Sử dụng tác phẩm văn học để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4 5 tuổi

Việc sử dụng tác phẩm văn học để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ MN là một trong những phương tiện đem lại hiệu quả giáo dục cao, giúp trẻ tích lũy được các kiến thức và kỹ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA GIÁO DỤC MẦM NON

PHẠM THỊ HƯỜNG

SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐỂ GIÁO DỤC

KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN CHO

TRẺ MẪU GIÁO 4-5 TUỔI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học trẻ em

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA GIÁO DỤC MẦM NON

PHẠM THỊ HƯỜNG

SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐỂ GIÁO DỤC

KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN CHO

TRẺ MẪU GIÁO 4-5 TUỔI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học trẻ em

Người hướng dẫn khoa học

PGS.TS Đỗ Huy Quang

Hà Nội – 2019

Lời cảm ơn

Trước tiên, em xin chân thành cảm ơn tới các thầy cô giáo trong khoa giáo dục Mầm non thuộc trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện cho em có một môi trường học tập thoải mái và hiệu quả

Em đặc biệt bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo : Phó giáo Sư – Tiến Sĩ Đỗ Huy Quang, người đã hướng dẫn em hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp này với tất cả sự tận tình, quan tâm, động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình nghiên cứu khóa luận tốt nghiệp

Em cũng xin cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo tại trường Mầm Non Đại Mạch ( Đại Đồng – Đại Mạch – Đông Anh – Hà Nội ) , em cảm ơn các cô trong Ban Giám Hiệu đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành tốt đề tài

Hà Nội, tháng 5 năm 2019

Sinh viên

Phạm Thị Hường

Lời cam đoan

Em xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, được xuất phát từ yêu cầu phát sinh trong công việc để hình thành hướng nghiên cứu

Các số liệu có nguồn gốc rõ rang tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn thu thập được trong quá trình nghiên cứu là trung thực chưa từng được ai công bố trước đây

Hà Nội, tháng 5 năm 2019

Sinh viên

Phạm Thị Hường

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1.Lý do chọn đề tài 1

2.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3

2.1.Mục đích nghiên cứu 3

2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu 3

3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

3.1Đối tượng nghiên cứu 3

3.2.Phạm vi nghiên cứu 3

4.Phương pháp nghiên cứu 3

5 Bố cục khóa luận 4

Chương 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG TPVH ĐỂ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN CHO TRẺ MẪU GIÁO 4-5 TUỔI 5

1.1.Lịch sử vấn đề 5

1.2.Một số khái niệm cơ bản 6

1.2.1.Kỹ năng 6

1.2.2.Làm quen với tác phẩm văn học 7

1.2.3.Kỹ năng tự chăm sóc bản thân 7

1.3.Một số vấn đề lý luận về sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 7

1.3.1.Đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 7

1.3.2 Đặc điểm xúc cảm , tình cảm , ý chí của trẻ mẫu giáo 4- 5 tuổi 7

1.3.3 Tư duy và tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 9

1.3.4 Đặc điểm thể hiện hành vi của trẻ 4-5 tuổi 11

1.4.Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 11

1.5.Các hình thức sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 12

1.5.1 Trong tiết học 12

1.5.2 Ngoài tiết học 13

1.6.Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 15

1.6.1.Số lượng trẻ trong lớp 15

1.6.2.Kinh nghiệm xã hội của trẻ 15

1.6.3.Sự phát triển ngôn ngữ 16

1.6.4.Khả năng tự chăm sóc bản thân của các thành viên trong lớp 16

1.6.5.Vai trò của giáo viên 16

Tiểu kết chương 1 17

Chương 2 : THỰC TRẠNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG TPVH ĐỂ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN 18

CHO TRẺ 4-5 TUỔI 18

2.1 Khảo sát chương trình và thực hiện chương trình giáo dục Mầm non 18

2.1.1 Mục tiêu khảo sát 18

2.1.2 Nội dung khảo sát 18

2.1.3 Phương pháp khảo sát 18

2.1.3.1 Phương pháp đàm thoại 18

2.1.3.2 Phương pháp quan sát 18

2.1.3.3 Phương pháp sử dụng phiếu điều tra (xem phần phụ lục ) 19

2.1.3.4 Phương pháp sử dụng toán thống kê 19

2.1.4 Nhận xét, đánh giá kết quả khảo sát 19

2.2 Khảo sát thực trạng về việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 19

2.2.1 Nhận thức của giáo viên về sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 19

2.2.2 Khảo sát kỹ năng tự chăm sóc bản thân của trẻ 4-5 tuổi 21

2.2.3.Khảo sát thực trạng sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 21

Tiểu kết chương 2 22

Chương 3 : ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TPVH ĐẺ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN CHO TRẺ 4-5 TUỔI VÀ

TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM 23

3.1 Lựa chọn tác phẩm văn học giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi ở trường mầm non 23

3.1.1 Nguyên tắc lựa chọn tác phẩm 23

3.1.1.1 Tác phẩm phù hợp với đặc điểm tâm, sinh lý của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 23

3.1.1.2 Tác phẩm phù hợp với chương trình chăm sóc giáo dục trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 23

3.1.1.3 Tác phẩm phù hợp với mục đích giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi 24

3.1.2 Những TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 24

3.1.2.1 Tác phẩm Thơ 24

3.1.2.2 Tác phẩm truyện 25

3.2 Đề xuất các biện pháp sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 26

3.2.1 Các nguyên tắc xây dựng biện pháp 26

3.2.2 Các biện pháp đề xuất 26

3.3.Tiến hành thực nghiệm trường hợp Đánh giá kết quả thực nghiệm 30

3.3.1 Xác định mục đích thực nghiệm 30

3.3.2 Địa bàn thực nghiệm 30

3.3.3 Điều kiện thực nghiệm 30

3.3.4 Xác định nội dung thực nghiệm 30

3.3.5 Chọn nhóm trẻ để tổ chức thực nghiệm 31

3.3.6 Tiến hành thực nghiệm Đánh giá kết quả thực nghiệm 31

3.3.6.1 Thực nghiệm khảo sát 33

3.3.6.2 Thực nghiệm hình thành 35

3.3.6.3 Thực nghiệm kiểm chứng 36

3.3.8 Kết quả thực nghiệm 39

3.3.8.1 Kết quả thực nghiệm khảo sát 39

3.3.8.2 Kết quả thực nghiệm hình hành 40

3.3.8.3 Kết quả thực nghiệm kiểm chứng 41

3.3.9 Bài học sư phạm rút ra sau thực nghiệm 42

Tiểu kết chương 3 44

KẾT LUẬN 45

TÀI LIỆU THAM KHẢO 49

PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài

1.1.Một quốc gia lớn mạnh là một quốc gia có sự phát triển toàn diện nền giáo dục Vì thế việc đầu tư cho giáo dục là vô cùng cần thiết để phát triển và xây dựng những thế hệ sau này có đầy đủ khả năng và phẩm chất góp phần phục vụ và bảo vệ đất nước, giúp đất nước ngày càng giàu mạnh để sánh vai với các cường quốc năm châu Giáo dục mầm non là nền móng của hệ thống giáo dục quốc dân, giúp cho những mầm non tương lai của đất nước phát triển toàn diện cả về đức-trí-thể-mỹ và đây cũng là bước đầu để hình thành nên phẩm chất và nhân cách của một thế hệ công dân mới

Đặc biệt ở lứa tuổi mẫu giáo 4-5 tuổi, có thể nói đây là thời kì hoàng kim để trẻ phát triển mạnh mẽ về tâm sinh lí Giai đoạn 4-5 tuổi là giai đoạn cực kì ổn định để trẻ có thể tiếp thu và học hỏi nhanh Nhận thức của trẻ tuy còn non yếu, nhưng đây là thời điểm thích hợp nhất để người lớn có thể dạy

dỗ trẻ làm nền tảng cho sự phát triển sau này của trẻ Do đó trẻ rất cần sự giúp

đỡ nồng nhiệt của cha mẹ và hơn hết cha mẹ cần trang bị cho trẻ một số kĩ năng đơn giản cần thiết như kỹ năng tự chăm sóc bản thân,… để trẻ có thể tự chăm sóc và bảo vệ cơ thể mà không cần đến sự giúp đỡ của bất kì ai

1.2.Hầu hết các bậc phụ huynh Việt Nam đều thương con và lo sợ con còn quá nhỏ để có thể tự làm những việc tự phục vụ bản thân như : ăn-ngủ-vệ sinh cá nhân , họ thường làm hộ cho con, thay vì họ dạy con tự làm Khác với trẻ em Việt Nam, trẻ em nước ngoài lại được cha mẹ khuyến khích tự lập ngay từ nhỏ

Đặc thù của trẻ 4-5 tuổi là đã bắt đầu ham học hỏi , có một thể lực tốt, một tâm hồn ngây thơ , vô tư và hoạt bát Từ những việc đơn giản hằng ngày

sẽ kích thích sự ham học và rèn luyện tốt hơn của trẻ về kỹ năng chăm sóc bản thân đơn giản.Tuy nhiên, cha mẹ cũng không nên quá áp đặt con phải làm theo ý của cha mẹ Bởi vì điều đó sẽ làm ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ Thay

vào đó, cha mẹ hãy tạo cho con một tinh thần tự giác và một môi trường khám phá thật lành mạnh để trẻ có thể tự trải nghiệm về mọi thứ xung quanh

bé

Một nhà tâm lí học người Mỹ Jerome Bruner đã đưa ra một phương pháp học tập cho trẻ, đó là “ học thông qua khám phá” Trong quá trình học tập, tự trải nghiệm và khám phá tạo cho trẻ cảm giác thích thú , tò mò và có động lực muốn khám phá hơn nữa

Nếu như trong nhận thức của trẻ không có thói quen tự chăm sóc bản thân ngay từ khi còn nhỏ thì sau này, lớn lên, trẻ sẽ không tự giác được việc

tự chăm sóc bản thân mà luôn phải nhờ đến sự giúp đỡ của người lớn Điều

đó sẽ tạo ra một thói quen xấu, gây nên sự ỉ lại của trẻ và sẽ để lại nhiều hệ quả cho các bậc phụ huynh Do đó, chúng ta nên quan tâm hơn đến vấn đề dạy dỗ và giáo dục để trẻ phải biết tự chăm sóc bản thân ngay từ khi còn ở lứa tuổi mầm non Vì đây là lứa tuổi trẻ nhỏ đang tiếp thu những giá trị tinh hoa

để hình thành nên nhân cách , thói quen và cả kỹ năng sống, là tiền đề cho quá trình phát triển sau này của trẻ nhỏ

1.3 Có thể nói, văn học là phương tiện vạn năng giúp trẻ trải nghiệm những kinh nghiệm sống và kiến tạo nhân cách, biết ứng xử trong cuộc sống hàng ngày Thông qua các tác phẩm văn học, trẻ em sẽ hiểu được những nền tảng chuẩn mực và giá trị cốt lõi trong cuộc sống, biết sử dụng nguồn tri thức hợp lí, biết tự chăm sóc bản thân mà không cần sự giúp đỡ của người lớn Việc sử dụng tác phẩm văn học để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ MN là một trong những phương tiện đem lại hiệu quả giáo dục cao, giúp trẻ tích lũy được các kiến thức và kỹ năng tự chăm sóc bản thân.Từ đó, trẻ hình thành ý thức tự giác giữ gìn vệ sinh cá nhân Chính vì vậy, tôi đã chọn đề

tài nghiên cứu : “Sử dụng tác phẩm văn học để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi”

2.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1.Mục đích nghiên cứu

Đề xuất một số biện pháp sử dụng tác phẩm văn học, nâng cao khả năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi tại trường Mầm Non Đại Mạch, Đông Anh, Hà Nội nhằm phát huy thế mạnh của văn học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở trường mầm non, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành lối sống tốt đẹp, phát triển toàn diện nhân cách trẻ mầm non

2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu một số cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài

nghiên cứu

- Đề xuất một số biện pháp sử dụng tác phẩm văn học nâng cao kỹ năng

tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

- Tổ chức thực nghiệm để kiểm tra đánh giá tính hiệu quả, khả thi của

biện pháp mà khóa luận đề xuất

3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1Đối tượng nghiên cứu

Mối quan hệ giữa nhiệm vụ giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi và khả năng hoạt động làm quen với tác phẩm văn học có thể làm tốt nhiệm vụ này

3.2.Phạm vi nghiên cứu

Nhóm trẻ 4-5 tuổi tại trường Mầm Non Đại Mạch, Đông Anh, Hà Nội

4.Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, bài khóa luận tốt nghiệp sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau :

-Phương pháp nghiên cứu lý luận: đọc và hệ thống hóa các tài liệu liên quan đến đề tài

-Phương pháp nghiên cứu thực tiễn : dự giờ, điều tra kết hợp với phỏng vấn, thu nhập ý kiến từ giáo viên thông qua công việc cô giáo hướng dẫn trẻ

kỹ năng tự chăm sóc bản thân

-Phương pháp thực nghiệm sư phạm: thực nghiệm sư phạm với 3 bước: Thực nghiệm khảo sát, thực nghiệm hình thành và thực nghiệm kiểm chứng

5 Bố cục khóa luận

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Mục lục và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của khóa luận được cấu tạo 3 chương:

- Chương 1 Cơ sở lý luận về việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng

tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

- Chương 2.Thực trạng việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi ở trường mầm non

- Chương 3 Đề xuất một số biện pháp sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

Chương 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐỂ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN

CHO TRẺ MẪU GIÁO 4-5 TUỔI

1.1.Lịch sử vấn đề

Kinh nghiệm giáo dục trẻ em từ xa xưa, ông cha ta đã đúc kết và gửi vào trong nhiều câu ca dao, tục ngữ, truyện cổ tích, trò chơi dân gian Đây là kho tàng trí tuệ vô cùng quý giá của dân tộc Quan điểm dạy trẻ bằng thơ, truyện, bằng trò chơi không còn xa lạ với mỗi gia đình Việt Nam Trò chơi trồng hoa trồng nụ là bài học dạy trẻ nhảy cao, trò chơi chuyền, chơi chắt, ô

ăn quan là bài học dạy trẻ cách đếm và thêm bớt, cộng trừ Bác Hồ có một câu khái quát về trẻ em rất dung dị, dễ nhớ: “Trẻ em như búp trên cành Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan”

Năm 1985, khoa Giáo dục mầm non trường ĐHSP Hà Nội khai giảng khóa đầu Từ đó, cô nuôi dạy trẻ được đào tạo ở trình độ đại học, giáo dục mầm non từ kinh nghiệm dân gian truyền thống được bổ sung bằng hệ thống

lý luận khoa học Tư tưởng tiến bộ của J Rút xô (Pháp, thế kỷ 18), “Trẻ em là trẻ em, không phải người lớn thu nhỏ” được nghiên cứu sâu từ nhiều ngành khoa học và thể hiện hiệu quả trong thực tiễn giáo dục trẻ mầm non ở Việt Nam PGS TS Nguyễn Ánh Tuyết, trưởng khoa Giáo dục mầm non ĐHSP

Hà Nội khóa đầu đã tổng kết lý luận và thực tiễn Giáo dục mầm non sau 20 năm trong cuốn sách “Giáo dục mầm non, những vấn đề lý luận và thực tiễn” (2005, NXB ĐHSP) Tác giả cuốn sách nêu và giải quyết nhiều nội dung cụ

thể, giá trị về trẻ mầm non và giáo dục trẻ mầm non: Trẻ em là gì? Đi tìm vẻ

đẹp trẻ thơ ở đâu? Mỗi em bé là một con người riêng biệt Những quan điểm

cơ bản của giáo dục mầm non

Năm 2010, nhóm tác giả Lê Thị Huệ, Trần Thị Hương, Phạm Thị Tâm viết cuốn sách “Thiết kế các hoạt động học có chủ đích, hoạt động góc, hoạt động ngoài trời trong trường mầm non với trẻ 4-5 tuổi, chủ đề Trường

mầm non, Chủ đề bản thân” (NXB Giáo dục Việt Nam) Với Chủ đề bản thân trong Chương trình giáo dục mầm non, cuốn sách đã khai triển cụ thể thành

các nội dung: Tôi là ai? Cơ thể của tôi? Tôi cần gì để lớn lên, khỏe

mạnh? Trang 99 của cuốn sách, nội dung “Tôi là ai?” được gợi ý trả lời như

sau: Tôi có thể phân biệt được với các bạn qua một số đặc điểm cá nhân: họ

và tên, tuổi, ngày sinh nhật, giới tính và những người thân trong gia đình tôi Tôi khác các bạn về hình dạng bên ngoài, khả năng trong các hoạt động và

sở thích riêng Tôi tôn trọng và tự hào về bản thân tôi; tôn trọng và chấp nhận sự khác nhau và sở thích riêng của bạn thân Cơ thể tôi do nhiều bộ phận khác nhau hợp thành và tôi không thể thiếu một bộ phận nào Tôi có 5 giác quan, mỗi giác quan có chức năng riêng và sử dụng phối hợp các giác quan để nhận biết mọi thứ xung quanh Tôi phải giữ gìn vệ sinh, bảo vệ cơ thể

và các giác quan

Năm 2008, Lã Thị Bắc Lý, Lê Thị Ánh Tuyết viết “Giáo trình phương pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học” [13], khẳng định vai trò to lớn của TPVH trong việc thực hiện các nội dung giáo dục trẻ mầm non

và hướng dẫn các phương pháp, biện pháp, các bước cụ thể để giáo viên dạy trẻ mầm non làm quen với TPVH Cuốn giáo trình đặt ra và giải quyết những

vấn đề ở tầm vĩ mô, còn ở tầm vi mô như: Sử dụng tác phẩm văn học giáo

dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi, mỗi cô giáo phải

nghiên cứu tiếp

1.2.Một số khái niệm cơ bản

1.2.1.Kỹ năng

Kỹ năng là vấn đề phức tạp, có nhiều quan niệm khác nhau Có thể

khái quát thành hai dòng quan niệm Dòng quan niệm thứ nhất, coi kỹ năng

là mặt kỹ thuật của thao tác, hành động hay hoạt động Dòng quan niệm thứ hai coi kỹ năng không đơn thuần là mặt kỹ năng của hành động mà còn biểu

hiện mặt năng lực của con người, thể hiện ở sản phẩm của hành động

Theo Winthrop Adkins : “ kỹ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết ( kiến thức hoặc kinh nghiệm ) nhằm tạo ra kết quả mong đợi.”

Chúng tôi hiểu, kỹ năng có cả hai nội dung, vừa là kỹ thuật của hành động, vừa là năng lực thể hiện ở kết quả hành động

1.2.2.Làm quen với tác phẩm văn học

Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học (LQVTPVH) là quá trình sư phạm bước đầu nhằm giúp trẻ có hứng thú, hiểu biết nhất định về văn học nghệ thuật Qua đó góp phần giáo dục tình cảm đạo đức, phát triển những cảm xúc thẩm mỹ và đặc biệt là phát triển ngôn ngữ cho trẻ

1.2.3.Kỹ năng tự chăm sóc bản thân

Kỹ năng tự chăm sóc bản thân là khái niệm tổng hợp, là khả năng có thể chăm lo cho cuộc sống của mình về sức khỏe, tinh thần cũng như vật chất Hiểu biết về bản thân và biết quản lý bản thân, không để những cảm xúc tiêu cực của mình làm ảnh hưởng tới người khác, tới công việc chung là một chủ

đề giáo dục ở trường mầm non mang tên: chủ đề bản thân Chủ đề bản thân được thực hiện trong 5 nội dung giáo dục: Phát triển thể chất, Phát triển nhận thức, Phát triển ngôn ngữ, Phát triển tình cảm- xã hội, Phát triển thẩm mỹ Hoạt động LQVTPVH để hình thành kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ chỉ là một con đường, nhưng là con đường quan trọng có nhiều ưu thế

1.3.Một số vấn đề lý luận về sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

1.3.1.Đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

Trẻ mẫu giáo nhỡ là giai đoạn phát triển gần cuối cùng của lứa tuổi mầm non Nhờ sự dẫn dắt,chỉ bảo của người lớn các chức năng tâm sinh lí của trẻ dần được hoàn thiện tạo tiền đề để phát triển nhân cách sau này của trẻ

1.3.2 Đặc điểm xúc cảm , tình cảm , ý chí của trẻ mẫu giáo 4- 5 tuổi

- Đời sống xúc cảm và tình cảm:

Các loại tình cảm bậc cao của trẻ phát triển ngày càng rõ rệt hơn so với mẫu giáo nhỡ

Tình cảm trí tuệ phát triển theo hướng tìm hiểu các nguyên nhân, cội nguồn các hiện tượng tự nhiên và xã hội, cuộc sống xung quanh của trẻ

Tình cảm thẩm mỹ tổng hợp nhiều xúc cảm cùng loại Khi rung cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên, con người, cỏ cây, hoa lá, tình cảm thẩm mỹ xuất hiện ở trẻ

Tình cảm đạo đức ngày càng được phát triển do lĩnh hội được các chuẩn mực hành vi, quy tắc ứng xử Trẻ bối rối cảm thấy có lỗi khi có hành vi phạm sai lầm Trẻ biết đòi người lớn đánh giá đúng mức hành vi đúng sai, tốt, xấu của mình

Nhìn chung xúc cảm và tình cảm của trẻ phong phú nhưng có những đặc điểm sau:

+ Dễ dao động, dễ thay đổi , dễ khóc và dễ cười Xúc cảm chi phối mạnh vào các hoạt động tâm lý, vì vậy hiện thực đối với trẻ bao giờ cũng mang màu sắc cảm xúc mạnh mẽ, thích cái gì thì đòi bằng được cho cái đó, không thích nữa thì vứt đi

+Tính mục đích phát triển từ lứa tuổi lên 2, khi trẻ đã làm chủ được một số hành vi của mình Từng bước một, trẻ 4- 5 tuổi có thể điều khiển được quá trình ghi nhớ và nhớ lại một „tài liệu‟ nào đó mà người lớn giao cho, ghi nhớ một bài thơ ngắn mà em yêu thích

Ví dụ :

Do hiểu được hành vi ngôn ngữ và đã biết sử dụng hành vi ngôn ngữ, trẻ có thể bước đầu vận dụng để lập kế hoạch hành động và chỉ đạo hành động, trẻ thường nói to khi hành động

Việc phát triển, bộc lộ ý chí của trẻ mẫu giáo nhỡ phụ thuộc vào các nhiệm vụ mà người lớn giao cho trẻ (nhiệm vụ phải phù hợp với sức của trẻ )

Để giáo dục ý chí cho trẻ, giáo viên và phụ huynh cần phải giáo dục động cơ cho trẻ Thường ở lứa tuổi này mục đích và động cơ trùng nhau chưa tách nhau ra được

Có thể nhận thấy xúc cảm và tình cảm của trẻ thể hiện rõ rệt khi tiếp xúc với các TPVH Đặc điểm ở lứa tuổi này là đời sống tình cảm cũng tương đối ổn định, điều này đã giúp trẻ phân biệt được nhân vật tốt, xấu, biết yêu, ghét rõ ràng Vì thế, trẻ tiếp nhận TPVH bằng cả tâm hồn, trái tim và những tình cảm hết sức hồn nhiên, ngây thơ và trong sáng của mình

1.3.3 Tư duy và tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

Nhóm trẻ 4-5 tuổi các loại tư duy đều được phát triển nhưng ở các mức độ khác nhau

Tư duy trực quan hành động vẫn tiếp tục phát triển nhưng chất lượng của nó sẽ khác với trẻ 3-4 tuổi ở chỗ trẻ bắt đầu biết suy nghĩ xem xét nhiệm

vụ hoạt động, phương pháp và phương tiện giải quyết nhiệm vụ tư duy

Tư duy trực quan hình tượng phát triển mạnh mẽ và chiếm ưu thế Nhờ có sự phát triển ngôn ngữ, trẻ ở lứa tuổi này đã xuất hiện loại tư duy trừu tượng

Một số đặc điểm trong tư duy ở trẻ 4-5 tuổi:

Mức độ khái quát ngẫu nhiên giảm dần trong hoạt động tư duy của trẻ

Nhìn chung, nhóm trẻ mẫu giáo nhỡ, tư duy tưởng tượng gần như có chủ định và phát triển không ngừng theo xu hướng ngày càng hoàn thiện Quá trình suy nghĩ và tưởng tượng của trẻ đã bắt đầu chuyển từ bình diện bên ngoài sang bình diện bên trong Thực tế đã cho ta thấy trí tưởng tượng của trẻ rất phong phú, các em thường tiếp nhận văn chương không chỉ bằng phối hợp hình dạng bên ngoài sự vật mà còn huy động cả cảm hứng bên trong tâm hồn ngây thơ trong sáng của mình

“ Sáng tác hoang đường thích hợp với tư duy trẻ em Những người chưa quen với những chuyện tầm thường của cuộc sống, chưa được những kinh nghiệm cay đắng làm cho khôn ngoan và rất dễ tin vào đủ chuyện có thật Với trẻ em, những gì làm xúc động mạnh là phương tiện duy nhất làm

tưởng tượng bay bổng giúp các em luôn tò mò và muốn khám phá thế giới xung quanh nhằm thỏa mãn nhu cầu nhận thức của bản thân, đặc biệt, tâm hồn các em có mối giao cảm kỳ lạ với truyện cổ tích dân gian và tưởng tượng

là cầu nối giữa 2 thế giới hiện thực và hư ảo Tưởng tượng của trẻ gắn liền với xúc cảm Tưởng tượng phụ thuộc vào sự phát triển của xúc cảm, cảm xúc càng sâu thì tưởng tượng càng phát triển và ngược lại tưởng tưởng cũng giữ được vai trò trong việc làm giàu thêm những kinh nghiệm cảm xúc của trẻ Tưởng tượng phát triển thông qua các hoạt động giáo dục, trẻ xâu chuỗi được các sự kiện bằng trí tưởng tượng phong phú của mình và tích lũy được vốn biểu tượng trong tùng hoạt động diễn ra xung quanh các em Ở trẻ mẫu giáo nhỡ, trí tưởng tượng có chủ định chưa được phát triển hoàn thiện Chính vì vậy, việc nuôi dưỡng và phát triển trí tưởng tượng là một trong những nhiệm

vụ quan trọng của giáo dục trẻ mầm non Việc các em được tiếp xúc trực tiếp

với TPVH sẽ rất hữu ích để bồi dưỡng trí tưởng tượng cho trẻ : “ Với nghệ

thuật cũng như thơ văn, trí tưởng tượng được coi là những đặc trưng cơ bản

1.3.4 Đặc điểm thể hiện hành vi của trẻ 4-5 tuổi

Độ tuổi 4-5 tuổi bắt đầu hình thành quan hệ phụ thuộc vào thứ bậc của các động cơ, được gọi là hệ thống thứ bậc của các động cơ Trẻ mẫu giáo bước vào cuộc sống với nhiều dạng hoạt động khác nhau, nhiều mối quan hệ mới trong cuộc sống được diễn ra xung quanh Thực tế này dẫn đến các em sẽ xuất hiện các động cơ mới với đánh giá và lòng tự trọng được thể hiện trong mỗi em

Các em thường lĩnh hội những quy tắc và chuẩn mực hành vi như là những thước đo để thể hiện thái độ của trẻ đối với người khác có một ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự phát triển các động cơ hành vi Đến tuổi mẫu giáo nhỡ, trẻ đã bắt đầu hiểu được hành vi của mình so với người khác Đây chính

là cơ sở để trẻ tự đánh giá nột cách đúng đắn hơn và cũng là cơ sở để trẻ noi gương những việc tốt, người tốt

Đáng chú ý là hành vi của trẻ 4-5 tuổi mang tính nhân cách hay là mang tính xã hội được hình thành và hoàn thiện từng bước Động cơ hành vi của trẻ trở nên nhiều màu sắc hơn, nhu cầu muốn tiếp cần để khám phá thế giới xung quanh thể hiện mạnh mẽ Việc tiếp xúc với các TPVH giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu và qua đó trẻ thể hiện những hành vi của mình thông qua việc thể hiện thái độ yêu ghét đối với nhân vật trong TPVH Đối với những hình tượng mà trẻ thích có tác động tích cực đến việc tiếp nhận của trẻ sẽ làm cho trẻ thích thú và thể hiện bằng những việc làm mà trẻ thích

1.4.Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

Trẻ 4-5 tuổi luôn tìm cách để tiếp cận với việc tự phục vụ bản thân Tất cả mọi việc làm cá nhân (đánh răng, rửa mặt, mặc quần áo, ăn và ngủ) đều

có thể làm cho trẻ ở lứa tuổi này chú ý đến Sự chú ý của trẻ đến thế giới tự nhiên, sự gắn bó với những trò chơi, nhưng câu chuyện, những bài thơ sẽ

hình thành cho trẻ tình yêu thương bản thân và gia đình, giáo dục cho trẻ những tình cảm về yêu thương bản thân và yêu thương gia đình

Những đồ vật gần gũi với bé như : bàn chải đánh răng, kem đánh răng, khăn rửa mặt rồi cả những bộ phận thân thương nhỏ bé trên cơ thể của

bé như : bàn tay, bàn chân, đôi mắt, cái miệng nhỏ nhắn xinh xinh tiếng chảy róc rách của nước, tiếng rì rào của lá và cả tiếng chim kêu ngoài hè đều có thể cho trẻ những cảm xúc thăng hoa, muốn tự bản thân làm được tất

cả những việc nhỏ nhặt và là nguồn tư liệu quý giá để trẻ phát triển toàn diện

về các mặt : đức, trí, thể, mỹ, lao

Kỹ năng tự chăm sóc bản thân là một kỹ năng cơ bản, cần thiết và cần được trang bị cho trẻ ngay từ độ tuổi mầm non Vì thế các TPVH viết về đề tài giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ như : có thói quen tự đánh răng, rửa mặt khi bị bẩn, biết tự thay quần áo , tự ăn cơm và tự bản thân đi ngủ đúng giờ, ví dụ, Vì sao con mèo rửa mặt ( Hoàng Long ), , Rửa mặt như mèo ( Hàn Ngọc Bích ) cần trở thành nội dung quan trọng để giáo dục trẻ mầm non

1.5.Các hình thức sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

1.5.1 Trong tiết học

- Hoạt động chuyên biệt (làm quen với tác phẩm văn học ): làm quen với tác phẩm văn học là một hoạt động mà trẻ được trực tiếp tiếp xúc với tác phẩm văn học Thực chất của việc tiếp xúc này là giáo viên sử dụng nghệ thuật kể diễn cảm, đọc thơ, kể chuyện cho trẻ nghe, giảng giải, đàm thoại bằng mọi cách giúp các em hiểu được nội dung và hình thức của tác phẩm, dậy cho trẻ đọc thuộc diễn cảm bài thơ, kể diễn cảm các câu chuyện hoặc vào vai để đóng kịch các TPVH

Các loại giờ học làm quen với TPVH như qua giờ kể chuyện, cô thường xuyên sáng tác ra các câu chuyện về những tấm gương trẻ làm được

những việc tốt và tự chăm sóc được bản thân Sau đó cô nhấn mạnh vào nội dung kể về những trẻ có ý thức tự giác cao về khả năng tự phục vụ được bản thân Từ đó, nhằm giáo dục động viên khích lệ những trẻ khác noi theo Đọc thơ cho trẻ nghe, kể chuyện cho trẻ nghe, dạy trẻ đọc thơ diễn cảm, dạy trẻ kể lại chuyện thông qua các hình thức : trò chơi, kể chuyện theo tranh , đóng kịch là những hoạt động trẻ rất ham thích

-Hoạt động khám phá khoa học

Ở hoạt động khám phá, các TPVH được giáo viên lựa chọn và sử dụng Ví dụ “ đánh răng như thế nào, tác dụng của việc đánh răng ” trẻ sẽ tự tìm hiểu, khám phá các quy trình đánh răng, tác dụng của việc đánh răng đối với mỗi cá nhân con người không đánh răng sẽ bị sâu răng, răng ố vàng, cách bảo vệ hàm răng trắng tinh cho bản thân Thông qua nội dung của bài học sẽ giúp trẻ ý thức tự giác giữ gìn và bảo vệ hàm răng trắng tinh góp phần nho nhỏ vào việc bảo vệ an toàn vệ sinh thân thể của trẻ

Có nhiều tác phẩm mà nội dung của nó phù hợp với việc cho trẻ nhận biết, khám phá Ví dụ như: Đôi mắt của em, Tay ngoan, Tâm sự của cái mũi (Phạm Hồ), Cô dạy (Phạm Hồ), Bé ơi ( Phong Thu)

Cách sử dụng các TPVH trong hoạt động này rất sinh động và linh hoạt Các TPVH có thể được sử dụng khi vào bài để gây hứng thú cho trẻ, có thể sử dụng trong tiết học giúp trẻ ghi nhớ, có thể sử dụng khi kết thúc tiết học để củng cố kiến thức hoặc cung cấp kiến thức mới cho trẻ

1.5.2 Ngoài tiết học

- Cho trẻ LQTPVH mọi lúc, mọi nơi : giúp trẻ ôn lại những bài thơ,

những câu chuyện mà trẻ đã được nghe, đã được học Rèn luyện một số kỹ năng : đọc diễn cảm TPVH, đóng kịch Nâng cao năng lực cảm thụ văn học, năng khiếu nghệ thuật và phát triển ngôn ngữ cho trẻ có thể thực hiện bằng những hoạt động sau:

- Hoạt động vui chơi

Hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mầm non nhằm giúp trẻ thỏa mãn các nhu cầu về nhận thức, đồng thời giáo dục và phát triển giáo dục toàn diện cho trẻ ở lứa tuổi này Hoạt động vui chơi là phương tiện giúp trẻ hoàn thiện nhân cách đồng thời hướng trẻ theo chuẩn mực xã hội nhất định

Tích hợp tác phẩm văn học trong các hoạt động vui chơi, giúp trẻ có

cơ hội tiếp xúc với tác phẩm một cách thoải mái nhất, dưới hình thức “học mà chơi, chơi mà học” Hình thức này vẫn thỏa mãn được nhu cầu chơi của trẻ

mà vẫn đảm bảo được những kiến thức tiếp thu được qua các tác phẩm văn học Cũng thông qua hoạt động chơi, trẻ sẽ cảm thụ và tiếp nhận được các tác phẩm một cách nhẹ nhàng không gò bó, gượng ép Các tác phẩm được lồng ghép vào các trò chơi được đưa vào các góc chơi cụ thể của trẻ sẽ tạo cho trẻ tâm lý thoải mái khi tiếp xúc và qua đó sẽ dễ dàng hơn trong việc tiếp nhận và cảm thụ các tác phẩm văn học Tất cả các hình thức chơi khác nhau như : hoạt động vui chơi được tổ chức dưới hình thức các góc chơi, chơi tự do, hoạt động vui chơi ngoài trời đều có thể thích hợp với các tác phẩm văn học một cách linh hoạt và nhẹ nhàng, vừa đáp ứng được nhu cầu của trẻ mà còn đảm bảo được mục tiêu giáo dục Cho trẻ đi dạo chơi ngoài trời nhằm giúp trẻ cảm nhận được vẻ đẹp của tự nhiên của thế giới xung quanh đối với cuộc sống của con người Đồng thời qua đó, giáo viên có thể giáo dục cho trẻ tình yêu thiên nhiên và các cách bảo vệ tự chăm sóc bản thân để có một cơ thể khỏe mạnh, cùng chung vui với các bạn và cùng thiên nhiên, cách giữ gìn vệ sinh và bảo

vệ bản thân khỏi các tác nhân gây hại đến sức khỏe con người

-Hoạt động tham quan,dã ngoại

Việc tạo cơ hội cho trẻ vui chơi ngoài trời với những hoạt động thể chất giúp trẻ phát triển giác quan một cách tối đa, tự tin, năng động và tích cực hơn Trẻ sẽ cảm nhận được thế giới xung quanh rất gần gũi và có ý thức trong việc bảo vệ sức khỏe của cá nhân Cùng với việc kết hợp cho trẻ đọc thơ, kể chuyện thì việc tổ chức tham quan, dã ngoại có ý nghĩa vô cùng sâu sắc Trẻ được tận mắt nhìn thấy những thứ trong bài thơ, trong câu chuyện mà trẻ đã được học bên ngoài đời thực, chúng được cảm nhận rõ hơn và ghi nhớ sâu sắc hơn các kỹ năng,kinh nghiệm để trau dồi cho bản thân những kỹ năng cần thiết để bảo vệ bản thân

1.6.Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

1.6.1.Số lượng trẻ trong lớp

Số lượng trẻ trong từng lớp khoảng 40-45 trẻ

1.6.2.Kinh nghiệm xã hội của trẻ

Kinh nghiệm xã hội của trẻ là một trong những lĩnh vực hình thành và phát triển nhân cách của trẻ Từ đó tạo điều kiện cho trẻ biết vận dụng những kiến thức, các kỹ năng đời sống đã được học vào giải quyết các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày

Trong nhiều năm gần đây, các trường mầm non đã nhận thức rõ được tầm quan trọng của việc tạo cho trẻ những kinh nghiệm xã hội nên đã xây dựng một số kế hoạch cho trẻ trải nghiệm, xen kẽ với kế hoạch giáo dục để rèn cho trẻ kỹ năng sống ở nhiều độ tuổi khác nhau Cần tạo cho trẻ cảm giác hứng thú, thích tham gia các hoạt động trải nghiệm Với hình thức khám phá,

tự trải nghiệm, bắt chước người lớn, thực hành và sáng tạo trẻ có thể nhanh nhẹn, linh hoạt hơn và trau dồi cho bản thân những kỹ năng tự phục vụ bản thân và cả kinh nghiệm hòa nhập với xã hội

1.6.3.Sự phát triển ngôn ngữ

Ngôn ngữ là phương tiện để nhận thức thế giới xung quanh Thông qua ngôn ngữ nói của người lớn, trẻ được làm quen với các sự vật, hiện tượng

và hiểu được tính chất, tác dụng của nó

Ngôn ngữ không chỉ giúp trẻ củng cố kiến thức mà còn mở rộng thêm hiểu biết thế giới xung quanh, giúp trẻ hiểu được lời giải thích của người lớn nên sự phát triển ngôn ngữ của trẻ ngày càng được hoàn thiện hơn

Trong giao tiếp hàng ngày, người lớn nên giao tiếp với trẻ bằng những ngôn từ dễ nghe, dễ hiểu để trẻ tiếp thu một cách tốt nhất, và không những trẻ hiểu mà trẻ còn học cách nghe được và nói lại được

1.6.4.Khả năng tự chăm sóc bản thân của các thành viên trong lớp

Trẻ 4-5 tuổi cũng đã biết tự phục vụ bản thân nhưng chưa thành thạo, bên cạnh đó vẫn còn một số trẻ vẫn chưa làm được việc tự chăm sóc bản thân

1.6.5.Vai trò của giáo viên

Vì còn nhiều trẻ nói ngọng, phát âm chưa chuẩn, nói lắp, phát âm sai

về thanh điệu; trẻ nói thiếu thành phần, nói câu chưa đủ Vì thế giáo viên cần uốn nắn các em và phải sử dụng một số biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ 4-5 tuổi thông qua việc tổ chức cho trẻ làm quen với TPVH

Tiểu kết chương 1

Giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng cần được thực hiện tại trường mầm non Cùng với việc giáo dục cho trẻ mẫu giáo nhỡ thông qua hình thức “ học mà chơi, chơi mà học “, học thông qua hình thức học tập trung, tuyên truyền thì việc sử dụng các TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân là cách mang lại hiệu quả giáo dục nhẹ nhàng và sâu lắng đối với trẻ ở độ tuổi này Thông qua những TPVH có ý nghĩa vô cùng to lớn, giúp giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi, vừa đáp ứng được nhu cầu của trẻ, vừa là nguồn dinh dưỡng giàu có bồi đắp cho trẻ những việc làm bổ ích, hình thành cho trẻ thói quen tự chăm sóc bản thân ngay từ khi còn thơ ấu

Lựa chọn và sử dụng các TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ là một yêu cầu phù hợp với sự phát triển của trẻ, phù hợp với đặc điểm phát triển tâm sinh lý của trẻ 4-5 tuổi TPVH đã góp phần to lớn để thực hiện mục tiêu và nội dung của chương trình giáo dục, bên cạnh đó còn giúp trẻ phát triển và hình thành các khả năng như : cảm thụ văn học, ngôn ngữ phát triển mạnh lạc rõ ràng, vốn từ ngày càng phong phú Đây cũng là thời

kỳ phát triển mạnh của trẻ về mặt tình cảm thẩm mỹ, tình cảm trí tuệ và cả tình cảm đạo đức Chính vì thế mà ta có thể nói lựa chọn TPVH có nội dung

về kỹ năng tự chăm sóc bản thân để giáo dục trẻ là một trong những điều kiện không thể thiếu giúp trẻ 4-5 tuổi phát triển toàn diện

Chương 2 : THỰC TRẠNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐỂ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN

CHO TRẺ 4-5 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON

2.1 Khảo sát chương trình và thực hiện chương trình giáo dục Mầm non

2.1.1 Mục tiêu khảo sát

Tìm hiểu thực trạng sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi để làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp phù hợp

và hiệu quả

2.1.2 Nội dung khảo sát

- Tìm hiểu về chương trình giáo dục với nội dung giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

- Tìm hiểu nhận thức của giáo viên về việc sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo nhỡ 4-5 tuổi trong nhà trường

- Tìm hiểu các biện pháp, các hoạt động của giáo viên sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

- Tìm hiểu kỹ năng tự chăm sóc bản thân của trẻ trong các hoạt động ở trường mầm non

2.1.3 Phương pháp khảo sát

2.1.3.1 Phương pháp đàm thoại

- Trò chuyện, đàm thoại với giáo viên về mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, việc sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân

- Đàm thoại về những thuận lợi, khó khăn trong việc sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân trong một số hoạt động ở trường mầm non

2.1.3.2 Phương pháp quan sát

Quan sát và ghi chép quá trình hoạt động của cô và trẻ trong các hoạt động ở trường mầm non nhằm mục đích tìm hiểu:

+Cách thức tổ chức các hoạt động của giáo viên tại lớp

+ Những biểu hiện về kỹ năng tự chăm sóc bản thân ở trường của trẻ + Cách thức tổ chức các phương tiện dạy học, môi trường hoạt động của giáo viên và trẻ trong giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

2.1.3.3 Phương pháp sử dụng phiếu điều tra (xem phần phụ lục )

Điều tra bằng bảng hỏi, có ưu thế trong một thời gian hạn chế, biết được quan niệm, kinh nghiệm dạy học, ý kiến đánh giá của nhiều giáo viên, học sinh, cán bộ quản lý, chuyên gia

2.1.3.4 Phương pháp sử dụng toán thống kê

Em tổng hợp các số liệu thu được từ phiếu điều tra và bảng đánh giá kết quả giáo dục trẻ Xử lý số liệu thu được và đánh giá kết quả, để làm căn

cứ cho việc thiết kế các biện pháp phù hợp với thực tiến hiện nay nhăm nâng cao hiệu quả sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ

2.1.4 Nhận xét, đánh giá kết quả khảo sát

Có thể nói hoạt động làm quen với các TPVH đã được sử dụng tương đối nhiều và đều đặn trong các hoạt động ở trường mầm non Mặc dù hoạt động này được giáo viên lựa chọn và phối hợp với các hoạt động khác, nhưng đa số các giáo viên dạy làm quen với các tác phẩm văn học ở mọi lúc mọi nơi Đây là một trong những điều kiện thuận lợi để giáo viên xây dựng các hoạt động làm quen với TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mầm non 4-5 tuổi

2.2 Khảo sát thực trạng về việc sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng

tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

2.2.1 Nhận thức của giáo viên về sử dụng TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

Hầu hết các giáo viên chưa nhận thức được ý nghĩa của việc sử dụng TPVH, đặc biệt là các tác phẩm có nội dung giáo dục tự chăm sóc bản thân và

ý thức tự giác tự chăm sóc bản thân

Khó khăn trong việc lựa chọn các tác phẩm Các tác phẩm viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân chỉ được giáo viên tìm hiểu qua sách báo, các phương tiện thông tin đại chúng Phần lớn giáo viên chưa có khả năng sáng tác các bài thơ, các câu chuyện có nội dung về kỹ năng tự chăm sóc bản thân

Vì còn lo cho việc chăm sóc trẻ một cách tốt nhất nên việc tìm hiểu và lựa chọn các tác phẩm chưa được giáo viên thực hiện

Đa số các giáo viên đều cho rằng các công trình nghiên cứu về lựa chọn và sử dụng các tác phẩm văn học viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân

đã được tiến hành trong các hoạt động giáo dục ở trường mầm non Nhưng nếu giáo viên có những biện pháp tốt thì sẽ khắc phục được những khó khăn

và trở nên dễ dàng thuận tiện hơn trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục đạt được kết quả cao mà không cần quá nhiều thời gian

Một số giáo viên lại cho rằng không thường xuyên lựa chọn và sử dụng các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân khi tổ chức các hoạt động giáo dục trong trường mầm non vì họ cho rằng đây là nội dung có rất ít hướng dẫn trong chương trình giáo dục mầm non nên họ khó tìm nguồn tư liệu hay các tác phẩm có liên quan

Trong thực tiễn giáo dục trẻ mầm non của nhiều năm trở lại đây, nội dung giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân được lồng ghép trong giáo dục

kỹ năng sống cho trẻ Nhưng trên thực tế thì giáo viên vẫn chưa tìm hiểu và cảm nhận hết giá trị các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân nhằm mục đích giáo dục cho trẻ thói quen tự phục vụ và tự chăm sóc bản thân trong các trường mầm non hiện nay

2.2.2 Khảo sát kỹ năng tự chăm sóc bản thân của trẻ 4-5 tuổi

Khảo sát trong 1 lớp học mẫu giáo nhỡ tại trường mầm non Đại Mạch, Đông Anh

Trẻ không hứng thú tham gia vào công việc tự phục

Tiểu kết chương 2

Qua điều tra thực trạng việc lựa chọn và sử dụng các TPVH giáo dục

kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo nhỡ 4-5 tuổi chúng tôi thấy:

Giáo viên đã biết phát huy thế mạnh của các biện pháp trong từng hoạt động như: diễn đạt bằng lời nói để gây hứng thú, giáo viên dùng lời nói mạch lạc để giải thích và cuốn hút trẻ

Giáo viên đã làm cho trẻ chú ý hơn đến việc tự phục vụ chăm sóc bản thân mình, và cũng giúp cho giáo viên hiểu thêm được tầm quan trọng và ý nghĩa của việc giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo nhỡ

Giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ là nội dung lồng ghép tích hợp vào các hoạt động một cách nhẹ nhàng Về vấn đề này Bộ giáo dục chưa có hướng dẫn cụ thể để thực hiện tích hợp vào một chủ đề hay một sự kiện nào nên việc sử dụng các TPVH để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ vẫn là khó khăn đối với giáo viên trong quá trình giảng dạy

Chính vì thế, sau khi khảo sát thực trạng, chúng tôi thấy các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân đã được sủ dụng hiệu quả trong các hoạt động giáo dục ở trường mầm non Đó là một việc làm vô cùng quan trọng và hết sức cần thiết Tuy nhiên nội dung này chưa được hoàn thiện tốt trong trường mầm non nên đây chính là cơ sở làm tiền đề cho chúng tôi xây dựng một số biện pháp hữu ích trong việc sử dụng các TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo nhỡ 4-5 tuổi tại trường mầm non

Chương 3 : ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐẺ GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ CHĂM SÓC BẢN THÂN CHO TRẺ 4-5 TUỔI VÀ TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM 3.1 Lựa chọn tác phẩm văn học giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi ở trường mầm non

3.1.1 Nguyên tắc lựa chọn tác phẩm

3.1.1.1 Tác phẩm phù hợp với đặc điểm tâm, sinh lý của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

Lựa chọn các TPVH phù hợp với những đặc điểm phát triển tâm ,sinh

lý lứa tuổi 4-5 tuổi có vai trò quan trọng Nếu các tác phẩm không đáp ứng được nhu cầu, sở thích của trẻ cả về nội dung và hình thức sẽ khiến trẻ cảm thấy nhàm chán, không hứng thú tham gia các hoạt động của giáo viên Từ đó

sẽ kìm hãm sự tiếp thu và cảm nhận văn học của trẻ và đồng nghĩa với việc tác phẩm sẽ không mang lại hiệu quả giáo dục

Nguyên tắc lựa chọn TPVH phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ trong việc giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ là nguyên tắc quan trọng được đặt lên hàng đầu, là một trong những điều kiện giúp trẻ có thể lĩnh hội và cảm thụ văn học một cách tốt nhất cũng như đạt được mục tiêu giáo dục đã đề ra

3.1.1.2 Tác phẩm phù hợp với chương trình chăm sóc giáo dục trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

Khi lựa chọn các TPVH để đưa vào chương trình giáo dục cho trẻ, giáo viên cần chú ý chọn những tác phẩm phù hợp, liên quan đến chủ đề đang thực hiện Chương trình giáo dục mầm non hiện hành đã định hướng các chủ

đề gần gữi với cuộc sống của trẻ : trường mầm non, gia đình, nghề nghiệp,

với mục đích giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ thì trong các chủ

đề : bản thân, gia đình, trường mầm non giáo viên có thể lựa chọn các

TPVH để đưa vào giảng dạy Việc làm này phù hợp với yêu cầu đổi mới trong

giáo dục, xây dựng kế hoạch sát với chủ đề, tích hợp các nội dung rất linh hoạt và mềm dẻo sao cho gần gũi với cuộc sống của trẻ, thuận lợi cho cả cô

và trò khám phá chủ đề cũng như đúng với mục đích giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

3.1.1.3 Tác phẩm phù hợp với mục đích giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

Có thể nói văn học là phương tiện rất tốt để giáo dục trẻ em nói chung

và trẻ em mẫu giáo nói riêng Nội dung và tư tưởng của các tác phẩm phản ánh những sự vật, hiện tượng trong cuộc sống bằng các hình ảnh, hình tượng nghệ thuật độc đáo, khơi gợi ở trẻ những rung động và thúc đẩy ở trẻ những hành vi cao cả, chuẩn mực Đó là ý nghĩa giáo dục nhẹ nhàng nhưng vô cùng sâu sắc trong các TPVH dành cho trẻ em

Bên cạnh yêu cầu phù hợp với đặc điểm tâm,sinh lý, khả năng tiếp nhận và lĩnh hội của trẻ còn cần phải phù hợp với mục đích giáo dục kỹ năng

tự chăm sóc bản thân cho trẻ Các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân phải chứa đựng các giá trị về nội dung, tư tưởng, nghệ thuật, nội dung giáo dục phải phù hợp với nhận thức của trẻ

3.1.2 Những TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

3.1.2.1 Tác phẩm Thơ

1 Đôi mắt của em – Lê Thị Mỹ Phương

2 Bé ơi – Phong Thu

3 Thỏ bông bị ốm – ST

4 Tay ngoan – Võ Thị Như Chơn

5 Tâm sự của cái mũi – Phạm Hổ

6 Cô dạy – Phạm Hổ

7 Lời chào – Phạm Cúc

8 Những con mắt – Thanh Quang

9 Xòe tay – Phong Thu

16 Đến thăm bà – Như Mao

17 Lấy tăm cho bà – Định Hải

18 Cái lưỡi – Lê Thị Mỹ Phương

19 Tay làm đồ chơi – Trần Thị Phan

3 Mỗi người một việc – ST

4 Câu chuyện của tay trái và tay phải – ST

5 Chuyện của Dê con – ST

6 Đôi tai xấu xí – ST

7 Giấc mơ kì lạ - Nguyễn Bích Ngọc

8 Cái đuôi của Sóc Nâu – ST

9 Chú vịt xám – ST

10 Đôi bạn tốt – ST

11 Qua đường – Võ Lâm Minh

13 Cậu bé mũi dài – ST

3.2 Đề xuất các biện pháp sử dụng TPVH giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

3.2.1 Các nguyên tắc xây dựng biện pháp

- Đảm bảo tính mục đích của việc sử dụng TPVH nhằm giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ 4-5 tuổi

- Các biện pháp phải phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ 4-5 tuổi

- Xây dựng các biện pháp phải phù hợp với điều kiện thực tế của trường

và các hoạt động thường xuyên của nhà trường

3.2.2 Các biện pháp đề xuất

Biện pháp 1 : Lập kế hoạch giáo dục BVBT cho trẻ trong cả năm học

và xây dựng góc văn học với chủ đề “ bé khỏe – bé đẹp”

Hoạt động giáo dục BVBT tuy không phải là một môn học trong chương trình giáo dục mầm non, song cần ý thức được, đây là một việc làm cần thiết nên em đã lồng ghép nội dung giáo dục BVBT và các hoạt động của trẻ thông qua các chủ đề - sự kiện trong 3 tháng đầu tiên của năm học như sau :

Tháng 9

-Tìm hiểu về môi trường ở trường mầm non: các phòng học,,đồ chơi xung quanh trường

-Các đồ dùng, đồ chơi của từng lớp học

- phân biệt được môi trường sạch và môi trường bẩn:

+ môi trường sạch: ngăn nắp đầy đủ ánh sáng,không nấm mốc, không khói bụi

-cho trẻ đi tham quan các lớp học, các khu sinh hoạt trong trường

-đàm thoại với trẻ về các hoạt động của các khu trong trường

-hướng dẫn trẻ vệ sinh lớp học

- trò chơi : thi xem đội nào nhanh hơn, bé nào sạch hơn

+ môi trường bẩn : bụi bẩn, ô nhiếm rác thải

Tháng 10

-bé có thể làm gì để bảo vệ sức khỏe của bản thân

-thực hành kỹ năng vệ sinh,tự phục vụ

-trò chơi : thử tài bé yêu

Tháng 11

-tìm hiểu về môi trường trong gia đình (các phòng ngủ,phòng ăn,phòng vệ sinh )

-bé làm gì để bảo vệ,tự chăm sóc bản thân

-rèn kỹ năng tự phục vụ và các

kỹ năng tự chăm sóc bản thân : đánh răng,rửa mặt,đi vệ sinh, mặc quần áo

-khám phá ngôi nhà của bé : đồ dùng trong phòng ngủ

và phòng vệ sinh của bé -thực hành vệ sinh cá nhân -trò chơi :nếu thì,

Biện pháp 2 : Cho trẻ làm quen TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản

thân kết hợp với tranh ảnh, video,clip

- Mục đích: cung cấp cho trẻ những kiến thức và kỹ năng về tự chăm

sóc bản thân (đánh răng, rửa mặt, mặc quần áo, ăn , ngủ ), bước đầu giúp trẻ nhận biết được cách làm và biết cách tự chăm sóc bản thân Qua đó kích thích

ở trẻ những thói quen, những xúc cảm tích cực và có thái độ đúng đắn trọng việc tự phục vụ, tự chăm sóc và bảo vệ bản thân

- Cách tiến hành:

+ Lưa chọn các TPVH có nội dung phù hợp với hoạt động giáo dục + Xây dựng nội dung, chương trình, lên kế hoạch chi tiết cho tiết học

+ Cho trẻ xem video giới thiệu về một số bạn nhỏ không biết cách tự chăm sóc bản thân sẽ như thế nào

+ Tổ chức cho trẻ giao lưu đàm thoại với nhau về những kiến thức, những kỹ năng mà trẻ học hỏi được qua video trẻ vừa xem

- Chuẩn bị của cô:

+ Máy chiếu, máy tính, loa và các phương tiện trang thiết bị cần thiết cho việc phát video giới thiệu về các kỹ năng tự chăm sóc bản thân

+ Nếu không có máy chiếu giáo viên có thể cho trẻ xem qua các loại tranh ảnh để trẻ quan sát

+ Xây dựng môi trường phù hợp với nội dung giảng dạy

+ Giáo viên có thể hướng dẫn trẻ trước, cho trẻ làm quen với các TPVH

về các kỹ năng tự chăm sóc bản thân để trẻ có thể tự tin hơn trong quá trình tiếp thu bài giảng của cô thông qua việc xem video hoặc quan sát tranh ảnh

-Chuẩn bị của trẻ:

+ Tinh thần thoải mái, hứng thú tham gia các hoạt động của cô

Biện pháp 3: Giáo viên tổ chức các hội thi đọc thơ, kể chuyện diễn

cảm về giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân

- Mục đích:

Trẻ được củng cố, trải nghiệm những hiểu biết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân thông qua hoạt động đọc thơ, kể chuyện văn học, hình thành ở trẻ những tâm tư tình cảm tích cực đối với bản thân

- Cách tiến hành:

Cho trẻ làm quen với TPVH viết về bản thân, sau đó tổ chức một số hội thi nho nhỏ tại lớp học như : Tay đẹp tay xinh, bé đọc thơ, kể chuyện về bản thân (kỹ năng tự chăm sóc bản thân) dưới nhiều hình thức khác nhau Giáo viên tổ chức thi đua theo các hình thức tổ - nhóm – cá nhân

Ngoài ra giáo viên có thể mở rộng quy mô hơn, thành cuộc thi của nhà trường tổ chức để trẻ thi đua giữa các lớp trong cùng một độ tuổi với nhau

- Chuẩn bị của cô:

+ Giáo viên cần có sự đầu tư về thời gian, đồ dùng dụng cụ đầy đủ + Cơ sở vật chất và kinh phí linh hoạt, sáng tạo đáp ứng nhu cầu các hoạt động của trẻ

+ Huy động xã hội hóa trong giáo dục, kết hợp ăn ý với phụ huynh của trẻ và trẻ

- Chuẩn bị của trẻ:

+ Tinh thần thoải mái, hứng thú tham gia các hoạt động của cô

+ Trẻ có những hiểu biết rõ ràng về tự chăm sóc bản thân và những thói quen hàng ngày

Biện pháp 4: Cho trẻ đóng vai hoặc làm mô hình những TPVH viết về

kỹ năng tự chăm sóc bản thân

- Mục đích :

Trẻ được củng cố và trải nghiệm những hiểu biết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân thông qua hoạt động đóng vai, làm mô hình, hình thành cho trẻ những thói quen tích cực đối với việc tự phục vụ, tự chăm sóc bản thân

- Chuẩn bị của cô :

+ Đồ dùng dụng cụ cần thiết cho 1 tiết học

+ Chú ý quan sát và hướng dẫn trẻ khi trẻ gặp khó khăn trong quá trình trẻ thực hiện theo yêu cầu của cô giáo

+ Giáo viên phải chuẩn bị kinh phí linh hoạt, sáng tạo cho việc thiết

3.3.Tiến hành thực nghiệm trường hợp Đánh giá kết quả thực nghiệm

3.3.1 Xác định mục đích thực nghiệm

Thực nghiệm nhằm kiểm nghiệm tính hiệu quả của các biện pháp đã

đề xuất để giáo dục kỹ năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ Từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi

3.3.2 Địa bàn thực nghiệm

Trường Mầm Non Đại Mạch, Đông Anh, Hà Nội

3.3.3 Điều kiện thực nghiệm

Lớp thực nghiệm và lớp đối chứng không chênh lệch quá nhiều

+ Trẻ : trẻ của 2 lớp tương đương với nhau về độ tuổi , giới tính, về mức độ lĩnh hội tác phẩm văn học

+ Giáo viên : đa số giáo viên dạy 2 lớp đều có trình độ tương đương, thâm niên trong nghề 8-12 năm kinh nghiệm

3.3.4 Xác định nội dung thực nghiệm

- Tìm hiểu các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân

- Sử dụng các TPVH viết về kỹ năng tự chăm sóc bản thân để lập kế hoạch cách thức tiến hành thực nghiệm

- Thực nghiệm một số biện pháp đã đề xuất

3.3.5 Chọn nhóm trẻ để tổ chức thực nghiệm

Thực nghiệm được tiến hành trên 40 trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi tại trường mầm non Đại Mạch – Đông Anh – Hà Nội Số trẻ tham gia thực nghiệm chia thành hai nhóm bằng nhau về số lượng và về độ tuổi

- Nhóm đối chứng : 20 trẻ

- Nhóm thực nghiệm : 20 trẻ

3.3.6 Tiến hành thực nghiệm Đánh giá kết quả thực nghiệm

- Thực nghiệm khảo sát

+ Đọc thơ: Đôi mắt của em

+ Truyện: Gấu con bị sâu răng

- Thực nghiệm hình thành chia thành 3 giai đoạn với các hoạt động

Video giới thiệu một số

kỹ năng tự chăm sóc bản thân

- Sử dụng lời nói truyền cảm thu hút trẻ

Bản thân

Đọc thơ : Bé tập rửa mặt

Thơ : Bé tập rửa mặt

-Kết hợp hoạt động làm quen với TPVH viết về giữ gìn vệ sinh cá nhân cùng với tranh ảnh

Video giới thiệu về việc

-Sử dụng lời nói truyền cảm Ví dụ: trẻ sẽ tự tìm

Nghề nghiệp