BỘYTẾ T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C Đ IỀ U D Ư Ỡ N G N A M Đ ỊN H BÙ I TH Ị TH ẢO CHẾ Đ ộ DINH DƯỠNG CHO BỆNH NHÂN SUY TIM C huyên ngành: Đ IỀ U DƯ Ỡ NG NỘ I trường ĐW học điêu dương SỐ: CẲ70 tuồi tỷ lệ tăng cao lên đến í -20% Dưới 70 tuổi, giới nam nhiều nữ nghiên cứu thường gặp bệnh mạch vành Ở độ tuổi >70, tỷ lệ mắc suy tim nam nữ Tại Việt Nam, theo GS Phạm Gia Khải - Chủ tịch Hội Tim mạch Việt Nam, bệnh tim mạch ngày gia tăng nhanh chóng số người mác số ca tử vong Nếu năm 1990, tình hình tử vong loại bệnh gây đứng đầu bệnh nhiễm khuẩn, sau bệnh tim mạch ung thư từ năm 2000 trở lại đây, tỷ lệ tử vong bệnh tim mạch vượt lên hàng đầu, đến ung thư nhiễm khuẩn Tại Việt Nam, dù chưa có nghiên cứu thức tỷ lệ mắc bệnh suy tim, song theo tần suất mắc bệnh giới, ước tính có khoảng 320.000 đến 1,6 triệu người nước ta bị suy tim Và theo ghi nhận Viện Tim mạch Quốc gia vào tháng 10 năm 2008, hầu hết khoa tình trạng tải phải nằm ghép 2, ghép bệnh nhân giường Thêm vào đó, bị bệnh tim mạch dễ bị mắc thêm bệnh khác Điều nguy hiểm lúc phải chống chọi với nhiều loại bệnh tật sức khỏe suy giảm nhanh chóng Như vậy, khơng kể đến hậu tử vong đột tử mà nguyên nhân suy tim, hậu lâu dài người bệnh suy giảm chất lượng sống Người bệnh suy tim thường xuyên bị mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, đau tức ngực thiếu oxy; ho, phù, khó thở ứ trệ tuần hoàn Các triệu chứng làm hoạt động người bệnh bị hạn chế gây tâm lý hoang mang, bi quan tình hình bệnh tật Trong suy tim cấp, người bệnh bị tử vong không cấp cứu kịp thời Suy tim trở thành vấn đề cần quan tâm toàn xã hội Việc phát sớm để có hướng phịng ngừa điều trị kịp thời cần thiết để làm chậm lại tiến trình suy tim, nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân suy tim đồng thời làm giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình cho tồn xã hội Bên cạnh việc điều trị thuốc chế độ dinh dưỡng hợp lý điều thiếu để điều trị thành công suy tim Theo tổ chức Y té thé giới (WHO) ước tính, bệnh tim mạch nguyên nhân hàng đầu gây tử vong Việt Nam, chiếm khoảng 33% tổng số tử vong Một nguyên nhân quan trọng gây bệnh tim mạch người Việt sử dụng lượng muối nhiều, gấp lần so với khuyển cáo Tại Việt Nam, lượng muối tiêu thụ trung bình dao động từ 12 - 15gam/người/ngày Rất nhiều người độ tuổi từ 26 - 64 tiêu thụ lượng muối cao hon so với mức mà WHO khuyển cáo 5gam/người/ngày (hay thìa cà phê) Gần 60% người dân tiêu thụ lượng muối cao gấp hai lần lượng khuyên dùng hàng ngày Sử dụng muối bữa ăn hàng ngày người Việt Nam cao, nên chế độ ăn hạn chế muối dối với bệnh nhân suy tim có ý nghĩa quan trọng việc hỗ trợ điều trị Một nghiên cứu cồng bố tờ The New England Journal of Medicine cho thấy có khoảng 1,65 triệu trường họp tử vong liên quan đến ăn nhiều muối năm Trong thực té, riêng Mỹ, khoảng 10% tất trường họp tử vong bệnh tim có liên quan đến nhiều muối Có nhiều tác hại liên quan đến việc ăn nhiều gia vị Chuyên gia dinh dưỡng Kristin Kirkpatrick Cleveland, Mỹ liệt kê rắc rối phổ biến Khi bạn ăn mặn, thể bạn bắt đầu giữ lại chất lỏng dư thừa Ngược lại, chất lỏng dư thừa làm cho bạn đầy cảm thấy nặng nề bình thường "Chất lỏng dư thừa làm tăng huyết áp bạn", Kirkpatrick nói Trong thực té, nghiên cứu British Medical Journal năm 2011 cho biết loạt nghiên cứu khác cho thấy "mối quan hệ trực tiếp lượng muối ăn huyết áp" Các tác giả nghiên cứu cho biết việc giảm 4,6 gram muối ché độ ăn uống hàng ngày giúp huyết áp cá nhân giảm Nói cách khác, bạn ăn nhiều muối huyết áp tăng Cũng nghiên cứu đăng Tạp chí British Medical rằng, huyết áp cao dẫn đến nguy đột quỵ cao Bạn muốn ăn mặn nhiều vị giác bạn thích nghi với độ mặn theo thời gian, có nghĩa bạn muốn ăn mặn nhiều hơn, nhiều "Mọi người ăn mặn theo thời gian”, Kirkpatrick nói Hãy thử ăn thực phẩm lành mạnh để làm giảm thèm mặn thể Tăng huyết áp dẫn đến suy thận tăng huyết áp tạo thêm áp lực động mạch dẫn đến thận, Kirkpatrick nói Bằng chứng: Một nghiên cứu năm 2013 Journal of the American Society of Nephrology phát người có bệnh thận mãn tính cải thiện chức thận cách giảm tiêu thụ muối Huyết áp tăng lên gây rắc rối đến não bạn, Kirkpatrick nói Một nghiên cửu đăng Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism năm 2011 chế độ ăn nhiều muối lối sống vận động có liên quan nhiều đến suy giảm nhận thức tuổi già Một nghiên cứu nhiều trường đại học đăng British Medical Journal năm 2009 phát lượng natri cao có liên quan trực tiếp đến bệnh tim mạch Và nghiên cứu khác, vừa cơng bố tháng bảy năm 2014 tạp chí Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, cho thấv nhiều muối chế độ ăn uống làm tăng gấp đôi nguy bệnh tim mạch cho bệnh nhân tiểu đường Bệnh tim mạch gây chết nhiều người Thế giới Việt Nam Ché độ ăn hợp lý giúp phòng tránh bệnh hỗ trợ điều trị cách chủ động phòng tránh bệnh tim mạch vừa rẻ tiền, vừa hiệu Còn xảy tai biến tốn kém, khơng giúp người bệnh trở lại khỏe mạnh Hiện có nhiều chứng thuyết phục lợi ích việc giảm muối ăn sức khỏe Giảm lượng muối ăn từ 9-12 g/ngày xuống 5-6 g/ngày có ảnh hưởng quan trọng huyết áp giảm rõ rệt bệnh tim mạch số bệnh khác (ung thư dày, bệnh thận, sỏi thận, loãng xương) Ở nước phát triển, khoảng 80% lượng muối ăn có sẵn thực phẩm, cần có biện pháp bắt buộc nhà máy chế biến thực phẩm phải giảm dần lượng muối thêm vào nước phát triển có Việt Nam, muối thêm vào thức ăn ứình nấu nướng có thành phần nhiều loại nước chấm Ở nước cần có chiến dịch tuyên truyền giáo dục sâu rộng cộng đồng nhằm giúp người dân hiểu rõ cần thiết phải giảm muối ăn Như phân tích trên, tơi thấy chủ đề “Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhãn suy tim” có tính cấp bách cần thiết 1.2 Mục tiêu: 1.2.1 Thực trạng kiến thức việc đảm bảo dinh dưỡng cho người bệnh suy tim 1.2.2 Đề xuất giải pháp dinh dưỡng cho người bệnh suy tim NỘI DUNG CHUYÊN ĐÈ 2.1 Tổng quan tài liệu 2.1.1 Định nghĩa Suy tim tình trạng bệnh lý chức co bóp tống máu tim không đủ đáp ửng nhu cầu thể mặt oxy dinh dưỡng tình sinh hoạt bệnh nhân 2.1.2 Nguyên nhân Suy tim tình trạng bệnh lý hậu nhiều bệnh tim mạch toàn thân gây Dưới số nguyên nhân thường gặp * Gây suy tim trái: - Tăng huyết áp động mạch - Một số bệnh van tim hở hẹp van động mạch chủ, hở van hai - Một số rối loạn nhịp tim nhịp nhanh kịch phát thất, blơc nhĩ thất hồn tồn - Một số bệnh tim bẩm sinh hẹp eo động mạch chủ, ống động mạch, ống nhĩ thất chung * Gây suy tim phải: - Các bệnh phổi mạn tính dị dạng lồng ngực, cột sống - Một số bệnh tim mạch như: Hẹp van hai lá, tim bẩm sinh hẹp động mạch phổi, tam chửng Fallot, thông liên nhĩ, thông liên thất, tổn thương lá, u nhầy nhĩ trái 2.1.3 Cơ chế bệnh sinh Chức huyết động (cung lượng tim) tim phụ thuộc vào yếu tố: tiền gánh, hậu gánh, sức co bóp tim nhịp tim Tiền gánh: độ kéo dài sợi tim sau tâm trương, tiền gánh phụ thuộc vào lượng máu dồn thất thể thể tích áp lực máu tâm thất tâm trương Hậu gánh: sức cản mà tim gặp phải trình co bóp tống máu, đứng hàng đầu sức cản ngoại vi, hậu gánh tăng tốc độ sợi tim giảm, thể tích tống máu tâm thu giảm Sức co bóp tim: sức co bóp tim làm tăng thể tích tống máu tâm thu, sức co bóp tim chịu ảnh hưởng thần kinh giao cảm tim lượng cathecholamin lưu hành máu Tần số tim: tần số tim tăng tăng cung lượng tim, tần số tim chịu ảnh hưởng thần kinh giao cảm tim lượng cathecholamin lưu hành máu Trong suy tim, cung lượng tim giảm, nên giai đoạn đầu có tác dụng bù trừ: Máu ứ lại tâm thất làm sợi tim bị kéo dài ra, tâm thất giãn, sức tống máu mạnh đồng thời tăng thể tích cuối tâm trương Dày thất tăng đường kính tế bào, tăng số lượng ti lạp thể, tăng số dơn vị co đánh dấu giai đoạn bắt đầu giảm sút chức co bóp tim Khi chế bù trừ bị vượt quá, suy tim trở nên bù triệu chửna lâm sàng xuất 2.1.4 Triệu chứng: Suy tim trái: *Cơ năng: - Khó thở: Là triệu chứng hay gặp nhất, khó thở ngày tăng dần từ thở gắng sức đến khó thở thường xuyên, khó thở nằm, hay có thờ kịch phát đêm - Ho: Có thể ho khan, có ho máu - Mệt nhọc giảm cung lượng tim làm giảm tưới máu tổ chức *Thực thể: - Mỏm tim đập lệch bên trái đường địn trái - Tần số tim nhanh, có tiếng ngựa phi trái - Thường có thổi tâm thu mỏm - Đa số có huyết áp tâm thu giảm - Thường có ran ẩm hai đáy phổi *Cận lâm sàng: - X quang: Hình tim to, cung trái Hai phổi mờ vùng rốn phổi - Điện tâm đồ: Trục trái, dày nhĩ trái, dày thất trái - Siêu âm tim: Kích thước buồng tim trái giãn to, thấy nguyên nhân gây suy tim - Tiêu hóa : Bụng mềm khơng chướng, gan lách khơng to Bệnh nhân ăn kém, ăn ngày ăn bữa bữa khoảng lưng bát cháo thịt, có uổng thêm sữa tươi hộp 110ml/lần/24h Đại tiện phân bình thường thành khn - Tiết niệu : Bệnh nhân tiểu lần/ ngày, nước tiểu màu vàng khơng có cặn, lượng nước tiểu 24h khoảng 350ml Hố thận hai bên không đầy, chạm thận ( - ), bập bềnh thận (- ), cầu bàng quang (-) -T hần kinh : Bệnh nhân mệt, tiếp xúc cịn chậm Khơng co giật, khơng có dấu Bệnh nhân không teo cứng khớp Các CO’ quan khác : Hiện chưa thấy dấu hiệu bệnh lý 22 III Tiền s : Điều trị hẹp van hai nhiều lần Gia đình khỏe mạnh IV Cận lâm sàng : - Huyết học : Hồng cầu : 3,81T/L Tiểu cầu: 164G/L Bạch cầu : 10,1G/L Hst: 121 g / l í t -Xét nghiệm Hóa sinh: Na+: 133mmol/l K+: 4,0 mmol/L cl": 106 mmol/L -X quang (19/03): Cung trái, bóng tim giãn Nhu mơ hai bên phổi khơng thấy tổn thương, đậm nhánh phế huyết quản - Siêu âm tim Doppler màu Harmonic: Hẹp nặng van lá, hở nhẹ van lá, chức tâm thu thất trái giảm nhẹ V Văn hoá, điều kiện kinh tế - Trình độ văn hố 4/10 - Kinh té gia đình bình thường 23 2.3.2 Mối quan hệ sodium bệnh tỉm 2.3.2.I Sodium Sodium khoáng chất quan trọng người, sodium tìm thây tất dịch thể mô Cơ thể người chứa 52-60 mEq natri/kg nam 48-55 mEq / kg nữ, hầu hét (40,2%) dịch ngoại bào (Berdanier & Zempleni, 2009; Schlenker, 2009) Sự hấp thụ natri xảy ruột non (Julkrungka, 2002).Glucose anion citrate, propionates, tăng cường hấp thu bicarbonate natri Natri huyết tương điều tiết thông qua hệ thống nội tiết tô, đông thời điều chỉnh cân nước, pH, áp lực thẳm thấu (Gibney, LanhamNew, Cassidy, & Vorster, 2009) Có ba tuyến tiết natri: natri tiết qua nước tiểu, kiểm soát aldosterone (Schlenker, 2009; Julkrungka, 2002; Schlenker, 2007) Mất mồ hôi ion natri thấp trừ gắng sức nghiêm trọng vùng khí hậu nóng Bài tiết qua sữa mẹ Sự khác biệt nồng độ natri dịch thể xác định phân bố nước qua thẩm thấu từ vùng sang vùng khác (Schlenker, 2007) Các máy bơm natri nằm tất màng té bào kiểm soát di chuyển vật liệu vào khỏi té bào Ngoài ra, ion natri giúp truyền xung điện thần kinh trì hoạt động bình thường Có thể thấy natri tham gia dẫn truyền thần kinh, tế bào hoạt động giao thơng vận tải hình thành apatit khống xương Các enzyme màng plasma natri-kali-ATPase đóng vai trò quan trọng cân nước, dẫn truyền thần kinh, vận chuyển tích cực Gibney et al., 2009) Sodium đóng vai trị quan trọng việc trì cân dịch chức té bào thể (Lennie, 2008) Nó cần thiết cho trì dịch ngoại bào, cân acid-base hoạt động thần kinh (Mohan & Campbell, 2009) 2.3.2.2 Ảnh hưỏug natri đến bệnh suy tim Sodium có ảnh hưởng tới huyết áp (Bowers, 2007), tăng lượng natrỉ clorua huyết áp cao (Often, Hellwig, & Meyers, 2006) Dan đến mắc bệnh mãn tính đặc biệt bệnh tim Sodium đóng vai trị quan trọng sức khỏe người, thể người cần khơng phải lớn hay nhỏ Thiếu natri dẫn đến uống nhiều nước, chán ăn, viêm loét đại tràng, bệnh gan, sung huyết suy tỉm với phù nề, 24 nhiễm trùng nghiêm trọng tiêu chảy (Gibney et al., 2009) Mặt khác, lượng natri mức có thê ảnh hưởng đến bệnh thối hóa cao huyết áp, bệnh tim mạch đột quỵ, ung thư dày, loãng xương, phế quản Một lượng muối cao làm tăng huyết áp nguy thất trái phì đại (LVH) tâm that trái (LV) rối loạn chức Điều có nghĩa nguy mắc bệnh tim tăng (He, Bumier, & Macgregor, 2011) Hơn nữa, bệnh nhân suy tim, có giữ muối nước Một lượng muối cao làm trầm trọng thêm triệu chửng suy tim tiên triên bệnh Ngay suy tim bù tốt, gia tăng đột ngột lượng muối gây tăng nhanh chóng số lượng ngoại bào thúc đẩy suy tâm thất trái (Anh et al., 2011) Lý người bệnh suy tim phải nhập viện nhiều khối lượng cao natri ngun nhân tình trạng khối lượng cao natri chế độ ăn uống mức natri khuyến cáo (Bennett et al 1998,; Michalsen, 1998; Tsuyuki et al, 2001) 2.3.2.3 Nguồn natri Muối natri thường sử dụng đồng nghĩa, mặc dù, sở khối lượnoụ muối natrỉ clorua (NaCl) bao gồm 40% sodium 60% clorua; gam natri tương đương với 2,55 gam muối (Mohan & Campbell, Năm 2009; Dudek, 2006) Một muỗng cà phê muối có 2.300 mg (2,3 g) Natri (Gropper, Smith, & Groff, 2006) Trong chế độ ăn điển hình Mỹ, khoảng 75% natri tiểu thụ đến từ muối natri chất bảo quản thực phẩm thực phẩm xử lý nhà sản xuất Chỉ có 10% lượng tiêu thụ đến từ loại thực phẩm tự nhiên sữa, thịt, trứng, hàu hết loại rau 15% natri tiêu thụ thêm muối nấu (Dudek, 2006; Gropperet al., 2006) Natri clorua chiếm khoảng 90% tổng lượng natri nước Mỹ (Otten et al.,2006) 2.3.2.4 Lưọng tiêu thụ sodium Hầu hét người lớn tiêu thụ natri nhiều quy định Lượng natri trung bình khác giới tính Phụ nữ tiêu thụ natri nam giới Ngoài ra, người độ tuổi trẻ tiêu thụ natri nhiều họ lán tuổi (Schlenker, 2007) Đối với khu vực, Hoa Kỳ, tiêu thụ sodium cao khu vực phía Nam thấp khu vực phía Tây (Hajjar & Kitchen, 2003) 2.3.3 Viêc tuân thủ chế đô ăn hạn chế muôi 2.3.3.1 Định nghĩa tuân thủ chế độ ăn uống natri thấp 25 Việc thực bệnh nhân điều trị theo hướng dẫn thầy thuốc gọi tuân thủ Theo Tổ chức Y tế Thế giới (2003) tuân thủ "mức độ mà lối sông hành vi dùng thuốc, hay ché độ ăn uống, thực người bệnh thay đôi-tương ứng với khuyên nghị thống thầy thuốc” bệnh nhân suy tim đưa ché độ ăn hạn ché muối phân điêu trị Ngoài ra, muốn đánh giá việc tuân thủ chế độ ăn uống natri thấp người bệnh kiểm tra lượng natri nước tiểu 2.3.2.2 Mục tiêu phưoiầg pháp Phương pháp khách quan xem phép đo trực tiếp Xét nghiệm nước tiểu để tìm thấy natri Phương pháp làm tăng độ xác việc đánh giá tuân thủ (Yancy & Boan, 2006) Hơn nữa, có nhược điểm lớn chi phí cao phức tạp (Kyngas, Duffy, & Kroll, 2000) Két cho chưa xác nhiều giai đoạn phép đo sinh hóa Hơn nữa, phần mẫu vật thu thập nước tiểu chưa phản ánh đủ Lượng natri cịn tiết qua mồ nặng, tiết vào sữa mẹ, bệnh tiêu chảy mãn tính ảnh hưởng đến kết xét nghiệm 2.3.2.3 PhưoTtg pháp chủ quan Trong điều kiện phương pháp chủ quan (đo gián tiếp), dễ dàng cách để đánh giá tuân thủ chế độ ăn uống natri thấp yêu cầu bệnh nhân (Cramer & Spilker, 1991) Phương pháp tự báo cáo phổ biến sử dụng để đánh giá tuân thủ chế độ ăn uống natri Dễ dàng áp dụng chi phí thấp lý phương pháp phổ biến Những phương pháp gián tiếp bao gồm tự báo cáo tuân thủ bảng câu hỏi, hồ sơ thực phẩm, bảng câu hỏi thu hồi thực phẩm Tuy nhiên, vấn tất phương pháp tự báo cáo dễ bị ảnh hưởng (Vermeire et al., 2001) Hồ sơ thực phẩm "tiêu chuẩn vàng" để đánh gỉá tuân thủ khuyến cáo chế độ ăn uống, bản, bệnh nhân suy tim, tất thực phẩm chất lỏng tiêu thụ khoảng thời gian định, thường 3-7 ngày (Yancy & Boan, 2006) Các bệnh nhân hướng dẫn để mơ tả đưa ước tính phần kích thước trọng lượng thực phẩm ăn (Bentley, 2006) Các thơng tin thu cách cân thực phẩm mô tả phần thực phẩm điều kiện hộ gia đình biện pháp, hình ảnh, mơ hình thức ăn, kích thước gói Càng nhiều thơng tin bệnh nhân cung cấp, xác đánh giá chất dinh dưỡng tiêu thụ (Yancy & Boan, 2006) Tuy nhiên, 26 phương pháp có hạn chê người bệnh gia đình họ từ chối thực phương pháp đánh giá Thu thập thông tin lượng thức ăn tiêu thụ 24h phương pháp đánh giá tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối bệnh nhân suy tim Với phương pháp này, bệnh nhân suy tim nhớ lại tất thực phẩm đồ uống tiêu thụ 24 Hình ảnh loại thực phẩm phần khác cải thiện độ xác Tuy nhiên, họ làm tăng phức tạp thời gian đánh giá Trong 24 chế độ ăn uống thu hồi phản ánh xác mức tiêu thụ sở ngày qua ngày khác.Nói chung, phương pháp thích họp đánh giá chế độ ăn uống tuân thủ mẫu cỡ lớn (Vitolins, Rand, Rapp, Ribisl, & Sevick, 2000 ) Tóm lại, Có nhiều phương pháp sử dụng để đánh giá tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối bệnh nhân suy tim trực tiếp gián tiếp dã dề cập trên, phương pháp có ưu điểm nhược điểm khác Mặc dù 24 nước tiểu tiết natri phương pháp trực tiếp phổ biến Ngoài ra, 24h lượng nước tiểu tiết natri không phản ánh trực tiếp hành vi người bệnh Tương tự vậy, phương pháp thu thập thông tin chế độ ăn uống 24 câu hỏi số lượng thực phẩm bị ảnh hưởng trí nhớ bệnh nhân suy tim Tùy vào mục đích nghiên cứu sử dụng phương pháp phù hợp Trong nghiên cứu này, tuân thủ ché độ ăn uống natri coi hành vi bệnh nhân Việc tuân thủ ché độ ăn uống hạn chế muối bệnh nhân suy tim mức độ nghiêm trọng triệu chửng, bệnh nhân suy tim thay đổi hành vi sức khỏe để trì sống cải thiện chất lượng sống Bệnh nhân suy tim phải sửa đổi số hành vi sức khỏe, bao gồm hoạt động thể chất, chế độ ăn uống hạn chế natri, tuân thủ thuốc điều trị, từ bỏ hút thuốc rượu Hơn nữa, hầu hét bệnh nhân suy tim phàn nàn việc tuân thủ chê độ ăn uống hành vi khó khăn để thay đổi (Evangelista et al., 2003) Chỉ có khoảng 40% số bệnh nhân có lượng natri hàng ngày gram (Lennie et al., 2008) Ngoài ra, số bệnh nhân suy tim tuân thủ chế độ ăn uống natri thấp ừong giai đoạn đầu sau xuất viện Tương tự vậy, số bệnh nhân suy tim không liên tục tuân thủ chế độ ăn uống natri Ăn hạn chế muối hành vi phức tạp đầy thử thách mà đòi hỏi bệnh nhân suy tim hiểu hàm lượng natri thực phẩm, để mua chuẩn bị thức ăn 27 cách, làm theo suốt đời họ (Bennett, Hackward, lackbum 2001) Bệnh nhân có báo cáo không tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối vị nhạt thiêu loại thực phâm có hàm lượng Natri thấp, khó ăn nhà hàng hoạt động xã hội, thời gian chuẩn bị, chi phí (Bennett et al., 1997) 2.3.4 Các yêu tô Hên quan đến việc tuân thủ người bệnh suy tim 2.3.4.1 Văn hóa Văn hóa ảnh hưởng đén tuân thủ người bệnh Để trì riêng tư người châu Á khơng biểu lộ cảm xúc cá nhân mối quan hệ bình thường mà khơng có độ tin tưởng cao có đảm bảo bí mật giữ kín Vì người châu Á cần thêm động lực hỗ trợ từ gia đình người thân để thay đổi hành vi Cịn người Mỹ họ có tự tin họ tự tin có can đảm dể thay dổi hành vi sức khỏe họ mà phương pháp điều trị khuyến cáo 2.3.4.2 Thái độ niềm tin sức khỏe bệnh tật Hơn nữa, người Mỹ người châu Á có niềm tin khác thái dộ vê sức khỏe bệnh tật khác Đối với nhiều người Mỹ, chết bệnh tật xem gián đoạn (Toynbee, 1969 trích dẫn Nilchaikovit, Hill, & Hà Lan, 1993) Để đương đầu với chết, người ta phải cố gắng kiểm soát đánh bại Tuy nhiên, người châu Á, đặc biệt làViệt Nam có tư tưởng Nho Giáo cho bệnh tật chết quy luật sống Các nguyên nhân bệnh tật chết điều khơng tránh khỏi Có vẻ chết bệnh tật chấp nhận Như vậy, người Việt Nam phải đối mặt với chết bệnh tật với bình tĩnh hịa bình Nên họ hay bỏ điều trị 2.3.4.3 Vai trò gia đình Ngồi ra, gia đình người Mỹ gia đình châu Á khác sơ khía cạnh, vai trị gia đình thành viên gia đình bị bệnh khác Người châu Á xem vấn đề bệnh tật bệnh nhân vấn đề bệnh tật gia đình khơng phải vấn đề cá nhân.Vì lý này, gia đình châu Á đóng vai trị quan trọng việc hỗ trợ bệnh nhân điều trị(Nilchaikovit et al., 1993) Tuy nhiên, gia đình giúp thúc đẩy hỗ trợ bệnh nhân để thay đổi trì hành vi mục tiêu để đạt mục tiêu điều trị Sự tham gia gia đình tìm thấy để tăng cường tuân thủ bệnh nhân Các thầy thuốc góp phần 28 quan trọng việc tạo động lực cho bệnh nhần Đe thực vai trị minh gia đình, chẳng hạn cha mẹ, có thề giúp hỗ trợ người bệnh tuân thủ điều trị Hơn nữa, văn hóa châu Á người bị bệnh, thành viên gia đình thay phiên chăm sóc lại với bệnh nhân 2.3.4.4 Vị giác nguồn thức ăn Một khác biệt văn hóa Mỹ văn hóa châu Ẩ thực phẩm vị Việt Nam chủ yếu mua thực phẩm chợ mà hầu hét gói thực phẩm khơng có nhãn dinh dưỡng Nhiều loại thực phẩm có vị mặn Bên cạnh đó, hàng tạp hóa, siêu thị nguồn cung cấp thực phẩm Mỹ, vi người dân Mỹ xem thành phân dinh dưỡng thực phẩm mà họ muốn cách kiểm tra nhãn nhãn dinh dưỡng bao bì Thói quen giúp người Mỹ kiểm sốt lượng muối tron£ phần ăn xác người Việt Tóm lại khác biệt người châu Á người Mỹ ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị Bệnh nhân châu Á khác bệnh nhân người Mỹ họ cần thêm động lực hỗ trợ để thay đổi hành vi Ở chẩu Á, gia đình có vai trị lớn việc quản lý, cho phép bệnh nhân phụ thuộc nhiều Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ chế độ ăn uống natri thấp bệnh nhân suy tim Mỹ khơng giống bói cảnh Việt Nam 2.4 Giải pháp, kiến nghị, đề xuất Qua vấn phân tích theo chủ đề 20 người tác giả đại học Kentucky Hoa Kỳ (2005) yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối bệnh nhân suy tim là: Thiếu kiến thức, can thiệp với xã hội, thiếu lựa chọn thức ăn Những người tham gia bày tỏ nhu cầu tìm hiểu thực phẩm chứa natri, lý phải ăn hạn chế muối Thiếu kiến thức thể ché độ ăn uống nhầm lẫn, can thiệp với xã hội thể xung đột gia đình thành viên muốn ăn nhiều muối ăn uống khó khăn Cịn chủ đề thiếu lựa chọn thức ăn phản ánh việc lựa chọn thực phẩm hạn ché thiếu ngon miệng địa phương tôi, tỉnh nông nghiệp, điều kiện kinh tế khó khăn, người dân sống chủ yếu nghề nơng Qua tìm hiểu tơi thấy: người dân thiếu kiến thức bệnh suy tim hậu bệnh, chế độ ăn, khơng biết ăn có nhiều muối hay khơng? Những người bị bệnh khơng có điều kiện chê biên ăn riêng 29 ỉ r không quan tâm đến thành phần natri bao bỉ thực phẩm chủ yếu mua chợ khơng có đóng gói Việc khơng tn thủ làm việc điều trị trở nên phức tạp Không tuấn thủ điêu trị thuốc, chế độ dinh dưỡng hạn chế lượng nước đưa vào làm giảm hiệu điều trị, ổn định lâm sàng làm tăng triệu chứng bệnh Stewart et al mối liên quan việc không tuân thủ ché độ dùng thuốc, hạn chê lượng dịch vào ổn định mặt lâm sàng 11 nghiên cứu hồi cứu báo cáo tình trạng suy tim nặng lên với nguyên nhân không tuân thủ số nghiên cứu nguyên nhân chủ yếu tnh trạng suy tim nặng lên không tuân thủ ché độ thuốc ché độ dinh dưỡng; 21-64% số bệnh nhân, khơng tn thủ yếu tố dẫn đến tình trạng nặng thêm bệnh, dẫn đến phải nhập viện Hiện nay, Việt Nam thực can thiệp nhàm nâng cao nhận thức người dân Nhân ngày tim mạch thé giới 24/9/2006, Hội tim mạch VN tổ chức chương trình truyền thơng chăm sóc sức khoẻ cộng đồng mang chủ đề "Bạn có thực khoẻ mạnh?" thành phố lớn nước nhằm trang bị kiến thức sức khoẻ tim mạch cho người dân Chương trình thu hút 14.000 người tham gia Tham dự buổi truyên thông này, đại biểu chyên gia hàng đầu dinh dưỡng tim mạch Viện Tim mạch VN, Viện Dinh dưỡng Quốc gia truyền đạt kiến thức sức khoẻ tim mạch, ché độ dinh dưỡng tim mạch như: Các yếu tố nguy gây bệnh tim mạch; Bệnh tăng huyết áp, biến chứng cách điều trị bệnh tăng huyết áp; Hội chứng mạnh vành, cách điều trị bệnh nhồi máu tim; Bệnh tai biến mạnh máu não; Dinh dưỡng cân phòng, chống tim mạch Theo dự đoán Hội Tim mạch giới, đến năm 2017, Việt Nam có 20% dân số mắc bệnh tim mạch tăng huyết áp Đặc biệt, năm gần đây, bệnh lý tăng huyết áp trẻ hóa với nhiều đối tượng độ tuổi lao động Tỉ lệ tăng huyết áp người từ 25 tuổi trở lên Việt Nam 25,1% Thế đến nhiều người thờ ơ, chủ quan với sức khỏe tim mạch Hội nghị Tim mạch tồn quốc lần thứ 14 nhằm truyền thông tuyên truyền gián tiếp trực tiếp cộng đồng để người dân có kiến thức, hiểu biết phịng, chống bệnh lý 30 Bên lề hội nghị cịn có số hoạt động như: bác sĩ B V Đa khoa Đà Nẵng Viện Tim Mạch quốc gia tổ chức khám bệnh tim mạch, huyết áp phát thuốc miễn phí, tặng quà cho khoảng 400 đồng bào dân tộc thiểu số xã Hòa Bắc (H Hòa Vang, TP Đà Nắng) Tổ chức chương trình “Đi đồng hành sức hhỏe tim mạch cộng đồng” Việt Nam chủ yếu tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức người dân, tuyên truyên phương tiện thông tin Theo Kasper et al (2002), nghiền cứu 200 bệnh nhân suy tim độ tuổi 62 ti, 40% nữ, hình thức cán y tế tư vấn dinh dưỡng, chăm sóc theo dõi phòng khám qua điện thoại nhà sau tháng kiểm tra kết cho thấy 45% bệnh nhân tuân thủ ché độ ăn Như vậy, Các giải pháp Việt Nam sử dụng phần cung cấp cho người dẫn thành phố, cịn người dân vùng nơng thơn chưa tiếp cận, buổi khám miễn phí ít, nhận thức người dân khám sức khỏe định kỳ hạn chế, hiệu buổi tuyên truyền chưa cao, cán y tế lảm việc với áp lực cao khơng có thời gian tư vấn, kiểm tra mức độ tuân thủ người bệnh Mặt khác, Việt Nam chưa có nhiều đề tài nghiên cứu chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân suy tim Vì vậy, tồi xin đưa đề xuất sau: 2.4.1 Tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe chế độ dinh dưõTig cho bệnh nhân suy tim + Tuyên truyền cho người bệnh hiểu tầm quan trọng việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng việc hỗ trợ điều trị + Hỗ trợ kinh phí mua bảo hiểm y tế cho hộ nghèo vùng nông thôn + Tư vấn cho người bệnh mua bảo hiểm y tế, giảm gánh nặng kinh té q trình điều trị lâu dài Khi có thẻ bảo hiểm y tế rồi, người bệnh nên khám sức khỏe định kỳ + Xây dựng tin bệnh suy tim phát loa truyền xã: Nội dung tin tập trung vào tuyên truyền, tầm quan trọng chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân suy tim hướng dẫn cách chế biến ăn phù hợp với bệnh + Xây dựng chuyên trang dinh dưỡng để người thường xuyên cập nhật 31 + Biên soạn, in ân tờ rơi tuyên truyền bệnh suy tim phát cho hộ gia đình: dễ hiểu, biến chứng bệnh suy tim không tuân thủ chế độ dinh dưỡng + Bảng tuyên truyên: Các bảng tuyên truyền suy tim đặt vị trí công cộng trạm y tế xã, uỷ ban nhân dân xã, hội trường thơn/xóm, chợ, trường học với nội dung bao gồm: Hãy phòng bệnh Suy tim + Tơ chức bi nói chuyện tư vấn suy tim quan tổ chức xã hội cộng đồng Các buổi hội thảo, nói chuyện tổ chức cộng đồng với hợp tác tổ chức xã hội Hội người cao tuổi, Hội nông dân + Xây dựng cụm panơ, áp phích: giúp người dân thay đổi thói quen xấu + Nội dung tuyên truyền sâu vào hướng dẫn người dân: Khi mua thực phẩm ché biến sẵn thực phẩm đóng gói, đọc nhãn thành phần sodium bao bì Ví dụ: Sodium-free (Khơng có muối): chứa mg/khẩu phần Very low sodium (Rất muối): chứa tối đa 35 mg/khẩu phần Low sodium (ít muối): chứa tối đa 140 mg/khẩu phần Reduced or less sodium (ít giảm muối): tối thiểu 25% muối so với hàm lượng chuẩn thực phẩm Light in sodium (ít muối): tối thiểu 50% muối so với hàm lượng chuẩn thực phẩm Unsalted (Khơng ưóp muối): khơng thêm muối chế biến No salt added (Không thêm muối): không thêm muối chế biến Giảm lượng muối từ từ Không để lọ muối bàn Mua rau tươi, đông lạnh đóng hộp với nhãn “khơng thêm mi” Dùng thịt gia cầm, cá thịt nạc tươi, loại đóng hộp chê biên săn Dùng rau thơm, gia vị hỗn hợp gia vị khơng muối Nấu cơm, mì ống ngũ cốc nóng khơng thêm muối Giảm ăn gạo có thêm gia vị, bữa tối đơng lạnh, pizza, trộn đóng gói, súp đóng hộp sa-lát đóng gói Rửa thực phẩm đỏng hộp (như cá ngừ) để loại bỏ bớt natri 32 Chọn hạch hạt không mặn, đậu đỗ, đậu Hà Lan đậu lăng sấy khơ Hạn chế ăn nhanh mặn khoai tây chiên bánh quy mặn Thêm nước ép chanh tươi vào cá rau thay cho muối Khi ăn, đề nghị giảm natri phần ăn bạn Loại bỏ muôi chê biên thức ăn Giảm đồ gia vị giàu natri xì dầu, nước sốt cà chua, mù tạt gia vị 2.4.2 Tổ chức chưong trình giáo dục, tập huấn bệnh suy tim, ché độ dinh dưỡng phù họp với mức độ bệnh cho nhân viên y tế từ Trung ưong đến địa phưong cho ngưòi mắc bệnh suy tim: - Đào tạo cho cán y té kỹ truyền thông để buổi truyền thông đạt hiệu - Giáo dục cho nhân viên y tế trung ương địa phương nhừng hiểu biết bệnh suy tim hậu bệnh không tuân thủ chế độ dinh dường khuyến cáo - Phối họp cán y tế chuyên trách tỉnh/thành huyện thực tập huấn cho nhân viên y tế tuyến xã mơ hình dự phòng quản lý bệnh suy tim cộng đồng - Mở thêm nhiều lớp tập huấn: để thu hút nhiều người tham gia, tăng số lượng người hiểu biết bệnh, biết cách phòng chống bệnh - Mở lớp tập huấn để người bệnh tăng hiểu biết, thấy lợi ích việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng 2.4.3 Xây dựng triển khai mơ hình dự phịng quản lý bệnh suy tim cộng đồng: - Thực theo dõi theo thời gian, đánh giá mức độ tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối cho người bệnh - Thành lập câu lạc suy tim: Các bệnh nhân suy tim mời tham gia vào câu lạc suy tim cộng đồng Các thành viên câu lạc chia sẻ với nhau, động viên, giúp thực tốt - Tăng cường tuyên truyền vùng nông thôn, phát tờ rơi, sách miến phí - Khám chữa bệnh miễn phí vùng nơng thơn, vùng núi, giúp phát bệnh sớm - Có nhiều nghiên cứu chế độ dinh dưỡng cho người bệnh ' Tăng cường tơ chức buổi khám bệnh miễn phí cho người đần vùng nông thôn, vùng núi - Nâng cao chất lượng buổi tuyên truyền, đa đạng hình thức tuyên truyền, chọn hình thức phù họp với đối tượng - Đào tạo thêm nhân lực bác sỹ, điều dưỡng - Tổ chức buổi “ Đồng hành sức khỏe tim mạch” - Nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh, tư vấn chăm sóc người bệnh KÉT LUẬN - Tỷ lệ người mắc suy tim ỏ Việt Nam cao: Tại bệnh viện Tim Mạch quốc gia, bệnh nhân phải nằm ghép hai dển ba người giường - Việt Nam sử dụng lượng muối ăn cao: 60% người dàn Việt Nam sử dụng lượng muối ăn cao gấp lần lượng khuyên dùng hàng ngày - Tỷ lệ người không tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối cao: Các nghiên cứu 200 bệnh nhân suy tim, kết sau tháng có 45 % bệnh nhân tuân thủ chế độ ăn 246 bệnh nhân suy tim, kết có 18% bệnh nhân ln ln tuân thủ chế độ ăn - Một số nguyên nhân dẫn đến không tuân thủ: Các nghiên cứu yếu tổ ảnh hưởng đến việc tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối bệnh nhân suy tim là: Thiếu kiến thức, sụ can thiệp với xã hội, thiếu lựa chọn thức ăn - Hậu việc không tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối bệnh nhân suy tim: Mối liên quan việc không tuân thủ chế độ dùng thuốc, hạn chế lượng dịch vào ổn định mặt lâm sàng Mười nghiên cứu hồi cứu báo cáo tình trạng suy tim nặng lên với ngun nhân khơng tn thủ Chín số nghiên cứu nguyên nhân chủ yếu tình trạng suy tim nặng lên khơng tn thủ chế độ thuốc chế độ dinh dưỡng; 21-64% số bệnh nhân, không tuân thủ yếu tố dẫn đến tình trạng nặng thêm bệnh, đơi dẫn đến phải nhập viện - Đề xuất: Hiện nay, tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức người dân bệnh suy tim chế độ dinh dưỡng đuợc thục Đa dạng hình thức tuyên truyền 34 “ !“ ! dối 'ư w dcm w « í» * * cao OK* „g tó * * * thay đôi loi Sống sinh hoạt tích cực 35 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt Lê Văn An, Nguyễn Thị Kim Hoa,(2000), Điều dưỡng Nội khoa, Nhà xuất Y học, Hà Nội Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định,(2010), Điều dưỡng Nội khoa, Nam Định Trưò’ng Đại học y Hà Nội, (2000), Bệnh học Nội Khoa, Nhà xuất Y học, Hà Nội Tiếng Anh Bennett, s.x , Hackward, L., & Blackburn, s.(2001) Nutrition management o f the patient with heart failure In D M B Riegel (Ed.), Improving outcomes in heart failure: An interdisplinary approach (pp 99-123) Bennett, s J., Huster, G A., Baker, s L., Milgrom, L B., Kirchgassner, A., Birt, X, & Pressler, M L (1998) Characterization o f the precipitants o f hospitalization for heart failure decompensation A m JC rit Care, 7(3), 168-174 ổ.Cramer, XA , & Spilker, B (1991) Patient compliance in medical practice andclinical trials New York: Raven Press Lennie, T A (2008) Nutrition self-care in heart failure: state o f the science JCardiovasc Nurs, 23(3), 197-204 Nilchaikovit, T., Hill, X M., & Holland, X c (1993) The effects o f culture on illness behavior and medical care Asian and American differences Gen Hosp Psychiatry, 15(1), 41-50 9.Sineenut Senivong Na Ayudhaya, (2013), factors influencing adherence to low sodium diet in persons with heart failure , the Degree of Doctor of Philosophy Program in Nursing Science, Chulalongkom University,Bangkok lO.Otten, X X, Hellwig, X p., & Meyers, L D (2006) DRI, dietary reference intakes: The essential guide to nutrient requirements Washington, D.C: National Academies Press ll.V erm eire, E., Hearnshaw, H., Van Royen, p., & Denekens, J (2001) Patient adherence to treatment: three decades o f research A comprehensive review J Clin Pharm Ther, 26(5), 331-342 36 ... thủ chế độ ăn hạn chế muối cho 246 bệnh nhân suy tim Mỹ Kết cho thấy có 18% bệnh nhân luôn tuân thủ chế độ ăn, 57% bệnh nhân thất thường việc tuân thủ chế độ ăn, 21% bệnh nhân đơi có thực chế độ. .. tuân thủ chế độ ăn hạn chế muối cao: Các nghiên cứu 200 bệnh nhân suy tim, kết sau tháng có 45 % bệnh nhân tuân thủ chế độ ăn 246 bệnh nhân suy tim, kết có 18% bệnh nhân luôn tuân thủ chế độ ăn... chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân suy tim Vì vậy, tồi xin đưa đề xuất sau: 2.4.1 Tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe chế độ dinh dưõTig cho bệnh nhân suy tim + Tuyên truyền cho người bệnh