Như nhà nghiên cứu tiểu sử về Bet tên là William Gilmor nhận xét: “Trong ngôi nhà Van Lew, các gián điệp miền Nam và miền Bắc gặp gỡ nhau, đồng thời chỉ huy trưởng nhà tù quân sự và nhữn[r]
(1)Nữ tình báo Elizabeth Van Lew chiến tranh Nam-Bắc Mỹ
Cuộc Nội chiến Hợp chủng quốc Hoa Kỳ bắt đầu năm 1861 quân Liên bang miền Bắc ủng hộ xóa bỏ chế độ nô lệ phe bang theo chế độ nơ lệ miền Nam Cả hai bên có quan tình báo phản gián với khơng nhân viên phụ nữ Nữ gián điệp sáng giá liên quân miền Bắc Elizabeth Van Lew (1818-1900) Có thể đặt bà ngang hàng với nhân vật xuất sắc nhất cục mật vụ suốt lịch sử hoạt động.
Tư tưởng bãi nô
Elizabeth sinh năm 1818 Richmond, thủ phủ bang Virginia Học xong Philadelphia, bà trở thành người theo chủ nghĩa bãi nô cuồng nhiệt - ủng hộ việc giải phóng người da đen Bà khơng che giấu quan điểm mình, cơng khai giải phóng chín nơ lệ riêng mua thêm người để tái hợp họ với người thân thuộc quyền sở hữu gia đình
Bà mẹ gái Van Lew người mến khách, khả hào phóng Những quan điểm tiến khơng khiến họ bị lập mà có nhiều bạn bè người quen xã hội thượng lưu vùng Các mối quan hệ đóng vai trị lớn hoạt động tình báo sau bà
Elizabeth Van Lew
Trong số bạn thân thiết gần gũi bà có viên Chánh pháp quan bang miền Nam John Marshall người có uy tín tuyệt đối; ca sĩ tiếng Jenny Lind thường xuyên biểu diễn hội nhà Van Lew, nơi lui tới thường xuyên sĩ quan quan chức tiếng miền Nam - Richmond thủ phủ phe miền Nam toàn luồng tin chảy qua phòng khách nhà Van Lew Sau trò chuyện, khách khứa để lại thông tin vô giá
(2)một chiến sĩ tiếng đấu tranh cơng giải phóng người da đen “Từ thời khắc đó, nhân dân chúng tơi tình trạng chiến tranh” - bà viết nhật ký
“Bet loạn óc”
Và bà bước vào đời hoạt động tình báo Theo sáng kiến riêng thân, bà liên tục gửi thư cho quyền Liên bang thơng báo tình hình miền Nam Đồng thời bà bạo gan phát biểu đường phố Richmond người bãi nô chủ nghĩa nhiệt tâm: từ chối giấu mặt nạ “người yêu nước trung thành miền Nam” Bà cơng khai từ chối may áo cho binh lính bang Virginia
Hành động “xấu xa” miss Van Lew mẹ bà bị nghiêm khắc trích báo, gây nên cuồng nộ đám đông Nhưng phần lớn người miền Nam bình thường đơn giản coi bà kẻ gàn dở, nguyên nhân dẫn đến hành động chẳng qua điên rồ vô hại gọi bà “Bet loạn óc” Van Lew không gặp nguy hiểm dân Virginia tưởng tượng cô nương quý tộc chống nghiệp tồn thể dân miền Nam
Quay lại với thư mà “Bet loạn óc” gửi đến Bộ Tổng tham mưu phe miền Bắc Ban đầu chẳng để ý coi trọng chúng Nhưng hơm có viên cơng chức cầm thư bà xuất Bộ Chiến tranh Chúa ơi! Chúng ta tiêu tốn tiền sức lực để có thơng tin xác kịp thời tình hình trại miền Nam Vậy mà đây, vị xem tin giá trị lại người phụ nữ thủ phủ miền Nam tự ý gửi cho chúng ta!
Vậy công việc Elizabeth lần đánh giá thực chất, bà trở thành nhân viên quan tình báo thường xuyên hoạt động suốt thời kỳ chiến tranh hậu kẻ thù
Vì lợi ích cơng việc mà bà phụng sự, Elizabeth Van Lew không từ nan, không tự thân thường xuyên đối mặt với nguy hiểm mà mạo hiểm sống mẹ người em trai, tiêu tán tất tài sản gia đình, nhiều lần trở thành nạn nhân tòa án Mặc dù bà bị buộc tội theo chủ nghĩa bãi nơ có thái độ thân thiện với miền Bắc không nhân viên phản gián ngờ huy mạng lưới gián điệp dũng cảm nhiều sáng kiến Mạng lưới nguồn tin động
Trước hết Elizabeth xếp việc thu thập tin Bên cạnh vị khách thường xuyên viếng thăm phịng khách mình, bà cịn thiết lập quan hệ với hàng chục người nắm nguồn tin khác mà bà cần đến Tai mắt bà khắp nơi
Chẳng hạn Elizabeth có nữ nơ lệ da đen tên Mary Bauser thông minh mà bà trả tự vài năm trước chiến tranh xảy cấp tiền cho cô lên miền Bắc ăn học Khi nguy chiến tranh thấp thống, Elizabeth gọi trở Richmond không lâu sau xếp cho cô làm người phục vụ “Nhà Trắng” miền Nam, bên cạnh Tổng thống Jefferson Davis
Một đầu mối thông tin cho phe miền Bắc thật kỳ lạ lại nhà tù quân “Libby”, nơi giam giữ tù binh miền Bắc Họ nắm nhiều điều chiến thuật quân miền Nam, kế hoạch bố trí quân, vị trí trọng yếu Elizabeth mẹ bà chiếm lòng tin viên huy nhà tù trung úy Todt nên phép vào nhà tù hình thức cứu giúp nhân đạo thương binh, không lâu sau, với sửng sốt, ngạc nhiên Bộ Chiến tranh, luồng thông tin rộng khai thơng từ nơi
Elizabeth trì việc liên lạc với trợ thủ tự nguyện nhiều biện pháp khác Thư từ trao đổi giấu giỏ thực phẩm cuộn lọ nhỏ đựng thuốc Tù binh gửi sách, sau vài ngày sách quay với dịng chữ đánh dấu kín đáo khó nhận thấy Đơi họ cịn phép trị chuyện riêng với tù binh
Bất chấp hành động “phản miền Nam” công khai Elizabeth lời buộc tội mặt báo bà, trừng phạt mà “Bet loạn óc” phải chịu bị cấm đến thăm nhà tù quân Chuyện xảy vài lần Khi Bet liền diện váy áo đẹp khơng mảy may băn khoăn, đến gặp thẳng tướng Wilder - giám đốc quan phản gián Jood Benjamin - trưởng Chiến tranh miền Nam Bà buộc phải nghe lời mắng mỏ vài phút hành động ngu ngốc, tỏ ăn năn hối lỗi thề chuyện lại kết thúc việc Benjamin hay Wilder kí lệnh cho phép viếng thăm nhà tù qn sự! Cũng có Elizabeth đến bí mật vào ban đêm, ăn mặc giả làm cô nông dân
(3)này bà xây dựng năm điểm liên lạc Điểm nhà riêng bà, nơi thực cơng việc mã hóa che giấu điệp viên - liên lạc viên đến từ miền Bắc Đôi điệp viên không tới, sau có tin đồn vụ bắt xử bắn gián điệp Khi bà liền phái gia nhân trở thành trợ thủ tin cậy vượt phịng tuyến
Khơng né tránh, mà đối mặt hiểm nguy
Những báo cáo bí mật Bet mã hóa theo khóa mã riêng thường gia nhân bà viết tay Bà xoay xở cho họ giấy thông hành quân cho phép dễ dàng nhà thành phố bà trang trại, nơi có điểm trung chuyển Gia nhân thường mang giỏ thực phẩm; giỏ trứng có lẫn vỏ rỗng nhét báo cáo mật bên trong; cô thợ may trẻ từ nhà Van Lew mang qua mặt trận báo cáo khâu vải mẫu hay váy Hệ thống liên lạc xây dựng cho phát huy tối đa hiệu
Một lần sau bữa chiều, Elizabeth vườn nhà hái bó hoa lớn, sáng ngày hơm sau bó hoa mang tới bữa sáng cho tướng Grant - huy quân miền Bắc
Elizabeth nghĩ cách chuyển báo cáo bên ngơi nhà sau: thư viện bà có tượng sư tử nằm Nó nhấc lên nắp hộp Elizabeth thả báo cáo bà vào thả vào thùng thư, gia nhân làm nhiệm vụ dọn dẹp lấy báo cáo mang đến trang trại Van Lew Sở dĩ phải đóng kịch vịng để xảy chuyện, gia nhân đặt tay Kinh Thánh thề khơng có ủy thác từ phía miss Van Lew gia nhân khơng nhận tài liệu từ tay bà
Thiệp vẽ Biệt thự Elizabeth Van Lew Richmond, Virginia, in năm 1906
Elizabeth cho không cần tránh né nguy hiểm mà phải đối mặt với Có dạo tư lệnh quân quản phụ trách khối tù binh đại úy Gibs Elizabeth đưa gia đình ơng nhà bà vị khách trọ suốt thời gian dài lợi dụng ông ta làm chắn bảo hộ Đôi hành vi “Bet loạn óc” thực giới hạn tỉnh táo Khi Bộ Chiến tranh miền Nam trưng dụng ngựa chủ ngựa tư nhằm củng cố quân khinh kị, Elizabeth giấu ngựa cuối văn phịng, quấn rơm vào móng để khơng nghe tiếng gõ móng
Như nhà nghiên cứu tiểu sử Bet tên William Gilmor nhận xét: “Trong nhà Van Lew, gián điệp miền Nam miền Bắc gặp gỡ nhau, đồng thời huy trưởng nhà tù quân tù binh đào từ nhà tù đó, kẻ đào ngũ ngựa lậu chủng sống đây, chuồng ngựa văn phòng nữ chủ nhân dùng làm ban tham mưu quan bí mật lẫn trung tâm cứu trợ lương thực cho tù binh chiến tranh, nơi tổ chức trốn chạy tù binh”
Một lần Van Lew bị lộ tẩy Một điệp viên bà hóa kẻ khiêu khích khai hết với quân miền Nam người có liên hệ với Nhưng người bị phản bội không khai bà
(4)Kết cục đáng buồn
Cuộc đời sau Elizabeth ảm đạm buồn, tướng Grant trở thành Tổng thống đánh giá cao công trạng bà thay mặt phủ quân đội miền Bắc trân trọng nói với bà: “Bà cung cấp cho những tin tức giá trị nhận từ Richmond thời kỳ chiến tranh” - định bà làm giám đốc sở bưu điện Richmond Trong công tác người ta buộc phải chịu đựng bà xã hội mà bà “phản bội” lại khơng tha thứ Vì cơng trạng liên quân miền Bắc bà chẳng nhận xu nhỏ Hơn người ta khơng hồn lại khoản mà bà chi
Sau Tổng thống Grant rời vị trí nguyên thủ quốc gia, bà bị trù dập công tác trở thành tiểu cơng chức Bộ Bưu chính, sau chỗ làm việc khiêm tốn bị tước Những năm cuối đời bà sống nghèo túng, tồn nhờ khoản trợ cấp bạn bè họ hàng đại tá Poli Revir người bà giúp vượt ngục năm xưa phát cho Bà người da đen trung thành già lão nghèo khổ bà chăm sóc
(Theo "Các điệp viên điệp vụ lừng danh giới", Trung tâm Văn hóa Ngơn ngữ Đơng Tây biên soạn giữ quyền Mọi hình thức chép vi phạm).