ĐẠI HỌC QUỐC GIA HẢ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VẢ NHÂN VẢN CÂU CAU KHIỂN TI ENG VIỆT ĐỂ TÀI NGHIẾN CỨU KHOA HỌC CẤP ĐẠI HỌC QUỐC GIA MÃ Số: QX 2000.11 HỌ VÀ TÊN CHÙ TRÌ: TS ĐÀO THANH LAN Hà Nội, lliáng n ă m 0 QUY UỎC GHI TẮT - Đ- T: đề- thuyết - D l , D2, D3, Dg: Danh lừ đại lừ nhan xưng thứ nhai, Ihứ hai, ihứ ha, gộp - V: vị lừ - Vck: vị từ cầu khiến - Viick: vị lừ lình ihái cầu khiên - Vick: đ ộng từ tình Ihái cầu khiên - Vnhck: đ ộ n g lừ ngôn hành cầu khiến - Vpck: động lừ phụ cầu khiên - Tck: Tióu lừ cầu khiến MỤC ■ LỤC ■ M đầu I Đ iể m q u a lịch sử nghiên cứu câu cầu khiến liêng Việt II Ph ươn g ph áp phạm vi nghiên cứu Chư ng I: Các khái niệm lí Ihuyốl Hành vi ngôn n g ữ hành vi cầu khiến Các hành vi ngôn ngữ Hà n h vi cầ u kh iến ý ng hĩa cầu khic'n 10 Điều kiện đổ có hành vi cầu khic'n 11 Hành vi hiển ngôn hành vi hàm ngôn 11 II Câu cầu khiến- Tiêu chí nhân diện câu cầu khiến 12 III Phương liôn lừ vưng phương liôn ngữ pháp 15 IV Vị ih ế xã hội vị thố giao lic'p 15 Cliưưnụ II Phưưng liện ngữ pháp hiểu thị ý nghTu cầu khiên 17 l.N hó m vị lừ Lình thái " hãy, dừng, chớ" diỗn đạl thức cầu khiên 17 II N h ỏ m tiổu lừ tình thái cẩu khiên cỏ vị li í cuối câu 111.K nđng kếl hợp vị lừ lình liiái cáu khiốn ChươnK i n Phưưng liện từ vựng hiếu ihị ý Iigliìa cầu r 26 tiếu lừ cầu khiõ 1 46 khiến 52 I Đ ộ n g lừ ngôn hàn h cầu khiến 52 II Đ ộ n g từ cầu khiến 66 III Kết cấu đ ộ n g lừ + động từ phụ có ý nghĩa cầu khiến giúp/ hộ/ cho IV Đ ộ n g lừ cầu khiến độc hiệt: mong , muốn 78 79 V Nhạ n xél vổ đ ặc điểm ý nghĩa cách dùng cúa phương liộn từ vựng 83 VI K kêl hợp phương tiện từ vựng va phương tiện ngữ pháp 89 k c l luận 92 Piinh IIIIIC sách háo làm tư liệu 95 D a n h m ụ c tài liệu tham kh ao 97 Pl-IM, lux 93 MỎ ĐẨU I Đ iểm qua lịch sử nghiên cứu câu cầu khiến tiếng Việt C c s ch ng ữ pháp li ên g Việt nửa cuối i h ế kí XX yế u ng h iên cứu mãl câu tạo ngữ pháp câu ý nghía dinh danh cúa Việc nghiên cứu câu llici) m ục đích phát ngổn râì sơ sùi, ch í dừng lai đơi nól chấm phá [xum , , 14, 18 phần danh m ụ c sác h iham kh áoị Cluing liiin: cáu dược phán chia llieo m ụ c đích phát ngôn thành loại: câu trần ihuạl (kế, lường ' ^ r lliuật), câu nghi vấn (hỏi) câu cầu khiến |I4| Đày hướng phân chia câu ihuo hoạt động ngôn ngữ, hướng cấu trúc- chức Càu plũrn loại u dựa vào dấu hiơu hình ill ức chứa clníngl I ị Câu Irần thuậl dùng đế thuật lại lình cho người nghe biối, tình h o ặ c tư d u y cù n g mìn h, v ể hình ihức, nỏ g m c ỏ cấu trúc Đ e - rrhuyốl hiểu iliị phán đoán Irự lừ nhấn mạnh kháng định hay phú dịnli cúa phán doán( chính, ngay, ) Câu nghi vấn dùng đổ nêu lên điều chưa biít( hỏi khơng rõ) chờ đợi người nghe Ira lời Dấu hiệu hình thức đặc liưng cúa có mãl cúa lừ hịi (ai, gì, ), trự lừ ch u n dụ ng ( ù, lìú ) khn cấu n úc hịi ( có kìiơng, d ã chưa) đặl lổng vào cấu Irúc Đổ- Tliuyốl Vổ câu call khiên, số lượng trang viết dành cho lại íl cáu hỏi Tác giií Diệp Q u a n g Ban gọi lù câu mện h lệnh cho lãng: dùng dể bày lỏ ý m u ố n nhờ hay bắt buộc người nghe thực đicu dược nêu lô 11 Irong cau co dấu hiệu hình ihức nliấl đinh Cáu mênh lênh đích thực câu có phu lừ lạo ý m cn h lệnh hãy, dừiiíị, đứng irưức vị lừ di, lliơi, dứn g sau vị từ Ví dụ: - Đừng nói t h ê ! - O o c đi/ nào! Tấl câu có chứa lừ như: căm, mời, xin, dc nghị Jell không phái câu mện h lệnh itích Ihực Đ ó câu Iran llniậl co ý nghĩa lìr vựng mời m ọc, cẩu xin Nêu Irong irường hợp chúng dược dùng củu inệnli lệnh Ihì kiểu câu mênh lệnh lâm lliời Câu m ện h lệnh lâm lliòi m ang nội dung lệnh xác định dấu hiệu hình thức nuữ diệu, phu từ c h u y ê n d u n g k èm , lioặc m ộ l lình h u ống nói ( ví dụ: Anh nói liếp nguy thứ hai!)(xem I I, 257-259) Rõ ràng, cách hiểu vổ càu mệnh lệnh Imng liếng Viổt cúa Diệp Quang Ban chịu ảnh hưởng cúa ngữ pháp ngôn ngữ Au châu Bới ngơn ngừ Au châu, câu m ệ n h lệnh n^ữ pháp hoá thành dạng ihức riêng nọi lliức mệnh lệnh Phạm vi cúa câu mệnh lệnh hẹp phạm vi cúa câu cầu khiCMì Hơn nữa, dấu hiệu hình thức dùng đổ phân hiệt câii mệnh lệnh lãm lliời với càu mộnli lơnh dích Ihực cịn chưa rõ lừ nội hàm khái niệin"phụ từ chuyC‘n d ụ n g kèm" "phụ lừ lạo ý m ê n h lỌnh" nơn khỏ c ó sức Ihuyối phục Mặl khác, m ô mội cách đơn gián ngừ pháp ngơn nyữ Au châu thuộc loại hình hồ kếl vào mội ngơn ngữ khác loại liếng Viẹi ( loại hình đơn lập) liệu cỏ xác khổng? Vấn tlổ càn phái dược xcm xél lại T ác giá H o n g Trong Phiến nhân XÓI ve cáu cầu khiên sau: So với câu ke câu hỏi câu cẩu khiên khơng có dâu hiệu ngừ pháp đác hiệt ngồi số phương tiện hư từ ngữ điêu Câu Cíìu kh iê n nên lên ý m u ô n ihể phái n gô n yéu cầu người nghe lai băng hành dộng Do dó, cáu cáu khiên găn liên với ý nghĩa hành dòng Nội h m cúa khái niệm cấu khiến bao gom mời mọc, yen can, mệnh lọnh c a m đ o n c h ú c lụng- Vc d n g tlníc cáu cau khiên CŨI1U c ó khắng định phủ dinh ( dừiiỊịl chờ) Phương liên câu khiên có u), HIHÕII lioạt dịng m hình K2 với mội bơn dộng lừ cáu khiên liii ịucii/ UỉõHỊỉ, nên, cần/khỏiix cun, phải/ không phải/ không dược, dê, ỉịiúp hộ, clio, \'+Ịịiỉip/lỉộ/clio) hoạt d ộng m hình K l Các dịng lừ hoai dơng Imng m ị hình K l - m ổ hình phương liện ngữ pháp hicu thị ý nghui cẩu khiến- có lính lừ vựng ihấp hơn, tính ngữ pháp cao dộng lừ hoại (lộng m hình K2 c ỏ thổ gọi chúng phương liên lừ vựng- njũr pháp C hú ng n h ỏ m trung gian man g lính cliấi chuyển liêp Vnlick với vị lừ liổu từ càu khiến Đ ặc hiệt, nhóm nên can, phui ríi! j:íìn gũi với nhóm d im s ch vồ cách dùng vổ tính trừu lương tmnjLi sư biếu 111) ý nghía cĩìu khiên Hai d ộ n g từ moiỉịi mn dược xốp riêng llii'mli nhóm (lơii.u lir can khiên đặc hiệt (Vckdb) lẽ: chúng đông lừ Ham: lliái có IK'1 I1):I||,I lư VIÍII^ 86 the' hiơn m ụ c đích cẩu khiên Irong mơ hình K2 giông Vnhck đặc Ngoai SƯ biệt khác VỚI Vnhck c h ỏ khong goi lên hành (Jônu Iiịiỏĩi IIII lì LI ca ll khiên cụ tho, V c k d b cịn đặc bicl chỗ: no có thỏ kêl liơp với môi Vnhck mộl Vck sau nó, kết hợp dồng lliời với c;i hai loại Ví dụ: a) Tơi m o n g / m uố n anh khuMi cị vài lời b) Tôi m o n g / m uốn cô giúp lôi (cho cháu ngủ) c) Tôi m o n g / m uốn anh khuycn cỏ fly giúp lõi Bới vì, m o n g / m u ỏ n hoạt dộng mơ hình câu cầu khiên: DI - VckđbD2- V2(p), (Jo V2 mộl vị lừ lliực hâì kì với phím phu b