháp nghiên cứu: - Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu dịch tễ học mơ tả cắt ngang có phân tích - Áp dụng cơng thức tính cỡ mẫu cho điều tra cắt ngang theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn, cỡ mẫu tính cho tỉnh/TP 684 người NCMT, thực tế 587 đối tượng quan hệ tình dục lựa chọn cho nghiên cứu - Kỹ thuật chọn mẫu: Tại tỉnh/thành phố, lập danh sách tất quận huyện coi “điểm nóng” tỉnh sau bốc thăm ngẫu nhiên quận/huyện để điều tra Tại huyện chọn, tiến hành lập danh sách đối tượng người NCMT sau tiến hành chọn ngẫu nhiên danh sách - Kỹ thuật thu thập thông tin: Phỏng vấn đối tượng câu hỏi chuẩn bị trước - Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Stata 9.0 để phân tích số liệu Mơ hình hồi quy logistic sử dụng cho việc nghiên cứu mối tương quan biến độc lập biến phụ thuộc - Độ tin cậy 95% (p44 tuổi 44 7.5 Tổng 587 100.0 Trung bình = 31.2; Trung vị = 30; Độ lệch chuẩn = 8.3; Tuổi thấp =17; Tuổi cao = 68 Giới tính Nam 526 89.6 Nữ 61 10.4 Tổng 587 100.0 Trình độ học vấn Tiểu học thấp 120 20.4 Trung học sở 270 46.0 Trung học phổ thông cao 197 33.6 Tổng 587 100.0 Hôn nhân Chưa kết hôn 311 53.0 Đã kết hôn 223 38.0 Ly dị, ly thân va góa 53 9.0 Tổng 587 100.0 Việc làm Thất nghiệp 205 34.9 Có việc làm 382 65.1 Tổng 587 100.0 Tuổi trung bình nhóm đối tượng nghiên cứu 31 tuổi (đối tượng trẻ nhất: 17 tuổi; cao tuổi nhất: 68 tuổi; độ lệch chuẩn: 8.3) Số đối tượng NCMT thuộc nhóm tuổi 25-34 chiếm tỷ lệ cao (49%), tiếp đến nhóm tuổi 34-44 chiếm 22%, nhóm tuổi 14 đến 24 chiếm 21% Đa số đối tượng nam giới, chiếm tỷ lệ 90% Về trình độ học vấn, số người học hết Trung học sỏ chiếm 46%, số người học hết Trung học phổ thơng có học vấn cao Cao đẳng Đại học chiếm 34%, số người học tiểu học chưa hết tiểu học chiếm 20% Tất đối tượng nghiên cứu người quan hệ tình dục Tuy vậy, số người chưa kết hôn chiếm đến 53%, số người kết hôn chiếm 38%, số người ly dị góa vợ/chồng chiếm 9% Tỷ lệ người nghiện chích ma túy nghiên cứu sống thất nghiệp chiếm 35% Kiến thức, thái độ HIV/STI nhận thức nguy lây nhiễm HIV thân người NCMT Bảng Phân bố điểm đánh giá kiến thức, thái độ HIV/STI Số điểm Kiến thức, thái độ HIV điểm điểm điểm điểm điểm điểm điểm điểm Tổng Số lượng Tỷ lệ % 1 26 97 136 173 145 587 0.2 0.2 1.4 4.4 16.5 23.2 29.5 24.7 100.0 190 Số điểm Số lượng Tỷ lệ % Trung bình = 7,5; Trung vị = 7; Độ lệch chuẩn = 1,3; Thấp = 0; Cao = Kiến thức STI điểm 190 32.4 điểm 65 11.1 điểm 112 19.1 điểm 124 21.1 điểm 49 8.4 điểm 40 6.8 điểm 1.2 Tổng 587 100.0 Trung bình = 1,9; Trung vị = 1; Độ lệch chuẩn = 1,7; Thấp = 0; Cao nhất=6 Bảng mô tả phân bố số điểm đánh giá kiến thức, thái độ HIV/STI Có câu hỏi để đánh giá kiến thức, thái độ HIV, câu trả lời điểm Điểm kiến thức, thái độ HIV người NCMT tương đối cao với điểm trung bình 7,5 điểm, điểm thấp cao Tỷ lệ người nghiện chích ma túy đạt điểm cao chiếm 77%, tỷ lệ người đạt điểm cao (9 điểm) 25% Có triệu chứng STI để đánh giá kiến thức STI, triệu chứng STI mà người vấn liệt kê đạt điểm Bảng cho thấy kiến thức STI thấp, điểm trung bình 1,9 điểm, điểm thấp 0, cao điểm có đến phần ba số người khơng có khả liệt kê triệu chứng STI Tỷ lệ người nhận thức nguy lây nhiễm HIV thân 62% Hành vi sử dụng chất ma túy Hai vấn đề liên quan đến hành vi sử dụng chất ma túy bao gồm thời gian tiêm chích ma túy việc sử dụng chung bơm kim tiêm Thời gian tiêm chích ma túy đối tượng nghiên cứu trung bình năm, thời gian tiêm chích thấp năm dài 45 năm Phần lớn đối tượng có thời gian tiêm chích 15 năm (chiếm 92%) Tỷ lệ đối tượng tháng qua có dùng chung bơm kim tiêm đối tượng 18% Hành vi tình dục khơng an tồn: Bảng Tỷ số chênh (OR) mơ hình hồi quy logistic yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tình dục khơng an tồn Biến số 15-24 tuổi(ref) 25-34 tuổi Nhóm tuổi 35-44 tuổi >44 tuổi Nữ Giới tính Male IDUs Tiểu học thấp hơn(ref) Trình độ học vấn Trung học sở Trung học phổ thơng cao Chưa kết hơn(ref) Tình trạng hôn nhân Đã kết hôn Ly thân, ly dị góa Thất nghiệp Tình trạng việc làm Có việc làm Kiến thức HIV Kiến thức STI Chưa nhận thức Nhận thức nguy nhiễm HIV Nhận thức 14 tuổi 191 Mơ hình Mơ hình 1.229 1.323 0.955 0.673 0.486* 1.060 2.002 1.183 0.709 0.574 1.224 1.479 0.271*** 0.734 2.613*** 1.518 1.114 0.764** 1.168* 1.054 0.970 1.075 1.008 0.884 0.977 1.097 1.266 1.039 0.791 0.719 Không dùng chung Dùng chung Không nhận thông tin Nhận thông tin Không nhận bao cao su Nhận bao cao su LR chi square Pseudo R square Số quan sát Dùng chung bơm kim tiêm Nhận thơng tin tình dục an tồn Nhận bao cao su miễn phí 4.689*** 2.012** 1.279 0.902 68.870*** 0.115 587 0.642* 39.980** 0.057 587 Ghi chú: * ý nghĩa thống kê mức 0.05; ** ý nghĩa thống kê mức 0.01;*** ý nghĩa thống kê mức 0.001 (ref) Nhóm đối chiếu Tỷ lệ người nghiện chích ma túy có quan hệ tình dục với bạn tình khơng thường xun người bán dâm 79% Tỷ lệ người không sử dụng bao cao su thường xuyên quan hệ tình dục 28% Trong mơ hình hồi quy logistic biến độc lập đưa vào mơ hình nghiên cứu yếu tố ảnh hưởng đến hành vi quan hệ tình dục với bạn tình khơng thường xun người bán dâm (Mơ hình 1) bao gồm biến tuổi, giới, trình độ học vấn, tình trạng nhân, tình trạng việc làm, kiến thức, thái độ HIV/STI, thời gian tiêm chích ma túy, dùng chung bơm kim tiêm, tiếp cận thơng tin tình dục an tồn Mơ hình nghiên cứu yếu tố ảnh hưởng việc sử dụng khơng thường xun bao cao su, ngồi biến độc lập mơ hình 1, biến độc lập nhận bao cao su miễn phí thêm vào mơ hình Yếu tố ảnh hưởng đến hành vi quan hệ tình dục với bạn tình khơng thường xun với người bán dâm Tình trạng nhân: So với nhóm người NCMT chưa kết hơn, tỷ lệ có quan hệ tình dục với bạn tình khơng thường xun người bán dâm nhóm người NCMT kết thấp 0,27 lần (p