Mặc dù được hưởng nhiều ưu đãi trong việc sử dụng các nguồn lực về tài nguyên, đất đai, tiền vốn, khoa học công nghệ và lao động so với các khu vực S ắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước [r]
(1)NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
ĐỊNH HƯỚNG XỬ lyÙ
CÁC DOANH NGHIỆP NHAØ NƯỚC THUA lOã, CÁC DỰ ÁN ĐAàU TƯ KHOâNG HIỆU qUẢ THEO
NGUyEâN TAéC VAØ CƠ CHEá THỊ TRƯỜNG
*Chuyên gia kinh tế; Văn phịng Kiểm tốn nhà nước
PGS.TS NGơ TRÍ LONG* ThS PHẠM XN TỒN*
Từ năm 1990 đến nay, 20 năm tiến hành cải cách, đổi thông qua việc xếp lại, cổ phần hoá, bán, khoán, cho thuê DNNN Sau nhiều năm cải cách, DNNN giảm mạnh số lượng, đặc biệt DN quy mô nhỏ, DN hiệu quả, DN lĩnh vực Nhà nước không cần nắm giữ Năm 2001 nước có khoảng 6.000 DNNN, dàn trải 60 ngành, lĩnh vực; đến năm 2011 có 1.369 DNNN đến hết tháng 10-2016 718 DNNN, tập trung vào 19 ngành, lĩnh vực Đặc biệt từ năm 2006 - 2010, nhiều Tập đoàn kinh tế lớn đời, nhiều Tổng công ty thực cổ phần hoá, nhiều doanh
nghiệp nhà nước xếp, tổ chức lại với quy chế quản lý tích cực mang lại kết đáng ghi nhận
Song, DNNN bộc lộ hạn chế bản, thời gian khủng hoảng hậu khủng hoảng, suy thối kinh tế - tài giới Các hạn chế, yếu DNNN nước ta đánh giá nhiều khía cạnh: Hoạt động hiệu quả, kết sản xuất kinh doanh suy giảm, sức cạnh tranh thị trường nước quốc tế Mặc dù hưởng nhiều ưu đãi việc sử dụng nguồn lực tài nguyên, đất đai, tiền vốn, khoa học công nghệ lao động so với khu vực Sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước (DNNN) nhu cầu thiết xã hội mà nhiều doanh nghiệp khơng cịn hoạt động hiệu quả, kinh tế tư nhân với doanh nghiệp có quy mơ vơ lớn dần chiếm lĩnh thị trường Để hướng tới kinh tế thị trường toàn diện, khối kinh tế nhà nước tư nhân cần phải có vị sách bình đẳng, cạnh tranh lành lạnh theo quy luật thị trường Những doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, không kể khu vực kinh tế cần phải loại bỏ nhiều hình thức khác Do đó, định hướng xử lý các DNNN thua lỗ, dự án đầu tư không hiệu theo nguyên tắc chế thị trường hướng tất yếu để đảm bảo cho kinh tế hiệu phát triển bền vững
Từ khóa: DNNN, thị trường, thua lỗ
Orientation to handle losses of SOEs, ineffective investment project on the principles and mechanisms of the market
Restructuring state owned enterprises (SOEs) are the urgent needs of society when many businesses were no longer effective, private sector with businesses of large-scale gradually dominate market Towards a comprehensive market economy, state-owned economic sector and private sector need to have the position and policies of equality, healthy competition, according to market rules Those businesses operate inefficiently; regardless which econmic sector will also need to be eliminated in many different forms Therefore, the orientation process the losses of SOE, the investment project is not effective on the principles and mechanisms of the market is inevitable direction to ensure an efficient economy and sustainable development
(2)sở hữu khác, song hiệu hoạt động kinh doanh thua hẳn Có biểu tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm cục bộ, độc quyền kinh doanh Tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh chậm đổi mới, động, có tư tưởng ỷ lại vào hỗ trợ Nhà nước Nhiều Tập đồn, Tổng Cơng ty sử dụng vốn đầu tư nhà nước dàn trải rủi ro cao, khơng tập trung vào nhiệm vụ chính, chạy theo lợi ích ngắn hạn, đầu tư ngồi ngành, lập ngân hàng riêng
Nguyên nhân gây tình trạng yếu DNNN
Nguyên nhân yếu trên, DNNN bị nhiễm bệnh cố hữu sở hữu nhà nước giới, hiệu nguy tham nhũng cao Với phát triển nhanh chóng Tập đoàn kinh tế thể chế luật lệ cho loại hình chưa hồn thiện Sự giám sát quan chức kiểm soát xã hội lại lỏng lẻo, tính cơng khai minh bạch chưa tuân thủ Tất điều khiến cho mặt tiêu cực loại hình DNNN gia tăng bất thường Thái độ nâng đỡ, phân biệt đối xử Nhà nước thiên lệch phía DNNN làm phân bổ hiệu nguồn lực, hai nguồn lực đất đai
và tài quốc gia, gây méo mó mơi trường kinh doanh gây công hội đầu tư thụ hưởng chủ thể kinh tế Các quan điểm lấy DNNN sở hữu nhà nước làm chủ đạo, công cụ ổn định vĩ mô, kết hợp hoạt động kinh doanh với chức cơng ích xã hội… cần xem xét thận trọng, mặt lý luận thực tiễn chưa chứng minh Liệu có loại hình DNNN kết hợp loại nhiệm vụ trái ngược: kinh doanh cơng ích, xã hội hay khơng? Các u cầu, tiêu chí nhiệm vụ cụ thể cho cải cách DNNN chưa xác định rõ ràng, chưa gắn với trao quyền lực nhiều để họ tự chủ kinh doanh, chủ động phát triển
(3)NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Trong kinh tế thị trường đầy đủ, khơng có Chính phủ tự đặt khn khổ sách điều kiện pháp lý để giải cứu DN làm ăn thua lỗ, hiệu quả, DNNN hay DN tư nhân Ở nước ta, pháp luật DN DNNN hay tổ chức Chính phủ khơng có quy định trách nhiệm phải hỗ trợ khoản thua lỗ DNNN Nếu có, sách hỗ trợ lĩnh vực khuyến khích đầu tư, thơng tin thị trường, xúc tiến thương mại, tiếp cận tài ưu đãi chắn bù đắp khoản thua lỗ
Phá sản - hướng xử lý tất yếu doanh nghiệp thua lỗ
Câu chuyện xử lý làm ăn thua lỗ, dự án đầu tư doanh nghiệp nhà nước không hiệu hiệu thấp, vấn đề hệ trọng đặt Đảng, Chính phủ Quốc hội Tại Nghị 05 Hội nghị Trung ương Khóa XII nêu rõ: “Kiên xử lý doanh nghiệp nhà nước thua lỗ, dự án đầu tư doanh nghiệp nhà nước không hiệu hiệu thấp theo nguyên tắc chế thị trường” Kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XIII vừa thơng qua Nghị kế hoạch tái cấu kinh tế giai đoạn 2016 - 2020 Theo đó, Nghị nêu rõ xử lý dứt điểm doanh nghiệp Nhà nước thua lỗ, dự án đầu tư DNNN không hiệu theo nguyên tắc chế thị trường; xem xét, thực phá sản DNNN Trong năm qua, Chính phủ nhiều lần đưa thông điệp rõ ràng việc áp dụng chế thị trường đầy đủ DNNN Và nguyên tắc quan trọng việc áp đặt chế thị trường nguyên tắc “lời ăn lỗ chịu”, hay nói rộng phải áp đặt nguyên tắc ràng buộc ngân sách, thiết lập kỷ luật tài chính, Nhà nước khơng trả nợ thay cho doanh nghiệp, không giải cứu thua lỗ lâm vào tình trạng phá sản Một điểm nhấn đáng ý năm 2016, Chính phủ thể thái độ cứng rắn từ trước đến xử lý doanh nghiệp Nhà nước làm ăn thua lỗ, hiệu cho phá sản Điều thể tâm kiên xử lý doanh nghiệp thua lỗ,
các dự án đầu tư không hiệu quả, hiệu thấp theo chế thị trường theo Chỉ thị số 04/CT-TTg ngày 2-2-2017 việc đẩy mạnh công tác xếp, đổi doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2016-2020
Cho đến nay, xã hội có nếp nghĩ DNNN khơng thể phá sản Vì thế, đối tác DNNN ln mạnh tay đầu tư, thống hợp tác làm ăn, ngân hàng cho vay mà khơng địi hỏi điều kiện khắt khe chấp, cần dự án quan thẩm quyền phê duyệt rót vốn Lý mà quan nhà nước e ngại tuyên bố phá sản doanh nghiệp thường lo ngại sụp đổ dây chuyền thất nghiệp hàng loạt, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người lao động ảnh hưởng tới ổn định xã hội Bên cạnh đó, bệnh thành tích, chủ sở hữu lo ngại doanh nghiệp bị coi phá sản danh dự, uy tín bị ảnh hưởng, việc quản lý, điều hành yếu bị phơi bày
Phá sản tượng kinh tế bình thường, khách quan, phát sinh doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ kéo dài rơi vào tình trạng khả tốn Khi doanh nghiệp nhà nước lâm vào tình trạng khả tốn, chủ sở hữu có quyền tiến hành thủ tục tuyên bố phá sản để khoản nợ ngừng trả, tạo hội ổn định tình hình tài chính, giúp tổ chức, xếp lại doanh nghiệp Phá sản không việc chấm dứt hoạt động, thu hồi toàn tài sản doanh nghiệp toán cho chủ nợ theo thứ tự định Phá sản cịn khía cạnh đáng lưu ý là, tạo hội cho doanh nghiệp làm ăn thua lỗ thỏa thuận với chủ nợ, tái cấu trúc lại doanh nghiệp lên kế hoạch trả nợ hợp lý để trở lại hoạt động bình thường
(4)doanh, đổi công nghệ sản xuất tổ chức lại máy quản lý, sáp nhập chia tách phận sản xuất nhằm nâng cao suất, chất lượng sản xuất quy định rõ Luật Phá sản 2014
Tuyên bố phá sản vô số biện pháp nhằm tái cấu doanh nghiệp nhà nước, thế, không nên hiểu sai lệch để né tránh Chỉ nhận thức vậy, sử dụng thủ tục tuyên bố phá sản quy định Luật Phá sản 2014 công cụ để cứu vãn doanh nghiệp làm ăn thua lỗ
Khi tiến hành thủ tục tuyên bố phá sản doanh nghiệp làm ăn thua lỗ theo thủ tục quy định Luật Phá sản, biện pháp tái cấu doanh nghiệp giám sát tòa án chủ nợ Tòa án tạo điều kiện tối đa cho doanh nghiệp làm ăn thua lỗ phục hồi hoạt động kinh doanh Doanh nghiệp làm ăn thua lỗ phép chủ động xây dựng phương án tổ chức lại hoạt động sản xuất, kinh doanh Khi kế hoạch phục hồi kinh doanh chủ nợ thơng qua giám sát tịa án, doanh nghiệp làm ăn thua lỗ khôi phục lại vị trí pháp lý ban đầu, tiếp tục hoạt động bình thường
Bên cạnh việc thay đổi cách nhìn tượng phá sản để khơng e ngại với việc tuyên bố phá sản, cần nâng cao trình độ chun mơn để có đội
ngũ thẩm phán chuyên xử lý vụ việc phá sản Khi có niềm tin vào lực tịa án, doanh nghiệp làm ăn thua lỗ sử dụng trình tự phá sản cách thức để phục hồi kinh doanh Chừng hội phục hồi kinh doanh thơng qua thủ tục phá sản cịn thấp, người ta e ngại việc tuyên bố phá sản
Cho phá sản DNNN, nhiều Cái lớn hình thành nếp nghĩ cách ứng xử sịng phẳng với DNNN, khơng cịn ưu ái, qua phân bổ lại nguồn lực xã hội hợp lý Đèn xanh bật, cần triển khai sớm, sức lan tỏa cao hơn, có lợi cho trình tái cấu kinh tế Việc đồng ý cho phá sản DNNN phù hợp, cho dù phải làm điều từ trước Dù chậm cịn khơng Chỉ có điều nên cân nhắc cho phá sản DNNN mà dẫn tới hiệu ứng Domino cần thận trọng cân nhắc Nhưng mục tiêu dài hạn nên cần phải cắt bỏ khối u kinh tế, khối “ung thư giai đoạn cuối”
Một số giải pháp khác để xử lý doanh nghiệp làm ăn hiệu quả
(5)NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
sống còn, coi nội dung, giải pháp với giải pháp khác:
Đã có đồng thuận trị (Đảng, Qc hội Chính phủ) nguyên tắc hoạt động DNNN, nên việc xử lý phải liệt, khẩn trương, đồng bộ, đồng lòng, hợp sức; Quyết tâm thực lộ trình Chính phủ đặt ra; Nhanh chóng nghiên cứu, thành lập quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước vốn nhà nước doanh nghiệp;
Bổ sung quy định có liên quan đến tổ chức, hoạt động doanh nghiệp nhà nước cho phù hợp với luật ban hành (Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh doanh nghiệp) yêu cầu thực tiễn đề ra;
“Đoạn tuyệt” với việc “kêu xin” thua lỗ, đổ thêm tiền vào dự án đầu tư không hiệu Cần loại bỏ ưu tiên, hỗ trợ Chính phủ cho DNNN; Hoàn thiện chế người đại diện vốn nhà nước DNNN, chế công bố thông tin, đảm bảo DNNN làm việc bình đẳng với loại hình DN khác Đồng thời, cần có khn khổ pháp lý cho giám sát đánh giá hiệu hoạt động DNNN thông qua hệ thống tiêu theo dõi, giám sát DNNN ngành, lĩnh vực khác (cơng ty cơng ích cơng ty kinh doanh), có tính tới mức độ lan tỏa ảnh hưởng tới doanh nghiệp khác ;
Kiên xóa bỏ can thiệp vơ ngun tắc, lạm dụng vai trò quan chủ quản… để can thiệp vào hoạt động DN Bởi khó để quy trách nhiệm cụ thể cho DN sau Những người tùy tiện can thiệp vào hoạt động DNNN phải chịu trách nhiệm với can thiệp mình, song khơng thay cho vai trò trách nhiệm lãnh đạo DNNN;
Triệt để chấp hành nguyên tắc công khai minh bạch hoạt động DNNN, bao gồm kết tài quản trị cách thường xuyên liên tục Phải thể chế hóa quyền tiếp cận thơng tin
và vai trị giám sát xã hội DNNN dự án DNNN làm chủ đầu tư Đồng thời phải có chế truy trách nhiệm cụ thể lãnh đạo DN không chấp hành quy định công bố thông tin Cần phải áp dụng nghiêm ngặt nguyên tắc quản trị DN đại giới DNNN Việt Nam;
Thực thoái vốn doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm giữ không nắm cổ phần chi phối Quá trình thối vốn hay tư nhân hóa cần thực với trình tự, tốc độ phương thức phù hợp để vừa đạt hiệu tối đa nguồn thu ngân sách, vừa giảm thiểu tác động tiêu cực tới kinh tế vấn đề xã hội;
Xóa bỏ độc quyền DNNN với đổi đồng quản trị DNNN Chỉ Nhà nước xóa bỏ độc quyền cắt bỏ trợ giúp, bao cấp cho DNNN, để DNNN đứng môi trường cạnh tranh thị trường, tạo áp lực động thực cho đổi DNNN;
Tăng cường chế tài trách nhiệm cá nhân DNNN vi phạm quy định quản lý, điều hành doanh nghiệp Nghiên cứu áp dụng chế thi tuyển giám đốc thuê giám đốc DNNN, kể thuê giám đốc người nước giống nước giới;
Đối với đầu tư nhà nước, cần xây dựng tiêu chí phù hợp chuẩn hóa để tạo lựa chọn thông qua dự án đầu tư công theo lĩnh vực yêu cầu đầu tư, đáp ứng mục tiêu kinh tế - xã hội - môi trường, lợi ích quốc gia địa phương, ngành, cụ thể dài hạn;
Quốc hội dân bầu lên mà dân chủ sở hữu cuối tài sản vốn DN, DN xảy thua lỗ, thất thoát, hiệu quả, họ phải người đứng giải trình, điều trần trước Quốc hội không báo cáo nội trước chủ quản hay Chính phủ nay;