BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - NÔNG THỊ THANH HUỆ ĐẶC SẮC TIỂU THUYẾT “MỘT MÌNH MỘT NGỰA” CỦA MA VĂN KHÁNG LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thái Nguyên, năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - NÔNG THỊ THANH HUỆ ĐẶC SẮC TIỂU THUYẾT “MỘT MÌNH MỘT NGỰA” CỦA MA VĂN KHÁNG Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 62 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SỸ NGƠN NGỮ VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.NGUYỄN ĐỨC HẠNH Thái Nguyên, năm 2016 i LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Văn – Xã hội trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên, toàn thể thầy cô giáo tham gia giảng dạy hướng dẫn nghiên cứu khoa học cho tập thể lớp Cao học K8C - Văn học Việt Nam tạo điều kiện để tơi có hội học tập nghiên cứu khoa học Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh - người thầy nghiêm khắc, tận tình công việc truyền thụ cho nhiều kiến thức quý báu kinh nghiệm nghiên cứu khoa học suốt trình học tập nghiên cứu đề tài Tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, đồng nghiệp bạn bè ln động viên, khuyến khích tạo điều kiện cho tơi suốt thời gian học tập, nghiên cứu thực luận văn Thái Nguyên, ngày 25 tháng năm 2016 Tác giả luận văn Nông Thị Thanh Huệ ii LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tôi.Các số liệu, kết nêu luận văn hoàn toàn trung thực chưa cơng bố cơng trình khoa học khác Thái Nguyên, tháng năm 2016 Tác giả luận văn Nông Thị Thanh Huệ Xác nhận Xác nhận trưởng khoa chuyên môn người hướng dẫn khoa học PGS TS Nguyễn Đức Hạnh iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN i LỜI CAM ĐOAN ii MỤC LỤC iii PHẦN MỞ ĐẦU I –Lý chọn đề tài II –Lịch sử vấn đề III –Đối tượng phạm vi nghiên cứu 10 IV –Phương pháp nghiên cứu 11 V– Đóng góp luận văn: 11 VI - Cấu trúc luận văn 11 Chương – Tiểu thuyết Ma Văn Kháng văn xuôi văn học Việt Nam đại 13 1.1 Nhà văn Ma Văn Kháng – trình sáng tác quan niệm nghệ thuật nhà văn 13 1.1.1 Tiểu sử 13 1.1.2 Quá trình sáng tác Ma Văn Kháng 14 1.1.3 Quan niệm nghệ thuật nhà văn 17 1.2 Vị trí tiểu thuyết Ma Văn Kháng văn xuôi Việt Nam đại 20 1.3.Vị trí đặc biệt tiểu thuyết “Một ngựa” nghiệp sáng tác Ma Văn Kháng 24 1.3.1 Vị trí đặc biệt tiểu thuyết “Một ngựa” 24 1.3.2 Một ngựa từ góc nhìn thể loại tiểu thuyết tự truyện 26 Chương – Cảm hứng hồi cố - Triết luận yếu tố tự truyện tiểu thuyết “Một ngựa” Ma Văn Kháng 31 2.1 Cảm hứng hồi cố, triết luận tiểu thuyết “Một ngựa” Ma Văn Kháng 31 2.1.1 Cảm hứng hồi cố gắn bó với cảm hứng triết luận 31 2.1.2 Những triết lý nhân sinh vừa sâu sắc, nhân văn, vừa không né tránh vấn đề gai góc đời sống xã hội 35 iv 2.1.3 Cảm hứng hồi cố triết luận với yếu tố tự truyện “Một ngựa” Ma Văn Kháng 40 2.2 Nguyên mẫu hư cấu nghệ thuật Ma Văn Kháng “Một ngựa” 43 Chương – Thế giới nhân vật tiểu thuyết một ngựa Ma Văn Kháng 52 3.1 Các kiểu loại nhân vật tiểu thuyết “Một ngựa” Ma Văn Kháng 52 3.1.1 Kiểu nhân vật lý tưởng – bi kịch 53 3.1.2 Kiểu nhân vật lưỡng diện 57 3.1.3 Kiểu nhân vật tương lai hy vọng 57 3.2 Nghệ thuật xây dựng nhân vật 62 3.2.1 Xây dựng nhân vật theo nguyên tắc nhân tướng học 62 3.2.3 Nhân vật Ma Văn Kháng với yếu tố tính dục tiểu thuyết “Một ngựa” 67 KẾT LUẬN 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 PHẦN MỞ ĐẦU I –Lý chọn đề tài Ma Văn Kháng số nhà văn hàng đầu Văn học Việt Nam đại, với Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải Trong nghiệp sáng tác đồ sộ mình, tiểu thuyết thể loại mà ông tập trung tâm sức gặt hái nhiều thành công Những tác phẩm xuất sắc ông như: “Đồng bạc trắng hoa xịe”, “Vùng biên ải”, “Đám cưới khơng có giấy giá thú”, “Mùa rụng vườn” gần tiểu thuyết “Một ngựa” ln thu hút quan tâm giới nghiên cứu – phê bình văn học yêu mến bạn đọc Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu tiểu thuyết Ma Văn Kháng Nhưng nghiên cứu độc lập chuyên sâu tiểu thuyết “Một ngựa” nhà văn chưa có tiến hành Bởi vậy, chọn đề tài: Đặc sắc tiểu thuyết “Một ngựa” Ma Văn Kháng để thực luận văn Tiểu thuyết “Một ngựa” có vị trí tương đối đặc biệt nghiệp sáng tác Ma Văn Kháng Bởi tiểu thuyết ông sau chục năm cầm bút tiểu thuyết tự truyện với hồi cố chiêm nghiệm quãng đời trẻ trung ông công tác miền núi Tây Bắc Tổ quốc Nhân vật trung tâm tác phẩm hình bóng nhà văn qng đời ấy, hay nói cách khác, nhà văn nguyên mẫu cho nhân vật trung tâm tiểu thuyết Điểm đặc biệt tạo nét đặc sắc riêng cho tác phẩm cần khám phá lí giải để góp phần nhận diện, khẳng định phong cách nghệ thuật độc đáo Ma Văn Kháng Hơn nữa, độ tuổi “chín” đời Văn nhiều thành tựu, tác phẩm “Một ngựa” có đúc kết chiêm nghiệm với nhiều triết lí nhân sinh sâu sắc, sau va đập, trải nghiệm đời người – đời văn nhiều vinh quang khơng thăng trầm Ma Văn Kháng Là giáo viên dạy văn trường THPT, qua việc thực đề tài chúng tơi hy vọng đóng góp tư liệu tham khảo bổ ích cho cơng tác dạy học phần Văn học Việt Nam đại nhà trường cấp cho yêu mến, muốn tìm hiểu sáng tác Ma Văn Kháng nói riêng II –Lịch sử vấn đề Ma Văn Kháng đại thụ làng Văn học đại Việt Nam Ông mệnh danh người khuấy động văn đàn văn học đại, có nhiều đóng góp cho văn xi nước nhà thời kỳ đổi với nghiệp văn chương đồ sộ số lượng tác phẩm thành tựu Các tác phẩm ông, đặc biệt mảng tiểu thuyết – đứa tinh thần kết tinh từ tháng năm vất vả “khổ sai” với chữ nghĩa, trải nghiệm thực tế, thu hút quan tâm giới nghiên cứu, phê bình giảng dạy văn học Nghiên cứu mảng truyện ngắn ơng có cơng trình nghiên cứu Phạm Mai Anh (1997) Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn Ma Văn Kháng, Đào Tiến Thi (1999) Phong cách Ma Văn Kháng truyện ngắn sau năm 1975, đặc biệt có đề tài tiến sĩ như: Những dấu hiệu đổi văn xuôi Việt Nam từ 1980 - 1986 Qua bốn tác giả: Nguyễn Minh Châu - Nguyễn Khải - Ma Văn Kháng - Nguyễn Mạnh Tuấn : LATS Ngữ Văn: 5.04.03 / Nguyễn Thị Huệ - H., 2000, Nghệ thuật tự sáng tác Ma Văn Kháng (Qua số tác phẩm tiêu biểu) : LATS Văn học: 62.22.32.01 Đỗ Phương Thảo, Nghệ thuật tự truyện ngắn Việt Nam sau 1975 : qua truyện ngắn Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng : LATS Văn học : 62.22.01.21 / Nguyễn Thị Bích - H., 2014, Phong cách tiểu thuyết Ma Văn Kháng : LATS Văn học: 62.23.34.01 / Dương Thị Thanh Hương - H., 2015, Ngôn ngữ nghệ thuật văn xuôi Ma Văn Kháng : LATS Ngữ văn: 62.22.01.21 / Đoàn Tiến Dũng - H., 2016 Hầu hết nghiên cứu đề cập đến nhiều vấn đề có liên quan đến nghệ thuật tự Ma Văn Kháng từ đề tài, cách xây dựng cốt truyện, xây dựng hệ thống nhân vật, ngôn ngữ, nghệ thuật trần thuật Dù vậy, nhiều vấn đề tiểu thuyết Ma Văn Kháng bỏ ngỏ, chưa quan tâm, nghiên cứu Bên cạnh đó, viết Ma Văn Kháng dồi phong phú tiểu luận nghiên cứu phê bình, giới thiệu tác giả, tác phẩm vấn đăng tạp chí nghiên cứu chuyên ngành, đặc san hay nhật báo suốt thời gian qua, viết: Khi nhà văn đào bới thể chiều sâu tâm hồn PGS.TS La Khắc Hịa (1999)đã cho thấy nhìn sâu sắc nhà nghiên cứu đưa nhận xét văn xuôi Ma Văn Kháng, quan niệm nghệ thuật, phong cách nhà văn Theo ông, Ma Văn Kháng “cất tiếng nói riêng” Có nhiều đối thoại, tranh biện tiểu thuyết: tranh biện người, đời, văn chương, nghệ thuật Quan niệm nghệ thuật người Ma Văn Kháng, tác giả viết cho rằng: Truyện ngắn Ma Văn Kháng thấm đẫm tinh thần lạc quan có sở niềm tin nhà văn vào ý thức, lý trí tính động chất sống người [27, tr 65] Nguyễn Ngọc Thiện, qua hệ thống viết lại giành nhiều ý tới tiểu thuyết có nhiều kiến giải văn xuôi Ma Văn Kháng Tác giả cho rằng, từ Đồng bạc trắng hoa xoè đến Gặp gỡ La Pán Tẩn, Ma Văn Kháng có bước tiến dài tư tiểu thuyết, bút lực ngày uyển chuyển, tung hồnh, lão thực Cịn văn xuôi sự, đời tư Ma Văn Kháng, tác giả thấy nhà văn hướng ngòi bút đào sâu, soi lật cặn kẽ, nghiêm ngặt vào khía cạnh diện thực thể khó nắm bắt đời sống người hơm Đó thúc đẩy chi phối mạnh mẽ với sức mạnh vơ hình khắc nghiệt ham muốn tiềm ẩn nơi người xung đột, va chạm gay gắt lợi ích dục vọng cá thể khác Tuy nhiên, văn xuôi Ma Văn Kháng không xa lạ với sống người, khơi dậy cho người ta cảm xúc phong phú trạng thái nhân thế, chất nhân văn, vẻ bi tráng nét trữ tình đằm thắm ngày ngời lên, phát lộ nét đặc sắc riêng sáng tác ông Ngồi ra, có nhiều tác giả có đánh giá khái quát văn xuôi Ma Văn Kháng phương diện xây dựng chân dung nhân vật thuộc giới trí thức, giới bình dân; khả miêu tả dịng đời nơi thị thời buổi kinh tế thị trường sức hấp dẫn thứ ngôn ngữ văn chương đặc biệt phong phú sống động Về tiểu thuyết Ma Văn Kháng cịn có nhiều số lượng viết đăng tải trang báo theo hai mảng vấn đề phù hợp với hướng nghiên cứu luận văn Đầu tiên phải kể đến ý kiến tác giả Hoàng Tiến, Nguyễn Văn Toại, Hà Vinh xoay quanh tác phẩm đề tài miền núi đa phần sáng tác thời gian đầu cầm bút Ma Văn Kháng Số lượng ý kiến dành cho tiểu thuyết viết miền núi phong phú so với ý kiến truyện ngắn đề tài Ma Văn Kháng Đã có ý kiến cho tác phẩm “Gió rừng” trình bày với tỉ mỉ đấu tranh phức tạp tư tưởng tiên tiến tư tưởng lạc hậu, người cũ người Chinsan – xã gồm đồng bào dân tộc Dao đỏ công cải tạo xây dựng đời sống xã hội chủ nghĩa Bức tranh sống số phận người vùng cao biên giới tác phẩm nhằm thể nội dung quen thuộc vốn gửi gắm hầu khắp tác phẩm văn xuôi thời Tuy nhiên, “Gió rừng” cịn có bút pháp trùng lặp xây dựng tính cách nhân vật, lúng túng khái quát mảng thực lớn Sau “Gió rừng”, tác phẩm “Đồng bạc trắng hoa xoè”và“Vùng biên ải”mới thực nhận ý người đọc giới phê bình Ma Văn Kháng dựng lại Đồng bạc trắng hoa xoè tranh toàn cảnh xã hội phong tục đặc biệt hình tượng sinh động, cụ thể với hàng trăm nhân vật thuộc dân tộc khác “Vùng biên ải” có bước tiến lớn phương diện xây dựng hình tượng nhân vật khắc hoạ chiều sâu tư tưởng 77 giúp người đọc hiểu bút văn xuôi gạo cội làng văn học Việt Nam đại đồng thời nhận diện giá trị kết tinh “Một ngựa” thống số đặc trưng phong cách nghệ thuật Ma Văn Kháng Đó yếu tố góp phần vào thành tựu nghệ thuật xác lập chỗ đứng vững thay nhà văn văn xuôi nước nhà thời kỳ đại 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO Phạm Mai Anh (1997) Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn Ma Văn Kháng Báo Nhandan.org, Nhà văn Ma Văn Kháng – chắt chiu vị đời, ngày 17/5/2012 Nguyễn Minh Chung (2007), Tiểu thuyết Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Khoa học xã hội Nhân văn, Hà Nội Đỗ Thị Diễm, (2005), Hành trình tiểu thuyết Ma Văn Kháng, luận văn thạc sĩ, ĐHSP Nguyễn Thị Huệ, (1998), Tư nghệ thuật sáng tác Ma Văn Kháng năm 80, Tạp chí Văn học Số Tr.: 51-57 Trịnh Minh Hiếu, (2006), Ma Văn Kháng với đời sống đương đại, Văn hoá nghệ thuật, - Số - tr.88-93 Nguyễn Thị Huệ, (2000), Những dấu hiệu đổi văn xuôi Việt Nam từ 1980 - 1986 Qua bốn tác giả: Nguyễn Minh Châu - Nguyễn Khải - Ma Văn Kháng - Nguyễn Mạnh Tuấn Bùi Lan Hương (2004), Cảm hứng bi kịch nhân văn tiểu thuyết Ma Văn Kháng, Luận văn Thạc sĩ, ĐHSP, Hà Nội Dương Thanh Hương (2008), Cảm hứng nghệ thuật gắn với nhân vật tiểu thuyết đề tài dân tộc miền núi Ma Văn Kháng, Luận văn Thạc sĩ, ĐHSP, Hà Nội 10 Dương Thị Thanh Hương (2003), Cảm hứng nghệ thuật gắn với nhân vật tiểu thuyết đề tài dân tộc – miền núi Ma Văn Kháng 11 Đỗ Thanh Hương (2011), Đặc sắc nghệ thuật tự văn xuôi Ma Văn Kháng đầu kỷ XXI, Luận văn Thạc sĩ, ĐHSP 12 Lê Thanh Hùng (2006), Tiểu thuyết Ma Văn Kháng thời kỳ đầu đổi (giai đoạn 1980 - 1989), Luận văn Thạc sĩ, ĐHSP Thái Nguyên 79 13.Ma Văn Kháng, Đám cưới khơng có giấy giá thú (1989), Nxb Hội Nhà văn 14 Ma Văn Kháng, (2001), Trăng non Gặp gỡ La Pán Tẩn, Nxb Văn học, Hà Nội 15 Ma Văn Kháng, (2003), Tiểu thuyết, tập I, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 16 Ma Văn Kháng, (2003), Tiểu thuyết, tập II, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 17.Ma Văn Kháng, (2015), Một ngựa, Nxb Hội nhà văn 18 Ma Văn Kháng, Đồng bạc trắng hoa xòe (1978), Nxb Hội Nhà văn 19.Ma Văn Kháng, Gặp gỡ La Pan Tẩn (2003), Nxb Hội Nhà văn 20 Ma Văn Kháng, Năm tháng nhọc nhằn, năm tháng nhớ thương (2009), Nxb Hội Nhà văn 21 Ma Văn Kháng, Nói nguyên mẫu nhân vật “Một ngựa” Văn nghệ quân đội số 4, ngày 24/6/2015 22 Phong Lê (1989), Vẫn chuyện văn người, NXB Văn hố thơng tin 23 Lý luận văn học tập 2, (2008), Nxb Đại học Sư phạm 24.Mai Thị Nhung, (2008), Giọng điệu nghệ thuật tiểu thuyết thời kì đổi Ma Văn Kháng, Tạp chí Nghiên cứu văn học Số 10 tr.: 8997 25 Đỗ Hải Ninh, (2002), Nhân vật trí thức tiểu thuyết Ma Văn Kháng, Sông Hương (10), tr 290-299 26 Đỗ Hải Ninh, Khuynh hướng tự truyện tiểu thuyết Một ngựa,www.PhongĐiep.net ngày 28/7/2009 27 Lã Nguyên, (1999), Khi nhà văn "đào bới thể chiều sâu tâm hồn"/ Về nhà văn Ma Văn Kháng, Tạp chí Văn học Số Tr.: 63-72 28.Hoàng Phê, Từ điển tiếng Việt, 1992, Nxb Khoa học xã hội 29 Đặng Thị Thu Phương, (2007), Nghệ thuật kể chuyện tiểu thuyết tự thuật (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thượng đế cười - Nguyễn Khải, 80 Gia đình bé mọn - Dạ Ngân, “Một ngựa” - Ma Văn Kháng, luận văn thạc sĩ, ĐHSP 30.Dương Thị Sáu (2013), Nhân vật tiểu thuyết ma văn kháng thời kỳ đổi (khảo sát qua Đám cưới khơng có giấy giá thú, Ngược dịng nước lũ, Một ngựa), ĐHSP 31.Đỗ Phương Thảo, (2006), Nghệ thuật tự tiểu thuyết Ma Văn Kháng thời kỳ đầu/ Đỗ Phương Thảo, Tạp chí Khoa học Số tr.: 61-68 32 Đỗ Phương Thảo, (2006), Cốt truyện tiểu thuyết sự, đời tư Ma Văn Kháng, Tạp chí Nghiên cứu văn học Số tr.: 123-134 33 Đỗ Phương Thảo, Nghệ thuật tự sáng tác Ma Văn Kháng (Qua số tác phẩm tiêu biểu, (2007), Luận án tiến sĩ, ĐHSP Hà Nội 34 Đỗ Phương Thảo, (2005), Quan niệm văn chương nghệ thuật Ma Văn Kháng, Tạp chí Khoa học Số Tr.: 59-68 35 Đào Tiến Thi (1999) Phong cách Ma Văn Kháng truyện ngắn sau năm 1975 36 Nguyễn Văn Toại, (1983), Đọc sáng tác miền núi Ma Văn Kháng, nghĩ trách nhiệm nhà văn trước đề tài lớn, Tạp chí Văn học Số Tr.: 129-140 37 Lê Kim Vinh, (1988), Hỏi chuyện nhà văn Ma Văn Kháng, Tạp chí Văn học Số 5-6 Tr.: 111 38.Web Vietinfo, Trả lời vấn đăng vietinfo, 04/2009 ... tự truyện tiểu thuyết Một ngựa Ma Văn Kháng (nhân đọc tiểu thuyết Một ngựa Ma Văn Kháng, Nxb Phụ nữ, 2009) đăng báo Văn nghệ tháng 9/2009 9 Đây xem viết độc lập bàn tiểu thuyết Ma Văn Kháng Đỗ... chuyên sâu tiểu thuyết ? ?Một ngựa? ?? nhà văn chưa có tiến hành Bởi vậy, chọn đề tài: Đặc sắc tiểu thuyết ? ?Một ngựa? ?? Ma Văn Kháng để thực luận văn Tiểu thuyết ? ?Một ngựa? ?? có vị trí tương đối đặc biệt nghiệp... nghệ thuật Ma Văn Kháng ? ?Một ngựa? ?? 43 Chương – Thế giới nhân vật tiểu thuyết một ngựa Ma Văn Kháng 52 3.1 Các kiểu loại nhân vật tiểu thuyết ? ?Một ngựa? ?? Ma Văn Kháng