BỘ Y TẾ BAN SOẠN THẢO BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TRONG DỰ ÁN LUẬT PHỊNG, CHỐNG TÁC HẠI CỦA RƯỢU, BIA HÀ NỘI, THÁNG 11 NĂM 2016 MỤC LỤC Nội dung I XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ BẤT CẬP TỔNG QUAN VỀ PHÒNG, CHỐNG TÁC HẠI CỦA RƯỢU, BIA Bối cảnh xây dựng sách phòng, chống tác hại rượu, bia Mục tiêu xây dựng sách PCTH rượu, bia 2.1 Mục tiêu chung 2.2 Mục tiêu cụ thể II ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH PCTH CỦA RƯỢU, BIA Chính sách 1: Kiểm sốt nhu cầu sử dụng rượu, bia 1.1 Xác định vấn đề bất cập 1.1.1 Mơ tả thực trạng phân tích vấn đề bất cập 1.1.2 Hậu 1.1.3 Nguyên nhân 1.2 Mục tiêu giải vấn đề 1.3 Các giải pháp đề xuất để giải vấn đề 1.3.1 Giải pháp 1: 1.3.2 Giải pháp 2: 1.4 Đánh giá tác động giải pháp đối tượng chịu tác động trực tiếp sách đối tượng khác có liên quan 1.4.1 Tác động tích cực (lợi ích) 1.4.2 Tác động tiêu cực (chi phí) 1.5 Kiến nghị giải pháp lựa chọn (trong có xác định thẩm quyền ban hành sách để giải vấn đề) Chính sách 2: Kiểm sốt nguồn cung cấp rượu, bia 2.1 Xác định vấn đề bất cập 2.1.1 Mơ tả thực trạng phân tích vấn đề bất cập 2.1.2 Hậu 2.1.3 Nguyên nhân 2.2 Mục tiêu giải vấn đề 2.3 Các giải pháp đề xuất để giải vấn đề 2.3.1 Giải pháp 1: 2.3.2 Giải pháp 2: Trang Nội dung 2.4 Đánh giá tác động giải pháp đối tượng chịu tác động trực tiếp sách đối tượng khác có liên quan 2.4.1 Tác động tích cực (lợi ích) 2.4.2 Tác động tiêu cực (chi phí) 2.5 Kiến nghị giải pháp lựa chọn (trong có xác định thẩm quyền ban hành sách để giải vấn đề) Chính sách 3: Giảm tác hại rượu, bia bảo đảm nguồn lực cho phòng, chống tác hại rượu, bia 3.1 Xác định vấn đề bất cập 3.1.1 Mô tả thực trạng phân tích vấn đề bất cập 3.1.2 Hậu 3.1.3 Nguyên nhân 3.2 Mục tiêu giải vấn đề 3.3 Các giải pháp đề xuất để giải vấn đề 3.3.1 Giải pháp 1: 3.3.2 Giải pháp 2: 3.4 Đánh giá tác động giải pháp đối tượng chịu tác động trực tiếp sách đối tượng khác có liên quan 3.4.1 Tác động tích cực (lợi ích) 3.4.2 Tác động tiêu cực (chi phí) III Lấy ý kiến IV Giám sát đánh giá V Phụ lục Trang I XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ BẤT CẬP TỔNG QUAN VỀ PHÒNG, CHỐNG TÁC HẠI CỦA RƯỢU, BIA Bối cảnh xây dựng sách phòng, chống tác hại (PCTH) rượu, bia Sử dụng rượu, bia hành vi gắn liền với văn hóa truyền thống nhiều quốc gia giới, có Việt Nam Ngành rượu, bia đồ uống có cồn phát triển với tốc độ gia tăng nhanh sản lượng qua năm Hiện nay, năm Việt Nam sản xuất 3,4 tỷ lít bia, 70 triệu lít rượu cơng nghiệp khoảng 250 triệu lít rượu thủ cơng (do hộ gia đình tự nấu phương pháp thủ cơng, có đăng ký kinh doanh khơng có đăng ký kinh doanh) Tỷ lệ sử dụng rượu, bia Việt Nam mức báo động.Bình quân người Việt Nam tiêu thụ khoảng 6,6 lít cồn/người/năm, tỷ lệ nam giới thiếu niên sử dụng rượu, bia mức cao, tỷ lệ nam giới sử dụng rượu, bia mức có hại vấn đề đáng báo động Việc sử dụng rượu, bia không phù hợp dẫn đến hậu bất lợi sức khỏe xã hội cho cá nhân người uống người xung quanh cộng đồng Lạm dụng rượu, bia nguyên nhân 30 loại bệnh tật nguyên nhân cấu thành gần 200 loại bệnh khác, đứng hàng thứ ba số nguyên nhân dẫn đến tử vong sớm tàn tật giới Đồng thời, rượu bia nguyên nhiều vấn đề kinh tế - xã hội nghiêm trọng khác như: bạo lực cá nhân, bạo lực gia đình, trật tự an toàn xã hội, tội phạm, phân hóa xã hội gánh nặng kinh tế cá nhân, gia đình tồn xã hội liên quan đến phí tổn chăm sóc sức khỏe, giảm suất lao động giải hậu xã hội khác Việc tiếp cận rượu, bia Việt Nam dễ dàng chưa có chế kiểm sốt chặt chẽ sản phẩm Bất ai, kể trẻ em mua rượu, bia Rượu, bia bán địa điểm nào, từ nhà hàng, quán ăn, cửa hàng tạp hóa đến quán nước vỉa hè… quốc gia khác cho phép bán rượu, bia nhà hàng, quán ăn, siêu thị, cửa hàng cấp phép bán lẻ Hiện nay, việc cấp giấy phép áp dụng sản xuất, kinh doanh phân phối, bán buôn rượu; việc bán lẻ rượu, sản xuất, kinh doanh bia cấp phép Hệ thống pháp luật phòng, chống tác hại rượu, bia nhiều hạn chế khoảng trống Cho đến nay, chủ yếu có Nghị định số 94/2012/NĐ-CP Chính phủ quản lý sản xuất, kinh doanh rượu Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 244/QĐ-TTg ngày 12/4/2014 Chính sách quốc gia phòng, chống tác hại lạm dụng đồ uống có cồn đến năm 2020 Tuy nhiên, sách mang tính định hướng cần thể chế hóa thành quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao Chính sách giao Bộ Y tế nghiên cứu, xây dựng để trình Quốc hội ban hành Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia Ngày 26/11/2011, kỳ họp thứ 2, Quốc hội thơng qua Nghị số 20/2011/NQ-QH13 Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh Quốc hội nhiệm kỳ khóa XIII có dự án Luật Phịng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia Trên sở đó, Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành Nghị số 428/NQUBTVQH13 ngày 29/12/2011 triển khai thực Nghị số 20/2011/NQQH13, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 207/QĐ-TTg ngày 17/02/2012 phân công quan chủ trì soạn thảo dự án luật, pháp lệnh thuộc Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII giao Bộ Y tế chủ trì xây dựng dự án luật Thực nhiệm vụ phân công, ngày 11/6/2012, Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành Quyết định số 2005/QĐ-BYT thành lập Ban soạn thảo, Tổ biên tập dự án Luật Phòng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia Để định hướng cơng tác phịng, chống tác hại rượu, bia, tháng 5/2010 Đại hội đồng y tế giới lần thứ 63 trí thơng qua Nghị Chiến lược toàn cầu nhằm giảm tác hại việc sử dụng rượu, bia Đây khuôn khổ sách cho quốc gia tham khảo vận dụng phù hợp với điều kiện thực tiễn quốc gia Bên cạnh đó, nhiều quốc gia quan tâm xây dựng sách, pháp luật phòng, chống tác hại rượu, bia Trong khu vực, Thái Lan ban hành Luật kiểm soát rượu, bia năm 2008, Srilanka ban hành Luật kiểm sốt rượu, bia thuốc lá, Mơng Cổ, Lào xây dựng Luật phòng, chống tác hại rượu, bia Đa số quốc gia khác Malaysia, Singapore, Pháp, New Zealand, Thụy Điển, Australia chưa ban hành luật riêng phòng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia có nhiều quy định phịng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia luật có liên quan1 Tóm lại, nhận thấy, bên cạnh lợi ích rượu, bia mang lại nguồn thu ngân sách, lao động việc làm, việc lạm dụng rượu, bia Việt Nam mức báo động, gây tác hại sức khỏe nhiều vấn đề xã hội nghiêm trọng khác Do đó, việc phịng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia yêu cầu cần thiết phải Nhà nước xã hội quan tâm giải với biện pháp đồng bộ, tồn diện sách, pháp luật, kinh tế có việc cần thiết ban hành Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia Việc ban hành Luậtvới biện pháp mạnh mẽsẽ góp phần bước hạn chế gánh nặng lạm dụng rượu, bia gây cá nhân, gia đình, cộng đồng xã hội Mục tiêu xây dựng sách PCTH rượu, bia 2.1 Mục tiêu chung Phòng ngừa, giảm tỷ lệ người dân sử dụng rượu, bia; giảm tác hại hậu rượu, bia sức khỏe người dân, kinh tế, xã hội góp phần bảo vệ nâng cao sức khỏe nhân dân,thể tâm trị Đảng Nhà nước ta việc giải vấn đề sức khỏe cộng đồng, đói nghèo, nâng cao chất lượng dân số, phát triển kinh tế bền vững, hội nhập quốc tế góp phần đạt mục tiêu phát triển bền vững Liên hợp quốc (mục tiêu 3.4 3.5) 2.2 Mục tiêu cụ thể 2.2.1 Nâng cao nhận thức người dân tác hại rượu, bia 2.2.2 Phòng ngừa giảm tỷ lệngười dân sử dụng rượu, bia mức có hại 2.2.3 Giảm tỷ lệ người dân sử dụng rượu, bia, đặc biệt tỷ lệ trẻ em niên sử dụng rượu, bia 2.2.4 Hạn chế tiếp cận tính sẵn có sản phẩm rượu, bia, tiến tới bước giảm dần sản lượng rượu, bia, giúp Chính phủ quản lý ngành rượu, biađáp ứng yêu cầu phịng, chống tác hại rượu, bia 2.2.5 Góp phần tạo nguồn lực bền vững cho hoạt động phòng, chống tác hại rượu, bia nâng cao sức khỏe cộng đồng 2.2.6 Khắc phục hạn chế hệ thống pháp luật hành Dự thảo Báo cáo rà sốt sách, pháp luật quốc tế phòng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia, Vụ Pháp chế - Bộ Y tế, 2012 PCTHcủa rượu, bia, góp phầnhồn thiện hệ thống pháp luật y tế đặc biệt lĩnh vực phòng, chống bệnh khơng lây nhiễm II ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH PCTH CỦA RƯỢU, BIA Chính sách 1:Kiểm sốt, giảm dần mứctiêu thụvà giảm mức độ dễ tiếp cận rượu, bia 1.1 Xác định vấn đề bất cập 1.1.1 Mơ tả thực trạng phân tích vấn đề bất cập Việt Nam số quốc gia có xu hướng gia tăng nhanh mức tiêu thụ rượu, bia đồ uống có cồn bình qn đầu ngườitrong mức tiêu thụ tồn giới hai thập kỷ qua không thay đổi2 Mức tiêu thụ đồ uống có cồn bình quân đầu người (trên 15 tuổi) tăng từ 3,8 lít cồn/người/năm (2003 đến 2008) lên 6,6 lít cồn/người/năm (2008 - 2010), tăng 74% tỷ trọng từ bia tăng nhanh từ rượu 3.Ngoài ra, số loại đồ uống có cồn khác bắt đầu tiêu thụ Việt Nam.Đến năm 2025, mức tiêu thụ rượu, bia bình quân đầu người Việt Nam đạt khoảng lít, cao mức trung bình chung giới (6,13 lít) Mức tiêu thụ Việt Nam xấp xỉ khu vực Tây Thái Bình Dương, mức trung bình giới đáng báo động tốc độ gia tăng nhanh (năm 2010 so với năm 2005) Tiêu thụ số lít cồn ngun chất số người có uống nam giới năm 2010 Việt Nam mức cao, xếp thứ hai nước Đông Nam Á/Tây Thái Bình Dương, xếp thứ 10 Châu Á thứ 29 giới với mức độ 27,4 lít6 Đối tượng thường sử dụng rượu đa dạng, có đủ thành phần từ nông dân, công nhân, đội, trí thức Theo kết điều tra cho thấy có khoảng 50% nơng dân, 25% người thất nghiệp 20% người làm ngành dịch vụ có sử dụng rượu7.Đáng ý, tỷ lệ sử dụng rượu, bia vị thành niên, Tổ chức Y tế giới, Báo cáo toàn cầu thực trạng sử dụng rượu, bia sức khỏe năm 2011 Bộ Công thương 2008, Báo cáo đánh giá phục vụ xây dựng Quy hoạch phát triển Ngành Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2025 Viện Nghiên cứu chiến lược, sách công nghiệp, Hà Nội năm 2009 Quy hoạch phát triển ngành Rượu - Bia - Nước giải khát Việt Nam đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2025 Báo cáo thực trạng tồn cầu chất có cồn sức khỏe, WHO 2014 Báo cáo thực trạng tồn cầu chất có cồn sức khỏe, WHO 2014 Kết điều tra Ủy ban vấn đề xã hội Quốc hội, 2008 niên nữ giới Việt Nam tăng nhanh mức cao:Tỷ lệ sử dụng rượu, bia vị thành niên niên tăng gần 10% sau năm (từ 51% năm 2003 lên 60% năm 2008).Năm 2008, tỷ lệ có sử dụng rượu, bia 79,9% nam 36,5% nữ, có 60,5% nam 22% nữ cho biết say rượu/bia, tỷ lệ có sử dụng rượu, bia độ tuổi pháp luật không cho phép (14-17 tuổi) 47,5%, đội tuổi 18-21 67% Điều tra y tế quốc gia năm 2002 cho thấy, có 46% nam 1,9% nữ uống rượu bia tuần qua Theo nghiên cứu năm 2010, có 6% nữ 70% nam có uống rượu bia tháng Tình trạng sử dụng rượu, bia mức có hại thách thức lớn Việt Nam Hiện nay, khoảng ¼ nam giới có sử dụng rượu, bia ngày dung nạp vượt ngưỡng cho phép(trên đơn vị rượu tương đương 50g cồn rượu nguyên chất/ngày) Gần nhất, kết điều tra quốc gia yếu tố nguy bệnh không lây nhiễm STEPs 2015 cho thấy tới 77,3% nam giới có sử dụng rượu, bia tỷ lệ nam giới sử dụng rượu, bia mức có hại 44,2%10 Người dân nói chung chưa nhận thức hết tác hại rượu, bia đến sức khỏe ảnh hưởng liên quan đến mơi trường sống, kinh tế - xã hội, ý thức tuân thủ pháp luật rượu, bia thời gian qua gặp nhiều trở ngại trình triển khai.Trên giới, tỷ lệ uống rượu, bia tiếp tục tăng cao mơ hình người uống rượu, bia dịch chuyển từ nước phát triển sang nước phát triển Một nguyên nhân chủ yếu hiểu biết người dân tác hại lạm dụng rượu, bia sức khỏe chưa đầy đủ, đặc biệt nước nghèo phát triển, việc tiếp cận với thông tin mối nguy hạn chế Rượu từ 15 độ trở lên bị cấm quảng cáo sản phẩm rượu 15 độ, bia hoạt động quảng cáo, khuyến mại, tài trợ thực hàng hóa thơng thường tính lượng rượu ngun chất tiêu thụ bình qn đầu người/năm (quy đổi) lượng rượu nguyên chất người Việt Nam dung nạp từ bia cao từ sản phẩm rượu 11vì 90% sản phẩm có cồn tiêu Điều tra thiếu niên Việt Nam năm 2003 2008 (SAVY SAVY 2) Điều tra STEPs 2009-2010 10 Điều tra STEPs 2015, Tỷ lệ người uống rượu, bia 30 ngày qua: nam giới 77,3%, nữ giới 22,4%; tỷ lệ người uống rượu, bia mức có hại: nam giới 44,2%, nữ giới 22,4% (có lần uống từ đơn vị cồn trở lên – tương đương với 06 lon bia 330ml 5% 06 cốc bia 330ml 06 ly nhỏ 100ml rượu vang 13,5% hoặc06 chén 30ml rượu mạnh 40%-43%) 11 Năm 2008: trung bình người tiêu thụ 3,54 lít rượu nguyên chất 1,82 lít rượu ngun chất từ bia 1,72 lít rượu nguyên chất từ rượu, năm 2010: 2,1 lít từ bia so với 1,9 lít từ rượu - Báo cáo đánh giá phục vụ xây dựng Quy hoạch phát triển Ngành Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2025 thụ Việt Nam bia (năm 2015 3,4 tỷ lít bia) rượu, bia gây tác hại 1.1.2 Hậu Những vấn đề bất cập nêu đem lại nhiều hậu nặng nề cho sức khỏe người dân hậu kinh tế - xã hội 1.1.2.1 Tác hại rượu, bia sức khỏe: Rượu, bia chất gây hại, tác động bất lợi trực tiếp gián tiếp đến hệ thần kinh nhiều quan thể tim mạch, tiêu hóa, Mức nguy hại sức khỏe sử dụng rượu, bia có khác cá nhân, quốc gia, châu lục, tùy thuộc vào đặc điểm: tuổi, giới, đặc điểm sinh học người, mức tiêu thụ rượu bia bình quân đầu người, địa điểm sử dụng, bối cảnh sử dụng cách thức uống (tần suất uống, thời gian uống, đặc biệt mức độ dung nạp) Việc sử dụng rượu, bia đồ uống có cồn khác làm cho người sử dụng dễ bị lệ thuộc, lạm dụng gây hậu bất lợi sức khỏe, đặc biệt sức khỏe tâm thần hậu xã hội cho cá nhân người uống người xung quanh cộng đồng Rượu, bia gây tổn thương não, hệ thần kinh, gan, tim mạch, hạn chế khả tư nguyên nhân trực tiếp gây nhiều tai nạn giao thông Đặc biệt, lạm dụng rượu, bia tác nhân gây ung thư ung thư khoang miệng, họng, quản, thực quản, gan ung thư vú Tỷ lệ mắc ung thư nam giới cao thứ ba sau ung thư phổi ung thư dày mà nguyên nhân xơ gan lạm dụng rượu, bia nhiễm vi rút viêm gan B.12 Rượu, bia nguyên nhân gây bệnh (necessary cause - nguyên nhân trực tiếp) 30 mã bệnh tật thuộc ICD10; nguyên nhân cấu thành (component cause - sử dụng rượu, bia khơng đủ hại dẫn đến bệnh mà cần phải kết hợp với số nguyên nhân khác) 200 mã bệnh; đứng hàng thứ số 10 nguyên nhân cao dẫn đến tử vong sớm tàn tật giới, yếu tố nguy xếp thứ 4(trong yếu tố nguy cơ) gánh nặng bệnh tật tính tốn nghiên cứu BOD 2008 VINE Theo ước tính Tổ chức Y tế giới, rượu,bia gây 4% trường hợp tử vong 4,65% tổng gánh nặng bệnh tật toàn 12 Bệnh viện K, Bộ Y tế cầu; tương đương gánh nặng sức khỏe hút thuốc gây ra.Tại Việt Nam, số liệu thống kê chưa đầy đủ cho thấy, rượu, bia yếu tố gây 2,9% trường hợp tử vong 2,2% gánh nặng bệnh tật quốc gia13 Các rối loạn rượu (14%) nguyên nhân hàng đầu gánh nặng bệnh tật nam giới, tiếp đến trầm cảm (11%) tai nạn giao thông (8%).14 1.1.2.2 Tác hại rượu, bia kinh tế - xã hội Ngoài tác hại đến sức khỏe, lạm dụng rượu, bia nguyên nhiều vấn đề xã hội nghiêm trọng khác như: bạo lực cá nhân, trật tự an toàn xã hội, tội phạm, phân hóa xã hội gánh nặng kinh tế cá nhân, gia đình tồn xã hội liên quan đến phí tổn chăm sóc sức khỏe, giảm suất lao động giải hậu xã hội khác Rượu, bia 03 nguyên nhân hàng đầu làm gia tăng tỷ lệ tai nạn giao thông Việt Nam nam giới độ tuổi 15-49.15, 16Theo báo cáo WHO (2014) tai nạn giao thông liên quan đến rượu bia Việt Nam ước tính chiếm 36,2% nam giới 0,7% nữ giới.17 Nghiên cứu WHO 18.412 nạn nhân tai nạn giao thơng nhập viện 36% người xe máy có nồng độ cồn máu cao mức cho phép (50 mg/dl), 66,8% người lái xe tơ có nồng độ cồn máu cao mức cho phép (0 mg/dl) 18Theo số liệu thống kê nhất, trung bình năm Việt Nam có 12.000 người chết TNGT, 4.800 trường hợp có liên quan đến rượu, bia19 Thông tin từ Khoa cấp cứu Bệnh viện Việt Đức, ngày nghỉ tết Bính Thân 2016 có 600 ca tai nạn giao thơng nhập viện, 50% có liên quan đến sử dụng rượu, bia Sử dụng rượu, bia tác nhân gây bạo lực, bạo lực gia đình, tội 13 Nghiên cứu “ Gánh nặng bệnh tật chấn thương Việt Nam 2008” thuộc Dự án VINE “Cung cấp chứng khoa học bệnh tật tử vong cho q trình hoạch định sách y tế Việt Nam” 14 Trường Đại học Y tế công cộng Đại học Queensland Úc, 2008, Gánh nặng bệnh tật Việt Nam 15 Institute of Health Metrics and Evaluation (2013) Global burden of diseases study.http://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/ 16 03 nguyên nhân hàng đầu gây tai nạn giao thông chạy tốc độ, lấn sử dụng rượu, bia tham gia giao thông, Cục CSGT - Bộ Công an, 2014 17 WHO (2014a) Global status report on alcohol and health 2014 Geneva 18 Tổ chức Y tế giới (2010) Nghiên cứu Việt Nam từ tháng 7/2009 - tháng 10/2010 19 Nghiên cứu Trường Đại học Cảnh sát, 2015 10 soát rượu, bia Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nhà tài trợ quốc tế Ngân sách nhà nước cấp cho công tác PCTHRB trung ương thấp so với nhu cầu quy mô tổ chức hoạt động PCTHRB Do khơng chủ động nguồn tài chính, thiếu tính bền vững, lệ thuộc bị động nên không tổ chức hoạt động PCTHRB cách thường xuyên Tại địa phương, đa số tỉnh khơng phân bổ kinh phí cho PCTHRB Hiện nay, ngân sách nhà nước hạn hẹp, chưa có khả tăng nguồn thu giai đoạn tới, lại phải giảm bớt chi tiêu công chủ yếu dành cho mục tiêu cần ưu tiên hàng đầu phát triển tăng trưởng kinh tế, an ninh, quốc phịng, giáo dục, khoa học cơng nghệ nên ngân sách không đủ để đáp ứng nhu cầu kinh phí lâu dài cơng tác PCTHRB Nếu bố trí từ ngân sách chi thường xuyên cho ngành y tế (dù tăng chi) kinh phí chi cho PCTHRB hạn chế, khơng tạo bứt phá tiến đáng kể cho hoạt động PCTHRB Do vậy, phải có chế mới, đặc thù để huy động kinh phí ngồi tổng thu ngân sách hành, giảm gánh nặng, tiết kiệm cho ngân sách, bảo đảm đáp ứng đủ bền vững cho công tác PCTHRB Rượu, bia sản phẩm Nhà nước khơng khuyến khích tiêu dùng rượu, bia gây tác hại trực tiếp đến sức khỏe người sử dụng vấn đề kinh tế - xã hội Do vậy, khác với tiêu dùng sản phẩm thông thường, người sử dụng, doanh nghiệp rượu, bia phải có nghĩa vụ đóng góp thêm khoản tiền định để góp phần Nhà nước hạn chế phần tác hại việc sử dụng rượu, bia gây ra, thực hoạt động nhằm nâng cao sức khỏe cộng đồng, phục vụ cho lợi ích cộng đồng Khoản đóng góp bắt buộc có tính chất bồi hồn doanh nghiệp người sử dụng rượu, bia để chi cho PCTHRB, làm giảm nhu cầu sử dụng rượu, bia trích từ lợi nhuận ngành rượu, biavà không làm ảnh hưởng đến ngân sách lĩnh vực khác Quy địnhnày phù hợp với pháp luật thuế, Luật ngân sách nhà nước phù hợp với thẩm quyền Quốc hội PCTHRB khơng phải hồn tồn nhiệm vụ Nhà nước mà người sử dụng, doanh nghiệp rượu, bia phải có trách nhiệm trực tiếp tham gia Việc trích từ thuế ngân sách nhà nước không nâng cao ý thức trách nhiệm người sử dụng rượu, biađối với sức khỏe nhân dân, dễ dẫn đến cách hiểu Nhà nước chịu trách nhiệm khắc phục hậu thay cho người sử dụng rượu, biavà doanh nghiệp sản xuất, nhập rượu, bia Việc sử dụng ngân sách khó chi cho hoạt động cộng đồng, cho 32 tổ chức xã hội, cho sở tư nhân, cho công tác truyền thơng địi hỏi kinh phí mức chi đặc thù mà chế chi ngân sách khó tạo tính bứt phá cho hoạt động này, sử dụng nguồn ngân sách vừa tốn tiền vừa không hiệu 3.2 Mục tiêu giải vấn đề 3.2.1 Nâng cao nhận thức người dân tác hại rượu, bia nâng cao sức khoẻ cộng đồng 3.2.2 Góp phần phịng ngừa giảm tỷ lệ người dân sử dụng rượu, bia, đặc biệt tỷ lệngười dân sử dụng rượu, bia mức có hại, tỷ lệ trẻ em niên sử dụng rượu, bia từ phịng ngừa giảm tác hại rượu, bia 3.2.3 Tạo nguồn lực bền vững cho hoạt động phòng, chống tác hại rượu, bia nâng cao sức khỏe cộng đồng 3.2.4.Tăng cường trách nhiệm doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân kinh doanh sức khoẻ cộng đồng 3.3 Các giải pháp đề xuất để giải vấn đề 3.3.1 Giải pháp 1: Thực biện pháp phát triển Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồngtrên sở Quỹ PCTH thuốc có, với nguồn thu từ khoản đóng góp bắt buộc từ rượu, bia, thuốc để hỗ trợ cho hoạt động phòng, chống tác hại rượu, bia nâng cao sức khỏe cộng đồng với 03 phương án: - Phương án 1A: Phát triển Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồngtrên sở Quỹ PCTH thuốc có, với nguồn thu từ khoản đóng góp bắt buộc từ rượu, bia, thuốc - Phương án 1B: Phát triển Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồngtrên sở Quỹ PCTH thuốc có, với nguồn thu trích từ thuế tiêu thụ đặc biệt rượu rượu, bia - Phương án 1C: Phát triển Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồngtrên sở Quỹ PCTH thuốc có, với nguồn thu từ khoản đóng góp tự nguyện doanh nghiệp rượu, bia 3.3.2 Giải pháp 2: Giữ nguyên trạng (hoạt động nâng cao sức khoẻ, phòng, chống tác hại rượu, bia lấy từ ngân sách) 33 3.4 Đánh giá tác động giải pháp đối tượng chịu tác động trực tiếp sách đối tượng khác có liên quan 3.4.1 Tác động tích cực (lợi ích) 3.4.1.1 Tác động kinh tế - Đối với Nhà nước Việc thành lập Quỹ tạo linh hoạt, chủ động, đáp ứng kịp thời yêu cầu PCTHRB NCSK, khắc phục hạn chế chế chi ngân sách thường xuyên như: có quan đầu mối điều phối chung, xây dựng mục tiêu, kế hoạch tổng thể làm phân bổ kinh phí hợp lý, thường xuyên rà soát để tránh chồng chéo, nâng cao hiệu sử dụng kinh phí; nguồn vốn cấp thẳng vào Quỹ nên Quỹ chủ động, linh hoạt để cân đối phân bổ, bảo đảm cho hoạt động PCTHRB NCSK tiến hành thường xuyên, liên tục Quỹ hoạt động quy mơ quốc gia nên có chế thuận tiện để cấp kinh phí trực tiếp cho hoạt động PCTHRB NCSK cộng đồng, tổ chức địa phương, dễ điều tiết kinh phí trung ương địa phương; thu hút nguồn tài trợ Quỹ thực hiện, hỗ trợ nội dung cần thiết công tác PCTHRB NCSK mà ngân sách nhà nước chưa thực không đủ nguồn lực để thực nên bảo đảm không chồng chéo, trùng lắp với nhiệm vụ quản lý nhà nước ngân sách bố trí Việc thành lập Quỹ biện pháp huy động đóng góp xã hội cho cơng tác PCTHRB NCSK, mang tính chất xã hội hóa, khơng lệ thuộc vào ngân sách, thể hiện:Cơng tác phịng, chống tác hại rượu, bia địi hỏi nguồn kinh phí lớn ổn định nên lấy từ ngân sách nhà nước mà phải sở xã hội hóa, huy động đóng góp xã hội, đặc biệt từ người sử dụng, sản xuất rượu, bia nhằm tăng tính cảnh báo tác hại rượu, bia khuyến khích giảm nhu cầu sử dụng rượu, bia Việc quy định nguồn hình thành Quỹ từ khoản đóng góp bắt buộc người sử dụng rượu, bia nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm người sử dụng rượu, bia sức khỏe thân nhân dân, giúp họ nhận thức mạnh mẽ ảnh hưởng việc sử dụng rượu, bia thân xã hội, từ thay đổi hành vi, hạn chế, giảm dần không sử dụng rượu, bia Bên cạnh đó, Nhà nước huy động, thu hút nguồn tài trợ cá nhân, tổ chức khác vào quỹ Phương án ưu việt hẳn việc trích từ thuế lý do: Về nguyên tắc, khoản thu thuế phải hòa chung vào ngân sách phân bổ cho nhiệm vụ chi Nếu áp dụng trích thuế khơng ổn định, trình phát 34 triển kinh tế xã hội nhiều nhu cầu đột xuất phát sinh, khó có nguồn ổn định kịp thời cho công tác PCTHRB Nâng cao sức khỏe.Phương thức khơng phù hợp ngun tắc xã hội hóa công tác PCTHRB làm hao hụt ngân sách ngành khác (ngân sách 2% từ thuế TTĐB), lợi nhuận ngành rượu, bia cao (thuế rượu, biamới chiếm khoảng 50% giá bán, nhiều nước tỷ lệ thuế chiếm từ 70-85%) Nếu áp dụng phương án khơng lấy từ thuế ngân sách giữ nguyên, không ảnh hưởng đến khả chi ngân sách mà Quỹ có nguồn kinh phí riêng để hoạt động.Việc trích tỷ lệ % từ thuế tiêu thụ đặc biệt lấy từ ngân sách nhà nước không bảo đảm yêu cầu thống tập trung Ngân sách nhà nước; chưa phù hợp với mục tiêu Chiến lược cải cách hệ thống thuế hướng tới bảo đảm tính trung lập hệ thống sách thuế (khơng lồng ghép sách xã hội vào sách thuế) cần phải sửa đổi đồng thời Luật thuế tiêu thụ đặc biệt mức thuế tiêu thụ đặc biệt rượu, bia Thuế khoản thu chủ yếu ngân sách mang tính chất nghĩa vụ bắt buộc mà tổ chức, cá nhân phải đóng góp cho Nhà nước theo quy định pháp luật thuế nhằm tái phân phối thu nhập điều tiết hoạt động kinh tế - xã hội, có phúc lợi cơng cộng Thuế tiêu thụ đặc biệt rượu, bia để hạn chế sức mua, tiêu dùng (những phương hại đến xã hội đánh thuế cao để giảm sức mua, khơng khuyến khích sử dụng, mặt hàng khác đánh thuế bình thường), không nhằm khắc phục hậu việc sử dụng rượu, bia Phương án ưu việt hẳn việc quy định nguồn quỹ từ đóng góp tự nguyện doanh nghiệp mâu thuẫn lợi ích Nếu việc đóng góp nghĩa vụ bắt buộc pháp luật quy định đối tượng sử dụng không chịu áp lực, chi phối từ doanh nghiệp, bảo đảm tính độc lập, khách quan Ngược lại, khoản đóng góp tự nguyện doanh nghiệp chi phối, không bảo đảm mục tiêu Quỹ - Đối với người dân Việc phát triển Quỹ nâng cao sức khoẻ với nguồn kinh phí ổn định giúp nâng cao nhận thức người dân sức khoẻ cộng đồng, tác hại rượu, bia, thuốc yếu tố nguy khác sức khoẻ cộng đồng, tạo lối sống văn minh, lành mạnh, hợp lý Giảm tỷ lệ sử dụng rượu, bia hành vi nguy sức khoẻ tư 35 góp phần giảm bệnh tật tử vong yếu tố nguy mang lại, giảm chi tiêu y tế người dân có nguồn chi cho nhu cầu thiết yếu khác Người sử dụng rượu, bia bị mắc bệnh lệ thuộc rượu, bia hưởng lợi hoạt động giảm tác hại rượu, bia nâng cao sức khoẻ công đồng Quỹ thực hỗ trợ - Đối với doanh nghiệp 3.4.1.2 Tác động xã hội Ngoài nội dung PCTH rượu, bia, thuốc lá, Quỹ hướng đến hoạt động nâng cao sức khỏe truyền thông, tư vấn nâng cao sức khỏe; dinh dưỡng hợp lý, vệ sinh phòng bệnh, rèn luyện lối sống lành mạnh, hạn chế thói quen có hại cho sức khỏe sử dụng thuốc lá, rượu bia, phát huy vai trò cộng đồng CSSK… góp phần phịng chống bệnh không lây nhiễm ngày tăng ung thư, tim mạch, huyết áp, tiểu đường, béo phì, tai nạn giao thơng… Quỹ NCSKCĐ góp phần quan trọng để bảo vệ sức khỏe, tính mạng người dân, giảm chi phí y tế vốn ngày tăng với nguồn kinh phí ổn định khơng phụ thuộc vào ngân sách nhà nước Rượu, bia sản phẩm có nguy gây nghiện, nước ta lại có tỷ lệ gia tăng sử dụng cao Do đó, cho dù Nhà nước áp dụng biện pháp giảm cung giảm cầu mạnh mẽ, liên tục tỷ lệ người sử dụng rượu, bia giảm chậm đòi hỏi thời gian dài Điều cho thấy, công tác PCTHRB phải thực cách lâu dài, thường xuyên, liên tục kiên trì Nguồn lực tài cho cơng tác phải bảo đảm ổn định, lâu dài, tập trung giai đoạn ngắn hạn + Quy định khoản đóng góp bắt buộc có thuận lợi sau: Đáp ứng nguyên tắc: thu từ người sử dụng nhằm hạn chế nhu cầu, khơng tạo thêm chi phí cho Chính phủ Tùy thuộc vào quy mô quỹ Nâng cao sức khỏe, phần quỹ dành để thúc đẩy tài trợ dịch vụ điều trị nghiện rượu phòng tư vấn điều trị nghiện rượu Bảo đảm nguồn kinh phí cho nâng cao sức khỏe khơng bị chuyển sang cho mục đích khác nguồn thu trích riêng để tài trợ chương trình Nâng cao sức khỏe có nguy bị chuyển sang sử dụng cho mục đích có tính cạnh tranh nguồn lực khác bị sử dụng cho mục đích khác Với nguồn quỹ thu quỹ, Chính phủ tài trợ nghiên cứu đưa 36 chứng phục vụ cho xây dựng, vận động sách phịng chống tác hại rượu, bia chương trình Nâng cao sức khỏe phù hợp Những nghiên cứu giúp cung cấp chứng dùng để hỗ trợ tăng cường cho sách quản lý rượu, bia tổ chức hoạt động can thiệp phòng, chống tác hại rượu, bia Doanh nghiệp thực trách nhiệm xã hội việc chung tay giải hậu rượu, bia yếu tố nguy khác sức khoẻ cộng đồng 3.4.1.3 Tác động thủ tục hành Theo quy định Luật PCTHTL Việt Nam có Quỹ PCTHTL Đến nay, dự thảo Luật PCTHRB tiếp tục đề xuất thành lập Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồng sở Quỹ PCTHTL (sau gọi tắt Quỹ) bước phát triển hoàn thiện, theo lộ trình quy định Quyết định số 244/QĐ-TTg Thủ tướng Chính phủ Chính sách quốc gia phịng, chống tác hại đồ uống có cồn Việc thành lập Quỹ nâng cao sức khỏe cộng đồng sở Quỹ phòng, chống tác hại thuốc nhằm tránh việc thành lập nhiều quỹ tài riêng lẻ gây phát sinh thêm chi phí quản lý hành Quỹ tổ chức theo cấu gọn nhẹ, đơn giản máy, có chế độ kiểm tốn, giám sát, báo cáo chặt chẽ để bảo đảm tiết kiệm, chống lãng phí, tham nhũng Hiện nay, Quỹ PCTHTL Bộ Y tế quản lý hoạt động hiệu quả, triển khai tốt hoạt động hỗ trợ PCTHTL tồn quốc nên có kinh nghiệm, bước chuẩn bị để bảo đảm quản lý, vận hành Quỹ NCSK Quốc hội cho phép Việc sử dụng nguồn Quỹ từ khoản đóng góp bắt buộc bảo đảm tính cơng khai, minh bạch, có Hội đồng quản lý kiểm soát chi, chế độ kiểm toán, báo cáo chặt chẽ, bảo đảm tiết kiệm, chống lãng phí, tham nhũng; Chính phủ quy định chi tiết thủ tục, chế quản lý chi phí quản lý quỹ làm Quỹ Môi trường, Quỹ Viễn thơng cơng ích, Quỹ Khoa học cơng nghệ Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá… 3.4.1.4 Tác động giới Chính sách có hiệu tác động tích việccung cấp nguồn kinh phí giải vấn đề ảnh hưởng đến nam nữ khắc phục tác hại rượu, bia mang lại cải thiện sức khỏe, tâm lý, lao động, việc làm, môi trường sống… 37 3.4.1.5 Tác động hệ thống pháp luật Thành lập Quỹ giải pháp tài bảo đảm mục tiêu, tính khả thi Luật Việc thành lập Quỹ bảo đảm cho công tác PCTHRB thực thường xuyên, lâu dài, chủ động linh hoạt, thể hiện: Kinh nghiệm quốc tế có nhiều quốc gia thành lập Quỹ hoạt động hiệu (20 quốc gia) như:Úc (tất bang trừ bang NSW Vichealth mơ hình Quỹ NCSK Thái Lan tiên phong từ năm 1988); Thụy Sỹ, Áo, Malaysia, Tonga, Thái Lan, Mông Cổ, Hàn Quốc Đến nay, quỹ hoạt động hiệu góp phần cơng tác nâng cao sức khỏe quốc gia 3.4.2 Tác động tiêu cực (chi phí) 3.4.2.1 Tác động kinh tế - Đối với Nhà nước Việc phát triển Quỹ với khoản đóng góp bắt buộc phát sinh chi phí để quản lý, vì: Khoản đóng góp bắt buộc cộng vào giá bán cho người sử dụng rượu, bia Doanh nghiệp sản xuất, nhập rượu, bia tự khai, tự tính tự nộp vào tài khoản Quỹ với kê khai thuế tiêu thụ đặc biệt (tương tự Quỹ PCTH thuốc nay) nên tận dụng hệ thống thu thuế hành, không làm phát sinh nhân lực, máy, chi phí Việc quản lý Quỹ tính vào nguồn thu Quỹ, Nhà nước chi từ ngân sách cho quản lý Quỹ Chi phí kiểm tra, giám sát hoạt động Quỹ lồng ghép nhân lực máy quản lý nhà nước hành phí phát sinh khơng nhiều - Đối với người dân Người sử dụng rượu, bia phải đóng góp phần cho Quỹ từ giá sản phẩm rượu, bia mang tính cộng đồng trách nhiệm để giải hậu rượu, bia gây - Đối với doanh nghiệp Việc thu thêm khoản đóng góp bắt buộc có ảnh hưởng đến doanh nghiệp giảm doanh thu giảm lợi tức Tuy nhiên, Doanh nghiệp tăng giá bán để bù lại phần, đồng thời biện pháp kiểm sốt rượu thủ cơng, rượu 38 nhập lậu làm tăng thị phần doanh nghiệp từ bù đắp lại nguồn thu, lợi tức cho doanh nghiệp Với mức thu ban đầu 0,5% sản phẩm rượu, bia (giá trung bình lít bia, rượu ước khoảng 15.000 đồng) năm số chi phí doanh nghiệp phải nộp ước tính khoảng 260 tỷ đồng, đáp ứng nhu cầu hỗ trợ cho hoạt động nâng cao sức khoẻ au lồng ghép với kinh phí từ nguồn đóng góp ngành thuốc 3.4.2.2 Tác động xã hội Việc thành lập Quỹ nâng cao sức khỏe không tạo tác động tiêu cực xã hội 3.4.2.3 Tác động thủ tục hành Doanh nghiệp phát sinh thêm nội dung kê khai, tính khoản chi phí bắt buộc để nộp vào Quỹ Tuy nhiên, nội dung phát sinh không nhiều việc kê khai lồng ghép bảng kê khai thuế tiêu thụ đặc biệt (kinh nghiệm từ Luật PCTH thuốc bổ sung cột kê khai mức đóng góp bắt buộc vào tờ khai thuế gia tăng chi phí chuyển khoản vào tài khoản Quỹ 3.4.2.4 Tác động giới Việc thành lập Quỹ nâng cao sức khỏe không tạo tác động tiêu cực giới 3.4.2.5 Tác động hệ thống pháp luật Chính sách khơng có tác động tiêu cực đến hệ thống pháp luật Tuy nhiên, sách địi hỏi Nhà nước phải có nguồn lực để ban hành văn quy định chi tiết, tổ chức thi hành Luật, giám sát, kiểm tra hoạt động Quỹ sau Quỹ vận hành Kết khảo sát trưng cầu ý kiến28: - 93,33% số người hỏi ủng hộ thành lập Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồng; + 87% cho Quỹ nâng cao sức khỏe nên trực thuộc Bộ Y tế 3.5 Kiến nghị giải pháp lựa chọn (trong có xác định thẩm quyền ban hành sách để giải vấn đề) 28 Kết khảo sát Vụ Pháp chế - Bộ Y tế năm 2010 39 Mặc dù việc phát triển Quỹ Nâng cao sức khoẻ sở Quỹ PCTH thuốc ảnh hưởng đến chi phí, lợi ích doanh nghiệp, người sử dụng rượu, bia phải công đồng trách nhiệm Tuy nhiên, gánh nặng ngân sách chi phí để điều trị bệnh rượu, bia, tỷ lệ người chết tai nạn giao thơng, bệnh rượu, bia năm lớn nhiều so với thu ngân sách từ rượu, bia Do vậy, sách vĩ mô Nhà nước cần thiết phải lựa chọn ưu tiên bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đứng lợi ích đa số người dân Đồng thời, lợi ích Quỹ nâng cao sức khoẻ lớn nhiều so với chi phí Nhà nước doanh nghiệp Kinh nghiệm từ Quỹ PCTH thuốc cho thấy sau 03 năm ban hành Luật PCTHTL, thành lập Quỹ PCTHTL với nguồn thu từ khoả đóng góp bắt buộc tỷ lệ sử dụng thuốc giảm từ 47% xuống 45%, tỷ lệ hút thuốc nhà giảm gần 40%, nhận thức người dân ngày tăng Trong đó, sản lượng thuốc giảm Do đó, Ban soạn thảo đề nghị lựa chọn phương án nguồn hình thành Quỹtừ khoản đóng góp bắt buộc người sử dụng doanh nghiệp sản xuất, nhập rượu, bia nhằm nâng cao hiệu công tác PCTHRB, bảo đảm tính khả thi thực thành cơng mục tiêu Luật KẾT LUẬN CHUNG Sau so sánh tác động ảnh hưởng mặt lợi ích - chi phí giải pháp khác nhau,Ban soạn thảo thấy chọn lựa giải pháp có lợi Việt Nam dự thảo Luật cần quy định biện pháp kiểm soát nhu cầu sử dụng rượu, bia, biện pháp kiểm soát nguồn cung cấp rượu, bia điều kiện bảo đảm để phòng, chống tác hại lạm dụng rượu, bia Báo cáo đánh giá tác động trình bày cách hợp lý tác động tích cực tiêu cực phương án sách Trên sở chứng đưa ra, phương án khuyến nghị giải pháp hiệu hữu hiệu Kết việc đánh giá tác động sách phân tích trình bày theo phương án, điều khơng có nghĩa vấn đề đánh giá khơng có mối liên hệ với Trên thực tế, lợi ích phương án dựa giả thiết lựa chọn phương án tốt cho vấn đề khác Sự cải cách vấn đề có tác dụng làm tăng cường lợi ích vấn đề khác Việc lựa chọn phương án có mối quan hệ lơ gic tương hỗ đem lại kết khả quan cho nhà nước, doanh nghiệp nhân 40 dân nói chung Đây báo cáo giai đoạn dự thảo sách nên quan chủ trì tiếp tục cập nhật thêm suốt trình soạn thảo, ban hành tổ chức triển khai sau ban hành Luật III Lấy ý kiến Đối tượng Báo cáo tổ chức xin ý kiến tham gia đối tượng chịu tác động Luật theo quy định Luật ban hành văn quy phạm pháp luật Sở Y tế tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; sở y tế; Bộ, ngành; thẩm định Bộ Tư pháp; ý kiến chuyên gia y tế, chuyên gia pháp luật nước quốc tế doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh rượu, bia toàn quốc Phương pháp Việc lấy ý kiến thực thơng qua hình thức thảo luận nhóm, hội thảo, xin ý kiến văn bản, đăng tồn văn dự án Luật Cổng thơng tin điện tử Chính phủ, Bộ Y tế để lấy ý kiến nhân dân Phản hồi Các ý kiến góp ý đối vớidự thảo báo cáo đánh giá tác độngsẽ nghiên cứu có phản hồi, tiếp thu, giải trình ý kiến cập nhật Cổng thơng tin điện tử Bộ Y tế sau lần lấy ý kiến định kỳ Quý IV Giám sát đánh giá Cơ quan chịu trách nhiệm tổ chức thi hành sách 1.1 Chính phủ thống quản lý nhà nước phòng, chống tác hại rượu, bia 1.2 Bộ Y tế chịu trách nhiệm trước Chính phủ làm đầu mối, phối hợp với Bộ, ngành, quan, tổ chức, uỷ ban nhân dân cấp tỉnh quản lý nhà nước phòng, chống tác hại rượu, bia 1.3 Bộ Công Thương chịu trách nhiệm trước Chính phủ quản lý nhà nước phịng, chống tác hại rượu, bia lĩnh vực phụ trách với nhiệm vụ, quyền hạn sau đây: 41 1.4 Các bộ, quan ngang phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn, lĩnh vực quản lý có trách nhiệm chủ động thực nhiệm vụ phòng, chống tác hại rượu, bia 1.5 Ủy ban nhân dân cấp phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn thực quản lý nhà nước phòng, chống tác hại rượu, bia; chủ trì tổ chức, đạo chịu trách nhiệm việc thực quy định phòng, chống tác hại rượu, bia địa phương Cơ quan giám sát, đánh giá việc thực sách 2.1 Cơ quan giám sát Quốc hội, Uỷ ban Quốc hội, Mặt trận tổ quốc cấp có thẩm quyền trách nhiệm giám sát việc thực sách 2.2 Cơ quan đánh giá Bộ Y tế có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với Bộ, quan liên quan Uỷ ban nhân dân tổ chức đánh giá, theo dõi tình hình thực thi sách định kỳ năm lần đột xuất Các tổ chức xã hội có quyền đánh giá thực thi sách lằm kiến nghị quan có thẩm quyền xem xét điều chỉnh, bổ sung V Phụ lục Các bảng, biểu tính tốn chi phí lợi ích giải pháp (nếu có) 42 Thu từ rượu, bia Chi phí khắc phục tác hại rượu, bia Đóng góp ngân sách ngành rượu, bia năm 2015 >16.000 tỷ đồng (tương đương 800 triệu USD) Đức: tiêu thụ rượu bia đứng thứ giới, thiệt hại rượu bia ~32 tỷ USD/năm (2006), chi phí trực tiếp cho chăm sóc y tế 9,4 tỷ USD (WHO Regional Office for Europe, 2010) Thái Lan:tiêu thụ rượu bia mức trung bình TG, thiệt hại rượu bia năm 2006 1,99% GDP gấp 2,4 lần nộp ngân sách từ thuế (Montarat et al.2010) Việt Nam: VI PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH Báo cáo thực để đánh giá sách chủ chốt dự kiến quy định Dự thảo Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia Phương pháp đánh giá sử dụng Báo cáo thực theo khung phân tích RIA tối thiểu29 dựa tài liệu hướng dẫn thực đánh giá RIA Việt Nam Tổ chức GTZ biên soạn Quy trình thực RIA Báo cáo tiến hành theo bước sau: Xác định vấn đề ưu tiên đánh giá (vấn đề sách) dựa tiêu chí rõ ràng: - Mơ tả nội dung Luật, xác định vấn đề nêu rõ nội dung quy định Luật cần thiết Sau đó, dựa tiêu chí để xác định vấn đề chủ chốt cần đánh giá 29 Implementation of a Regulatory Impact Assessment Process in Vietnam – GTZ 2007 43 - Tiêu chí xác định vấn đề bao gồm: (1) vấn đề mà văn trước chưa có; (2) vấn đề có tác động đáng kể, tạo thay đổi ảnh hưởng lớn đến kinh tế - xã hội, hoạt động phòng, chống tác hại rượu, bia, sản xuất kinh doanh rượu, bia đối tượng có liên quan; (3) vấn đề cịn có ý kiến khác - Nghiên cứu, đánh giá trực tiếp vấn đề dự kiến quy định dự thảo Luật Không nghiên cứu, đánh giá lại vấn đề nghiên cứu nhiều trước như: tác hại rượu, bia, việc thực thi quy định pháp luật hành (các nội dung rà soát lại sở nghiên cứu triển khai) - Do khơng đủ nguồn lực, việc đánh giá chi phí lợi ích kinh tế chủ yếu dựa vào tổng hợp kết nghiên cứu độc lập trước có vấn đề Tóm tắt kết nghiên cứu chi phí lợi ích đính kèm báo cáo tài liệu tham khảo thêm - Dựa tiêu chí này, Ban soạn thảo, Tổ biên tập Nhóm đánh giá thảo luận, phân tích để xác định sách cần đánh giá gồm: (1) Biện pháp kiểm soát nhu cầu sử dụng rượu, bia (2) Biện pháp kiểm soát nguồn cung cấp sử dụng rượu, bia (3) Biện pháp giảm tác hại bảo đảm nguồn lực cho PCTH củarượu, bia Đồng thời, Nhóm nghiên cứu thống đánh giá cách sơ hiệu tổng thể biện pháp can thiệp Luật đến kinh doanh rượu, bia lợi ích kinh tế - xã hội phòng chống tác hại rượu, bia, lồng ghép giới Xác định mục tiêu vấn đề cần đánh giá: Mỗi vấn đề xác định mục tiêu sách cần đạt để làm tiêu chí so sánh, lựa chọn phương án Xác định lựa chọn/phương án thay thế: Liệt kê tất lựa chọn thay nội dung sách dự thảo Luật chứng minh nội dung quy định dự thảo Luật phương án lựa chọn tốt giúp giải vấn đề, bảo đảm: - Khả thi điều kiện Việt Nam - Tác động tích cực đến cơng tác phòng, chống tác hại rượu, bia 44 - Giúp Chính phủ kiểm sốt hiệu sản xuất, kinh doanh rượu, bia - Chi phí hợp lý để triển khai thực Luật Xác định liệu thơng tin cần phân tích: Có nhóm liệu liên quan xác định cho vấn đề: Thông tin thực trạng quan hệ xã hội điều chỉnh (cơ sở thực tiễn); thông tin, kết từ nghiên cứu công bố (cơ sở khoa học) sở pháp lý vấn đề Xác định phương pháp thu thập liệu: Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính định lượng 5.1 Phương pháp nghiên cứu định tính chủ yếu từ nghiên cứu tài liệu sẵn có qua thảo luận hội thảo, hội nghị 5.1.1 Tổng quan tài liệu: - Tham khảo mơ hình tham chiếu, kinh nghiệm Luật tương tự nước khác - Thông tin từ tổng hợp, phân tích tài liệu thứ cấp có liên quan đến nội dung đánh giá nước; đặc biệt kết nghiên cứu cơng bố, có độ tin cậy 5.1.2 Tọa đàm, thảo luận xin ý kiến chuyên gia phòng, chống tác hại rượu, bia, chuyên gia y tế, nhà hoạch định sách y tế, quan xây dựng pháp luật, doanh nghiệp số tổ chức xã hội tuyến trung ương địa phương 5.1.3 Khảo sát, tham vấn nhanh thực tế số Bộ địa phương (Bộ Công thương, Bộ Y tế, Hà Nội, Lâm Đồng, Hà Nam, Ninh Bình, doanh nghiệp sản xuất rượu, bia): tiến hành thảo luận với lãnh đạo Bộ Công thương, Bộ Y tế, HĐND UBND số tỉnh, đại biểu Quốc hội nhóm đối tượng chịu tác động Luật lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất kinh doanh rượu, bia Đồng thời, tham quan, khảo sát số quốc gia Thái Lan, Malaysia, Srilanka, Hà Lan, Srilanka, Đan Mạch, Australia, Nội dung thảo luận tập trung tìm hiểu: quan điểm nội dung đề xuất Dự thảo Luật, lựa chọn thay thế, tác động kinh tế, xã hội tính khả thi lựa chọn; khó khăn thuận lợi lựa chọn áp dụng 45 5.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng: Xây dựng Phiếu khảo sát, trưng cầu ý kiến, báo cáo thu thập thông tin tiến hành thu thập ý kiến chuyên gia lĩnh vực: y tế, quản lý, nghiên cứu, hoạch định sách, pháp luật, kinh tế, xã hội 5.2.1 Tiến hành thu thập số liệu tham vấn Thời điểm thực thu thập số liệu, đánh giá viết báo cáo tiến hành vấn đề chủ chốt quy định Dự thảo Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia Tuy nhiên, với vấn đề, báo cáo cập nhật suốt trình soạn thảo hoàn thiện dự án Luật thời điểm trình Chính phủ trình Quốc hội 5.2.2 Đánh giá phân tích liệu thu thập a) Đánh giá tác động kinh tế - xã hội lựa chọn thay (nêu rõ phần lợi ích trực tiếp, gián tiếp chi phí cần thiết tác động KT-XH, quyền người, công bằng, giới, người nghèo,…); tác động tới hệ thống quản lý nhà nước, đến đối tượng chịu tác động trực tiếp Luật (doanh nghiệp, người sử dụng rượu, bia, thủ tục hành ) b) Đánh giá tác động phát triển bền vững, tính khả thi triển khai thực 5.2.3 Viết báo cáo 46