HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM VŨ MẠNH TUẤN TÊN ĐỀ TÀI: “SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CÁC HỘ NGƯ DÂN VEN BIỂN THỊ XÃ HOÀNG MAI, TỈNH NGHỆ AN” Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 Người hướng dẫn: PGS - TS Nguyễn Hữu Ngoan NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tác giả Các số liệu, kết nêu luận văn trung thực chưa sử dụng để bảo vệ học vị Tác giả cam đoan rằng, giúp đỡ cho việc thực luận văn cảm ơn thơng tin trích dẫn luận văn rõ nguồn gốc Hà Nội, ngày… tháng… năm 2017 Tác giả luận văn Vũ Mạnh Tuấn i LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam tạo điều kiện thuận lợi nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn tác giả suốt trình học tập nghiên cứu luận văn Đặc biệt, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS, Nguyễn Hữu Ngoan, thầy người trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình giúp đỡ hướng dẫn tác giả hồn thành luận văn Tác giả xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo Ủy ban Nhân dân Thị xã Hoàng Mai, Phịng Kinh tế, Phịng Tài Ngun Mơi Trường Thị xã Hoàng Mai, Ủy ban Nhân dân phường Quỳnh Dị, Quỳnh Lập Quỳnh phương tạo điều kiện thuận lợi cung cấp đầy đủ thông tin, số liệu, tư liệu đồ trình nghiên cứu luận văn Đặc biệt, tác giả chân thành biết ơn hộ gia đình 03 phường giành thời gian giúp đỡ hoàn thành phiếu điều tra Cuối cùng, xin trân trọng cám ơn bạn học viên lớp, người thân gia đình bạn bè giúp đỡ động viên tác giả q trình học tập, nghiên cứu để hồn thành luận văn Hà Nội, ngày… tháng… năm 2017 Tác giả luận văn Vũ Mạnh Tuấn ii MỤC LỤC Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục chữ viết tắt vi Danh mục bảng vii Danh mục hình viii Danh mục sơ đồ biểu đồ ix Trích yếu luận văn x Thesis abstract xii Phần Mở đầu 1.1 Tính cấp thiết để tài 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung .2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể .2 1.3 Câu hỏi nghiên cứu 1.4 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu .3 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu 1.5 Đóng góp luận văn Phần Cơ sở lý luận thực tiễn .4 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Một số khái niệm có liên quan .4 2.1.2 Khung phân tích sinh kế bền vững 2.1.3 Đặc điểm sinh kế hộ ngư dân ven biển 2.1.4 Nội dung nghiên cứu sinh kế bền vững hộ ngư dân ven biển 10 2.1.5 Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế bền vững hộ ngư dân 16 2.2 Cơ sở thực tiễn 18 2.2.1 Kinh nghiệm cải thiện sinh kế bền vững cho hộ ngư dân ven biển số địa phương 18 2.2.2 Bài học kinh nghiệm rút cho thị xã hoàng mai cải thiện sinh kế 20 iii 2.2.3 Một số chủ trương sách sinh kế cho ngư dân 20 2.2.4 Các cơng trình nghiên cứu có liên quan 23 Phần Phương pháp nghiên cứu 26 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu 26 3.1.1 Đặc điểm tự nhiên 26 3.1.2 Đặc điểm kinh tế, xã hội .31 3.1.3 Những thuận lợi, khó khăn địa bàn nghiên cứu sinh kế bền vững hộ ngư dân ven biển thị xã hoàng mai .42 3.2 Phương pháp nghiên cứu 43 3.2.1 Phương pháp tiếp cận 43 3.2.2 Phương pháp thu thập thông tin 43 3.3 Phương pháp xử lý thông tin, số liệu 46 3.4 Phương pháp phân tích 46 3.4.1 Phương pháp thống kê mô tả 46 3.4.2 Phương pháp so sánh 46 3.4.3 Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo 47 3.4.4 Phương pháp phân tích thống kê 47 3.4.5 Phương pháp phân tích swot 47 3.5 Hệ thống tiêu nghiên cứu 47 Phần Kết nghiên cứu thảo luận 50 4.1 Thực trạng sinh kế hộ ngư dân ven biển thị xã hoàng mai 50 4.1.1 Môi trường dễ tổn thương ngư dân 50 4.1.2 Thực trạng sinh kế hộ điều tra 51 4.1.3 Các nguồn vốn sinh kế hộ ngư dân 53 4.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế hộ ngư dân 63 4.2.1 Rủi ro hoạt động sinh kế thời 64 4.2.2 Khó khăn chuyển đổi sinh kế ngư dân 65 4.2.4 Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, hội, thách thức 70 4.3 Giải pháp chủ yếu cải thiện sinh kế hộ ngư dân vùng ven biển thị xã hoàng mai tỉnh nghệ an 72 4.3.1 Quan điểm định hướng cải thiện sinh kế hộ ngư dân ven biển thị xã hoàng mai tỉnh nghệ an 72 iv 4.3.2 Một số giải pháp chủ yếu nhằm cải thiện sinh kế hộ ngư dân theo hướng bền vững 74 Phần Kết luận kiến nghị 77 5.1 Kết luận 77 5.2 Kiến nghị 78 Tài liệu tham khảo 80 Phụ lục 82 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt DFID : Vụ Phát Triển Quốc Tế Anh FAO : Tổ chức Nông Lương Liên Hiệp Quốc NN&PTNT : Nông nghiệp Phát triển Nông thơn CRSD : Dự án Nguồn lợi ven biển phát triển bền vững WB : Ngân hàng giới GTTT : Giá trị gia tăng GTSX : Giá trị sản xuất CN-XD : Công nghiệp – xây dựng HH : Hàng hóa KH KTXH : Kế hoạch Kinh tế Xã hội NSLĐ : Năng suất lao động THPT : Trung học phổ thông TTGDTX : Trung tâm giáo dục thường xuyên UBND : Ủy ban Nhân dân SWOT : Phương pháp phân tích điểm mạnh, điểm yếu, thuận lợi, khó khăn OPEC : Tổ chức nước xuất dầu lửa vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 Hiện trạng tăng trưởng kinh tế 31 Bảng 3.2 Hiện trạng cấu kinh tế thị xã Hoàng Mai 33 Bảng 3.3 Vốn đầu tư địa bàn 34 Bảng 3.4 Phân bố dân cư theo xã 35 Bảng 3.5 Tổng lao động ngành kinh tế 35 Bảng 3.6 Hiện trạng giáo dục địa bàn 37 Bảng 3.7 Phòng học loại phòng chức cuối năm 2014 .39 Bảng 3.8 Hiện trạng ngành y tế địa bàn 40 Bảng 3.9 Hiện trạng giao thông địa bàn 41 Bảng 3.10 Phân bổ số loại điều tra 44 Bảng 3.11 Phân bổ mẫu điều tra 45 Bảng 4.1 Cơ cấu sinh kế hộ điều tra 51 Bảng 4.2 Tình hình sử dụng đất ba phường ven biển năm 2016 53 Bảng 4.3 Tình hình dân số ba phường ven biển 55 Bảng 4.4 Tình hình lao động ba phường ven biển 55 Bảng 4.5 Tình hình lao động qua đào tạo ba phường ven biển 56 Bảng 4.6 Một số khó khăn chuyển đổi nghề nghiệp 66 Bảng 4.7 Phân tích SWOT yếu tố ảnh hưởng sinh kế ngư dân ven biển .71 vii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Khung sinh kế bền vững DFID Hình 3.1 Bản đồ Thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An .27 Hình 4.1 Nghề đan lưới - nguồn thu quan trọng số hộ 75 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1 Giá trị tăng thêm qua năm 2013,2015 .31 Biểu đồ 3.2 Cơ cấu kinh tế năm 2013, 2015 32 Biểu đồ 3.3 Cơ cấu lao động năm 2013, 2015 36 Biểu đồ 4.1 Quyền sử dụng đất sản xuất nơng nghiệp diện tích mặt nước 54 Biểu đồ 4.2 Tỷ lệ lao động hộ điều tra 57 Biểu đồ 4.3 Trình độ học vấn hộ điều tra 57 Biểu đồ 4.4 Cơ cấu nghề nghiệp nhóm người điều tra .58 Biểu đồ 4.5 Thu nhập hộ điều tra 59 Biểu đồ 4.6 Đánh giá thu nhập hộ gia đình 59 Biểu đồ 4.7 Tình hình vay vốn phục vụ sản xuất - sinh hoạt 60 Biểu đồ 4.8 Mục đích vay vốn 61 Biểu đồ 4.9 Sử dụng thu nhập 61 Biểu đồ 4.10 Xu hướng thu nhập hộ gia đình 62 Biểu đồ 4.11 Sở hữu phương tiện sản xuất 62 Biểu đồ 4.12 Cơ cấu phương tiện đánh bắt 63 Biểu đồ 4.13 Nguyện vọng người dân cải thiện sinh kế 70 ix 13 Ông bà nêu đánh giá lý có ảnh hưởng bất lợi tới thu nhập hộ gia đình mình? STT Yếu tố ảnh hưởng bất lợi tới thu nhập hộ Thời tiết không ổn định (thiên tai…) Nguồn thủy sản ngày cạn kiệt Cơ sở hạ tầng (đường giao thông…) không tốt Không có nghề phụ khác ngồi nghề cá Khác: Mức độ ảnh hưởng (đánh dấu ) Ảnh hưởng không nhiều Ảnh hưởng tương đối nhiều Ảnh hưởng nhiều 10 14 Gần có yếu tố thuận lợi, ông bà nghĩ giúp đời sống gia đình nâng cao tương lai khơng? Nếu có đề nghị ghi rõ chi tiết bên 90 15 Theo ông/bà, yếu tố cần thiết để nâng cao thu nhập đời sống hộ gia đình mình? STT Yếu tố cần thiết để nâng cao thu nhập hộ Vốn sản xuất Thay đổi nghề nghiệp Cải thiện hạ tầng giao thông, bến cá, Mức độ ảnh hưởng (đánh dấu ) Không quan Tương đối Rất quan trọng quan trọng trọng cảng cá Khác: 10 16 Ông/bà muốn kiến nghị với quyền để giúp nâng cao đời sống hộ gia đình mình? Xin chân thành cảm ơn đóng góp ơng/bà! 91 PHIẾU KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SINH KẾ (Dành cho UBND phường) Phiếu khảo sát nhằm phục vụ đề tài luận văn thạc sĩ “SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CÁC HỘ NGƯ DÂN VEN BIỂN THỊ XÃ HỒNG MAI, TỈNH NGHỆ AN” đóng góp thơng tin cho Dự án “Dự án nguồn lợi ven biển phát triển bền vững” Việc trả lời câu hỏi phiếu khảo sát cung cấp thông tin để thực thành công đề tài nghiên cứu cung cấp thông tin bổ sung cần thiết cho dự án Mọi thơng tin cá nhân (nếu có) phiếu khảo sát không bị tiết lộ hoàn cảnh Ngày thực hiện:………………………………………….(ngày/tháng/năm) Phường:………………………………………………… Quận/huyện………………………………………………… Tên người trả lời:………………………………Chức vụ:……………………… Tuổi:……………………………………………………………………….…… Giới tính:  Nam  Nữ Điều kiện tự nhiên Chỉ tiêu Số lượng - Tổng diện tích đất tự nhiên - Đất lâm nghiệp + Diện tích rừng tự nhiên + Diện tích rừng sản xuất Các loại trồng chủ yếu: + Đất trống đồi trọc - Đất nơng nghiệp + Diện tích cấy lúa vụ + Diện tích cấy lúa vụ + Diện tích trồng ăn + Diện tích trồng cơng nghiệp + Diện tích trồng rau màu + Đất khác + Chiều dài bờ biển km 92 Dân số, việc làm thu nhập 2.1 Tổng dân số Tổng dân số Hộ Khẩu + Dân tộc thiểu số Hộ Khẩu 2.2 Dân số độ tuổi lao động (Nam từ 15-60, nữ từ 15-55 tuổi) Tổng số lao động người + Nam người + Nữ người Tổng số lao động dân tộc thiểu số người + Nam người + Nữ người Tổng số lao động qua đào tạo người Tổng số lao động dân tộc thiểu số qua người đào tạo Chia theo trình độ STT Trình độ đào tạo Tổng số (người) Trong số dân tộc thiểu số Học nghề ngắn hạn (có chứng học nghề) Trung cấp chuyên nghiệp Cao đẳng Đại học đại học Chưa qua đào tạo 93 Chia theo việc làm STT Lĩnh vực Tổng số (người) Trong số dân tộc thiểu số Đánh bắt xa bờ Đánh bắt ven bờ Dịch vụ nghề cá Chế biến thủy hải sản Nuôi trồng thủy hải sản Nông nghiệp Lâm nghiệp Xuất lao động Khác 2.3 Thu nhập STT Lĩnh vực Thu nhập bình quân đầu người Đánh bắt xa bờ Đánh bắt ven bờ Dịch vụ nghề cá Chế biến thủy hải sản Nuôi trồng thủy hải sản Nông nghiệp Lâm nghiệp Xuất lao động Khác 94 Thu nhập (triệu Trong số dân đồng/năm) tộc thiểu số Thực trạng đời sống hạ tầng Số hộ nghèo hộ % Số hộ cần nghèo: hộ % Trong dân tộc thiểu số - Số hộ nghèo hộ % - Số hộ cần nghèo: hộ % Số hộ sử dụng điện lưới quốc gia hộ Số hộ chưa sử dụng điện lưới quốc gia hộ Số hộ tiếp cận, sử dụng Internet hộ Đường giao thơng từ thơn/xóm đến trung km tâm phường Hiện trạng đường + Đã bê tông nhựa hóa km + Đường đất km Tình hình nghề khai thác Các loại hình khai thác chính: 95 Phương tiện khai thác: STT Phương tiện Số lượng Tàu