ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC ĐỂ NGÀNH DỆT MAY VIỆT NAM ĐỦ SỨC CẠNH TRANH KHI VIỆT NAM ĐÃ LÀ THÀNH VIÊN CỦA WTO AS A MEMBER OF THE WTO VIETNAM SHOULD TRAIN HUMAIN RESOURCES TO CREATE THE COMPETING ADVANTAGES FOR THE TEXTILE & GARMENT INDUSTRY NGUYỄN THỊ BÍCH THU Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng TÓM TẮT Ngành Dệt May thu hút gần triệu lao động Để đáp ứng với mục tiêu phát triển ngành, đến 2010 số lao động tăng lên 2,5 triệu, dự kiến đạt triệu vào năm 2020 Trong lao động ngành Dệt May thiếu yếu lao động trực tiếp, quản lý, kinh doanh chuyên môn nghiệp vụ Nếu khơng nhanh chóng giải tốn nguồn nhân lực khả cạnh tranh ngành Việt Nam gia nhập WTO đảm bảo Ngành Dệt May cần đào tạo nguồn nhân lực để đáp ứng với yêu cầu ngành giai đoạn Vấn đề đào tạo nguồn nhân lực doanh nghiệp dệt may cân nhắc đặc điểm ngành người lao động để dễ dàng tiếp cận có hiệu đào tạo cao ABSTRACT Textile and Garment Industry attracts about two millions labours today In order to meet the demand of industry’s development in the period of international integration, therequirement is that the number of labors will increase by 2,5 millions in 2010 and expected to obtain millions in 2020 This industry is actually in lack of labor Moreover, the labour force is still weak not only at professional level but also at management one If we not solve this problem rapidly, it will be hard to compete and win on the market So, it is really necessary for the industry to train human resource for a new period Training human resource aims to meet this demand but it will have to be in accordance with the characteristic of labour This training will require the harmony between characteristics of the industry and labour to bring about a better effect in these companies Đặc điểm chung ngành Dệt May Việt nam Ngành Dệt May coi ngành kinh tế chủ chốt, thu hút lượng lớn lực lượng lao động xã hội, ngành có doanh thu xuất đứng thứ hai sau dầu thơ Ngành Dệt May vừa góp phần tăng tích lũy tư cho trình CNH, HĐH kinh tế đất nước vừa tạo hội cho Việt Nam hòa nhập kinh tế với khu vực giới Xét từ góc độ thương mại quốc tế, dệt may đánh giá ngành mà Việt Nam có lợi so sánh tận dụng nguồn nhân cơng rẻ có tay nghề Tuy nhiên, sản phẩm may xuất Việt nam có đến gần 70% xuất theo hình thức gia cơng 30% theo hình thức bán gia cơng.3 Năm 2005, năm khó khăn xuất dệt may Việt Nam đạt 4,8 tỷ USD, năm 2006 năm thể phát triển vượt bậc xuất dệt may- Kim ngạch xuất đạt 5,8 tỷ USD xuất vào thị trường Mỹ 3,1 tỷ USD, thị trường EU 1,2 tỷ USD thị trường Nhật gần 640 triệu USD Các chuyên gia dự báo dệt may Việt Nam tiếp tục tăng trưởng tốt thời gian tới Năm 2007 ngành Dệt May đặt mục tiêu xuất tỷ USD.4 Xuất ngành Dệt May (Tổng hợp từ số liệu Tổng cục Thống kê) Trong qui hoạch phát triển ngành Dệt May Việt Nam đến năm 2015 - tầm nhìn 2020, mục tiêu đặt cho toàn ngành phải đảm bảo nhu cầu 100 triệu dân vào năm 2010 Toàn ngành có mức tăng trưởng bình qn 14 % / năm Về cơng nghệ đến năm 2010 tồn ngành đạt mức tiên tiến khu vực, tương đương với Hồng Kông, Thái Lan nay.3 Đặc điểm nguồn nhân lực ngành Dệt May Lao động ngành Dệt May Việt Nam khơng tập trung, có 70% doanh nghiệp Dệt May doanh nghiệp vừa nhỏ, có số lao động 300 người Gần 20% doanh nghiệp có số lao động 300 người 1000 người, số doanh nghiệp từ 1000 người trở lên có 6% Với độ phân tán vậy, khơng liên kết lại hoạt động đào tạo khó triển khai hiệu (Tổng hợp từ số liệu Tổng cục Thống kê) Lao động ngành Dệt May tăng nhanh tập trung chủ yếu doanh nghiệp quốc doanh, sau doanh nghiệp 100% vốn nước ngồi Hai loại hình doanh nghiệp thu hút 2/3 lao động toàn ngành Dệt May Thường đa số doanh nghiệp lại có khuynh hướng đầu tư cho việc thu hút lao động, khơng có khuynh hướng đầu tư mạnh cho hoạt động đào tạo Do yêu cầu lao động ngành Dệt May tăng nhanh nên khả đáp ứng sở đào tạo không theo kịp Dẫn đến tính trạng tranh giành lao động doanh nghiệp ngành tăng lên đến mức báo động Khi tình trạng xảy ra, doanh nghiệp ngại đào tạo người lao động khả họ rời bỏ công ty sau đào tạo lớn Doanh nghiệp không đào tạo, nhân viên cảm thấy không thỏa mãn nhu cầu học tập lại muốn tìm nơi khác nhiều Bảng Tỷ lệ biến động lao động ngành Dệt May Tổng số lao động Tuyển năm Giảm năm 2002 496154 202671 88828 41% 18% 2003 589246 209514 107858 36% 18% 2004 652689 229168 175851 35% 27% (Tổng hợp từ nguồn số liệu Tổng cục Thống kê) Tỷ lệ biến động lao động cao thuộc doanh nghiệp liên doanh, sau đến doanh nghiệp 100% vốn nước Bảng Tăng giảm lao động theo loại hình doanh nghiệp 2004 Loại hình doanh nghiệp DN Nhà nước TW DN Nhà nước địa phương Ngoài quốc doanh 100% vốn nước Lao động đầu năm Lao động cuối năm (LĐCN) Tuyển (TM) Tổng số TM/LĐCN Lao động giảm Tổng số giảm/LĐCN 93285 93462 20899 22% 20722 22% 54393 244530 179859 54020 266535 211382 10371 90747 97175 19% 34% 46% 10744 69517 65652 20% 26% 31% Liên doanh khác 26530 27290 9976 37% 9216 (Tổng hợp từ nguồn số liệu Tổng cục Thống kê) 34% Theo tỷ lệ định chuẩn ngành Dệt May, tỷ lệ lao động gián tiếp tổng số lao động yêu cầu khoảng 10% Trong theo số liệu thống kê cho thấy lao động có trình độ cao đẳng trở lên ngành có tỷ lệ dao động từ 3,5% đến 3,9% Điều cảnh báo trình độ cán quản lý ngành Dệt May Việt Nam chưa cao Theo đánh giá chung, cán thiết kế mẫu mốt, cán marketing doanh nghiệp dệt may thiếu yếu, đặc biệt lĩnh vực sử dụng internet để tạo lợi tiếp cận khách hàng nước marketing cho công ty sản phẩm Công nhân ngành dệt may khơng có tay nghề cịn cao (20,4%) nên suất lao động thấp, chẳng hạn ca làm việc - suất lao động bình quân lao động ngành may Việt Nam đạt 12 áo sơ mi ngắn tay 10 quần lao động Hồng Kông suất lao động 30 áo 15 - 20 quần.[5] Công nhân dệt may nói chung tuổi đời cịn trẻ, tỷ lệ độc thân cao Lao động ngành dệt may chủ yếu lao động di cư từ vùng khác đến đa phần số họ phải sống nhờ nhà người quen tự thuê nhà để Cơng nhân dệt may có trình độ học vấn cao, phần lớn công nhân dệt may xuất thân từ hộ làm nông nghiệp Do thiếu hụt lao động trầm trọng ngành nên công nhân dệt may phải làm việc với thời gian dài, kiệt sức khơng cịn thời gian sức lực để tụ tập vui với bạn bè, tìm bạn trai mở rộng quan hệ xã hội, phải làm việc muộn đến khuya [6] Theo qui hoạch phát triển ngành dệt may Việt Nam đến năm 2015 - tầm nhìn 2020, năm 2010 ngành thu hút 2,5 triệu lao động đến năm 2020 triệu lao động Như bình quân hàng năm ngành dệt may cần thêm khoảng 160 ngàn lao động chưa kể phải bổ sung cho số lao động đến tuổi nghỉ hưu rời bỏ ngành Thêm nữa, Việt Nam gia nhập WTO, để có nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu cạnh tranh, ngành Dệt May cần nhanh chóng đào tạo lại nguồn nhân lực có ngành Đây thực áp lực lớn cho hoạt động đào tạo nguồn nhân lực ngành Dệt May nói chung doanh nghiệp Dệt May nói riêng Phương hướng cho đào tạo nguồn nhân lực dệt may Việt Nam đáp ứng yêu cầu ngành đặc điểm người lao động Cần thống toàn ngành quan điểm đào tạo nguồn nhân lực ngành Dệt May là: Chất lượng nguồn nhân lực giữ vai trò định tồn phát triển doanh nghiệp dệt may ngành dệt may Đào tạo giữ vị trí ảnh hưởng quan trọng đến chất lượng nguồn nhân lực; Nguồn nhân lực nguồn lực quan trọng tạo nên phát triển kinh tế xã hội doanh nghiệp Doanh nghiệp dệt may Việt Nam có cạnh tranh thương trường hay khơng, có đảm đương nhiệm vụ ngành cơng nghiệp mũi nhọn hay không phụ thuộc phần lớn vào chất lượng nguồn nhân lực; Đào tạo nguồn nhân lực ngành Dệt May cần gắn với nhu cầu phát triển đất nước, ngành, gắn với tiến khoa học - công nghệ; Đào tạo nguồn nhân lực cho ngành Dệt May công việc chung quyền, sở đào tạo, doanh nghiệp thân người lao động: Trên sở thống quan điểm hoạt động triển khai thực sau Các hoạt động cần hướng đến tạo mối liên kết bền vững doanh nghiệp sở đào tạo theo nguyên tắc: cở sở đào tạo có hoạt động đào tạo bền vững, doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh bền vững nhờ có nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu, người lao động thoả mãn nên gắn bó lâu dài với nghề xã hội có ổn định Để làm điều đó: - Các doanh nghiệp cần rà soát đánh giá lại hoạt động phận đào tạo nguồn nhân lực, đánh giá lại lực cán làm công tác đào tạo doanh nghiệp Tiến hành đào tạo lại cho đội ngũ cán phụ trách hoạt động đào tạo theo lý thuyết quản trị nguồn nhân lực Giai đoạn vai trò hiệp hội Dệt May Việt Nam quan trọng tập hợp thông tin đào tạo làm cầu nối sở đào tạo doanh nghiệp để mở lớp huấn luyện cho cán làm công tác đào tạo thật hiệu - Từng doanh nghiệp Dệt May chủ động xây dựng kế hoạch đào tạo Các doanh nghiệp sở xem xét tiêu sản xuất kinh doanh, dự án đầu tư doanh nghiệp thời gian tới, kế hoạch mở rộng thị trường tình hình tài cơng ty, phận phụ trách đào tạo phòng tổ chức lập kế hoạch đào tạo theo bước: Dự báo nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực doanh nghiệp, dự báo cần cụ thể cho công nhân dệt may trực tiếp, công nhân phục vụ cán quản lý lĩnh vực; Xác định kế hoạch đào tạo bao gồm lựa chọn đối tượng đào tạo, hình thức, phương pháp sở đào tạo nhằm: Khắc phục yếu khứ để lại; Đào tạo lực quản lý, bồi dưỡng tư tưởng nhận thức cho đội ngũ cán quản lý, đảm bảo đủ khả cạnh tranh mạnh mẽ Việt nam gia nhập WTO, nâng cao trình độ chun mơn tin học để đáp ứng xu mở cửa hội nhập với bên Đối với cơng nhân trực tiếp sản xuất xác định xóa bỏ công nhân tay nghề bậc 1, tăng số lượng công nhân tay nghề bậc cao tối thiểu công nhân bậc trở lên phải chiếm 20%, tăng gấp rưỡi so với nay; công nhân bậc chiếm 30-35% Tổ chức thực Hướng đến nâng cao chất lượng sống cho người lao động, đào tạo di chuyển vùng nông thôn người lao động di cư có khoảng thời gian gần nhà, giải toả tinh thần để sau họ làm việc tốt Ngồi tăng cường sử dụng phương tiện nghe nhìn đào tạo để sử dụng thời gian công nhân nghỉ giải lao tạo học tập không chủ định Đối với cán quản lý doanh nghiệp đưa đào tạo trường lớp qui theo thời gian trường, tạo điều kiện thời gian để cán học Ngồi doanh nghiệp khuyến khích cán tự học thêm giờ, ngoại ngữ vi tính, có chế độ động viên khuyến khích hợp lý Cần dành nguồn kinh phí phù hợp cho đào tạo, xem xét chi phí đầu tư cho đào tạo khoản chi phí đầu tư, doanh nghiệp cần qui định tỷ lệ phần trăm lợi nhuận trích lại đầu tư cho đào tạo giống đầu tư xây dựng bản.Tăng cường hình thức doanh nghiệp người lao động đào tạo Kiểm tra chất lượng đào tạo Cần thường xuyên đánh giá, sử dụng hệ thống hỏi, vấn xây dựng chuyên nghiệp để đánh giá Đánh giá nên tuân thủ qui trình đánh giá dự án đầu tư - Các doanh nghiệp thông tin rõ ràng cụ thể nhu cầu, mong muốn doanh nghiệp để sở đào tạo có điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp với doanh nghiệp Các sở đào tạo, phải tích cực, chủ động việc tiếp nhận thơng tin, tìm kiếm thông tin từ doanh nghiệp nhu cầu đào tạo truyền thông cho doanh nghiệp biết rõ chương trình đào tạo Hiệp hội Dệt May cần đóng vai trị tập hợp thơng tin làm cầu nối nối thông tin doanh nghiệp sở đào tạo - Các sở đào tạo xây dựng chương trình đào tạo phù hợp với doanh nghiệp người học Phương châm đào tạo kết hợp ngắn hạn với dài hạn, kết hợp đào tạo nước với đào tạo nước ngoài, kết hợp đào tạo qui, chức, với lớp khơng qui lớp cập nhật lại, đào tạo lại, chuyên đề - Ngoài cần có sách hỗ trợ để kích thích cơng nhân tự nâng cao tay nghề Chế độ tiền lương, tiền thưởng vượt định mức phải thiết kế công hợp lý phù hợp với đóng góp cơng nhân viên Các doanh nghiệp nghiên cứu đưa sách lương khuyến khích lao động, để kích thích mạnh mẽ việc nâng cao chất lượng suất lao động cá nhân Các doanh nghiệp thiết lập sách khen thưởng mang tính chất động viên kích thích người lao động nguyên phụ liệu, thời gian đáp ứng yêu cầu kỹ thuật Nâng cao chất lượng khâu tuyển dụng đầu vào - Đẩy mạnh hoạt động Hiệp hội chi hội Dệt May, phòng thương mại hiệp hội liên quan việclàm cầu nối sở đào tạo doanh nghiệp, đóng vai trị giám sát liên kết doanh nghiệp sở đào tạo đảm bảo cho tính bền vững liên kết gìn Kiến nghị với phủ đề sách hỗ trợ cho hoạt động đào tạo, đưa qui định tỷ lệ phần trăm tái đầu tư cho đào tạo TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Báo cáo đào tạo phát triển, Dự án thí điểm Tái cấu ba Tổng công ty Vinatex, Vinacafe Seaprodex, Tài trợ Ngân hàng Thế giới, 2005 [2] Báo điện tử - Thời báo kinh tế Sài gòn, ngày 27-06-2006, (http://www.vneconomy.com.vn), Lao động ngành Dệt May: Thiếu lượng, yếu chất [3] Bộ Cơng nghiệp, Tập đồn Dệt May Việt Nam, Quy hoạch phát triển ngành dệt may Việt Nam đến năm 2015 - tầm nhìn 2020, 2005 [4] Trần Vũ Nghi, Dệt may 2007: xuất tỷ USD có khả thi? http://www.tuoitre.com.vn [5] ThS Trần Thị Thuý Lan, Trường TH Thương mại Du lịch Hà Nội, Phát triển thị trường hàng dệt may nội địa điều kiện cơng nghiệp hố, đại hố hội nhập quốc tế, trang web Bộ Thương mại [6] UNDP, “Toàn cầu hóa, vấn đề giới việc làm kinh tế chuyển đổi – Trường hợp Việt Nam”, Văn kiện đối thoại sách UNDP, số 2006/2  ... bỏ ngành Thêm nữa, Việt Nam gia nhập WTO, để có nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu cạnh tranh, ngành Dệt May cần nhanh chóng đào tạo lại nguồn nhân lực có ngành Đây thực áp lực lớn cho hoạt động đào. .. động Cần thống toàn ngành quan điểm đào tạo nguồn nhân lực ngành Dệt May là: Chất lượng nguồn nhân lực giữ vai trò định tồn phát triển doanh nghiệp dệt may ngành dệt may Đào tạo giữ vị trí ảnh... chất lượng nguồn nhân lực; Đào tạo nguồn nhân lực ngành Dệt May cần gắn với nhu cầu phát triển đất nước, ngành, gắn với tiến khoa học - công nghệ; Đào tạo nguồn nhân lực cho ngành Dệt May cơng