BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO PHONG TỤC TẬP QUÁN NGƯỜI CHĂM Ở MIỀN TRUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ BÀ MẸ KHI CÓ THAI, TRONG VÀ SAU KHI SINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Năm 2008 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH MIÊU TIỂU CHÔNG PHONG TỤC TẬP QUÁN NGƯỜI CHĂM Ở MIỀN TRUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ BÀ MẸ KHI CÓ THAI, TRONG VÀ SAU KHI SINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2008 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH MIÊU TIỂU CHÔNG PHONG TỤC TẬP QUÁN NGƯỜI CHĂM Ở MIỀN TRUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ BÀ MẸ KHI CÓ THAI, TRONG VÀ SAU KHI SINH Chuyên ngành : SẢN PHỤ KHOA Mã số : 3.01.18 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS LÊ VĂN ĐIỂN TP Hồ Chí Minh – Năm 2008 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu riêng Các số liệu, kết luận án trung thực chưa công bố công trình khác Miêu Tiểu Chông MỤC LỤC Trang phụ bìa Trang Lời cam đoan Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục Hình, Bảng Biểu đồ MỞ ÑAÀU CHƯƠNG – TỔNG QUAN TÀI LIỆU .4 1.1 Đặc điểm kinh tế văn hóa xã hội tín ngưỡng dân gian người Chăm liên quan đến việc chăm sóc sức khỏe bà mẹ có thai, sinh sau sinh 1.2 Một số thuốc từ cỏ sản phẩm có nguồn gốc từ động vật thường dùng cho phụ nữ Chăm thời kỳ mang thai, sinh sau sinh 23 CHƯƠNG – ĐỐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHÊN CỨU 34 2.1 Thiết kế nghiên cứu 34 2.2 Đối tượng nghiên cứu 34 2.3 Nội dung nghieân cứu 34 2.4 Phương pháp nghiên cứu 36 2.5 Vấn đề y đức 42 CHƯƠNG – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 43 3.1 Một số caùc phong tục tập quán phụ nữ người Chăm chăm sóc sức khỏe bà mẹ thời kỳ mang thai, sinh vaø sau sinh 43 3.2 Những cây, rễ củ động vật thường dùng cho phụ nữ Chăm thời kỳ mang thai vaø sau sinh 61 CHƯƠNG – BÀN LUẬN 65 4.1 Những đặc điểm chung đối tượng nghiên cứu yếu tố liên quan đến chăm sóc sức khỏe sinh sản 65 4.2 Một số thuốc nguồn gốc từ dạng thực vật động vật thường dùng cho mẹ thời kỳ mang thai, sinh vaø sau sinh 102 KẾT LUẬN 115 KIẾN NGHỊ 117 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: Bảng vấn PHỤ LỤC 2: Một số hình ảnh phong tục tập quán người Chăm chăm sóc sức khỏe mẹ PHỤ LỤC 3: Phiếu kiểm tra dược liệu PHỤ LỤC 4: Các thuốc phụ nữ Chăm thường dùng PHỤ LỤC 5: Danh sách phụ nữ Chăm tham gia nghiên cứu DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CS : Cộng ĐHKN : Điều hòa kinh nguyệt KHHGĐ : Kế họach hóa gia đình NXB : Nhà xuất SKBMTE : Sức khỏe bà mẹ trẻ em SKSS : Sức khỏe sinh sản TK : Tên khác TP : Thành phố VHTT : Văn hóa thông tin VN-DSH : Việt Nam – Dân số học YHCT : Y Học Cổ Truyền Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 9/ Cheá độ ăn uống có thai º a/ Ăn kiêng 10/ Những ăn thường dùng a/ Cá b/ Không ăn kiêng º º c/ Trứng b/ Thịt 11/ Số bữa ăn ngày a/ Ba b/ Bốn d/ Khác º º º º º d/ Tùy thích º º c/ Thuốc º c/ Năm – sáu 12/ Có thường dùng a/ Café b/ Rượu º º d/ Không dùng loại º 13/ Vệ sinh thân thể, hàng ngày tắm a/ Nước ấm b/ Nước lạnh º º º º c/ Nước có pha rễ d/ Khác 14/Không quan hệ tình dục mang thai a/ tháng đầu b/ tháng º º c/ tháng cuối d/ Khác º º 15/ Chăm sóc vú a/ Lau thường xuyên b/ Lau không thường xuyên º º c/ Không lau d/ Khác º º 16/ Việc chuẩn bị trước sanh a/ Đầy đủ b/ Chưa đầy đủ º º c/ Không cần d/ Khác º º 17/ Chuẩn bị trước sanh ? a/ Người đỡ đẻ b/ Chỉ, kéo, Alcool, tre nứa Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn º º c/ Thuốc cổ truyền d/ Cả ba º º Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 18/ Người đỡ đẻ º b/ Mẹ hay người nhà º a/ Mụ vườn º º c/ Nhân viên y tế (NHS) d/ Khác 19/ Thích đẻ đâu ? a/ Ở nhà b/ Trạm hộ sinh º º º º c/ Bệnh viện d/ Khác 20/ Chị có mong người thân bên cạnh đẻ không ? a/ Có º º b/ Không 21/ Người thân chị mong bên cạnh lúc sanh a/ Chồng b/ Mẹ º º º º c/ Anh chị em d/ Bạn thân 22/ Thái độ chị đau bụng sanh ? a/ Bình thường b/ Đau la º º º º c/ Cố chịu d/ Khác 23/ Bà mẹ sanh tư ? º b/ Nửa nằm nửa ngồi º a/ Ngồi c/ Nằm d/ Khác º º 24/ Nhau thai º b/ Bóc tay º a/ Tự bong º c/ Lấy dụng cụ d/ Khác º b/ Không º 25/ Có kiểm tra không a/ Có º 26/ Cắt rốn a/ Chỉ kéo b/ Chỉ tre nứa Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn º º c/ Chỉ dao d/ Khác º º Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 27/ Chôn a/ Trước sân nhà b/ Trong nhà º º c/ Sau nhà d/ Khác º º 28/ Biến chứng sau sanh a/ Ra máu nhiều b/ Sót º º d/ Khác º º b/ Không º c/ Không 29/ Sau sanh có dị tật không ? a/ Có º 30/ Cảm giác sau sanh a/ Vẫn đau đớn b/ Nhẹ nhõm º º c/ Bình thường d/ Sợ hãi º º 31/ Sau sanh nằm đâu ? a/ Chung với mẹ b/ Phòng riêng º º d/ Khác º º b/ Thoáng º c/ Phòng anh chị em 32/ Mẹ nằm phòng a/ Riêng, kín gió º 33/ Chế độ ăn sau sanh º a/ Kiêng b/ Không ăn kiêng 34/ Sau sanh chị có tiếp xúc với người không ? a/ Có º º b/ Không º b/ Không º 35/ Sau sanh mẹ có nằm lửa không a/ Có º 36/ Thời gian nằm lửa a/ Một ngày b/ Một tuần Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn º º c/ Một tháng d/ Ba tháng º º Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 37/ Có hơ không a/ Có b/ Không º º c/ Có không thường xuyên d/ Khác º º 38/ Xông hơ ngày lần a/ Một lần b/ Hai lần º º d/ Bốn lần º º b/ Không º c/ Ba lần 39/ Có thoa nghệ khắp không a/ Có º 40/ Số lần thoa nghệ a/ Ngày lần b/ Ba ngày lần º º º d/ Một tháng lần º c/ Bảy ngày lần 41/ Thời gian thoa nghệ a/ Một ngày b/ Ba ngày º º c/ Một tuần d/ Một tháng º º 42/ Thoa nghệ kết a/ Bình thường b/ Ngứa mề đay º º c/ Khó chịu d/ Dễ chịu º º 43/ Chăm sóc vú sau sanh a/ Xoa bóp b/ Đắp muối hầm º º c/ Khăn nóng d/ Thuốc rễ º º 44/ Thời gian lao động sau sanh a/ Một ngày b/ Ba ngày º º c/ Bảy ngày d/ Một tháng º º 45/ Quan hệ tình dục sau sanh a/ Một tuần b/ Một tháng Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn º º c/ ½ tháng d/ > tháng º º Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM 46/ Cách chăm sóc rốn cho bé a/ Lau khô b/ Đắp rễ º º c/ Thuốc tây d/ Khác º º 47/ Băng rốn a/ Băng b/ Áo quần cha mẹ º º c/ Khăn d/ Khác º º 48/ Ngày thay băng rốn lần a/ Một lần b/ Hai lần º º c/ Ba lần d/ Bốn lần º º 49/ Biến chứng chăm sóc rốn a/ Có mủ b/ Chảy máu º º c/ Đỏ nóng đau d/ Khác º º 50/ Thời gian tắm em bé sau sanh a/ Một ngày b/ Hai ngày/1lần º º c/ Ba ngày/1lần d/ > ba ngày lần º º 51/ Tắm cho em bé dung dịch ? a/ Nước đun sôi để nguội b/ Nước pha rễ º º c/ Xà phòng d/ Khác º º 52/ Sau sanh cho bú a/ Bú b/ Sau sanh ½ ngày º º c/ Một ngày d/  Một ngày º º 53/ Sau sanh cho bú sữa a/ Mẹ b/ Sữa Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn º º c/ Không cho d/ Khaùc º º Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM III/ THUOÁC Y HỌC CỔ TRUYỀN NGƯỜI CHĂM THƯỜNG DÙNG TRONG THỜI KỲ MANG THAI, KHI SINH, SAU SINH VÀ CHO CON Phần vấn chi tiết ghi vào tờ giấy riêng cụ thể vấn đề sau : - Các loại - Nguồn cung cấp - Cách pha chế - Cách dùng - Tác dụng - Kết 1/ Loại thuốc dùng thời kỳ mang thai 2/ Loại thuốc dùng sanh 3/ Loại thuốc dùng sau sanh 4/ Loại thuốc dùng để điều trị bệnh lý cho mẹ 5/ Một số sản phẩm có nguồn gốc từ động vật thường dùng làm thuốc để chăm sóc sức khỏe cho mẹ thời kỳ mang thai sau sanh IV/ MỘT SỐ PHONG TỤC TẬP QUÁN KHÁC (Phỏng vấn trực tiếp ghi vào tờ giấy riêng) 1/ Những tín ngưỡng, lễ nghi vùng liên quan đến chăm sóc sức khỏe mẹ 2/ Mối quan hệ với dân tộc cận cư : Ảnh hưởng lối sống, dùng thuốc cổ truyền dân tộc khác để chăm sóc sức khỏe mẹ Ngày……… tháng ……… năm Người lập phiếu Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM PHUÏ LUÏC MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ PHONG TỤC TẬP QUÁN CỦA NGƯỜI CHĂM TRONG CHĂM SÓC SỨC KHỎE MẸ VÀ CON Hình : Giường tre hai lò lửa phòng riêng chuẩn bị cho sản phụ sinh Hình 2: Chôn thai trước sân nhà Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình : Sau sanh sản phụ“nằm lửa lớn” Hình 4: Mẹ nằm chung phòng, người mẹ ăn cơm giường Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình 5: Mẹ phòng kín cho bú Hình : Mẹ chăm sóc rốn cho sau tắm xong Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình : Mẹ ủ ấm rốn cho bé muối hầm lấy khăn gói lại Hình : Đốt lửa sân để báo hiệu nhà có người sanh Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình : Họ hàng người thân mừng cho em bé đầy tháng Hình 10 : Phụ nữ Chăm Roi Phú Yên nấu rể Nhân Trần Ích Mẫu phơi khô uống sau sanh Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình 11 : Phụ nữ Chăm chuẩn bị xông sau sinh cách nấu cành Khuynh Diệp Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM PHỤ LỤC CÁC CÂY THUỐC PHỤ NỮ CHĂM THƯỜNG DÙNG Hình 12: Tía tô Tiếng Chăm: Jăm Tiktô Hình 14: Ngãi Cứu Tiếng Chăm: Jũk krũk Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Hình 13: Cây Sả Tiếng Chăm: Plăng Hình 15: Nghệ Vàng Tiếng Chăm: KNhó Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình 16: Gừng Tiếng Chăm: Kajia Hình 17 : Nhân trần Tiếng Chăm: Jũh Nhũnh Trahn Tuân thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn Bản quyền tài liệu thuộc Thư viện Đại học Y Dược TP.HCM Hình 18: Ích Mẫu Hình 19 : Hương Phụ Tiếng Chăm: Jũh ik Mẫu Tiếng Chăm: Poh Harơk Pakọa Hình 20: Bạch đàn Tiếng Chăm: Phun Băct Dăn Tn thủ Luật Sở hữu trí tuệ Quy định truy cập tài liệu điện tử Ghi rõ nguồn tài liệu trích dẫn ... người Chăm miền Trung chăm sóc sức khỏe bà mẹ có thai, sau sinh? ?? Nhằm thực mục tiêu sau đây: Nghiên cứu số đặc điểm phong tục tập quán người Chăm liên quan đến việc chăm sóc sức khoẻ bà mẹ có thai,. .. TIỂU CHÔNG PHONG TỤC TẬP QUÁN NGƯỜI CHĂM Ở MIỀN TRUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ BÀ MẸ KHI CÓ THAI, TRONG VÀ SAU KHI SINH Chuyên ngành : SẢN PHỤ KHOA Mã số : 3.01.18 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC NGƯỜI HƯỚNG... HỌC Y DƯC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH MIÊU TIỂU CHÔNG PHONG TỤC TẬP QUÁN NGƯỜI CHĂM Ở MIỀN TRUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ BÀ MẸ KHI CÓ THAI, TRONG VÀ SAU KHI SINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH