ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XHANV CHUYÊN ĐỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Biên soạn: TS Đồn Nam Hƣơng TP Hồ Chí Minh 2007 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU PHẦN NỘI DUNG Phần I: SỰ HÌNH THÀNH CHÍNH SÁCH XÃ HỘI, VỊ TRÍ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU BỘ MÔN KHOA HỌC NÀY I QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH CHÍNH SÁCH XÃ HỘI II VỊ TRÍ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Phần II: CHÍNH SÁCH XẴ HỘI LÀ GÌ, CHỨC NĂNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN cứu CHÍNH SÁCH XÃ HỘI I CHÍNH SÁCH XÃ HỘI LÀ GÌ? II CHỨC NĂNG CỦA CHÍNH SÁCH XÃ HỘI III PHƢƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 10 Phần III: MỘT SỐ LÝ THUYẾT VỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 13 I.KHÁI NIỆM 13 II MỘT SỐ KHUYNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU CHỦ YÊU 14 III CHÍNH TRỊ VÀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 15 PHẦN IV: CƠ CẤU VÀ HỆ THỐNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 16 I BA MÔ THỨC CƠ BẢN CỦA HỆ THỐNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 16 II MỘT SỐ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI CỤ THỂ 18 III CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VỀ VẤN ĐỀ TỆ NẠN XÃ HỘI: 21 Phần V: CHÍNH SÁCH XÃ HỘI CƠNG TÁC XẪ HỘI 23 I SỰ HÌNH THÀNH CƠNG TÁC XÃ HỘI 23 II ĐỊNH NGHĨA CÔNG TÁC XÃ HỘI 25 III NHỮNG NGUYÊN TAC VÀ CHỨC NĂNG CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI 26 Phần VI: CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VÀ PHÁP LUẬT 29 I CHÍNH SÁCH XÃ HỘI - CƠNG BANG XÃ HỘI - PHÁP LUẬT 29 II PHÁP LUẬT VỚI TƢ CÁCH LÀ HẠT NHÂN CỦA CHÍNH SÁCH XÃ HỘI TRONG VIỆC ĐẢM BẢO CƠNG BẰNG XÃ HỘI 30 PHẦN MỞ ĐẦU Thuật ngữ sách xã hội (social policy) - thuật ngữ khoa học Việt Nam Thuật ngữ sách xã hội xuất đời sống khoa học xã hội khoa học quản lý nƣớc ta chƣa lâu, vào khoảng thời gian chuyển tiếp thập niên 70 sang thập niên 80, bạn đọc Việt Nam làm quen với thuật ngữ qua thông tin khoa học sách xã hội nƣớc hệ thống xã hội chủ nghĩa Đông Âu Liên Xô (cũ), nơi mà khái niệm sách xã hội đƣợc sử dụng thảo luận rộng rãi thập niên 70 trƣớc đó, tùy quốc gia khác Ngày quen thuộc với thuật ngữ sách xã hội, nhƣng việc sử dụng thuật ngữ trở nên phổ biến từ năm 1986 vào Văn kiện thức Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ sáu Khái niệm sách xã hội có nguồn gốc địa lý lịch sử tƣơng đối lâu đời từ truyền thống khoa học xã hội Tây Au kỷ XIX Chính sách xã hội đời không gian xã hội đặc thù: công nghiệp hố tƣ chủ nghĩa Au - Mỹ Chính sách xã hội “cuộc cách mạng thầm lặng” kỷ XIX đầy biến động, cơng phát triển tiến xã hội Chính sách xã hội ngành khoa học trẻ, có nguồn gốc từ khoa học nhà nƣớc - lĩnh vực phát triển Đức Mỹ kỷ XIX, có tiền đề từ phát triển mạnh mẽ từ xã hội công nghiệp tƣ chủ nghĩa Tây Au kỷ Cùng với đời phát triển ngành khoa học lĩnh vực khác nhau, sách xã hội đời nhƣ tất yếu lịch sử, nhằm tác động giải vấn đề xã hội nảy sinh xã hội cơng nghiệp, với ba khuynh hƣớng hình thành nên ngành khoa học xã hội mới, sách xã hội coi phận tri thức hay chuyên ngành xã hội học Chính sách xã hội cịn có mối liên hệ chặt chẽ với ngành công tác xã hội (social work) ngành khoa học khác Là ngành khoa học phát triển, sách xã hội đời xã hội công nghiệp, đồng thời thực nhiệm vụ to lớn xã hội đại, nghiên cứu giải vấn đề xã hội nảy sinh, xác lập công xã hội, hƣớng tới ổn định trị, phát triển kinh tế tiến xã hội Chính sách xã hội sách nhà nƣớc, nhà nƣớc, mà nguyên tắc cao hệ thống sách mang tầm quốc sách hàng đàu quốc gia, thề trình độ văn minh chế độ xã hội Chính sách xã hội lấy cá nhân, ngƣời, nhóm ngƣời, cộng đồng ngƣời làm đối tƣợng tác động Trong trinh thực hiện, sách xã hội hƣớng tới tạo may đồng cho thành viên xã hội, đồng thời kề thừa nhƣng giá trị văn hóa trryền thơng nhân văn dân tộc Chính sách xã hội có mối quan hệ biện chứng với hệ thơng sách khác nhà nƣớc, đặc biệt sách phát triển kinh tế, vừa hệ quả, đồng thời động lực phát triển kinh tế-xã hội PHẦN NỘI DUNG Phần I: SỰ HÌNH THÀNH CHÍNH SÁCH XÃ HỘI, VỊ TRÍ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU BỘ MÔN KHOA HỌC NÀY I QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Có số quan điểm cho sách xã hội phận tri thức xã hội học số ngành khoa học xã hội khác Vì sách xã hội có nguồn gốc từ cách mạng công nghiệp Tây Âu: Thế kỷ XIX cách mạng công nghiệp đƣa đến thay đổi lớn lao xã hội Từ hỗn độn xã hội thời trung cổ hình thành nên giới mới, nảy sinh điều lạ chƣa thấy lịch sử ngƣời Đó sản phẩm mới, tƣ tƣởng mới, văn hoá lối sơng mới, câu trúc xã hội mới, tóm lại sản phẩm vật chất, xã hội tinh thần Cuộc cách mạng công nghiệp tây Âu không mang lại tiến kinh tế xã hội, cịn gây vơ vàn vân đề làm chấn động xã hội Cùng với phát triển sản xuất công nghiệp, xã hội Tây Âu hình thành thị lớn, khu cơng nghiệp khổng lồ thu hút lao động từ nông thôn thành thị Những biến động xã hội với di dân lớn vùng lãnh thổ tác động mạnh mẽ tới đời sống cộng đồng dân cƣ, tập đoàn giai cấp, giai tầng xã hội: + Thứ ngƣời Tây Âu kỷ XIX bị tách khỏi hình thức sông cũ Những dân cƣ xã hội đô thị vừa bị tách khỏi quan hệ gia đình để trở thành ngƣời kiếm sống riêng lẻ Những quan hệ truyền thống nhƣ họ hàng, thân thích, ruột thịt, hàng xóm láng giềng bị tan biến dần hình thức kiếm sống họ + Thứ hai hình thức lao động họ thay đổi, trƣớc lao động thủ cơng, cơng nghiệp; cịn ngày lao động công nghiệp Trong lao động nông nghiệp thủ công trƣớc ngƣời lao động từ đầu đến cuối để tạo sản phẩm Ngày với lao động cơng nghiệp (q trình xã hội hoá cao) ngƣời phải làm phần cơng việc q trình tạo sản phẩm, chí họ khơng biết khơng có liên hệ với sản phẩm làm (sản phẩm anh làm nhƣng lại anh) + Thứ ba gia đình xã hội cơng nghiệp khơng cịn giữ chức giáo dục hàng đầu mà nhà trƣờng hay nơi đào tạo ngành nghề lại quan trọng hoạt động kiếm sống tƣơng lai ngƣời Sự đào tạo, giáo dục phƣơng diện đa dạng, khía cạnh tồn diện bị hạn chế mà trọng việc đào tạo chuyên sâu, hƣớng tới chức riêng biệt + Thứ tƣ trình diễn biến sống sinh hoạt ngƣời dẫn đến thay đổi lớn: việc chăm sóc y tế tốt hơn, tuổi thọ trung bình cao hơn, đồng thời sống ngƣời diễn phân chia giai đoạn khác trƣớc Cuộc đời tập trung xoay quanh lao động kiếm sống chuyên nghiệp (bán sức lao động để kiếm sống) lao động kiếm sống tuổi trẻ để chuẩn bị cho tuổi già Nhƣ đồng thời với quan hệ gia đình bị suy yếu nên ngƣời già lâm vào quan hệ khó khăn, họ khơng cịn ý nghĩa, vai trị xã hội nữa, gia đình khơng thể hỗ trợ đƣợc cho họ Cùng với đời sống tuổi già vô số tƣợng xã hội khác nhƣ thất nghiệp, rủi ro, khốn khó xuất ngày nhiều Điều dẫn đến việc phải thực số trợ giúp, bảo hiểm xã hội nhằm giúp đỡ cho ngƣời già, suy yếu, thiệt thịi Nói tóm lại biến đổi xun suốt thâm nhập xã hội khiến cho ngƣời trở nên tự tin, cảm thây khơng an tồn, tâm thiên bi quan, phó mặc cho số phận Ngoài Tây Âu quan hệ xã hội trƣớc chủ yếu đặc trƣng tin cậy lẫn nhau, bổn phận mang tính đạo đức Cịn bây giờ, quan hệ đƣợc điều chỉnh chủ yếu thông qua pháp luật Cùng với yếu tố vấn đề bao trùm xã hội Tây Âu “vấn đề công nhân” (trong tài liệu đƣơng thời ngƣời ta hay viết vấn đề xã hội vấn đề công nhân) tức tồn giai cấp lao động công nghiệp —là hai nhân vật chủ yếu tạo nên sức cạnh tranh xã hội tƣ - song giai cấp vô sản lại bị đẩy vào hồn cảnh lao động sinh hoạt khơn đến mức đe doạ tồn xã hội sinh họ Từ thực tế xã hội đó, giới trí thức tìm lời giải đáp cho vân đề Có ba khuynh hƣớng quan trọng, mang tầm vóc lịch sử liên quan đến lĩnh vực mà quan tâm: Thứ nhất, yêu cầu phải hình thành ngành khoa học, giải thích vấn đề xã hội nảy sinh xã hội công nghiệp, nhằm bênh vực ngƣời, nhằm trả lại niềm tin, lạc quan ngƣời xã hội, ngành khoa học xã hội học Mục đích làm cơng cụ để nhận thức cách thực chứng vận động xã hội đại, từ tìm cách chữa trị bệnh tật xã hội Thứ 2, số ngƣời (bắt nguồn từ môn học nhà nƣớc - lĩnh vực phát triển Đức) nêu lên khái niệm sách xã hội nhƣ lĩnh vực nghiên cứu đặc thù sách Nhà nƣớc nhằm giải “vấn đề xã hội” thời đại Thứ ba,khuynh hƣớng hình thành phát triển mạnh Anh Mỹ vào công việc thực tế cụ thể, chủ trƣơng trực tiếp với giới cần lao, tìm hiểu giúp đỡ cá nhân, gia đình, khu xóm, nhằm cải thiện bƣớc hồn cảnh sống họ, ngành công tác xã hội Ba khuynh hƣớng tƣơng đối độc lập song lại có quan hệ khăng khít với nhau, chúng nảy sinh thực tế lịch sử Để giải vân đề thuộc ba khuynh hƣớng chắn phải có liên quan mật thiết với Điều kiện kinh tế xã hội Phƣơng Đơng có nhiều nét khác hẳn với xã hội Phƣơng Tây, việc hình thành phát triển sách xã hội Phƣơng Đơng mang nét đặc thù riêng Trƣớc hết tính cộng đồng công xã nông thôn, nhờ kết cấu chặt chẽ luật lệ mà dễ dàng huy động lực lƣợng xã hội cho việc phục vụ phát triển đất nƣớc thực thi nghĩa vụ, đạo đức công dân Ảnh hƣởng tƣ tƣởng Nho giáo, Phật giáo tới việc thực sách xã hội Xã hội Phƣơng Đông coi trọng lễ giáo quản lý xã hội Họ thƣờng nhấn mạnh việc lễ trị nhiều pháp trị Tinh thần nhân đạo, trách nhiệm tình u thƣơng ln sở gắn liền với q trình phát triển sách xã hội Chính sách xã hội Việt Nam có nét mang truyền thống phƣơng Đơng đồng thời có nét đặc thù xã hội Việt Nam II VỊ TRÍ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Chính sách xã hội đƣợc hình thành từ lâu đời phát triển nhiều quốc gia giới Nó có vị trí quan trọng hệ thống tri thức khoa học nói chung, nhƣ hoạt động thực tiễn ngƣời Với tƣ cách ngành khoa học hệ thông tri thức khoa học xã hội sách xã hội có mối quan hệ đặc biệt với khoa học trị, khoa học quản lý, khoa học kinh tế, xã hội học, trị xã hội, luật học, dân tộc học, nhân chủng học nghiên cứu sách xã hội học địi hỏi kiến thức nhiều ngành khoa học phận kiến thức khoa học xã hội nói trên, đồng thời tác động góp phần hồn thiện tri thức khoa học ấy: Xã hội ngày phát triển nhu cầu hoạt động ngƣời đa dạng, phong phú, đồng thời nảy sinh nhiều vấn đề xã hội phức tạp Cho nên việc nghiên cứu sách xã hội trở nên bách, mục tiêu gần giảm bớt vấn đề phức tạp, hƣớng tới công xã hội chừng mực định, mục tiêu xa tiến tới thoả mãn nhu cầu ngày tăng, cho phát triển toàn diện cá nhân ngƣời xã hội Các nhà khoa học giới dầy công nghiên cứu xây dựng hệ thống lý thuyết trị xã hội “social Policy ” lý thuyết vấn đề xã hội (Social Problems) nhiều trƣờng đại học Mỹ, Anh, Pháp Thái Lan, Philipin “những vấn đề xã hội” vào chƣơng trình giảng dạy, đào tạo sau đại học Trong hoạt động thực tiễn rõ ràng sách xã hội tác động mạnh mẽ vào trình phát triển kinh tế xã hội Chính sách xã hội phản ánh thực khách quan, đời sống xã hội, phù hợp với đặc điểm, điều kiện kinh tế, trị, xã hội giai tầng lịch sử góp phần giải có hậu vấn đề xã hội nảy sinh Ngƣợc lại sách bảo thủ, không nắm bắt kịp với vấn đề xã hội diễn ra, không phản ánh thực trạng đời sông nhân dân gây hiệu nghiêm trọng, làm tăng tính phức tạp địi sống xã hội Quá trình phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam mặt lý luận nhƣ hoạt động thực tiễn - sách xã hội ln vị trí trung tâm Rút học kinh nghiệm từ nƣớc anh em, mục đích cao phục vụ ngƣời lao động, phát triển đất nƣớc Ngay từ Đại hội Đảng lần thứ VI khẳng định: “Chính sách xã hội nhằm phát huy khả ngƣđi, lấy việc phục vụ ngƣời làm mục đích cao nhất” Nhƣ vậy, việc nghiên cứu tìm hiểu sách xã hội nhiệm vụ vừa vừa cấp bách, nhà quản lý, lãnh đạo mà ngƣời làm công tác khoa học, nhà xã hội học, công tác xã hội Đứng trƣớc vấn đề thời đại nay, thời đại hậu công nghiệp khoa học kỹ thuật, sách xã hội khoa học thiết thực động lực mạnh mẽ thúc đẩy phát triển tiến xã hội Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật, Hà nội 1987, tr 221 Phần II: CHÍNH SÁCH XẴ HỘI LÀ GÌ, CHỨC NĂNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu CHÍNH SÁCH XÃ HỘI I CHÍNH SÁCH XÃ HỘI LÀ GÌ? Chính sách xã hội chịu ảnh hƣởng mạnh mẽ tiến trình lịch sử xã hội giai đoạn, môi trƣờng xã hội nhƣ yếu tố dân số, văn hoá, chuẩn mực thực tiễn sách xã hội khác từ nƣớc ngày qua nƣớc khác, từ vùng qua vùng khác Điều có nghĩa khơng nên khơng thể tìm kiếm định nghĩa tối hậu, bất biến sách xã hội nhƣ tìm kiếm loại trừ lẫn định nghĩa Điều quan trọng ta xem xét chúng khung cảnh nghiên cứu cụ thể, trọng đến góp chúng làm cho sách xã hội thêm phong phú, nhiều vẻ Một Số định nghĩa sách xã hộỉ + V.Z Ro-go-vin cho rằng: “Chính sách xã hội lĩnh vực tri thức xã hội học, nghiên cứu hệ thông trình xã hội, định hoạt động sống ngƣời xã hội, xét theo khả tác động, quản lý đến q trình Có đầy đủ sở để xem xét sách xã hội nhƣ hoà quyện khoa học thực tiễn, nhƣ phân tích phức hợp, dự báo quan hệ, trình xã hội vận động thực tiễn tri thức thu nhận đƣợc nhằm mục đích quản lý q trình quan hệ ấy.2 V.Z.Rogovin, Chính sách xã hội ƣong xã hội xã hội chủ nghĩa phát triển, Matxcơva, 1980, tr10 -11, dịch Thông tin khoa học xã hội + Còn theo Giáo sƣ G.Winkler, nguyên viện trƣởng Viện xã hội học sách xã hội (thuộc Cộng hồ dân chủ Đức cũ) cho rằng: “Chính sách xã hội tổng hoà biện pháp phƣơng pháp Đảng, giai cấp công nhân, Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa, liên hợp cơng đồn, đảng phải tổ chức trị khác, nhằm tiếp tục xây dựng quan hệ xã hội phục vụ cho yêu cầu lợi ích giai cấp công nhân, giai cấp nông dân tập thể, tri thức ngƣời lao động khác”.3 Tạp chí Xã hội học Chính sách xã hội, số 2, 1982, tr 1-21 + Theo quan điểm G.Winler sách xã hội đề cập đến phát triển quan hệ xã hội với tƣ cách quan hệ giai cấp, tầng lớp nhóm xã hội q trình xích lại gần Chính sách xã hội, sách kinh tế, sách văn hố, sách dân tộc khơng tách rời + Theo quan điểm giáo sƣ Anthoay Giddens nhà xã hội học Mỹ sách xã hội “sự nghiên cứu có hiệu xã hội học, khoa học trị khoa học kinh tế, đƣợc chờ đợi nhằm biến đổi hoạch định sách phủ dẫn đến tiến xã hội thịnh vƣợng kinh tế Mối quan hệ nghiên cứu sách đƣợc xem nhƣ cơng cụ, phƣơng tiện nhằm mục đích thực tế kiểm soát tổ chức xã hội biến đổi xã hội cách có hiệu quả”.4 Trong “Lý thuyết xã hội xã hội học đại”, Nxb KHXH, HN, 1980 Nhƣ coi sách xã hội tổng hợp phƣơng thức, biện pháp Nhà nƣớc, đảng phái tổ chức trị khác nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất tinh thần nhân dân phù hợp với trình độ phát triển đất nƣớc kinh tế, văn hoá, xã hội Chính sách xã hội cụ thể hoá thể chế hoá pháp luật chủ trƣơng, đƣờng lối Đảng Nhà nƣớc Ở nƣớc ta sách xã hội thƣờng đƣợc nhìn nhận hai cấp độ Thứ nhất, theo nghĩa hẹp sách xã hội cho nhóm lao động xã hội gọi “đối tƣợng sách” “đối tƣợng xã hội” Thứ hai, theo nghĩa rộng bao hàm sách giai cấp, sách tầng lớp, nhóm xã hội lớn nhƣ niên, trí thức, sách dân tộc, tơn giáo Vậy định nghĩa sách xã hội nhƣ sau: “Chính sách xã hội tác động nhà nƣớc vào việc phân phối ổn định hồn cảnh sống cho ngƣời thuộc nhóm xã hội khác lĩnh vực thu nhập, việc làm, sức khoẻ, nhà giáo dục sở mở rộng, bình đằng cổng xã hội bổi cảnh lịch sử cấu trúc xã hội định Từ phân tích ta rút đối tƣợng nghiên cứu sách xã hội nghiên cứu quan hệ xã hội sở quan hệ ấm mà nảy sinh “vấn đề xã hội” mục đích khơng ngồi việc làm cho xã hội ổn định phát triển tiến Vì vậy, nghiên cứu sách xã hội cần lý giải đƣợc nội dung sau: - Tổ chức trị đặt sách xã hội sách xã hội ln thể chất trị xã hội - Mục đích sách xã hội: Mục đích chung, mục đích riêng, mục đích cho ngành, lĩnh vực - Nội dung sách bao gồm gì? - Mục đích, nội dung dựa quan điểm nào? II CHỨC NĂNG CỦA CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Chức nhận thức Chính sách xã hội với nhiệm vụ khám phá quy luật, điều kiện mối quan hệ qua lại quan hệ xã hội, quan hệ trị, quan hệ kinh tế nhu cầu lợi ích nhóm xã hội cấu xã hội cụ thể Từ sách xã hội phát tính quy luật xã hội, tính quy luật trị vận động hệ thơng trị xã hội Tính qui luật đời sổng tinh thần xã hội, phản ánh đời sơng văn hố quan hệ văn hố xã hội khác Tất tính qui luật phản ầnh nội dung sách đóng vai trị qui định nội dung, phƣơng hƣớng sách xã hội, nênviệc nhận thức điều quan trọng sách xã hội Chức phân tích, dự báo, đề xuất biện pháp cho cơng tác quản lý xã hội Một sách xã hội khoa học gắn liền với thực tiễn xã hội giúp cho nhà quản lý, lãnh đạo phân tích, dự báo vấn đề xã hội tƣơng lai gần, xa, làm sở để đề xuất sách mơi phù hợp Chức thực tiễn Chính sách xã hội phản ánh thực tiễn, phù hợp với thực tiễn xâm nhập vào thực tiễn thích hợp, làm cho xã hội ln trạng thái ển định, góp phần hồn chỉnh cấu xã hội, đẩy mạnh tính tích cực thành viên xã hội, sử dụng tốt tiềm lao động đất nƣớc - Sự hồn thiện sách xã hội phụ thuộc vào tăng trƣởng kinh tế phát triển xã hội, nhƣng sách xã hội khơng hồn tồn phụ thuộc cách máy móc mà có tính độc lập tƣơng đơi III PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Chính sách xã hội làm sở, tảng để giải tốt mối quan hệ gỉữa lợi ích, nhu cầu gắn với hoạt động thực tiễn Chính sách xã hội làm sở, tảng để giải tốt mối quan hệ lợi ích, nhu cầu gắn vđi hoạt động thực tiễn thành viên xã hội Lợi ích xã hội vừa mục tiêu, vừa động kích thích hoạt động xã hội cá nhân hay nhóm xã hộị Hoạt động xã hội nảy sinh nhu cầu xã hội thành viên, nhu cầu cao, phong phú kích thích hoạt động ngƣời có hiệu Đảm bảo thống khách quan chủ quan hoạt động thành viên xã hội Cái khách quan bên ngồi hay mơi trƣờng có cá nhân ngƣời hoạt động, chủ quan bên trong, tƣ duy, suy nghĩ, tâm linh ngƣời Cái bên (hay môi trƣờng) động tiềm tàng, gợi khả hoạt động có liên hệ với động bên Trong lúc môi trƣờng cho ta hành động nhƣ thế khác Nên hoạt động ngƣời phải biết chọn lựa yếu tố thuận lợi môi trƣờng gợi ra, nhiên, lựa chon dễ dàng, đƣợc thể cách tự do, mà có ràng buộc định Cái chủ quan (bên trong) biểu tự lựa chọn cá nhân, vấn đề chỗ phải xem xét lựa chọn phù hợp với bôi cảnh chung nhƣ nào, với chuẩn xã hội Hoạt động ngƣời vừa có tính chủ quan khách quan hoạt động hƣớng tới nhu cầu định nhằm thoả mãn nhu cầu Nhƣng thoả mãn, hoạt động lại nảy sinh nhu cầu mới, nhƣng nhu cầu có xã hội quy định gắn với xã hội có ý nghĩa thực ngƣời Nhu cầu kiện, tƣợng xã hội, mối liên hệ tự nhiên khách thể cá nhân Do nhu cầu hoạt động trải qua biến đổi chất gặp nhân tố xã hội Từ khẳng định nhu cầu có quan hệ phức tạp với hoạt động ngƣời Nó vừa động hành động vừa kết hành động (thông qua việc thoả mãn nhu cầu có tới đâu) nhằm vào kết tƣơng lai, từ làm nảy sinh nhu cầu Khi nhu cầu đƣợc thoả mãn chất dứt tình trạng thiếu Liên Xơ cũ thây gần với mô thức thứ kết hợp phần với mô thức thứ hai Cũng cần nhấn mạnh không đâu thực tế mơ thức nói tồn cách tuý sách xã hội, hệ thống sách xã hội quốc gia thƣờng thể kết hợp khác ba mô thức Ngay số nƣớc đặt hệ thống sách xã hội ngun tắc mơ thức thức hệ thơng bảo hiểm xã hội phát triển Thêm nữa, thƣờng hệ thống bảo hiểm xã hội đƣợc pha trộn cấu trúc bảo hiểm nhà nƣớc (nhƣ Hà lan, Thuỵ Sĩ, Ailen) II MỘT SỐ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI CỤ THỂ Chính sách xã hội lĩnh vực sản xuất lao độngy việc làm Trên lĩnh vực sản xuất, lao động việc làm, sách xã hội đảm bảo khơng ngừng nâng cao đời sống vật chất thành viên xã hội từ ăn, ở, lại, học tập, nghỉ ngơi, đến khám chữa bệnh, nâng cao thể chất Chính sách xã hội vừa kết vừa tiền đề phát triển kinh tế nhằm nâng cao mức sống vật chất văn hoá nhân dân.Một sách liên quan trực tiếp đến phát triển sản xuât tăng trƣởng kinh tế lao động, việc làm Ở nƣớc ta điều 13 (Bộ luật lao động 1994) qui định: “Mọi hoạt động lao động tạo nguồn thu nhập không bị pháp luật câm đƣợc thừa nhận việc làm” Lao động hoạt động có mục đích ngƣời tạo loại sản phẩm vật chất tinh thần cho xã hội Việc làm thể mối quan hệ ngƣời với nơi làm việc cụ thể, giới hạn xã hội cần thiết lao động diễn Mục tiêu sách lao động việc làm có việc làm phù hợp với nghề nghiệp hữu ích cho xã hội Pháp luật quy luật quyền tự lao động, khuyến khích tạo điều kiện cho ngƣời tự tạo việc làm cho cho ngƣời khác thành phần kinh tế Chính sách xã hội tạo điều kiện cho ngƣời đến tuổi lao động cần có nghề có hội bình đẳng trƣớc pháp luật việc chọn nghề sáng tạo việc làm để làm chủ sức lao động Từ giảm bớt nghèo khổ dân cƣ, tạo ổn định xã hội, loại trừ tệ nạn xã hội Tổ chức quốc tế lao động (ILO) nhằm thúc đẩy phát triển công xã hội cho ngƣời lao động nhiều nƣớc giới Tổ chức coi trọng iệc xem xét đánh giá khuyến nghị tăng cƣờng sách việc làm tạo thu nhập cho ngƣời nghèo Do tình trạng thiếu việc làm ngày tăng nên ILO xây dựng chƣơng trình việc làm giới bƣớc điều chỉnh sách để phân bố nguồn lực cho đúng, thực kế hoạch việc làm có hiệu Ở nƣớc ta tình trạng thiếu việc làm thất nghiệp ngày tăng, tỷ lệ thiếu việc làm cao tuổi niên thị trƣờng lao động ngày phát triển đa dạng Những đòi hỏi chuyên môn nhƣ tay nghề ngày cao, phủ bộ, ngành có nhiều giải pháp để mở rộng thị trƣờng lao động, đầu tƣ vào ngành, phân bố lại lực lƣợng lao động ngành, vùng đƣa lao động nƣớc ngồi làm việc, song ngƣời chƣa có việc làm cịn nhiều Chính sách dân số kế hoạch hố gia đình Chính sách dân số sách xã hội có liên quan mật thiết với nhau, sách dân số bao gồm khía cạnh sách xã hội Chính sách phân bố biện pháp, pháp chế, chƣơng trình quản lý hoạt động khác nhƣ phủ nhằm mục tiêu thay đổi sửa đổi xu hƣớng hành tồn phồn vinh quốc gia Có nhiều khía cạnh cũa sách xã hội tác động đến xu hƣớng nhân học Nƣớc ta có quy mơ dân số lớn, đứng thứ hai Đông Nam Á, thứ châu Á thứ 13 giới Dân số nƣớc ta tăng nhanh nƣớc có dân số trẻ, lực lƣợng dân số độ tuổi lao động lớn, chiếm 52% Ngay từ năm 1961 hội đồng phủ định chủ trƣơng hƣớng dẫn sinh đẻ, nhằm làm cho dân số phát triển phù hợp với phát triển kinh tế, văn hố, xã hội Đảng Chính phủ đề sách dân số Trong văn kiện Đại hội VI (1986) Đảng ta nhấn mạnh: tình hình kinh tế, xã hội đất nƣớc, đòi hỏi giảm tỷ lệ phát triển dân số từ 2,2% xuống 1,7% vào năm 1990 Chính sách bảo đảm xã hội Chính sách bảo đảm xã hội vấn đề rộng lớn, bao trùm nhiều mối quan hệ chịu tác động tổng hợp kinh tế, trị - xã hội Đó sách bảo đảm, giúp xã hội bao gồm nhà nƣớc, cộng đồng cá nhân mức độ định cho thành viên xã hội gặp rủi ro, khó khăn góp phần đảm bảo sống cho thành viên, giữ vững trật tự an ninh xã hội, thúc đẩy tiến xã hội Bảo đảm xã hội ban ơn mà trách nhiệm nhà nƣớc, cộng đồng, cá nhân thành viên xã hội Trong nhà nƣớc giữ vai trị định hƣớng, quản lý cơng tác bảo đảm xã hội, đề biện pháp thực sách này, cộng đồng xã hội có nhiệm vụ tạo môi trƣờng điêu kiện vật chất cho hoạt động bảo đảm xã hội, huy động nguồn lực cộng đồng, nhóm xã hội cá nhân cho cơng tác Chính sách bảo đảm xã hội có liên quan mật thiết với sách xã hội khác nhu sách lao động, việc làm, sách tiền lƣơng, tiền cơng sách hỗ trợ thúc đẩy lẫn quẩ trình thực sách Ngày nay, sách bảo đảm xã hội ngày đƣợc xã hội hoá Nguồn đóng góp cơng tác bảo đảm xã hội vừa từ nhà nƣớc, cộng đồng cá nhân, cịn có hộ trợ tổ chức quốc tế, tổ chức từ thiện nhân đạo Chính sách bảo hiểm xã hội Chính sách bảo hiểm xã hội khơng mang nội dung sách xã hội mà cịn có ý nghĩa kinh tế, trị nhân văn sâu sắc Bảo hiểm xã hội thực phƣơng thức: lấy đóng góp nhỏ số đơng chia cho số nảy sinh ốm đau, sinh đẻ, bệnh tật, tai nạn, tuổi già lấy đóng góp dần lúc cịn lao động bình thƣờng, ổn định để dành cho lúc tuổi già, gặp khó khăn sống Đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội ngƣời lao động trực tiếp gián tiếp đóng bảo hiểm xã hội Tuỳ theo quốc gia khác việc xác định đổi tƣợng đóng bảo hiểm xã hội khác Nguồn thu quỹ bảo hiểm xã hội sách tiền lƣơng quy định, phận cấu tiền lƣơng (đôi với khu vực kinh tế nhà nƣớc) phận cấu tiền lƣơng (đối với khu vực kinh tế nhà nƣớc) phận cấu thu nhập (đôi với khu vực kinh tế cá thể, hộ gia đình) Hệ thống bảo hiểm xã hội bao gồm: bảo hiểm y tế, trợ cấp hƣu trí, trợ cấp ốm đau, sinh đẻ, tai nạn lao động, tai nạn giao thơng lực lƣợng đóng góp bảo hiểm xã hội trƣớc hết đóng góp ngƣời tham gia bảo hiểm xã hội, ngƣời sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội, ngân sách nhà nƣớc Hình thức bảo hiểm xã hội nƣớc ta đa dạng: bảo hiểm xã hội lao động khu vực nhà nƣớc lực lƣợng vũ trang, bảo hiểm xã hội đốì với khu vực làm cơng ăn lƣơng ngồi nhà nƣớc bảo hiểm xã hội đôi với Ị khu vực kinh tế cá thể Chính sách cứu trợ xã hội Cứu trợ xã hội sách cụ thể nằm sách bảo đảm xã hội Việt Nam Thực tiễn xã hội nƣớc ta làm xuất ngày Nng nhiều đối tƣợng cần cứu trợ, mặt khác, ngƣời sức lao động, ngƣời già cô đơn, trẻ mồ côi, phụ nữ độc thân nuôi nuôi mình, ngƣời tàn tật, lang thang, đối tƣợng rủi ro, ngày tăng đòi hỏi cứu trợ kịp thời Cứu trợ xã hội hoạt động mang tính tự nguyện, từ thiện, cần có sách khuyến khích tạo điều kiện cho cá nhân, tổ chức tƣ nhân, tổ chức phi phủ, hiệp hội tham gia tích cực vào cứu trợ xã hội Cứu trợ xã hội nƣớc ta gồm ba nội dung sau: Cứu trợ thƣờng xun + Cứu trợ đột xuất + Xố đói giảm nghèo III CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VỀ VẤN ĐỀ TỆ NẠN XÃ HỘI: Khái niệm tệ nạn xã hội Có nhiều cách hiểu khác tệ nạn xã hội , quan chức khác chƣa có thơng khái niệm tệ nạn xã hội, từ có ảnh hƣởng lớn đến phƣơng phán phòng chống, đấu tranh với loại tệ nạn xã hội Tuy nhiên quan điểm khác có điểm chung khái quát đƣợc nhƣ sau Thứ nhất, tệ nạn xã hội hành vi vi phạm pháp luật, nhƣng chƣa phải tội phạm, thói hƣ tật xấu trái với phong mỹ tục, đạo đức xã hội nhiều ngƣời mắc phải đƣa đến tác hại nghiêm trọng cho đời sống nhân dân Thứ hai, tệ nạn xã hội hành vi lệch chuẩn, trái với quy tắc, đạo đức xã hội Thứ ba, tệ nạn xã hội tƣợng xấu, tiêu cực, đem lại hậu nghiêm trọng đời sơng kinh tế, văn hóa - xã hội, gây tâm trạng xã hội nặng nề, gây an ninh trị trật tự an tồn xã hội Các quan niệm khác nói lên tính nghiêm họng phức tạp vấn đề tệ nạn xã hội, định nghĩa chƣa bao hàm đầy đủ chất tệ nạn xã hội Vì tìm hiểu định nghĩa, khái niệm ta cần làm sáng tổ chất, hình thức, mức độ tệ nạn xã hội Bản chất tệ nạn xã hộ!: - Các tệ nạn xã hội trƣớc hết tƣợng xã hội, khơng phải hành vi đơn mang tính cá nhân mà có nguồn gốc nảy sinh từ xã hội, có nguyên nhân từ xã hội tồn phát triển nhƣ mang tính chất xã hội Những điều kiện xã hội kinh tế, lối sống điều kiện nảy sinh nuôi dƣỡng tệ nạn xã hội Điều nói lên mối liên hệ tác động qua lại tƣợng xã hội, với trình diễn xung quanh đời sống ngƣời Vì nghiên cứu tệ nạn xã hội phải gắn với kiện, tƣợng xã hội khác hiểu đƣợc chất vấn đề, đồng thời phòng chống tệ nạn xã hội phải xem xét giải hàng loạt vấn đề xã hội khác nhau, tƣợng tiêu cực khác xã hội Tệ nạn xã hội tƣợng xã hội mang tính lịch sử, khơng tồn bất biến mà thay đổi với thay đổi xã hội, mang màu sắc xã hội Bản chất, hành vi, thể hiện, dấu hiệu tệ nạn xã hội thay đổi với mơ hình, cấu xã hội giai đoạn định Trong thời kỳ độ lên chủ nghĩa xã hội nƣớc ía yếu tố phức tạp trình chuyển đổi xã hội, bên cạnh lối sống XHCN lành mạnh tồn tàn dƣ văn hóa, lối sống cũ Các tệ nạn xã hội đa dạng nghiêm trọng, cần phải phòng chống cách khoa học hiệu Tệ nạn xã hội có dấu hiệu đặc trƣng sau: Thứ nhất, tƣợng nguy hiểm ngƣời xã hội Tệ nạn xã hội làm hại đến giá trị xã hội mặt vật chất lẫn tinh thần, gây thiệt hại lớn kinh tế, đạo đức, niềm tin nhân dân, gây an ninh trị, trật tự an toàn xã hội (nạn tham nhũng ) Thứ hai, tệ nạn xã hội hành vi vỉ phạm pháp luật, tức làm trái với quy định pháp luật Hành vỉ ảnh hƣởng lớn đến môi trƣờng thực thi pháp luật xã hội, ảnh hƣởng đến quan hệ xã hội dƣợc pháp luật điều chỉnh bảo vệ Nhƣ tệ nạn xã hội tƣợng xã hội xuất phát từ hành vi ngƣời, có nguy hiểm lớn cho xã hội đƣợc thay đổi mặt lịnh sử thể thống biện chứng hành vi vi phạm pháp luật xâm dại đến lợi ích xã hội, nhà nƣớc, đến tài sản, đến lợi ích đáng rủa thành viên xã hội Các tệ nạn xã hội: Tệ nạn xã hội đa dạng phức tạp Song khái quát hai loại tệ nạn là: tệ nạn máy nhà nƣớc tệ nạn xã hội Loại 1, bao gồm tệ nạn nhƣ tham nhũng, hối lộ, lợi dụng chức quyền, bè phái, cục Loại 2, bao gồm tệ nạn nhƣ cờ bạc, nghiện hút, rƣợu chè, mại dâm, trộm cắp Các loại tệ nạn có mơi liên hệ với phát triển, tồn rủa loại tệ nạn lại làm tiền đề cho tồn phát tệ nạn khác Đấu tranh phòng chống tệ nạn xã hội nƣớc ta nay: Việc giải vấn đề tệ nạn xã hội vấn đề cấp bách, nan giải hầu hết quốc gia giới, nƣớc ta giai đoạn đổi mới, đấu tranh chống tệ nạn xã hội trình bền bỉ, sáng tạo, nhạy bén, tổng hợp biện pháp văn hóa, kinh tế, tri, giáo dục Đặc biệt việc điều chỉnh hệ thống pháp luật tác đọng mạnh mẽ sách xã hội điều có tầm quan trọng đặc biệt Trong vai trị nhà nƣớc, tổ chức xã hội công dân phải tham gia tích cực tồn bộ, đấu tranh kiên triệt để tệ nạn tƣợng trở thành tệ nạn xã hội Có thể nêu hai biện pháp để chống tệ nạn xã hội gắn liền với chức Chính sách xã hội nhà nƣớc nhƣ sau: Một là, điều chỉnh pháp luật việc phòng chống tệ nạn xã hội, điều chỉnh biện pháp nhằm hạn chế nguyên nhân, điều kiện gây nên tệ nạn xã hội, làm giảm hoạt động tệ nạn, loại trừ tiêu cực đời sống xã hội Điều chỉnh hệ thông pháp luật phòng chống tệ nạn với phƣơng hƣớng Xác lập, hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự, hành chính, thi án hình pháp luật tác động lên yếu tố tệ nạn để hạn chế chúng Xây dựng, hoàn thiện tổ chức, quan đấu tranh chống tệ nạn xã hội, củng cố quyền nghĩa vụ cán có thẩm quyền, nâng cao trách nhiệm công dân chống tệ nạn xã hội Hai là, nhà nƣớc phải có chƣơng trình quốc gia phịng chống tệ nạn xã hội, thành lập ủy ban phòng chống tệ nạn xã hội có tham gia ngành chức nhƣ công an, xã hội, y tế, giáo dục có phối hợp đồng tổ chức, quan Tạo điều kiện cho ủy ban làm việc có hiệu Phần V: CHÍNH SÁCH XÃ HỘI CƠNG TÁC XẪ HỘI I SỰ HÌNH THÀNH CƠNG TÁC XÃ HỘI Nếu sách xã hội hệ thống sách, chủ trƣơng dƣới lác động nhà nƣớc vào việc phân phối ổn định hoàn cảnh sống ngƣời thuộc thành phần, nhóm xã hội khác khu vực, thu nhập, nhà ở,việc làm, sức khỏe, giáo dục sở mở rộng bình đẳng công xã hội bối cảnh lịch sử cấu trúc xã hội định Cịn cơng tác xã hội (social work), hiểu cách đơn giản hoạt động xã hội mà mục tiêu nhƣ nội dung giúp đỡ ngƣời hoàn cảnh cần đƣợc giúp đỡ Hiểu nhƣ nói cơng tác xã hội hình thành tồn từ có xã hội lồi ngƣời, xã hội, thời đại ngƣời cần đƣợc giúp đỡ, nhƣ cần ngƣời khác vƣợt khỏi khó khăn, mát, rủi ro mộc sôhg Song cần phải nói thêm giúp đỡ ngƣời hồn cảnh đƣợc xem cơng tác xã hội giúp đỡ đƣợc đặt vào bối cảnh xã hội, vấn đề riêng tƣ, mang tính xã hội hóa cao Cơng tác xã hội có nguồn gốc từ xã hội cơng nghiệp tƣ chủ nghĩa Tây Âu kỷ XIX Nó khuynh hƣớng khoa học nảy sinh từ cách mạng công nghiệp ấy, trình đảo lộn chƣa thấy, khiến nhiều giai tầng cá nhân thời kỳ phải trăn trở tìm lời giải đáp Và lời giải đáp mang tầm vóc thời đại “cơng tác xã hội" cơng tác xã hội đƣợc hình thành dựa truyền thống hoạt động văn hóa châu Âu thiên Chúa giáo Trên thực tế ở nƣớc nói tiếng Anh, sách xã hội đơi cịn đƣợc hiểu nhƣ phận công tác xã hội Vì đối tƣợng tác động cơng tác xã hội đƣợc xác định giới phúc lợi xã hội ( social welfare) ngƣời Ngày quốc gia đại phúc lợi (hay an sinh) xã hội trở thành hệ thống phức tạp bao gồm nhiều quan, nhiều tổ chức thiết chế từ chiều cạnh khác CTXH diện nhƣ nội dung hoạt động chủ yếu tổ chức hay nhƣ phƣơng pháp đặc thù, nhƣ nghề nghiệp chuyên môn Ngƣời thực CTXH loại cán đặc biệt, thực chức nhiệm vụ thay Đối với quốc gia, CTXH trở thành mạng lƣới đa dạng, trải dài cấp quốc gia đến cộng đồng thơn xóm, khu phố từ quan lớn nhà nƣớc nhƣ: y tế, nội vụ, lao động xã hội, nhiều cấu phủ chịu trách nhiệm vấn đề liên quan đến trẻ em , phụ nữ, niên thành phần xã hội cần giúp đỡ khác, đến tổ chức quần chúng phi phủ cấp địa phƣơng, quốc gia, khu vực toàn cầu Sự phát triển, tổ chức nhằm phối hợp hợp tác quốc tế lĩnh vực xã hội diễn mạnh mẽ Các CTXH thành viên chun nghiệp khơng chun nghiệp (tình nguyện) cộng đồng to lớn hữu ích hạnh phúc ngƣời Nhƣ CTXH ngành hoạt động xã hội lớn lao, nảy sinh xã hội công nghiệp phát triển Nhƣng đồng thời nảy sinh vô vàng vấn đề xã hội, ngƣời khốn khó cần đƣợc giúp đỡ, cần có phúc lợi xã hội cho họ, nhƣ Chính sách xã hội, hoạt động Công tác xã hội thể trình độ văn minh xã hội II ĐỊNH NGHĨA CƠNG TÁC XÃ HỘI Có nhiều cách hiểu, cách định nghĩa khác công tác xã hội, nhƣ Chính sách xã hội, cơng tác xã hội phụ thuộc vào nhiều yếu tố xã hội, vào môi trƣờng ngƣời sinh sống, vào thời kỳ nhƣ nhà nghiên cứu khác đƣa khái niệm cơng tác xã hội Có thể coi công tác xã hội dạng hoạt động xã hội thực tiễn mang tính tổng hợp cao, đƣợc thực theo nguyên tắc, phƣơng pháp định, nhằm giúp đỡ cá nhân nhóm ngƣời việc giải vấn đề đời sống thân họ, qua cơng tác xã hội theo đuối mục tiêu phúc lọi hạnh phúc nguời tiến xã hội Trong định nghĩa có yếu tố cần ý phân tích Thứ nhất, công tác xã hội dạng hoạt động xã hội giúp đỡ lẫn ngƣời vớí ngƣời, nhƣ lẽ đƣơng nhiên đời sống xã hội, nhƣng giúp đỡ thành CTXH mang tính chất xã hội, trở thành công việc xã hội, đƣợc đảm đƣơng quan, tổ chức mang tính chất xã hội, giúp đỡ riêng tƣ, có nhiều tình chất giống nhƣ cơng tác xã hội khơng thể xem công tác xã hội Thứ hai, CTXH hoạt động xã hội mang tính thực tiễn cụ thể Nó tác động trực tiếp vào ngƣời với cá nhân cụ thể, gia đình hay nhóm xã hội cần đƣợc giúp đỡ Nó hoạt động túy nghiên cứu quản lý hay sách, hoạt động hàm chứa sở cho vận động việc thực công tác xã hội Nội dung công tác xã hội tƣơng tác trực tiếp cán công tác xã hội với cá nhân, ngƣời nhóm, nhằm thay đổi thân họ, làm biến đổi hoàn cảnh họ theo hƣớng tiến bộ, trả lại chức xã hội cho họ Thứ ba, công tác xã hội dạng hoạt động thực tiễn nhƣng dạng hoạt động thực tiễn thông thƣờng mà mang tính tổng hợp cao, mang tính phức tạp Điền cần đặc biệt nhấn mạnh nƣớc phát triển nhƣ Việt Nam Ngƣời làm công tác xấ hội phải tiếp xúc, làm việc, trao đổi với nhiều kiểu ngƣời, từ ngƣời có quyền lực, địa vị cao đến ngƣời bình dân chịu thiệt thịi hay có vấn đề xã hội Nối tổ chức, quan, thiết chế xã hội khác Thứ tƣ, cần phân biệt công tác xã hội với hoạt động khác mà nội dung mục đích có phần tƣơng tự nhƣ cơng tác xã hội Thứ năm, công tác xã hội làm việc trực tiếp với cá nhân, nhóm xã hội nhƣng khơng làm thay mà trợ giúp họ, để họ tự giải vấn đề mình, thuộc phạm vi nhóm, cộng đồng Thứ sáu, cơng tác xã hội không tham vọng giải vấn đề ngƣời xã hội, mà công tác xã hội trực tiếp nhắm vào vấn đề có liên quan trực tiếp đến hoạt động sống hàng ngày ngƣời nhóm, mà ngƣời ta xếp chúng vào khái niệm chung, phúc lợi (hay an sinh xã hội) Thứ bảy, qua việc giúp đỡ ngƣời để giải vấn đề cụ thể họ, công tác xã hội thực mục tiêu chung phức lợi xã hội hạnh phúc chung ngƣời, ổn định phát triển bền vững cho cộng đồng xã hội Từ phân tích từ định nghĩa cơng tác xã hội cho thấy cơng việc khó khăn, đầy trách nhiệm, nhiều thử thách phải thật nhiều sáng tạo, địi hỏi ngƣời làm cơng tác xã hội phải có phẩm chất khác với cơng việc khác Có thể nêu lên số phẩm chất ngƣời cán công tác xã hội: + Ham muốn biết làm việc cách cụ thể, sáng tạo, thiết thực với ngƣời tầng lớp khác xã hội + Hiểu biêt tốt xã hội văn hóa diễn tác động qua lại công tác xã hội + Nắm vững thực đúng, sáng tạo phƣơng pháp, nguyên tắc kỹ công tác xã hội + Có kỹ giỏi để tiến hành thiết kế, tiến hành tổng kết chƣơng trình cơng tác xã hội III NHỮNG NGUYÊN TAC VÀ CHỨC NĂNG CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI Cũng giống nhƣ hoạt động khác, công tác xã hội đƣợc tiến hành triển khai qua chƣơng trình định Ta gọi nguyên tắc công tác xã hội Có ngun tắc cơng tác xã hội sau: Phải thể đƣợc mục tiêu công tác xã hội hoạt động phúc lợi hạnh phúc ngƣời xã hội Phải đảm bảo mối quan hệ qua lại bình đẳng ngƣời làm công tác xã hội với đối tƣợng cần đƣợc giúp đỡ Nguyên tắc giúp ta phân biêt công tác xã hội với hoạt động từ thiện khác Trong công tác xã hội cần tin tƣởng ngƣời giá trị tối cao, mối quan tâm hàng đầu xã hội, cá nhân xã hội mối quan hệ tƣơng hỗ, có quyền hạn trách nhiệm Những vấn nạn cá nhân xã hội ngƣợc lại, đồng thời phải giải theo cách thức chung mang tính tồn xã hội cách thức riêng phù hợp với đối tƣợng khác công tác xã hội Cá nhân nhƣ xã hội có khả tự biến đổi phát triển, ngƣời làm công tác xã hội cầu nốì mối liên hệ này, trình phát triển Từ việc giải vấn đề cá nhân, nhóm, cộng đồng đến việc ổn định phát triển xã hội Tất yếu tố có liên quan đến tảng triết học công tác xã hội, tạo nên giá trị tinh thần lớn lao niềm tin xã hội Công tác xã hội phƣơng pháp tiến hành phải chấp nhận tạo phù hợp với văn hóa khung cảnh xã hội đặc thù địa phƣơng nơi diễn cơng tác xã hội, đồng thời góp phần phát triển yếu tố văn hóa hình cảnh Từ bốn nguyên tắc nêu nên chức công tác xã hội: + Chức trị liệu: điều trị, sửa chữa giải vấn đề cụ thể nảy sinh xã hội + Chức phục hồi: giúp đỡ ngƣời cụ thể trở với sơng bình thƣờng hòa nhập vào xã hội + Chức phòng ngừa: thực biện pháp ngăn ngừa việc nảy sinh giảm nhẹ hậu vấn đề + Chức biến đổi: phát triển biến đổi phát triển mơi trƣờng, nhƣ ngƣời, nhóm ngƣời, nâng cao nguồn lực ngƣời IV MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP CƠNG TÁC XÃ HỘI Cơng tác xã hội với cá nhân,gia đình, nhóm cộng đồng Nhóm phƣơng pháp thể khác đối tƣợng tác động, dẫn đến khác biệt phƣơng pháp, kỹ thực hành Phỏng vấn,thảo luận, tƣ vấn Nhóm phƣơng pháp thể kỹ liên quan đến tác động qua lại ngƣời làm công tác xã hội với đôi tƣợng, làm cho đối tƣợng tự hiểu mình, phát nhận diện vấn đề, phát triển ý tƣởng, tìm kiếm khẳ để giải Vận dụng nguồn lực công xã hội Các nguồn lực (tài nguyên) khái niệm rộng cần đƣợc hiểu cụ thể văn hóa xã hội địa phƣơng, quốc gia khác liên quan đến vấn đề tài chính, tổ chức chƣơng trình, phong tục tập quán 4.Thiết kế thực công tác xã hội Cần thực cơng tác xã hội có thiết kế khoa học chƣơng trình, kế hoạch, dự án tuân theo bƣớc sau: phát nhận diện vấn đề, nhu cầu, phát triển ý tƣởng mục tiêu công tác Xác định kế hoạch, phƣơng pháp kỹ thuật cần sử dụng tìm kiếm nguồn lực thực Tóm lại nội dung hên cơng tác xã hội có quan hệ mật thiết vói Chính sách xã hội, đặc biệt ta xem xét quốc gia cụ thể, xây dựng Chính sách xã hội khơng tách rời với phƣơng pháp công tác xã hội, cần nhấn mạnh cần thiết liên hệ chặt chẽ nghiên cứu Chính sách xã hội cơng tác xã hội, ngồi cần ý đến khác biệt hai lĩnh vực Trong thực tế, ta thấy nghiên cứu khoa học, kiến nghị hay ý tƣởng khoa học chƣa làm thay đổi đƣợc thực tế Để giải đƣợc vấn đề xã hội, khoa học xã hội cần tác động qua kênh: Thứ nhất, chuyển tri thức khoa học vào sách Thứ hai, sách phải đƣợc áp dụng, thực thi thông qua công tác xã hội Nếu tách rời mặt này, rõ ràng thực tế nhƣ ông bác sĩ khám mà không chữa bệnh, nhƣ ngƣời nghiên cứu thể dục, thể thao mà khơng tập tành Nói cách khác để khoa học thực đƣợc chức xã hội, Chính sách xã hội đƣợc “thử lửa” qua thực tiễn cần có trình chuyển giao tri thức kỹ từ nhóm xã hội sang nóm xã hội khác Vậy cơng tác xã hội cầu nối giƣa khoa học với thực tiễn, Chính sách xã hội với kết hoạt động thơng qua hoạt động nhóm xã hội phƣơng pháp, cách thức riêng Phần VI: CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VÀ PHÁP LUẬT I CHÍNH SÁCH XÃ HỘI - CƠNG BANG XÃ HỘI - PHÁP LUẬT Đây mối liên hệ bản, xuyên xuốt bao trùm Chính sách xã hội Nhận thức đắn, xác khoa học mối quan hệ sở để xác lập, thực đầy đủ yêu cầu mốì liên hệ ấy, điều có ý nghĩa phƣơng pháp luận quan trọng có ý nghĩa định thành cơng hiệu Chính sách xã hội Chính sách xã hội hệ thống sách hƣớng vào phục vụ ngƣời xã hội, xuất phát từ chức xã hội nhà nƣớc mà hạt nhân cơng xã hội vào sống thực ngƣời nhằm phát huy lực sáng tạo cá nhân, ngƣời phát triển thân họ Tiến trình đƣợc thực cách tích cực nhất, hiêu đƣợc hỗ trợ pháp luật Chính sách xã hội sách nhà nƣớc mà nguyên tắc cơng xã hội, biểu giá trị nhân văn sâu sắc đồng thời đƣợc coi thƣớc đo trình độ văn minh xã hội Giải vấn đề Chính sách xã hội trở thành nhân tố định đến phát triển xã hội Ở nƣớc ta cơng trình xây dựng đất nƣớc thời kỳ độ khẳng định Chính sách xã hội đắn hạnh phúc ngƣời động lực to lớn phát huy tiềm sáng tạo nhân dân nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội Chính sách xã hội mảng cơng tác xã hội rộng lớn, liên quan trƣớc hết đến lợi ích quyền cá nhân ngƣời sinh hoạt hoạt động xã hội, đến tự lợi ích hợp pháp cơng dân có quyền đƣợc lao động, học tập, nghỉ ngơi, giải trí, bảo hiểm xã hội, chăm sóc y tế, tơn giáo, tín ngƣỡng, quyền chống tệ nạn xã hội Hệ thống sách nhà nƣớc hƣớng vào thực vấn đề cách hiệu biểu tính ƣu việt chế độ xã hội, đồng thời giải tất nhiệm vụ góp phần thiết thực vào việc ổn định phất triển xã hội bền vững Trong pháp luật nhân tố quan trọng điều chỉnh quan hệ xã hội, đồng thời công cụ hữu hiệu nhiệm vụ quản lý xã hội nhƣ giải vấn đề xã hội Đời sống pháp luật gắn bó với đời sống xã hội mối quan hệ mật thiết với đời sông lao động, nghỉ ngơi; học tập an sinh xã hội Xã hội học Chính sách xã hội cơng cụ quan trọng việc tham gia vào quản lý q trình Cịn pháp luật lại tƣợng xã hội góp phần điều chỉnh quan hệ xã hội vấn đề xã hội Chính sách xã hội đƣợc cụ thể hóa pháp luật, thể qua đƣờng lối, chủ trƣơng, biện pháp để giải “vấn đề xã hội” dựa chững tƣ tƣởng, quan điểm chủ thể lãnh đạo, phù hợp với chất chế độ - xã hội trị, phản ánh lợi ích trách nhiệm cơng xã hội nói chung nhóm xã hội nói riêng, nhằm mục đích cao thỏa mãn nhu cầu ngày tăng vật chất, văn hóa tinh thần thành viên xã hội Luật học xã hội học có tầm quan trọng đặc biệt việc hoạch định sách xã hội đƣa sách vầo sống thực, thân hai mơn học có vai trò lớn việc đào tạo đội ngũ cán làm cơng tác xã hội, Chính sách xã hội để công dân thực đầy đủ tinh thần pháp luật Chính sách xã hội — Công xã hội - Pháp luật mối liên hệ xuyên suốt bao trùm sách xã hội Nhận thức đắn, xác mối quan hệ đó, xác lập thực yêu cầu mối quan hệ điều có ý nghĩa pháp luật ảnh hƣởng trực tiếp đến thành công hay thất bại Chính sách xã hội II PHÁP LUẬT VỚI TƯ CÁCH LÀ HẠT NHÂN CỦA CHÍNH SÁCH XÃ HỘI TRONG VIỆC ĐẢM BẢO CƠNG BẰNG XÃ HỘI Chính sách xã hội thể nhằm thực chức xã hội nhà nƣớc Chính sách xã hội tổng hợp phƣơng hƣớng bản, nguyên tắc chủ yếu biện pháp lớn nhà nƣớc nhằm giải hiệu vấn đề xã hội theo hƣớng xác lập đảm bảo cơng xã hội, bảo đảm tính đƣợc tơn trọng đƣợc bảo vệ công dân xã hội đại Cũng nhƣ hệ thống Chính sách khác nhà nƣớc- Chính sách xã hội đƣợc thực đầy đủ nhất, hiệu nhất, khoa học chặt chẽ, xác đƣợc xác lập dƣới hình thức luật định bảo đảm đƣợc thực chế pháp luật thích hợp, nhà nƣớc sử dụng pháp luật nhƣ công cụ thay để quản lý vấn đề xã hội, từ đƣa Chính sách xã hội áp dụng vào sống Pháp luật đƣợc coi hình thức quan trọng để thể sách nhà nƣớc, củng cố đạo luật, văn bản, phƣơng hƣớng, nguyên tắc nhằm giải vấn đề xã hội, hƣớng tới công ổn định xã hội Những nguyên tắc, phƣơng hƣớng sở để xây dựng Chính sách xã hội,làm cho Chính sách xã hội hƣớng, chặt chẽ khoa học Công xã hội yếu tố định tồn phát triển xã hội Điều đặc biệt có ý nghĩa quan trọng với chế độ xã hội ta Xã hội dân chủ, song để thực công xã hội, trƣớc hết cần phải giải loạt vấn đề trƣớc hết quyền cá nhân, ngƣời, đến vấn đề khác nhƣ xóa đói giảm nghèo, thất nghiệp rủi ro, bệnh tật, tệ nạn xã hội, thủ tiêu bất bình đẳng, đặc quyền đặc lợi.v.v Trong việc thực nhiệm vụ trên, để hƣớng tới công xã hội, pháp luật đóng vai trị bản, định hƣớng cho Chính sách xã hội Một nhiệm vụ quan trọng Chính sách xã hội tạo điều kiện bình thƣờng đời sống ngày ngƣời hoạt động sống nhƣ: ăn, ở, lại, học tập chăm sóc y tế Ớ cần xây dựng hệ thống đảm bảo xã hội nhằm mang lại cho công dân bảo vệ định tức áp dụng biện pháp nhà nƣớc khác để đáp ứng nhu cầu ngƣời lao động, học tập, nghỉ ngơi môi trƣờng xã hội lành mạnh Để thực nhiệm vụ cách hiệu quả, rõ ràng cần phải giải loạt vấn đề trƣớc hết từ pháp luật Đó việc đảm bảo quyền công dân lĩnh vực hoạt động xã hội trị, kinh tế, văn hóa xã hội cách đồng để tạo sở pháp lý phù hợp đem lại giá trị thực cho công xã hội Ngƣợc lại Chính sách xã hội phải xây dựng đƣợc hệ thống, cấu đảm bảo xã hội có hiệu lực nhờ giúp đỡ tích cực pháp luật, vấn đề có ý nghĩa quan trọng nhằm làm cho sách xã hội đảm bảo đƣợc mục đích đề ra, nội dung trình thực đẫm bảo đƣợc tính nhân văn, tính hiệu Chính sách xã hội, phù hợp với yêu cầu trình độ phát triển xã hội nhƣ khơi dậy đƣợc tiềm sáng tạo cá nhân, ngƣời, hạnh phúc ngƣời Nhƣ Chính sách xã hội với tƣ cách hệ thống sách nhà nƣớc, giải vấn đề xã hội, thực chức xã hội nhà nƣớc Mà nguyên tắc cơng xã hội vào sống phát triển tự toàn diện ngƣời đƣợc định hƣớng trợ giúp tích cực pháp luật TÀI LIỆU THAM KHẢO J Andersen, “ Vai trò tổ chức phi phủ tiến trình phát triển”, Tạp chí Xã hội học, số 1.1993 Bùi Thế Cƣờng “Tệ nạn xã hội, xã hội học công tác xã hội”, Tạp chí Xã hội học cơng tác xã hội, số 1992 Bùi Thế Cƣờng “Về cơng tác xã hội”,Tạp chí xã hội học, tháng 1.1993 Bùi Thế Cƣờng, “Chính sách xã hội cơng tác xã hội Việt nam thập niên 90”, Nxb Khoa học xã hội, Hà nội, 2002 Công ty ADUKI, “Vấnđề ngƣời nghèo Việt Nam", Nxb Chính trị Quốc gia Hà nội, 1996 Đảng Cộng sản Việt Nam, " Văn kiện Đại biểu toàn quốc lần thứ VI”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà nội, 1987 Đảng Cộng sản Việt Nam, “Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ X”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà nội, 2006 Nguyễn Thị Oanh, “Phát triển cộng đồng Thành phố Hồ Chí Minh”, Nxb Khoa học xã hội, Hà nội, 1995 Tổng cục Thống kê, “Điều tra hộ gia đình đa mục tiêu”, Nxb Thống kê, Hà nội, 1998 10 Trung tâm khoa học xã hội nhân văn quốc gia, “ Ngƣời cao tuổi an ninh xã hội”, Nxb Khoa học xã hội, Hà nội, 1994 11 Trung tâm khoa học xã hội nhân văn quốc gia, “Chính sách xã hội vấn đề pháp lý”, Nxb Khoa học xã hội, Hà nội, 1994 12 Tƣơng Lai (chủ biên), “Xã hội học từ nhiều hƣớng tiếp cận”, Nxb Khoa xã hội, Hà nội, 1994 ... thất bại Chính sách xã hội II PHÁP LUẬT VỚI TƯ CÁCH LÀ HẠT NHÂN CỦA CHÍNH SÁCH XÃ HỘI TRONG VIỆC ĐẢM BẢO CƠNG BẰNG XÃ HỘI Chính sách xã hội thể nhằm thực chức xã hội nhà nƣớc Chính sách xã hội tổng... làm cho xã hội ổn định phát triển tiến Vì vậy, nghiên cứu sách xã hội cần lý giải đƣợc nội dung sau: - Tổ chức trị đặt sách xã hội sách xã hội ln thể chất trị xã hội - Mục đích sách xã hội: Mục... Tạp chí Xã hội học, số 1.1993 3 Bùi Thế Cƣờng “Tệ nạn xã hội, xã hội học cơng tác xã hội? ??, Tạp chí Xã hội học công tác xã hội, số 1992 Bùi Thế Cƣờng “Về cơng tác xã hội? ??,Tạp chí xã hội học,