ĐINH VĂN QUẾ THẠC SĨ LUẬT HỌC – TOÀ ÁN NHÂN DÂN TỐI CAO BÌNH LUẬN BỘ LUẬT HÌNH SỰ PHẦN CÁC TỘI PHẠM CHƯƠNG 14 CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 NHÀ XUẤT BẢN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LỜI GIỚI THIỆU Bộ luật hình Quốc hội khố X, kỳ họp thứ thông qua ngày 21 tháng 12 năm 1999, có hiệu lực thi hành từ ngày tháng năm 2000 (sau gọi tắt Bộ luật hình năm 1999) Đây Bộ luật hình thay Bộ luật hình năm 1985 sửa đổi, bổ sung bốn lần vào ngày 28-12-1989, ngày 12-8-1991, ngày 22-12-1992 ngày 10-51997 Bộ luật hình năm 1999 khơng thể cách tồn diện sách hình Đảng Nhà nước ta giai đoạn nay, mà cơng cụ sắc bén đấu tranh phịng chống tội phạm, bảo đảm quyền làm chủ nhân dân, bảo đảm hiệu lực quản lý Nhà nước, góp phần thực cơng đổi mới, đẩy mạnh cơng nghiệp hố, đại hố đất nước So với Bộ luật hình năm 1985, Bộ luật hình năm 1999 có nhiều quy định tội phạm hình phạt Do việc hiểu áp dụng quy định Bộ luật hình tội phạm hình phạt vấn đề quan trọng Ngày 17 tháng năm 2000, Thủ tướng phủ thị số 04/2000/CT-TTg việc tổ chức thi hành Bộ luật hình nhấn mạnh: "Cơng tác phổ biến, tuyên truyền Bộ luật hình phải tiến hành sâu rộng cán bộ, công chức, viên chức, chiến sỹ thuộc lực lượng vũ trang nhân dân, làm cho người năm nội dung Bộ luật, nội dung sửa đổi bổ sung để nghiêm chỉnh chấp hành" Các tội xâm phạm sở hữu quy định chương XIV Bộ luật hình năm 1999 sát nhập từ tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa quy định chương IV tội xâm phạm sở hữu công dân quy định chương VI Bộ luật hình năm 1985 Các tội xâm phạm sở hữu quy định Bộ luật hình năm 1999 có nhiều bổ sung, sửa đổi so với Bộ luật hình năm 1985 Mặt khác, nhập hai chương xâm phạm đến quan hệ sở hữu khác thành chương khơng có phân biệt quan hệ sở hữu, Nên số trường hợp, việc xử lý hành vi phạm tội thực trước 00 ngày 1-7-2000 mà sau 00 ngày 1-7-2000 bị phát có nhiều vấn đề phức tạp , không hiểu nắm quy định Bộ luật hình việc áp dụng gặp nhiều khó khăn Với ý nghĩa trên, “bình luận khoa học Bộ luật hình năm 1999 phần chung, Nhà xuất thành phố Hồ Chí Minh xuất tiếp "Bình luận Bộ luật hình (phần riêng), Chương XIV Các tội xâm phạm sở hữu Bộ luật hình năm 1999" tác giả Đinh Văn Quế - Thạc sỹ Luật học, Phó chánh tồ hình Tồ án nhân dân tối cao, người nhiều năm nghiên cứu, giảng dạy cho công bố nhiều tác phẩm bình luận khoa học Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình người trực tiếp tham gia xét xử nhiều vụ án tội xâm phạm sở hữu Dựa vào quy định chương XIV Bộ luật hình năm 1999, so sánh với quy định Bộ luật hình năm 1985, đối chiếu với thực tiễn xét xử vụ án hình sự, tác giả giải thích cách khoa học các tội xâm phạm sở hữu, đồng thời tác giả mạnh dạn nêu số vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật hình nước ta Xin trân trọng giới thiệu bạn đọc MỞ ĐẦU Các tội xâm phạm sở hữu quy định Chương XIV Bộ luật hình năm 1999 tội sát nhập từ tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa quy định Chương IV tội xâm phạm sở hữu công dân quy định Chương VI Bộ luật hình năm 1985 yêu cầu tình hình phát triển xã hội Việc sát nhập này, thể rõ quan điểm Đảng Nhà nước ta mặt pháp lý khơng có phân biệt thành phần kinh tế xã hội Mặt khác, đáp ứng yêu cầu thực tiễn xét xử đặt năm qua, nhiều hành vi xâm phạm tài sản đơn vị kinh tế thuộc sở hữu chung nhiều thành phần kinh tế như: Công ty cổ phần, Cơng ty có vốn đầu tư nước ngồi, liên doanh, liên kết xác định người phạm tội xâm phạm tài sản thuộc sở hữu thuộc thành phần kinh tế nào, nên việc định tội định hình phạt khơng xác Tuy nhiên, việc nhập hai chương xâm phạm sở hữu khác thành chương khơng có phân biệt sở hữu xã hội chủ nghĩa sở hữu công dân, số trường hợp việc xử lý hành vi phạm tội thực trước 00 ngày 1-7-2000 mà sau 00 ngày 1-7-2000 bị phát xử lý gặp khó khăn Chương XIV Bộ luật hình năm 1999 quy định 13 tội xâm phạm sở hữu, so với hai chương Bộ luật hình năm 1985 số tội danh giảm đáng kể, dấu hiệu định tội định khung hình phạt lại bổ sung nhiều so với quy định Bộ luật hình năm 1985 Một số tội xâm phạm sử hữu tính chất tội phạm nên quy định chương khác như: tội tham ô, tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản chuyển mục A Chương XXI tội phạm tham nhũng Nghiên cứu tội xâm phạm sở hữu quy định Bộ luật hình năm 1999, khơng giúp cho quan tiến hành tố tụng, cán làm công tác pháp luật hiểu nắm vững dấu hiệu cấu thành tội phạm xâm phạm sở hữu quy định chương XIV Bộ luật hình năm 1999 mà cịn giúp cho quan tiến hành tố tụng người tiến hành tố tụng xác định trường hợp áp dụng Bộ luật hình năm 1999 trường hợp phải áp dụng Bộ luật hình năm 1985 hành vi phạm tội thực trước 00 ngày 1-72000 mà sau 00 ngày 1-7-2000 bị phát xử lý; trường hợp truy cứu trách nhiệm hình tội cịn trường hợp truy cứu trách nhiệm hình hai tội Đây vấn đề khó khăn, phức tạp quan tiến hành tố tụng Phần ĐẶC ĐIỂM CHUNG CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU I - KHÁI NIỆM Các tội xâm phạm sở hữu hành vi nguy hiểm cho xã hội quy định Bộ luật hình sự, người có lực trách nhiệm hình thực cách cố ý vô ý, xâm phạm đến quan hệ sở hữu quan, tổ chức công dân Hành vi nguy hiểm cho xã hội Hành vi nguy hiểm cho xã hội hành vi gây đe doạ gây thiệt hại đáng kể đến quan hệ xã hội luật hình bảo vệ Quan hệ xã hội luật hình bảo vệ tội xâm phạm sở hữu chủ yếu quan hệ tài sản, ngồi cịn có quan hệ khác trật tự an, an tồn xã hội, tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm lĩnh vực khác trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, quan hệ tài sản quan hệ chủ yếu đặc trưng tội xâm phạm sở hữu Nếu thiệt hại gây đe doạ gây khơng đáng kể khơng phải hành vi nguy hiểm cho xã hội không bị coi hành vi tội phạm Ví dụ: Trộm cắp chưa đến 500.000 đồng mà chưa gây hậu nghiêm trọng chưa bị xử lý hành hành vi chiếm đoạt, chưa bị kết án tội chiếm đoạt tài sản bị kết án xoá án tích khơng coi tội phạm Việc đánh giá hành vi hành vi nguy hiểm cho xã hội phụ thuộc vào tình hình phát triển xã hội yêu cầu đấu tranh phòng ngừa tội phạm Nếu trước đây, hành vi trộm cắp 500.000 đồng coi hành vi nguy hiểm cho xã hội người thực hành vi bị truy cứu trách nhiệm hình tội trộm cắp tài sản, nay, hành vi khơng bị coi hành vi nguy hiểm cho xã hội Ngược lại có hành vi trước chưa coi hành vi nguy hiểm cho xã hội, lại coi nguy hiểm cho xã hội coi tội phạm Ví dụ: Hành vi sử dụng trái phép tài sản công dân, trước chưa coi hành vi nguy hiểm cho xã hội, hành vi coi hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi tội phạm Hành vi nguy hiểm cho xã hội phải quy định Bộ luật hình Việc nhà làm luật quy định hành vi nguy hiểm cho xã hội quy định Bộ luật hình tội phạm nhằm gạt bỏ việc áp dụng ngun tắc tương tự Chỉ có Bộ luật hình quy định tội phạm, Bộ luật hình khơng có văn pháp luật khác quy định tội pham Trước Bộ luật hình năm 1985 ban hành, có thời gian dài Toà án vận dụng đường lối sách hành để xét xử số hành vi mà pháp luật hình khơng quy định tội phạm Sau Bộ luật hình năm 1985 ban hành, có nhiều ý kiến cho rằng, việc nhà làm luật quy định hành vi nguy hiểm cho xã hội thiết phải quy định Bộ luật hình dẫn đến tình trạng hình hố cách tuyệt đối Trong nhiều nước giới quy định "tội phạm hành vi nguy hiểm cho xã hội quy định luật hình sự" "tội phạm hành vi trái pháp luật hình sự" Mặt khắc, Điều Bộ luật hình năm 1985 quy định: "Chỉ người phạm tội luật hình quy định phải chịu trách nhiệm hình sự", khái niệm tội phạm quy định Điều Bộ luật hình năm 1985 lại quy định " tội phạm hành vi nguy hiểm cho xã hội quy định Bộ luật hình " Vậy khái niệm tội phạm sở trách nhiệm hình nhà làm luật quy định không thống nhất, dẫn đến việc hiểu giải thích khác khái niệm tội phạm với sở trách nhiệm hình Trong trình soạn thảo Bộ luật hình năm 1999, có ý kiến đề nghị Bộ luật hình nên quy định: " Tội phạm hành vi nguy hiểm cho xã hội quy định luật hình sự." ý kiến có nhân tố hợp lý, tránh sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình cách triền miên, lại khơng bảo đảm tính thống nhất, tập trung, dễ dẫn đến tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn văn với văn khác, điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền người với đầy đủ quyền nghĩa vụ mình, biết làm gì, khơng làm gì, quan hệ pháp luật hình lại liên quan trực tiếp đến quyền người kể quyền sống Vì vậy, luật hình cần pháp điển hố thành Bộ luật hoàn chỉnh, nơi quy định tội phạm hình phạt, bảo đảm tốt cho việc thực sách hình sự, bảo đảm quyền công dân, bảo đảm tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa Sau mười năm thi hành qua nhiều lần thảo luận, lần Bộ luật hình năm 1999 khẳng định hành vi nguy hiểm cho xã hội phải quy định Bộ luật hình tội phạm, đồng thời sửa đổi Điều Bộ luật hình cho phù hợp với khái niệm tội phạm quy định Điều với nội dung " Chỉ người phạm tội Bộ luật hình quy định phải chịu trách nhiệm hình sự" Chủ thể tội xâm phạm sở hữu phải người có lực trách nhiệm hình Chủ thể tội phạm nói chung tội xâm phạm sở hữu nói riêng người thực hành vi nguy hiểm cho xã hội, thực hành vi nguy hiểm cho xã hội chủ thể tội phạm mà người có lực trách nhiệm hình chủ thể tội phạm Bộ luật hình khơng quy định lực trách nhiệm hình gì, mà quy định tình trạng khơng có lực trách nhiệm hình (Điều 13) tuổi chịu trách nhiệm hình (Điều 12) Từ quy định này, hiểu chủ thể tội phạm phải người độ tuổi định người nhận thức điều khiển hành vi a Tuổi chịu trách nhiệm hình Luật hình nước quy định tuổi chịu trách nhiệm hình sự, nước quy định giống nhau, điều hồn T tuỳ thuộc vào thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nước, vào phát triển sinh học người quốc gia khác nhau: Anh từ tuổi, Mỹ từ tuổi, Thụy Điển từ 15 tuổi, Nga từ 14 tuổi, Pháp từ 13 tuổi, nước đạo Hồi Ai -Cập, Li-băng, I -Rắc từ tuổi v.v nước ta, vào thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm, có tham khảo luật hình nước khác giới khu vực, Bộ luật hình quy định: Người đủ 14 tuổi trở lên, chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình tội phạm nghiêm trọng cố ý tội đặc biệt nghiêm trọng Người đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình tội phạm ( Điều 12 Bộ luật hình ) Vấn đề đặt lý luận cần phải giải quyết, người chưa đủ 14 tuổi lại khơng phải chịu trách nhiệm hình hành vi nguy hiểm cho xã hội mà họ gây ? Khoa học luật hình xác định tuổi phải chịu trách nhiệm hình chủ yếu dựa vào tiêu chuẩn phát triển tâm sinh lý người, đạc biệt nhấn mạnh đến phát triển trình nhận thức người yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm Người chưa đủ 14 tuổi, trí tuệ chưa phát triển đầy đủ nên chưa nhận thức tính nguy hiểm cho xã hội hành vi mình, chưa đủ khả nặng tự chủ hành động nên họ khơng bị coi có lỗi hành vi nguy hiểm cho xã hội mà họ thực Một hành vi coi khơng có lỗi tức không đủ yếu tố cấu thành tội phạm nên họ khơng phải chịu trách nhiệm hình ( loại trừ trách nhiệm hình ) Người từ đủ 14 tuổi trở lên chưa đủ 16 tuổi coi người chưa có lực trách nhiệm hình đầy đủ Do họ phải chịu trách nhiệm hình số tội phạm theo quy định pháp luật khơng chịu trách nhiệm hình tất tội phạm Theo luật hình nước ta người từ đủ 14 tuổi trở lên chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình tội phạm nghiêm trọng cố ý tội đặc biệt nghiêm trọng (khoản Điều 12 Bộ luật hình sự) - Tội phạm nghiêm trọng tội phạm gây nguy hại không lớn cho xã hội mà mức cao khung hình phạt tội đến ba năm tù Đối với tội xâm phạm sở hữu có trường hợp sau tội phạm nghiêm trọng: Tội cơng nhiên chiếm đoạt tài sản có giá trị từ 500.000 đồng đến 50.000.000 đồng (khoản Điều 137); tội trộm cắp tài sản có giá trị từ 500.000 đồng đến 50.000.000 đồng (khoản Điều 138); tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản có giá trị từ 500.000 đồng đến 50.000.000 đồng (khoản Điều 139); tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản có giá trị từ 1.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng (khoản Điều 140); tội chiếm giữ trái phép tài sản có giá trị từ 5.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng (khản Điều 141); tội sử dụng trái Xem Tội phạm học, luật hình luật tố tụng hình Việt nam- NXB Chính trị quốc giaHà Nội - 1994 Tr 197 phép tài sản có giá trị từ 50.000.000 đồng trở lên (khoản Điều 142); tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản có gí trị từ 500.000 đồng đến 50.000.000 đồng (khoản Điều 143); tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước có gía trị từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng (khoản Điều 144); tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản có giá trị từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng (khoản Điều 145) - Tội phạm nghiêm trọng tội phạm gây y nguy hại lớn cho xã hội mà mức cao khung hình phạt tội đến bảy năm tù Đối với tội xâm phạm sở hữu có trường hợp sau tội phạm nghiêm trọng: Các tội quy định tại: khoản Điều 134; khoản Điều 135; khoản Điều 136; khoản Điều 137; khoản Điều 138; khoản Điều 139; khoản Điều 140; khoản Điều 141; khoản Điều 142; khoản Điều 143 khoản Điều 144 - Tội phạm nghiêm trọng tội phạm gây y nguy hại lớn cho xã hội mà mức cao khung hình phạt tội đến mười lăm năm tù Đối với tội xâm phạm sở hữu có trường hợp sau tội phạm nghiêm trọng: Các tội quy định tại: khoản Điều 133; khoản Điều 134; khoản Điều 135; khoản Điều 136; khoản Điều 137; khoản Điều 138; khoản Điều 139; khoản Điều 140; khoản Điều 143 khoản Điều 144 - Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng tội phạm gây y nguy hại đặc biệt lớn cho xã hội mà mức cao khung hình phạt tội mười lăm năm tù, tù chung thân tử hình Đối với tội xâm phạm sở hữu có trường hợp sau tội phạm đặc biệt nghiêm trọng: Các tội quy định tại: khoản Điều 133; khoản Điều 134; khoản Điều 135; khoản Điều 136; khoản Điều 137; khoản Điều 138; khoản Điều 139; khoản Điều 140 khoản Điều 143 Nếu người từ đủ 14 tuổi trở lên chưa đủ 16 tuổi lại phạm tội vơ ý bị truy cứu trách nhiệm hình trường hợp tội phạm đặc biệt nghiêm trọng Đối chiếu với quy định tội xâm phạm sở hữu khơng có tội phạm thực vô ý lại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, nên người từ đủ 14 tuổi trở lên chưa đủ 16 tuổi lại phạm tội vô ý xâm phạm sở hữu khơng bị truy cứu trách nhiệm hình Một người chưa đủ 18 tuổi thực hành vi nguy hiểm cho xã hội, theo quy định Bộ luật tố tụng hình điều tra, truy tố xét xử, quan tiến hành tố tụng ( Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát Toà án) phải xác định rõ tuổi họ Cách tính đủ tuổi tính theo tuổi trịn Ví dụ: Sinh ngày 1-1-1980 ngày 1-1-1994 đủ 14 tuổi ngày 1-1-1996 đủ 16 tuổi Trong trường hợp khơng có điều kiện xác định xác ngày sinh tính ngày sinh theo ngày cuối tháng sinh Ví dụ: Chỉ biết tháng sinh người phạm tội tháng 4-1981 mà khơng biết ngày lấy ngày 30-4-1981 ngày sinh họ Trường hợp khơng có điều kiện xác định xác tháng sinh lấy ngày cuối tháng cuối năm sinh ngày sinh người phạm tội Ví dụ: Chỉ biết năm sinh người phạm tội năm 1983 ngày sinh người phạm tội ngày 31-12-1983 Các quan tiến hành tố tụng trình điều tra, truy tố xét xử phải tiến hành hết biện pháp xác minh mà chứng minh ngày tháng năm sinh lấy ngày cuối tháng tháng cuối năm làm ngày sinh người phạm tội Trong hồ sơ vụ án thiết phải có giấy khai sinh (nếu trường hợp có giấy khai sinh) biên xác minh có xác nhận quan có thẩm quyền (nếu trường hợp khơng có giấy khai sinh) Nếu có nhiều tài liệu phản ánh tuổi người phạm tội khác việc xác định tuổi người phạm tội theo hướng có lợi cho họ b Tình trạng khơng có lực trách nhiệm hình Theo quy định khoản Điều 13 Bộ luật hình sự, tình trạng khơng có nặng lực trách nhiệm hình người thực hành vi nguy hiểm cho xã hội mắc bệnh tâm thần bệnh khác làm khả nhận thức khả điều khiển hành vi Như vậy, tiêu chuẩn ( dấu hiệu) để xác định người khơng có lực trách nhiệm hình mắc bệnh ( tiêu chuẩn y học) tâm lý( khả nhận thức khả điều khiển) Cả hai dấu hiệu có mối liên quan chặt chẽ với nhau, tiền đề ngược lại Một người mắc bệnh nên khả điều khiển bị khả điều khiển họ mắc bệnh Cho đến chưa có giải thích thức trường hợp khơng có lực trách nhiệm hình quy định Điều 13 Bộ luật hình Tuy nhiên, lý luận thực tiễn xét xử thừa nhận người khơng có lực trách nhiệm hình họ mắc bệnh sau: Bệnh tâm thần kinh niên, bệnh loạn thần, bệnh si ngốc, bệnh gây rối loạn tinh thần tạm thời Một người bị mắc bệnh tâm thần bệnh làm khả nhận thức phải Hội đồng giám định tâm thần xác định kết luận nước ta, ngành tâm thần học đời, đạt kết định Tuy nhiên, nay, kiến thức tâm thần học nhân dân đội ngũ cán y tế hạn chế, chưa đáp ứng đòi hỏi phòng chữa bệnh tâm thần việc xác định lực trách nhiệm hình người mắc bệnh tâm thần thực hành vi nguy hiểm cho xã hội Có nhiều trường hợp, có kết luận trái ngược tình trạng khơng có lực trách nhiệm hình Hội đồng giám định tâm thần làm cho việc truy cứu trách nhiệm hình người phạm tội khơng xác Thậm chí có trường hợp kết luận Hội đồng giám định không quan tiến hành tố tụng chấp nhận kết luận thiếu sở khoa học, khơng phù hợp với trạng thái tầm thần người phạm tội Thực tiễn xét xử cho thấy có trường hợp người bị mắc bệnh tâm thần họ phải chịu trách nhiệm hình thực hành vi tội phạm họ không mắc bệnh Pháp luật nước ta số nước giới quy định: Chỉ người thực hành vi nguy hiểm cho xã hội tình trạng họ bị bệnh tâm thần bệnh khác làm khả nhận thức khơng bị truy cứu trách nhiệm hình (loại trừ trách nhiệm hình ) Chỉ người mắc bệnh tâm thần tới mức làm khả nhận thức hành vi hậu hành vi gây coi khơng có lực trách nhiệm hình Nếu bệnh họ chưa tới mức làm khả nhận thức tính nguy hiểm cho xã hội hành vi tuỳ thuộc vào trường hợp cụ thể, họ phải chịu tồn phần trách nhiệm hình Một người mắc bệnh tâm thần thực hành vi phạm tội, họ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, họ phải bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh Đối với người, lúc thực hành vi phạm tội họ không mắc bệnh tâm thần sau phạm tội trước bị kết án mà họ lại mắc bệnh tâm thần tới mức khơng nhận thức hành vi họ áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, sau khỏi bệnh, người phải chịu trách nhiệm hình Người phạm tội loại trừ trách nhiệm hình thực hành vi phạm tội họ mắc bệnh bệnh làm khả điều khiển hành vi Đây trường hợp người phạm tội nhận thức hành vi nguy hiểm cho xã hội vị bị bệnh nên họ khơng điều khiển hành vi theo ý muốn nên gây hậu nguy hiểm cho xã hội Thông thường người tình trạng trường hợp theo quy định pháp luật buộc họ phải hành động, bị bệnh nên họ hành động theo ý muốn nên gây hậu nguy hiểm cho xã hội Ví dụ: Một nhân viên Đường sắt có nhiệm vụ bẻ ghi cho Tàu hoả vào đường ray, người bị lên sốt ác tính nên thực nhiệm vụ giao làm cho Tàu hoả đâm vào đoàn tầu đỗ ga gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng đến người tài sản c Phạm tội tình trạng say dùng rượu chất kích thích khác Theo quy định Điều 14 Bộ luật hình Người phạm tội tình trạng say dùng rượu chất kích thích khác phải chịu trách nhiệm hình Luật hình nước ta nhiều nước giới không loại trừ trách nhiệm hình cho người phạm tội say rượu dùng chất kích thích mạnh khác Bởi trước họ người có lực trách nhiệm hình họ uống rượu sử dụng chất kích thích tự họ đặt vào tình trạng “say” nên họ có lỗi Say rượu tượng khơng bình thường xã hội, 10 thói xấu sinh hoạt, việc bắt người say rượu phải chịu trách nhiệm hình hành vi tội phạm họ gây biểu thị thái độ nghiêm khắc xã hội tệ nạn say rượu Tuy nhiên, có ý kiến cho người phạm tội khơng có lỗi việc uống rượu họ khơng có lỗi việc say rượu thừa nhận khơng có lực trách nhiệm hình loại thuộc trường hợp say rượu bệnh lý Thực tiễn xét xử xảy trường hợp Hội đồng giám định pháp y tâm thần kết luận người phạm tội say rượu bệnh lý, họ bị truy cứu trách nhiệm hình Tuy nhiên, số nước, có nước Cộng hồ thuộc Liên Xô cũ coi trường hợp say rượu bệnh lý loại trừ trách nhiệm hình Trong số trường hợp người chủ thể tội phạm, khoa học luật hình gọi chủ thể đặc biệt Tuy nhiên, tội xâm phạm sở hữu có trường hợp có chủ thể đặc biệt, tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước quy định tạ Điều 144 Bộ luật hình Người thực hành vi nguy hiểm cho xã hội phải người có lỗi Lỗi thái độ tâm lý người hành vi nguy hiểm cho xã hội hậu hành vi hình thức cố ý vơ ý Khoa học luật hình coi lỗi dấu hiệu thuộc mặt chủ quan tội phạm Nếu hành vi nguy hiểm cho xã hội khơng bị coi có lỗi người có hành vi nguy hiểm cho xã hội không bị truy cứu trách nhiệm hình ( khơng đủ ú tố cấu thành tội phạm) Tội phạm hành vi có lỗi, tính có lỗi thuộc tính tội phạm, sở để buộc người phải chịu trách nhiệm hình hành vi nguy hiểm cho xã hội hậu cuả hành vi gây Luật hình Việt nam khơng chấp nhận hình thức buộc tội khách quan; tội phạm hành vi tổng hợp yếu tố chủ quan khách quan, yếu tố có liên quan chặt chẽ với thể thống (tội phạm thống mặt khách quan mặt chủ quan) Có thể nói, lỗi nguyên tắc luật hình Việt nam, nên Điều Bộ luật hình định nghĩa tội phạm nêu: “ Tội phạm hành vi nguy hiểm cho xã hội thực cách cố ý vô ý" Hiện nay, vấn đề lỗi luật hình Việt nam có nhiều ý kiến khác Có ý kiến cho lỗi khơng phải đặc điểm riêng ( thuộc tính) tội phạm mà yếu tố thuộc đặc điểm “ tính nguy hiểm cho xã hội” Quan điểm cho rằng, nói tính nguy hiểm cho xã hội hiểu đặc điểm riêng hành vi khách quan cuả tội phạm, gây đe doạ gây thiệt hại đáng kể cho quan hệ xã hội luật hình bảo vệ Đặc điểm không phụ thuộc vào mặt chủ quan bên tội phạm Nhưng nói đến tính nguy hiểm cho xã hội hiểu đặc điểm hành vi Xem Tâm thần học- NXB “ MIR”-Matxcơva,NXB Y học - Hà Nội 1980 Tr 183 181 với chị Đào Xuân L em gái T quán bia, T cho anh Th dụ dỗ em gái mình, nên gây cãi với anh Th đập phá xe máy anh Th gây thiệt hại 3.500.000 đồng Thông thường người bị hại sau dã thi hành công vụ nên bị huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản, có trường hợp người bị hại bị huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản thi hành cơng vụ có liên quan đến quyền lợi người phạm tội nên bị huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản Ví dụ: Nguyễn Như B biết bị cưỡng chế giải phóng mặt bằng, B nhiều lần đến cầu xin anh Tô Quyết T người phụ trách việc giải phóng mặt bằng, bị anh T khước từ Để ngăn cản việc bị cưỡng chế, B phá hỏng xe ủi Đội thi cơng giải phóng mặt gây thiệt hại 4.000.000 đồng e Tái phạm nguy hiểm Trường hợp phạm tội lại hoàn toàn giống với tất trường hợp tái phạm nguy hiểm khác, cần xác định người phạm tội có đủ dấu hiệu quy định khoản Điều 49 Bộ luật hình Đây tình tiết thuộc nhân thân người phạm tội, không phụ thuộc vào hành vi phạm tội cụ thể tội phạm hay tội phạm khác g Gây thiệt hại cho tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến hai trăm triệu đồng Đây trường hợp thiệt hại mà người phạm tội huỷ hoại làm hư hỏng tài sản có giá trị từ 50.000.000 đồng dến 200.000.000 đồng Thiệt hại hành vi huỷ hoại làm hư hỏng tài sản gây giá trị ban đầu tài sản bị huỷ hoại làm hư hỏng, trừ trường hợp giá trị ban đầu tài sản bị huỷ hoại hoàn toàn (mất hết giá trị sử dụng) Cũng trường hợp xác định giá trị tài sản khác, việc xác định giá trị tài sản trường hợp phait vào giá thị trường tự vào thời điểm xảy hành vi huỷ hoại làm hư hỏng tài sản, trường hợp cần thiết phải trưng cầu giám định Huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản thuộc trường hợp quy định khoản Điều 143 Bộ luật hình a Gây thiệt hại cho tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đén năm trăm triệu đồng Trường hợp phạm tội tương tự trường hợp quy định điểm a khoản Điều 143 khác chỗ giá trị tài sản bị thiệt hại từ 200.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng b Gây hậu nghiêm trọng Đây trường hợp phạm tội tương tự trường hợp quy định điểm c khoản điều luật, khác chỗ hậu trường hợp nghiêm trọng Được coi gây hậu nghiêm trọng hành vi phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản gây nếu: 182 - Gây thương tích gây tổn hại cho sức khoẻ người có tỷ lệ thương tật từ 41% đến 60%; - Gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe nhiều người mà tỷ lệ thương tật người 41%, tổng tỷ lệ thương tật tất người từ 41% đến 60%; - Gây thiệt hại tải sản có giá trị từ 200.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng; - Ngoài thiệt hại sức khoẻ, tài sản, thiệt hại khác gây ảnh hưởng xấu đến tình hình trật tự trị an địa phương, gây hoang mang cho nhân dân địa bàn định Những thiệt hại này, tuỳ vụ án cụ thể mà quan tiến hành tố tụng vào tình hình cụ thể để xác định hậu nghiêm trọng chưa, tổng hợp tình tiết mà xác định gây hậu nghiêm trọng người phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản bị coi phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản gây hậu nghiêm trọng theo điểm b khoản Điều 143 Bộ luật hình - Nếu tài sản bị huỷ hoại cố ý làm hư hỏng 500.000 đồng mà gây hậu nghiêm trọng người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình theo khoản Điều 143 Bộ luật hình (trường hợp gây hậu nghiêm trọng) mà không thuộc trường hợp quy định điểm b khoản điều Đây vấn đề mới, quan tiến hành tố tụng chưa có hướng dẫn, theo chúng tôi, giá trị tài sản bị thiệt hại 500.000 đồng mà gây hậu nghiêm trọng, người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình theo khoản Điều 143, nên gây hậu nghiêm trọng phải coi trường hợp khoản luật cộng với hậu nghiêm trọng (tạm coi hậu nghiêm trọng nửa hậu nghiêm trọng) Huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản thuộc trường hợp quy định khoản Điều 143 Bộ luật hình a Gây thiệt hại cho tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên Trường hợp phạm tội tương tự trường hợp quy định điểm a khoản 2, điểm a khoản Điều 143 khác chỗ giá trị tài sản bị thiệt hại từ 500.000.000 đồng trở lên b Gây hậu đặc biệt nghiêm trọng Đây trường hợp phạm tội tương tự trường hợp quy định điểm c khoản 2, điểm b khoản điều luật, khác chỗ hậu trường hợp đặc biệt nghiêm trọng Được coi gây hậu đặc nghiêm trọng hành vi phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản gây nếu: - Gây thương tích gây tổn hại cho sức khoẻ người có tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên%; - Gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe nhiều người mà tỷ lệ thương tật người 61%, tổng tỷ lệ thương tật tất người từ 61%; 183 - Gây thiệt hại tải sản có giá trị từ 500.000.000 đồng trở lên; - Ngồi thiệt hại sức khoẻ, tài sản, cịn thiệt hại khác gây ảnh hưởng đặc biệt xấu đến tình hình trật tự trị an địa phương, gây hoang mang cho nhân dân địa bàn định Những thiệt hại này, tuỳ vụ án cụ thể mà quan tiến hành tố tụng vào tình hình cụ thể để xác định hậu đặc biệt nghiêm trọng chưa, tổng hợp tình tiết mà xác định gây hậu đặc biệt nghiêm trọng người phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản bị coi phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản gây hậu đặc biệt nghiêm trọng theo điểm b khoản Điều 143 Bộ luật hình - Nếu tài sản bị huỷ hoại cố ý làm hư hỏng 500.000 đồng mà gây hậu đặc biệt nghiêm trọng người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình theo khoản Điều 143 Bộ luật hình (trường hợp gây hậu nghiêm trọng) mà không thuộc trường hợp quy định điểm b khoản điều Hình phạt bổ sung người phạm tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản Ngồi hình phạt chính, người phạm tội huỷ hoại cố ý lalmf hư hỏng tài sản bị phạt tiền từ mười triệu đồng đến trăm triệu đồng; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề làm công việc định từ năm đến năm năm 12 TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚC (ĐIỀU 144) Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước hành vi không làm làm không hết trách nhiệm nên để mát, hư hỏng, lãng phí gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước trực tiếp quản lý Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước tội phạm quy định Điều 139 Bộ luật hình năm 1985 với tội danh “thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa” Nếu xét phạm vi áp dụng Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 hẹp Điều 139 Bộ luật hình năm 1985 tài sản Nhà nước hẹp tài sản xã hội chủ nghĩa So với Điều 139 Bộ luật hình năm 1985 Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 khơng có thay đổi lớn, quy định cụ thể thiệt hại nghiêm trọng tài sản thiệt hại từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng cấu tạo thành khoản, khoản quy định hình phạt bổ sung Mặc dù có mức cao mười lăm năm tù, mức hình phạt thấp cải tạo không giam giữ, nên Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 coi nhẹ Điều 139 Bộ luật hình năm 1985, hành vi phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt 184 hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa xảy trước 00 ngày 1-72000 mà sau 00 ngày 1-7-2000 phát xử lý áp dụng Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 người phạm tội A CÁC DẤU HIỆU CƠ BẢN CỦA TỘI PHẠM Các dấu hiệu chủ thể tội phạm Chủ thể tội phạm coi chủ thể đặc biệt, người có nhiệm vụ trực tiếp cơng tác quản lý tài sản Nhà nước chủ thể tội phạm này, vậy, dáu hiệu chủ thể tội phạm yếu tố định tội bắt buộc cấu thành tội phạm Việc xác định tư cách chủ thể tội phạm việc làm xác định hành vi phạm tội Người có nhiệm vụ trực tiếp cơng tác quản lý tài sản Nhà nước người giao chiếm hữu, sử dụng số tài sản định hình thức như: trơng giữ, vận chuyển, khai thác lợi ích (giá trị sử dụng) tài sản Những người bầu cử, bổ nhiệm, ký hợp đồng Nếu không giao nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản khơng thành chủ thể tội phạm mà tuỳ trường hợp chủ thể tội thiếu trách nhiệm gây hậu nghiêm trọng quy định Điều 285 Bộ luật hình Cũng tương tự tội xâm phạm sở hữu khác, người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước người từ 14 tuổi đến 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình theo khoản Điều 144 Bộ luật hình mà khơng chịu trách nhiệm hình tội phạm quy định khoản khoản điều luật khoản tội phạm nghiêm trọng, khoản tội phạm nghiêm trọng Các dấu hiệu khách thể tội phạm Khách thể tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước tương tự tội xâm phạm sở hữu khác, tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước không xâm phạm đến quan hệ nhân thân mà xâm phạm đến quan hệ sở hữu khác với tội có tính chất chiếm đoạt người phạm tội không chiếm đoạt tài sản mà làm mất, làm hỏng gây lãng phí Đây dấu hiệu để phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước với tội tham ô, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản Các dấu hiệu mặt khách quan tội phạm a Hành vi khách quan Có thể nói người phạm tội có hành vi khách quan thiếu trách nhiệm, thân hành vi phản ảnh chất tội phạm Nhưng biểu hành vi thiếu trách nhiệm lại giống tuỳ thuộc vào nhiệm vụ giao tuỳ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể lúc xảy thiệt hại tài sản 185 Hành vi thiếu trách nhiệm công tác quản lý tài sản Nhà nước thường biểu vi phạm nguyên tắc, sách, chế độ liên quan đến việc quản lý tài sản Nhà nước như: chế độ quản lý vật tư, kho tàng; chế độ phòng cháy, chữa cháy; chế độ thu chi tiền mặt; chế độ xuất, nhập vật tư, thiết bị; chế độ bảo quản hàng hố.v.v ngun tắc, chế độ có liên quan đến việc quản lý tài sản nguyên tắc, chế độ quản lý kinh tế, nguyên tắc, chế độ hành có liên quan quản lý tài sản, nội quy quan vi phạm mà gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản trực tiếp quản lý bị coi thiếu trách nhiệm Thiếu trách nhiệm không làm làm không hết trách nhiệm giao nên gây thiệt hại tài sản, làm trịn trách nhiệm giao khơng thể gây thiệt hại Trường hợp làm hết trách nhiệm mà thiệt hại tài sản xảy khơng phải thiếu trách nhiệm họ không phạm tội dù thiệt hại tài sản nghiêm trọng nghiêm trọng Ví dụ: Nguyễn Chí K Đỗ Đức T cán Ngân hàng thương mại thành phố H có nhiệm vụ đem kg vàng thành phố Hải Dương thuê gia công đồ trang sức, đến km 72 + 900 đường 5A bị tai nạn, anh K bị chết anh T bị thương nặng bất tỉnh Do bị tai nạn nên bị kg vàng Qua điều tra quan điều tra xác định nạn xảy lỗi hoàn tồn thuộc lái xe ơtơ, cịn hai anh K T khơng có lỗi kg vàng bị Đỗ Văn H Nho Văn M người thôn Dương Thái, xã Phúc Thanh A xem tai nạn nhặt Trong trường hợp này, hai anh K T làm hết trách nhiệm giao, khơng có lỗi nên khơng bị coi thiếu trách nhiệm b Hậu Hậu tội phạm thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, ngồi khơng có thiệt hại khác Thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước giá trị tài sản bị thiệt hại hành vi thiếu trách nhiệm người có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản gây Được coi thiệt hại nghiêm trọng tài sản bị thiệt hại có giá trị từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng Thiệt hại tài sản phải hành vi thiếu trách nhiệm gây hậu tội phạm này, thiệt hại khơng phải hành vi thiếu trách nhiệm gây khơng tính để xác định hậu tội phạm Nếu thiệt hại tài sản tài sản người phạm tội trực tiếp quản lý khơng tính vào hậu hành vi thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đén tài sản mà tuỳ trường hợp bị truy cứu trách nhiệm hình tội thiếu trách nhiệm gây hậu nghiêm trọng quy định Điều 285 Bộ luật hình Nếu ngồi thiệt hại tài sản mà cịn gây thiệt hại khác thiệt hại tính mạng, sức khoẻ người khác tuỳ trường hợp cụ thể mà 186 người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình tội thiếu trách nhiệm gây hậu nghiêm trọng quy định Điều 285 Bộ luật hình Các dấu hiệu mặt chủ quan tội phạm Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước thực vô ý, cố ý tội xâm phạm sở hữu giới thiệu Các dấu hiệu vô ý phạm tội quy định Điều 10 Bộ luật hình Có hai trường hợp vơ ý phạm tội: Trường hợp thứ người phạm tội thấy trước hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, cho thiệt hại khơng xảy ngăn ngừa Người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước thường phạm tội trường hợp này; khoa học luật hình gọi trường hợp vơ ý phạm tội “vơ ý q tự tin” Trường hợp thứ hai người phạm tội khơng thấy trước hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, phải thấy trước thấy trước Khoa học luật hình gọi trường hợp vơ ý phạm tội “vơ ý cẩu thả Trường hợp vô ý thường xảy người phạm tội khơng có chức vụ mà người có quyền hạn việc quản lý tài sản như: thủ kho, thủ quỹ, vi phạm quy định quản lý tài sản như: phòng cháy, phòng nổ, phòng tiên tai, nên gây thiệt hại nghiêm trọng tài sản Nhà nước Cả hai trường hợp vô ý trên, người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước mắc phải tuỳ thuộc vào trách nhiệm họ việc quản lý tài sản hoàn cảnh cụ thể lúc xảy thiệt hại tài sản Việc xác định lỗi vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước người phạm tội bắt buộc, không bắt buộc phải xác định người phạm tội vô ý q tự tin hay vơ ý cẩu thả B CÁC TRƯỜNG HỢP PHẠM TỘI CỤ THỂ Phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước khơng có tình tiết định khung hình phạt Đây trường hợp phạm tội quy định khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, cấu thành tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước So với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa quy định khoản Điều 139 Bộ luật hình năm 1985, khoản Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 nhẹ Vì vậy, hành vi thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước xảy trước 00 ngày 1-7-2000 mà sau ngày 4-1-2000 ( ngày Chủ tịch nước cơng bố Bộ luật hình năm 1999), phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử 187 áp dụng khoản Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 người phạm tội Khi áp dụng khoản Điều 144 Bộ luật hình cần ý số điểm sau: - Giá trị tài sản bị thiệt hại từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng giá thị trường tự vào thời điểm thực hành vi phạm tội - Tài sản bị mát, hư hỏng hành vi thiếu trách nhiệm gây tài sản xác định khơng có khả tìm lại phục hồi cũ Tuy nhiên, trường hợp thiếu trách nhiệm mà để người khác chiếm đoạt tài sản sau bị phát tài sản bị chiếm đoạt thu hồi tuỳ trường hợp cụ thể người có hành vi thiếu trách nhiệm miễn truy cứu trách nhiệm hình sự, nguyên tắc hành vi thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nên hành vi thiếu trách nhiệm cấu thành tội phạm - Tài sản bị lãng phí hành vi thiếu trách nhiệm gây tài sản chi tiêu vào việc lẽ chi như: chi liên hoan, tiệc tùng, chi mức chi Việc xác định tài sản bị mát, hư hỏng lãng phí số trường hợp rành mạch tưởng, có mát lãng phí, hư hỏng ngược lại Khoản Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 tội phạm nghiêm trọng có mức cao khung hình phạt ba năm tù, nên người phạm tội 16 tuổi không bị truy cứu trách nhiệm hình Khi định hình phạt người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, Tồ án phải vào quy định định hình phạt Chương VII Bộ luật hình ( từ Điều 45 đến Điều 54) Nếu tình tiết khác mức hình phạt người phạm tội phụ thuộc vào yếu tố sau: - Người phạm tội có nhiều tình tiết tăng nặng phải bị phạt nặng người phạm tội có khơng có tình tiết tăng nặng; - Người phạm tội khơng có tình tiết giảm nhẹ phải bị phạt nặng người phạm tội có tình tiết giảm nhẹ; - Người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ phạt nhẹ người có tình tiết giảm nhẹ; - Tài sản bị thiệt hại có giá trị cao, hình phạt nặng; - Người phạm tội khắc phục phần lớn thiệt hại tài sản áp dụng hình phạt nhẹ người phạm tội khơng khắc phục khắc phục không đáng kể thiệt hại tài sản - Nếu người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, có nhân thân tốt áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ Việc áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ phải quy định Điều 31 Bộ luật hình loại hình phạt 188 Nếu khơng đủ điều kiện áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ cho người phạm tội hưởng án treo áp dụng mức thấp khung hình phạt ( sáu tháng tù) Nếu người phạm tội đáng khoan hồng chưa tới mức miến trách nhiệm hình áp dụng hình phạt cảnh cáo họ Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước thuộc trường hợp quy định khoản Điều 144 Bộ luật hình Khoản điều luật quy định trường hợp phạm tội, tài sản Nhà nước bị thiệt hại có giá trị từ 200.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng Các quan tiến hành tố tụng cần xác định giá trị tài sản bị chiếm đoạt vào thời điểm bị thiệt hại, có gía trị từ 200.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình theo khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, tất nhiên dấu hiệu khác tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước phải thoả mãn Khoản Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 tội phạm nghiêm trọng có mức cao khung hình phạt bảy năm tù, nên người phạm tội 16 tuổi không bị truy cứu trách nhiệm hình Khi định hình phạt người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, Tồ án phải vào quy định định hình phạt Chương VII Bộ luật hình ( từ Điều 45 đến Điều 54) Nếu tình tiết khác mức hình phạt người phạm tội phụ thuộc vào yếu tố sau: - Người phạm tội có nhiều tình tiết tăng nặng phải bị phạt nặng người phạm tội có khơng có tình tiết tăng nặng; - Người phạm tội khơng có tình tiết giảm nhẹ phải bị phạt nặng người phạm tội có tình tiết giảm nhẹ; - Người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ phạt nhẹ người có tình tiết giảm nhẹ; - Tài sản bị thiệt hại có giá trị cao, hình phạt nặng; - Người phạm tội khắc phục phần lớn thiệt hại tài sản áp dụng hình phạt nhẹ người phạm tội khơng khắc phục khắc phục không đáng kể thiệt hại tài sản - Nếu người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, có nhân thân tốt áp dụng mức thấp khung hình (dưới hai năm tù), không sáu tháng tù, khơng áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ Nếu có đủ điều kiện quy định Điều 60 Bộ luật hình cho người phạm tội hưởng án treo Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước thuộc trường hợp quy định khoản Điều 144 Bộ luật hình 189 Khoản điều luật quy định trường hợp phạm tội, tài sản Nhà nước bị thiệt hại có giá trị từ 500.000.000 đồng trở lên Các quan tiến hành tố tụng cần xác định giá trị tài sản bị chiếm đoạt vào thời điểm bị thiệt hại, có gía trị từ 500.000.000 đồng trở lên người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình theo khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, tất nhiên dấu hiệu khác tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước phải thoả mãn Khoản Điều 144 Bộ luật hình năm 1999 tội phạm nghiêm trọng có mức cao khung hình phạt mười lăm năm tù, nên người phạm tội từ đủ 14 tuổi đến 16 tuổi bị truy cứu trách nhiệm hình Khi định hình phạt người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước khoản Điều 144 Bộ luật hình sự, Toà án phải vào quy định định hình phạt Chương VII Bộ luật hình ( từ Điều 45 đến Điều 54) Nếu tình tiết khác mức hình phạt người phạm tội phụ thuộc vào yếu tố sau: - Người phạm tội có nhiều tình tiết tăng nặng phải bị phạt nặng người phạm tội có khơng có tình tiết tăng nặng; - Người phạm tội khơng có tình tiết giảm nhẹ phải bị phạt nặng người phạm tội có tình tiết giảm nhẹ; - Người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ phạt nhẹ người có tình tiết giảm nhẹ; - Tài sản bị thiệt hại có giá trị cao, hình phạt nặng; - Người phạm tội khắc phục phần lớn thiệt hại tài sản áp dụng hình phạt nhẹ người phạm tội không khắc phục khắc phục không đáng kể thiệt hại tài sản - Nếu người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, có nhân thân tốt áp dụng mức thấp khung hình phạt (dưới bảy năm tù), không hai năm tù Việc cho người phạm tội hưởng án treo phải thận trọng, tội phạm nghiêm trọng Hình phạt bổ sung người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước Ngoài hình phạt chính, người phạm tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước cịn bị cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý tài sản Nhà nước từ năm đến năm năm Hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý tài sản Nhà nước áp dụng người phạm tội có chức vụ quản lý tài sản thiếu trách nhiệm việc quản lý tài sản nên gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản trực tiếp quản lý Nếu người có chức vụ quản lý tài sản khơng phải thiếu trách nhiệm việc quản lý tài sản khơng áp dụng hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý tài sản họ 190 13 TỘI VÔ Ý GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN (ĐIỀU 145) Điều luật không miêu tả hành vi vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản, vào quy định pháp luật khoa học luật hình thì: Vơ ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản hành vi người thấy trước hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản, cho thiệt hại khơng xảy ngăn ngừa được, khơng thấy trước hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản,mặc dù phải thấy trước thấy trước Nếu tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước người phạm tội người có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản bị thiệt hại, tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản người phạm tội khơng có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản bị thiệt hại Tài sản bị thiệt hại tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước tài sản Nhà nước, cịn tài sản bị thiệt hại tội vơ ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản tài sản công dân, tổ chức xã hội, tổ chức nước ngồi khơng phải tài sản Nhà nước Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản quy định Điều 145 Bộ luật hình tội dược nhập từ tội vơ ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa quy định tạ Điều 140 tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản công dân quy định Điều 161 Bộ luật hình năm 1985 Nói chung tội phạm khơng có so với hai tội quy định Bộ luật hình năm 1985 Tuy nhiên, Điều 145 Bộ luật hình năm 1999 quy định cụ thể tài sản bị thiệt hại nghiêm trọng tài sản có giá trị từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng A CÁC DẤU HIỆU CƠ BẢN CỦA TỘI PHẠM Các dấu hiệu chủ thể tội phạm Cũng tương tự tội xâm phạm sở hữu khác, người phạm tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản người phải đủ 16 tuổi trở lên bị truy cứu trách nhiệm hình tội phạm này, tội phạm khoản khoản tội phạm nghiêm trọng ( khoản điều luật có mức cao khung hình phạt hai năm tù, cịn khoản điều luật có mức hình phạt khung hình phạt ba năm tù) Khác với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, chủ thể tội phạm chủ thể đặc biệt chủ thể tội phạm chủ thể bất kỳ, người có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản Các dấu hiệu khách thể tội phạm Khách thể tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản tương tự tội xâm phạm sở hữu khác, tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng 191 đến tài sản không xâm phạm đến quan hệ nhân thân mà xâm phạm đến quan hệ sở hữu khác với tội có tính chất chiếm đoạt người phạm tội không chiếm đoạt tài sản mà làm mất, làm hỏng tài sản Nếu xét tài sản bị thiệt hại tương tự tài sản bị mát, hư hỏng tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, khác chỗ tội huỷ hoại cố ý làm hư hỏng tài sản hành vi gây thiệt hại cố ý tội thiếu trách nhiệm gây thiệt nghiêm trọng đén tài sản Nhà nước, hành vi gây thiệt hại người có trách nhiệm trực tiếp quản lý tài sản tài sản bị thiệt hại tài sản Nhà nước Trong tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản có trường hợp tài sản bị thiệt hại tài sản Nhà nước khơng phải người có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản gây Các dấu hiệu mặt khách quan tội phạm a Hành vi khách quan Hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản người phạm tội thực tương đối đa dạng, vừa hành động, vừa không hành động Nếu xét hành vi không xét đến yếu tố lỗi hành vi gây thiệt hại đến tài sản tương tự hành vi tội huỷ hoại làm hư hỏng tài sản ( bị đốt cháy, bị mất, bị hư hỏng ) Thông thường, người phạm tội vô ý gây thiệt hại đến tài sản vi phạm thể lệ, quy tắc sinh hoạt xã hội mà biết không xử người phạm tội Ví dụ: Trong khu vực trạm bán xăng, có biển báo cấm lửa, vào mua xăng, Bùi Xuân B hút thuốc lá, nhân viên bán xăng yêu cầu B tắt thuốc lá, B cầm điều thuốc cháy dở ném đi, khơng may lại trúng vào bình xăng bơm xăng xe anh Phan Văn H làm xe anh H bốc cháy gây thiệt hại 60.000.000 đồng gây bỏng nặng cho chị Trần Thị X có tỷ lệ thương tật 31% Trong trường hợp B khơng bị truy cứu trách nhiệm hình tội vô ý gây thiệt hại đến tài sản, mà cịn bị truy cứu trách nhiệm hình tội vơ ý gây thương tích cho sức khoẻ người khác vi phạm quy tắc hành quy định Điều 109 Bộ luật hình b Hậu Hậu tội phạm thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản, ngồi khơng có thiệt hại khác Thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản giá trị tài có giá trị từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng Thiệt hại tài sản phải hành vi vơ ý người phạm tội gây hậu tội phạm này, thiệt hại khơng phải hành vi vơ ý người phạm tội gây khơng tính để xác định hậu tội phạm Nếu ngồi thiệt hại tài sản mà cịn gây thiệt hại khác thiệt hại tính mạng, sức khoẻ người khác tuỳ trường hợp cụ thể mà 192 người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình tội vơ ý làm chết người tội vô ý gây thương tích gây tổn đến sức khoẻ người khác Các dấu hiệu mặt chủ quan tội phạm Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản thực vô ý Cũng tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước, vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản gồm hai trường hợp: Vơ ý q tự tin vơ ý cẩu thả B CÁC TRƯỜNG HỢP PHẠM TỘI CỤ THỂ Phạm tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản khơng có tình tiết định khung hình phạt Đây trường hợp phạm tội quy định khoản Điều 145 Bộ luật hình sự, cấu thành tội vơ ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản So với tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa quy định Điều 140 Bộ luật hình năm 1985, khoản Điều 145 Bộ luật hình năm 1999 nhẹ Vì vậy, hành vi vơ ý gây thiệt hại đến tài sản xã hội chủ nghĩa từ 50.000.000 đồng dén 500.000.000 đồng xảy trước 00 ngày 1-7-2000 mà sau ngày 4-1-2000 ( ngày Chủ tịch nước cơng bố Bộ luật hình năm 1999), phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử áp dụng khoản Điều 145 Bộ luật hình năm 1999 người phạm tội Nếu giá trị tài sản bị thiệt hại từ 500.000.000 đồng trở lên phải áp dụng khoản Điều 145 Bộ luật hình Khoản Điều 145 Bộ luật hình năm 1999 tội phạm nghiêm trọng có mức cao khung hình phạt hai năm tù, nên người phạm tội 16 tuổi khơng bị truy cứu trách nhiệm hình Khi định hình phạt người phạm tội vơ ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản khoản Điều 145 Bộ luật hình sự, Tồ án phải vào quy định định hình phạt Chương VII Bộ luật hình ( từ Điều 45 đến Điều 54) Nếu tình tiết khác mức hình phạt người phạm tội phụ thuộc vào yếu tố sau: - Người phạm tội có nhiều tình tiết tăng nặng phải bị phạt nặng người phạm tội có khơng có tình tiết tăng nặng; - Người phạm tội khơng có tình tiết giảm nhẹ phải bị phạt nặng người phạm tội có tình tiết giảm nhẹ; - Người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ phạt nhẹ người có tình tiết giảm nhẹ; - Tài sản bị thiệt hại có giá trị cao, hình phạt nặng; - Người phạm tội khắc phục phần lớn thiệt hại tài sản áp dụng hình phạt nhẹ người phạm tội không khắc phục khắc phục không đáng kể thiệt hại tài sản 193 - Nếu người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, có nhân thân tốt áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ Việc áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ phải quy định Điều 31 Bộ luật hình loại hình phạt Nếu khơng đủ điều kiện áp dụng hình phạt cải tạo khơng giam giữ cho người phạm tội hưởng án treo áp dụng mức thấp khung hình phạt ( ba tháng tù) Nếu người phạm tội đáng khoan hồng chưa tới mức miến trách nhiệm hình áp dụng hình phạt cảnh cáo họ Trong trường hợp hình phạt cảnh cáo hình phạt nhẹ điều luật Vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản thuộc trường hợp quy định khoản Điều 145 Bộ luật hình Khoản điều luật có tình tiết định khung hình phạt, giá trị tài sản bị thiệt hại từ 500.000.000 đồng trở lên Việc xác định giá trị tài sản từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng quy định khoản điều luật từ 500.000.000 đồng trở lên quy định khoản điều luật giá trị vào thời điểm xảy vụ án (từ thực hành vi phạm tội) Một số điểm cần ý áp dụng Bộ luật hình năm 1999 tội xâm phạm sở hữu Các quy định tội xâm phạm sở hữu quy định chương XIV Bộ luật hình năm 1999 nói chung nặng tội xâm phạm sở hữu công dân nhẹ tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa quy định Bộ luật hình năm 1985 Do đó, chủ yếu áp dụng quy định Bộ luật hình năm 1999 để truy cứu trách nhiệm hình tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa quy định Bộ luật hình năm 1985 mà hành vi phạm tội thực trước 00 ngày 1-7-2000 Các tình tiết yếu tố định tội vào tình tiết làm giảm loại trừ trách nhiệm hình cho người phạm tội áp dụng hành vi thực trước 00 ngày 1-7-2000 Ví dụ: Trước 00 ngày 1-7-2000 mà trộm cắp 500.000 đồng không bị coi tội phạm Đối với tội có quy định giá trị tài sản truy cứu trách nhiệm hình sự, người phạm tội chuẩn bị phạm tội phạm tội chưa đạt vào trường hợp cụ thể để xác định bị cáo phạm tội theo khoản điều luật, điều khoản Bộ luật hình quy định tội phạm nghiêm trọng đặc biệt nghiêm trọng người phạm tội phải bị truy cứu trách nhiệm hình hành vi chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt mà không xác định giá trị tài sản định chiếm đoạt phải bị truy cứu theo khoản điều luật tương ứng Trong trường hợp Bộ luật hình năm 1985 quy định hai tội giống (trộm cắp tài sản xã hội chủ nghĩa trộm cắp tài sản công dân), Bộ luật hình năm 1999 quy định tội ( trộm cắp tài sản) mà hành vi 194 phạm tội thực trước 00 ngày 1-7-2000 sau 00 ngày 1-72000 phát xử lý cần ý: - Nếu giá trị tài sản bị chiếm đoạt cộng chung không làm vượt khung hình phạt tương xứng áp dụng kung hình phạt tương ứng Bộ luật hình năm 1999 để xét xử bị cáo Vị du: A trộm cắp tài sản xã hội chủ nghĩa 10.000.000 đồng, trộm cắp tài sản công dân 14.000.000 đồng, cộng chung 24.000.000 đồng thuộc trường hợp quy định khoản Điều 138 Bộ luật hình năm 1999 áp dụng khoản Điều 138 để xét xử bị cáo - Nếu giá trị tài sản bị chiếm đoạt cộng chung làm vượt khung hình phạt tương xứng áp dụng Bộ luật hình năm 1999 tội xâm phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa tội xâm phạm tài sản cơng dân áp dụng Bộ luật hình năm 1985 Trong trường hợp phải tuyên bố bị cáo phạm hai tội tổng hợp hình phạt Ví dụ: A phạm tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa với giá trị 150.000.000 đồng lừa đảo chiếm đoạt tài sản công dân 100.000.000 đồng, cộng chung thành 250.000.000 đồng thuộc trường hợp quy định khoản Điều 139 Bộ luật hình năm 1999 nên Tồ án khơng thể áp dụng khoản Điều 139 Bộ luật hình năm 1999 bị cáo mà áp dụng khoản Điều 139 Bộ luật hình năm 1999 để xét xử bị cáo tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản áp dụng khoản Điều 157 Bộ luật hình năm 1985 để xét xử bị cáo tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản cơng dân tổng hợp hình phạt theo Điều 41 Bộ luật hình năm 1985 - Nếu giá trị tài sản bị chiếm đoạt thuộc trường hợp quy định hai khung hình phạt khác mà cộng lại thuộc trường hợp quy định khung hình phạt mà bị cáo phạm áp dụng khung hình phạt tương ứng Bộ luật hình năm 1999 để xét xử bị cáo Ví dụ: A lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt 50.000.000 đồng cơng dân lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt 140.000.000 đồng tài sản xã hội chủ nghĩa, cộng chung thành 190.000.000 thuộc trường hợp quy định khoản Điều 140, áp dụng khoản Điều 140 để xét xử bị cáo Trường hợp vào giá trị tài sản thuộc trường hợp quy định khoản điều luật, có tình tiết quy định khoản khoản điều luật mà tình tiết quy định khơng áp dụng điều khoản Bộ luật hình năm 1999 có tình tiết định khung hình phạt để xét xử bị cáo Ví dụ: A, B, C cưỡng đoạt 40.000.000 đồng trước 00 ngày 1-7-2000 thuộc trường hợp có tổ chức quy định điểm a khoản Điều 135 Bộ luật hình năm 1999, tình tiết phạm tội có tổ chức tình tiết Nên bị cáo bị xét xử theo khoản Điều 135 Các tình tiết gây hậu nghiêm trọng, nghiêm trọng đặc biệt nghiêm trọng khơng phải tình tiết điều khoản Bộ luật hình năm 1985 có quy định gây hậu nghiêm trọng đặc biệt nghiêm trọng, áp dụng tình tiết cần phải vào tình hình cụ thể 195 hậu hành vi phạm tội bị cáo gây để xác định hậu nghiêm trọng, nghiêm trọng đặc biệt nghiêm trọng Các tình tiết gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe người khác mà tỷ lệ thương tật từ 11% đến 30%; từ 31% đến 60%; từ 61% trở lên coi tình tiết điều khoản tương ứng Bộ luật hình năm 1985 khơng quy định gây thương tích gây thương tích nặng, quy định hành để tẩu thoát Nếu điều khoản Bộ luật hình năm 1985 quy định gây thương tích gây thương tích nặng, tỷ lệ thương tật nêu khơng coi tình tiết mà tuỳ trường hợp cụ thể, Tồ án xác định trường hợp phạm tội cụ thể bị cáo Ví dụ: điểm c khoản Điều 129 Bộ luật hình năm 1985 quy định: gây thương tích nặng, gây tổn hại nặng cho sức khoẻ coi trường hợp gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe người khác mà tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60% tương ứng với tình tiết gây thương tích nặng gây tổn hại nặng đến sức khoẻ Bộ luật hình năm 1985 khơng quy định trường hợp gây thương tích gây tổn hại nặng cho sức khỏe người khác, lại quy định "phạm tội trường hợp đặc biệt nghiêm trọng", vậy, gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe người khác mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên phải coi trường hợp đặc biệt nghiêm trọng Do đó, điều khoản Bộ luật hình năm 1985 có quy định tình tiết "phạm tội trường hợp đặc biệt nghiêm trọng" mà điều khoản tương ứng Bộ luật hình năm 1999 có quy định tình tiết "gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe người khác mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên" áp dụng Bộ luật hình năm 1999 để xét xử bị cáo Đối với tội chiếm giữ trái phép tài sản, khơng coi tình tiết dấu hiệu định tội quy định khoản Điều 141 tình tiết mới, tình tiết cụ thể hoá quy định Điều 136 Điều 159 Bộ luật hình năm 1985 10 Hình phạt bổ sung tội xâm phạm sở hữu quy định chương XIV Bộ luật hình năm 1999 coi hình phạt nhẹ so với hình phạt bổ sung quy định Điều 142 Điều 163 Bộ luật hình năm 1985, hình phạt bổ sung quy định tội quy định mở ( ), tức Tồ án áp dụng khơng áp dụng Một số loại hình phạt khơng cịn quy định số tội Ví dụ: Hình phạt quản chế không áp dụng người phạm tội trộm cắp HẾT