Núi Ganzhuang nằm ở thôn Na guan tun, làng Liulian, thị trấn Baiyu cách 12 km về phía đông của tỉnh Tianyang, khu qui hoạch Đaise.. Người ta kể rằng có lúc có tới[r]
(1)MÍÌÍNRNO-. Sự TRANH cAl vế KHƠNG GIRN NGHI l i
TRONG THỜ CÚNG GUANVIN Ở NÚI GflNZHUflNG
Somrak Chaisingkananoní
Bài viết xem xét việc thờ cúng nữ thần người Choang tinh Tianyang thuộc Khu tự trị người Choang Quảng Tây Trước tiên viết cung cấp cách ngắn gọn sơ lược lịch sử người Choang thực hành tôn giáo họ Tiếp đến, xẽ vào tìm hiểu cách thức mà người dân Tianyang sử dụng để đấu tranh cho khơng gian nghi lễ núi Ganzhuang trước sức ép sách gây nhiều tranh cãi liên quan đến phát triển du lịch văn hóa Buluotuo Cuối cùng, viết vạch lớp phức tạp việc thờ cúng Mae Nang mà cho thấy pha trộn, hổ lốn nữ thần địa phương Guanyin thực hành tôn giáo đại chúng Trường hợp cho thấy cách thức từ người dân thương lượng với quyền lực nhà nước ảnh hưởng bên phù họp với ‘truyền thống’ tôn giáo cùa họ
Người Choang niềm tin tôn giáo
Một khía cạnh bật văn hóa Trung Quốc pha trộn thực hành nghi lễ có nguồn gốc khác từ đạo Khổng, đạo Giáo, đến đạo Phật Tuy nhiên, trình hình thành nhà nước Trung Quốc đại, nhà nước nhóm học giả ưu tú theo chủ nghĩa tục (secularism) đàn áp (oppressive) theo nhiều cách văn hóa tơn giáo truyền thống nhóm tơn giáo khác
Từ 1912 trở phủ Trung Quốc chấp nhận mơ hình Cơ đốc giáo tổ chức tơn giáo để xác định “tôn giáo” Nếu thiếu
(2)những thầy tu có phẩm cấp chuyên nghiệp, thiếu sở thờ tự, giáo lý kinh kệ thực hành liên quan tới tơn giáo bị xem “khơng thống” (yiduarì) hay “mê tín” (mixin) Vào năm 1950, nhà dân tộc học Trung Quốc thường gán cho số thực hành tôn giáo dân tộc thiểu số “tôn giáo nguyên thủy” ịỵuanshi zọngiao) họ sờ hữu văn tự nghi lễ ghi chép lại bàng ký tự nguyên thủy (cổ xưa).'
Người Choang dân tộc thuộc nhóm người nói tiếng Thai, phân bố chủ yếu khắp vùng biên giới Việt Trung, phía nam tây nam Trung Quốc Từ năm 1950 người Choang xếp vào nhóm dân tộc có sổ dân đông số 55 dân tộc thiểu số nước cộng hòa dân chủ nhân dân Trung Hoa, sống tập trung chù yếu khu tự trị người Choang Quảng Tây về truyền thống, người Choang người theo đa thần giáo Họ thờ cúng tổ tiên, tôn sùng thần linh thứ khác tảng đá lớn, cổ thụ, rồng, totem ếch, rắn, chim Đạo giáo có ảnh hường sâu sắc thực hành tôn giáo họ từ triều đại nhà Đường Họ có người chuyên hành lễ địa đại diện cho người sống biểu diễn nhiều loại nghi lễ khác bao gồm nghi lễ liên quan đến chữa bệnh, hiến tế, trừ tà cho người Các chuyên gia nghi lễ có Kinh sách viết tiếng Choang cổ Tuy nhiên, thực hành tôn giáo họ không xếp tôn giáo hay cơng nhận nhà nước mà chì gọi “phong tục/tục lệ” (xisu, /ensu xiguarì).
Chính phủ dân chủ nhân dân Trung Hoa (PRC) Đảng cộng sản Trung Quốc (CCP) thúc đẩy tri thức khoa học công nghệ với hệ tư tưởng cộng sản với mong muốn loại bỏ thực hành tôn giáo dân tộc thiểu số shaman giáo, bói tốn - thứ mà họ cho biểu lạc hậu, mê tín rào cản đại Các thực hành tôn giáo người Choang bị cấm hoạt động sách Đinh điểm hoạt động cấm đoán thời kỳ cách mạng văn hóa 1966-1976 thực hành nghi lễ bị cấm kinh sách bị thiêu hủy
Khi Đặng Tiểu Bình lên nắm quyền, khu tự trị người thiểu số phép tự ngân sách để bù đắp cho năm tháng họ bị bóc lột
M ae Nang:Sự tranh cãi không gian nghi lễ 825
1 McKhann, c F (2010) Naxi religion in the age o f tourism: Persistence and (re)creation In T Oakes & D s Sutton (Eds.), Faiths on display: Religion, íourism, and the Chinese
(3)826 V a n h ó at h Nữ th n - MÁU VlỆT NAM VÀ CHÂU A
bởi người Hán Năm 1984, CCP quyền trung ương lần xác nhận củng cố Luật khu tự trị 1954 cho phép toàn vẹn ngơn ngữ văn tự dân tộc thiểu số Chính sách xác định ngân sách cho nghiên cứu văn hóa dân gian dân tộc thiểu số, tục lệ địa phương, hát, điệu múa, chuyện kể, văn phương ngừ
Mặc dù người Choang bị đồng hóa vào văn hóa Trung Quốc, tiếp nhận phong tục tập quán người Hán, họ xem người địa khu vực, giữ lại đặc trưng mang tính đặc thù khác với người Hán Các nghi lễ người Choang, gộp chung lại dạng thức cổ xưa cùa thể thơ âm tiết, phát học giả làm nghiên cứu làng hẻo lánh cao nguyên phía Tây Quảng Tây Nhiều số nghi lễ (bài kinh) nhắc tới lý giải mang tính thần thoại nguồn gốc giới nội dung xuất có kết nối với Baeu Rodo Mo Loekgyap hay Buluotuo Muliụịia tiếng Trung Quốc đại lục Các học giả bị phấn khích bời nghi lễ có liên quan tới tơn giáo địa người Choang.1
Những sưu tập kinh chuyện kể dân gian xuất giống chứng cho phép Đảng tiêu chí xác định văn hóa tộc người Những trí thức người Choang kiên địi hỏi khuyến khích hệ thống văn tự viết người Choang nhằm cố gắng “giành lại” quyền kiểm soát lịch sử dân tộc.2 Thật họ dành nhiều năm để dịch văn tự sang tiếng Trung Quốc “Chú thích cho kinh thánh Buluốtuo ” xuất vào năm 1991 Họ coi Buluotuo, tổ tiên văn hóa dân tộc Choang, khơng sáng tạo thứ mà chế ngự khắc nhiệt tự nhiên lực xã hội hùng mạnh khác với người Choang nhóm dân tộc văn minh.3
Tóm lại, việc khảm phá văn tự cổ tiếng Choang cỏ liên quan với Buluotuo khơi lên niềm tự hào học giả người Choang cổ vũ họ tìm kiếm sắc văn hóa đặc biệt cho dân tộc Các kinh Buluotuo nghiên cứu đánh văn hpc quí báu phản ánh thay đổi văn hóa xã hội lịch sử cùa người Choang
1 Holm, David Recalling Lost Souỉs: The Baeu Rodo Scriptures, Tai Cosmogonic Texts from
Guangxi in Southern China Bangkok: White Lotus, 2004.
2 Kaup, Katherine Palmer 2000 Creating the Zhuang: Ethnic Politics in China Lynne Rienner Publishers, p.3.
(4)8 V ă n h ó a th N ữ th ẵ n - MẪU VlỆT NAM VÀ CHÁU Á
Sự phát triển văn hóa Buluotuo việc xúc tiến du lịch năm 2002 học giả kết luận núi Ganzhuang tinh Tianyang nơi kỷ niệm quan trọng Buỉuoíuo vợ ông Muliụịia, thủy tổ người Choang Kết luận tạo mối quan tâm nhằm phục dựng văn tự tơn giáo Choang cổ Nó dẫn đến dự án phục dựng lại lễ hội Buluotuo thường niên mới, tổ chức bời quyền địa phương tỉnh Tianyang từ 2004 sau Năm 2006 văn hóa Buluotuo tun bố bời Văn phịng nhà nước Trung Quốc di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia Lễ hội truyền thống người Choang thiểu số núi Ganzhuang trở thành ngụ ý văn hóa có ảnh hường đặc biệt quan trọng, phát triển phát huy lợi trờ thành nguồn lực cho du lịch
Tuy nhiên, phát triển địa điểm du lịch văn hóa Buluotuo xảy tình lúng túng Trong quyền địa đẩy mạnh hoạt động kỷ niệm mang tính thương mại tục hóa lễ hộ Buluotuo, yếu tố thiêng địa điểm nghi lễ xác định thuật ngữ địa phương bị hủy hoại Việc tạo thương lượng chống đối cấp độ địa phuỡng nhằm giành lại địa điểm thiêng cho thờ cúng thần linh nói đến phần tiếp sau
Núi Ganzhuang: địa điểm thiêng cho thờ cúng
Núi Ganzhuang nằm thôn Na guan tun, làng Liulian, thị trấn Baiyu cách 12 km phía đơng tỉnh Tianyang, khu qui hoạch Đaise Trước 2002, núi thức biết đến Chun Xiao Yan (tức Núi suối đổ) Có hang lớn núi nơi người dân địa phương thường tiến hành thờ cúng vị thần bao gồm Zugong (tổ tiên), Yuhuang (Ngọc hoàng), Maitreya, Guandi, Guanyin Mae Nang theo tiếng thổ ngữ Choang hay Municmg (tức nữ thần) Bên cạnh cịn có suối Yuanyang (Vịt châu Á) ao Shengshui (Nước thánh) Theo truyền thống, người Choang địa phương tới núi để thờ cúng vị thần, sau nghi lễ hiến tế họ hát đối đáp, gọi “hun gamj pai gokfwen” (đi vào hang để hát) theo thổ ngữ địa phương người Choang Thật vậy, để đẩy mạnh du lịch văn hóa thiểu số người Choang, từ năm 2002, tên núi bị đổi thành “Ganzhuang” (Gan mơ ‘gạmj’ có nghĩa hang) để nghe có vể giống với thổ ngữ người Choang
(5)thời triều đại nhà Tần (221TCN-206TCN) nhà Hán (206TCN- 220SCN) Hội Hát mở rộng thời kỳ nhà Tùy nhà Đường.1 Thậm chí nay, sau nghi lễ hiến tế vào ngày tháng âm lịch nhiều người hát đối đáp Người ta kể có lúc có tới 10 ngàn người từ nhiều tình khác tập trung lại núi để thờ cúng tổ tiên họ Theo kết vấn tôi, người già làng xung quanh núi nhớ rõ họ tình nguyện chuẩn bị đồ ăn thức uống miến phí để chào đón khách Do thiếu phương tiện giao thông khứ, người phải nghỉ lại qưa đêm khu vực lân cận Mọi người phải trèo lên núi giúp đỡ lẫn suốt chặng đường leo núi Hình ảnh đẹp ánh sáng đèn pin lấp lánh từ chân núi lên đến đỉnh núi in đậm ký ức người Đó thời gian vui vẻ mà nam nữ niên làng khác tập trung lại say sưa hát
Hội Hát việc hành hương người dân địa phương bị sụt giảm gián đoạn thời kỳ chiến tranh, thời kỳ Đại nhảy vọt Cách mạng văn hóa Các miếu thờ tượng thần núi bị phá hủy Người dân đặt đá to địa điểm nơi tượng thần đặt bọc chủng lại vải đỏ để tượng trưng cho thần linh Rất người tới hang Muniang sổ lượng người tham gia Hội hát trở nên Sau Cách mạng văn hóa năm 1966 1967, số lượng người nhiều, khoảng 100 người tới tham gia Những người khơng hát mà chì thắp hương địa điểm trước đặt tượng.2 Tón lại đời sống tôn giáo tập thể bị gây cản trở sách đàn áp nhà nước
Sau thời kỳ Mở cửa đổi mới, niềm tin tôn giáo dân gian Tianyang trỗi dậy phần trở lại niềm tin tôn giáo đại chúng quan sát thấy khắp lãnh thổ Trung Quốc Những năm 1990, dân làng tình nguyện đóng góp xây dựng địa điểm thờ tự khơng gian xã hội văn hóa họ Ở thời kỳ đó, địa điểm điện thờ Zu Gong (tổ tiên) cịn có nhà gọi Wang Tan (Điện thờ Vua) Bên có vài tượng thần đất sét Tuy nhiên trấn át thực hành tơn giáo dân gian ở Tianyang lúc cịn
M ae Nang:Sự tranh cãi khơng gian nghi lễ 829
1 News “Living Place o f Zhuang Ancestor FouncT, china.org.cn by Li Jinhui, September 11,
2002.
(6)taboo giá trị đạo đức nhấn mạnh mối quan hệ hòa hợp tự nhiên, người xã hội nhằm trì tồn người Khơng có sách chiến lược cự thể để thương mại hóa dạng thức văn hóa tộc người thời điểm năm 2002
Phát triển lễ hội du lịch văn hóa Buluotuo ở núi Ganzhuang
Thật không may vào năm 2002 “Buluotuo” xuất trang nhiều tờ báo bời ơng Gu Di, nghệ sĩ tiếng người Choang, nơi cư trú trước tổ tiên người Choang núi Ganzhuang thuộc tỉnh Tianyang Một tác phẩm sử thi Buluotuo có nhắc đến việc Buluotuo có quê Andong. Trong lịch sử, thành phố Tianzhou trước gọi Anxu. Theo ơng Gu Di, Andong ngày trước có liên quan tới núi Ganzhuang phía đơng Anxu (xem china.org.cn,
11/9/2002)
Khi tin cho địa điểm ban đầu tổ tiên người Choang tìm thấy Tianyang đăng tải tờ People ’s Daily (một tờ báo đưa tin tức thức Trung Qúốc) tờ báo khác, nhiều học giả tham gia vào thảo luận để xem xét liệu kết luận có đáng tín hay khơng Các chuyên gia học giả đến từ Viện nghiên cứu,ở tinh Quảng Tây Bắc Kinh mời tới Tianyang để thảo luận điều ứa chỗ Không phân biệt việc họ ai, họ đồng ý với điểm tìm địa điểm người cổ đại núi Ganzhuang phát quan trọng nghiên cứu văn hóa Buluotuo1 Một số lý số địa điểm người cổ đại tim thấy lòng chảo Bose2 Tianyang số 28 sử thi Kinh Buluotuo có tới 14 phát Tianyang 14 cịn lại tìm thấy tỉnh lị lân cận Hơn nữa, tinh Tianyang thành lập năm 140 TCN tinh cổ khu qui hoạch Baise The ngày hội hát ghi lại ngày hội hát cổ xưa Quảng Tây Nói cách ngắn gọn, văn hóa Buluotuo hệ thống, bao gồm văn hóa thần thoại Buluotuo, sử thi nghi lễ, thờ cúng tổ tiên, truyền thống truyền khẩu, truyền thống hát khức ballad có giá ữị học thuật, văn hóa lịch sử quan trọng
M a e Nang: Sự tranh cãi không gịan nghi lễ 827
1 Zhang Hong , Zhang Ling “Protection and Innovation o f Intangible Cultural Heritage - Buluotuo Festival”
(7)830 Van h ó a t h Nữ t h ắ n - MẪU VlỆT NAM VÀ CHÂU Á
tiếp tục thăng trầm cùa sách phủ Sau tượng bị cơng an phá hủy Sau công an rời đi, người lại làm tượng Quá trình chuẩn bị thời gian Nó cho thấy sự chống đối người có đức tin theo cách thức khơng trực tiếp đối đầu với quyền
Theo số người cung cấp tin kể lại, tỉnh trường đến Tianyang, ông tức giận thấy hương khói đốt trước cửa nhà dân' ông chịu thực hành mê tín Hy- Thật vậy, đàn áp triệt để xảy Chính quyền tỉnh Tianyang cố gắng để thiết lập “văn minh tinh thần xã hội chủ nghĩa” vào năm
1999 2000 Theo “Ghi chép kiện mới”:
“năm 1999, tồn mê tín lạc hậu (được cho mê tín) bị xóa sạch, đền miếu 53 địa điểm 53 điện thờ bị phá hủy, sách Đạo giáo dụng cụ hành nghề liên quan bị tịch thu tiêu hủy Các lớp giáo dục dành cho 478 người hành nghề Đạo giáo ông/bà thầy phù thủy triển khai khoảng thời gian 22 tuần.”(Trích dẫn theo Shi Guo Qing, ibid.)
Đồng thời, có khoảng 10,000 người bao gồm người đứng đầu, thầy Đạo giáo, ông/bà thầy phù thủy, thầy địa lý bị bắt giáo dục cải tạo Báo cáo 325 1,198 mẫu vật công cụ liên quan tới mê tín lạc hậu bị thu giữ 525 sách tôn giáo 977 đền thờ bị phá hủy vào năm 2000.2
Những người theo tôn giáo dân gian Tianyang, nhiên, bí mật tiếp tục thực nghi lễ cầu an hành hương tới núi bất chấp lệnh cấm quyền Từ 2002 quyền Tianyang bắt đầu phát triển địa điểm du lịch văn hóa Buluotuo; hoạt động phổ biến (thờ cúng hát) thay vào lại coi có giá trị ‘lịch sử’ ‘văn hóa’ Với mục đích biến lễ hội thành dự án du lịch quyền địa phương áp đặt địa điểm tơn giáo định nghĩa lại điểm đến du lịch
Do cơng ty Tianyang Buluotuo Travel Deveỉopment Co., Ltd. thành lập để điều hành dự án Khu vực du lịch Buluotuo núi Ganzhuang Địa điểm nảy thiết kế để thể hình ảnh “miền đất thánh
1 Mọi người thường đốt hương cầu khấn thần đất vị thần linh vào ngày mùng 15 hàng tháng.
(8)8 Vẫ n h ó at h NữTHẢN - MẴU V lỆT NAM VÀ CHẢU Á
chương trình Các lễ hội cổ tích Trung Quốc, chương trình kênh IV CCTV năm 2006 Hiệp hội nghiên cứu người Choang Ợhe Zhuang Studies Associatiori) đóng vai trị quan trọng nghiên cứu truyền thống Choang văn hóa Buluotuo Trong diễn ngơn thức học giả Choang chi nhấn mạnh tầm quan trọng nghiên cứu văn bàn nghi lễ Bu moh1 (các thầy cúng nam) giá trị văn hóa lịch sử Để làm điều họ nhấn mạnh vai trò thầy cúng nam giới người kế thừa phát huy di sản văn hóa Choang thầy cúng nữ bị cơng khai lờ Thực tế, nhiều nam giới có giáo dục Trung Quốc có liên hệ với Đảng thường có thái độ coi thường thầy cúng nữ giới, áp đặt thống trị giới lên đời sống tôn giáo người Choang
Mặc dù thầy cúng nữ giới Choang bị ngồi lề hóa so với nhà nước Trung Quốc truyền thống Đạo giáo với ưu dành cho nam giới họ đóng vai trị quan trọng thực hành tơn giáo địa phương quan sát cành thờ cúng thần linh khơng thức hang Muniang, núi Ganzhuang
Hang Muniang: Địa điểm tranh cãi
Mae Nang từ thổ ngữ địa phương người Choang dùng để gọi nữ thần làng xung quanh khu vực núi Ganzhuang Nó dịch sang tiếng Trung Quốc đại lục Muniang có nghĩa Nữ thần Thuật ngữ ngày khơng rõ ràng khơng chi cụ thể tên nữ thần Khác với nữ thần phổ biến Trung Quốc khác, có tên riêng Tianmu niangniang Wangmu niangniang - vợ Ngọc hoàng, Yinmu nìangnicmg (Nữ thần coi sóc việc sinh nở), Rumu nỉangniang (Nữ thần coi sóc việc bệnh tật).2 Trong người thực hành nghi lễ thần linh nhằm giải vấn đề họ họ khơng biết rõ tên truyền thuyết vị thần Vì cịn tồn chỗ thích hợp
1 Có dạng thầy cúng tinh Tianyang Bu Dao hay thầy cúng đạo giáo người có kinh sách đạo giáo dụng cụ phục vụ hành lễ, Bu moh nam thầy cúng - người này có kinh sách phục vụ nghi lễ riêng họ viết ký tự Choang cổ, Ya kim hay nữ thầy cúng - ngirời khơng có kinh sách.
(9)nào cách diễn giải khác thờ cúng Muniang núi Ganzhuang
Đối với học giả người nghiên cứu văn hóa dân gian Choang, Muniang thực để Muliụịia. Theo sử thi Muliụịia văn học Choang, dạng thức khởi nguyên vũ trụ vịng xốy khơng khí Bởi xốy nhanh dần, vũ trụ va vào “quả trứng” nổ thành phần Phần thiên đường, phần cuối nước, phần trái đất Sau có bơng hoa khổng lồ mọc từ trái đất hoa nở sinh nữ thần Nữ thần xinh đẹp, thơng minh với mái tóc dài mượt trần Nàng biết đến Muỉiụịia, “mu” mẹ “liụịia” chim - vật mà người Choang sử dụng làm biểu tượng cho thơng thái Thật Muỉiụịia mẹ thông thái, người khai sinh nhân loại Câu chuyện kể sau:
Muliụịia dịch chuyển trái đất lịng bàn tay để làm có nếp gấp để làm bà nhập thượng giới/thỉên đường/và trái đất lại Những nếp nhăn trái đất có núi, thung lũng, sông Máu kinh nguyệt vô tận Muliụịia trở thành nguồn sống người Choang - Con sơng đỏ
Trái đất, bao phủ lên núi, dịng sơng, nhiên lại thiếu sức sổng Muliụịia dạng chân đứng đỉnh hai núi liền kề Đột nhiên gió xuất Muliiỹia nhịn tiểu Muliụịia cô đơn gom đám bụi thấm nước tiểu từ nặn nhiều hình hài/tượng nhỏ giống mình, che chúng lại cỏ Sau 49 ngày Muỉiụịia gom nắm ớt đào từ rừng ném chúng phía tượng nhỏ Những vơ ớt trở thành đàn ông nhặt đào đàn bà
Để làm cho trái đất sống động hơn, Muliụịia dùng bùn nặn nắm tượng nhỏ ném chúng bừa bãi lên trời Từ chim mng thú xuất Trong trận mưa lũ người muông thú thiếu nhà để vl Muliujia ngồi xuống, dang rộng hai chân Bộ phận sinh sản bà biến thành hang rộng, dùng làm ngơi nhà sơ khai an tồn cho người mng thú.1
M a e Nang:Sự tranh cãi không gian nghi lễ 833
(10)của dân tộc Choang” Cơng ty có kế hoạch để xây dựng đền (thờ tổ tiên) Zugong, hang Muliụịia, hang Junjiang, tháp chng trống đồng, đình nghỉ, tượng điêu khắc tơtem, sân khấu hát, quảng trường đón tiếp, quảng trường hát sở hạ tầng khác.1 Chính quyền địa phương cơng ty họ bỏ nhiều công sức để tạo dựng Núi Ganzhuang thành núi thiêng người Choang
Ở thời gian đó, tượng Guanyin (Nữ thần lịng nhân từ), Guan Di, Phật Maitreya Ngọc hồng người bình dân đặt núi bị dịch chuyển thay vị Buluotuo Muliiýia quyền học giả muốn nhấn mạnh đặc tính dân tộc Choang Sau kiện “mất trộm vị” xảy Báo địa phương tường thuật vị bị trộm vài ngày sau chúng lại tìm thấy Vị trí tượng Buluotuo, tượng Yuhuang (Ngọc hoàng) Maitreya liên tiếp bị hoán đổi Mỗi lần người dân địa phương chờ cho đại diện quyền khỏi trước họ đặt tượng Yuhuang Maitreya trở lại vị trí cũ.2
Tuy nhiên khó để người dân làng trực diện chống uy quyền quan quyền lực nhà nước Lễ hội văn hóa Buluotuo núi Ganzhuang trở nên tiếng thương hiệu văn hóa Tianyang thơng qua phát triển công nghiệp du lịch Sau tượng đồng Buluotuo Muliụịia tạc gắn cố định điền thờ hang Muniang, việc hoán đổi tưựng Yuvvang Meitriya bị ngừng lại.3 Hiện tượng phức tạp kết điều kiện lịch sử xã hội cụ thể Tianyang nơi tái tạo truyền thống thúc đẩy đột ngột sau thời gian dài nhà nước cố gắng kiên xóa bỏ niềm tin tơn giáo dân gian
Để có hợp tác cơng chúng quan đại diện mời nhiều đoàn đại biểu đến từ làng khác để tham gia vào diễu hành trình diễn nghi lễ Lễ khai mạc mở đầu thức lễ hội Buluotuo Những phong tục phục vụ sức hút văn hóa mang tính khu vực nhiều màu sắc cho khách du lịch Lễ hội người Choang thiểu số núi Ganzhuang lựa chọn làm chương trình khai mạc
M a e N ang: Sự tran h cãi không gian nghi lễ 831
1 Số liệu trích từ vvebsite Cơng ty cấp 80 triệu USD để xây dựng sở hạ tầng xây dựng lối đi, nơi đậu xe, cung cấp nước tạo cành non bộ. 2 Shi Guo Qing, ibid., pp.l 16-117.
(11)834 Vanhóa th NữTHẮN - MẪU VlỆT NAM VÀ CHÂU A
Huyền thoại Muliụịia đấng sáng tạo nữ thần phân tích bời giới học thuật để miêu tả xã hội mẫu hệ thời tiền sử cùa người Choang Phụ nữ dần vị trí cao huyền bí xã hội phụ hệ phát triển Buluotuo xuất vị thần tối cao văn minh Choang
Như kết quả, câu chuyện Baeu Rodo hay Buluotuo Mo Loekgyàp Muỉiụịia xuất người dân địa phương thông qua chuyện kể văn xuôi hát; chúng nhắc đến thường xuyên bối cảnh đời thường hay thêu dệt lại cho phù hợp với khán giả Có dị liên quan đến sở lại tên địa phương tên núi khu vực xung quanh Nó kể sau tạo người từ bùn đất, Muliụịia mang thai với Buluotuo sinh đứa bé Rất nhanh, chúng trở thành nhóm đông trẻ Hàng ngày Buluotuo phải lao động từ sáng đến tối để tạo trái đất Khi lũ trẻ lớn lên, Buluotuo dạy chúng trồng cấy lập làng khác núi Làng đâu tiên gọi tên “Na guan” phải có guồng nước để làm việc trồng trọt Trong tiếng Choang có nghĩa “gầu quay” “na” có nghĩa “ruộng.” Những làng khác gọi tên na liao, na ning có nghĩa “ni chó con”, na na có nghĩa !à “làm cho đứa bé đai”, na bi nghĩa “nuôi vịt.” Mặc dù hậu duệ họ xa họ không quên hang Muniang nơi họ lớn lên Hàng năm vào ngày 19 tháng âm lịch (ngày sinh nhật Buluotuo) cháu họ lại trở lại từ khắp nẻo đường để chúc mừng sinh nhật tổ tiên mình.1
Liên quan tới huyền thoại, học giả thảo luận định rẳng Muniang để chi Muỉiuịìa (cũng Zugong Buluotuo) thời điểm người dân địa phương trưng bày tượng Guanyin Wangmu ở hang Muniang. Có vài gặp thực để đưa định cho việc thiết kế tượng Buluotuo Muliụịia. Người nghệ sĩ cố gắng làm tượng nhỏ huyền thoại Cuối tượng đồng Muliụịia thiết kế với phần thể phụ nữ khỏa thân với hoa (xem ảnh 1) gắn cố định hang Muniang.
Từ 2004, Lễ hội vãn hóa Buluotuo nhà nước tài trợ tổ chức hàng năm từ mùng đến tháng âm lịch Ba hoạt động đirợc thực diễn trình lễ hội lễ thờ cúng Buluotuo, hội chợ hát dân ca trò thể thao dân gian (quả bóng lừa, thi múa sư tử, chọi trâu đấu
(12)vật) Tong ngày lễ hội hàng năm, núi Ganzhuang thường đuợc bảo vệ điều hânh cơng an quyền địa phương Khơng có biểu tượng vị thần khác xuất nơi thờ cúng núi dịp lễ hội diễn Tuy nhiên, tới thăm núi vào ngày khác (ngày khơng có lễ hội) vào năm 2008, 2009, 2011, tơi quan sát thấy có tồn tượng Guanyin hang Muniang tự hỏi mang tới điều có ý nghĩa với họ
Một phát thú vị từ chuyến nghiên cứu dân tộc học vào ngày 19 tháng âm lịch (tức tháng Ba năm 2011), ngày mà xem ngày sinh nhật Buluotuo, Tôi đến để xem cộng đồng địa phương thực cúng tế Các thôn Na guan tun, Na liao tun thơn khác tình nguyện thu tiền để chuẩn bị đồ cúng dâng đền thờ thần đất Buluotuo Họ chuẩn bị đầu lợn gà không gian mở trước đền thờ Thần đất Những đồ cúng cam, bánh kẹo, tiền giấy chuẩn bị phân phát số người đóng góp tiền quĩ
Một vài người chuẩn bị vật tế lễ cho riêng Tơi thăm ngơi nhà Na ỉiao tun nơi người bà gia đình chuẩn bị đồ ăn chay để cúng Tôi theo họ lên núi Có vài cụ bà thực việc cúng tế trước tượng Buluotuo xung quanh chân núi Nhiều loại đồ mã quần áo cho thần nữ thần bày lúc trước đem đốt Bà cụ Huang dừng lại để chào hỏi người già khác bắt đầu hát với nhũng người bạn tiếng Choang theo kiểu đối đáp khơng khí vui vẻ với nhiều tiếng cười Cùng lúc đó, nhiều nhóm dân làng leo lên đỉnh núi thực nghi lễ họ Tôi theo họ tới hang Muniang.
Ở khoảng không trước hang Munịang, người lễ bái đốt hương đề nghị người phụ nữ hát dẫn đoạn văn khấn cho nhóm trước đốt vàng mã họ chuẩn bị trước Người phụ nữ dẫn dắt đọc văn khấn thấp (chi khoảng 140 cm) giọng bà tuyệt vời Sau đó, tơi nhận bà thầy cúng hay gọi “ya kim” theo tiếng địa phương Choang, ộ vấn, bà cho biết bà người đứng đầu làng việc kêu gọi đóng góp gây quĩ để xây, tu sửa địa điểm thờ cúng núi từ bà kết hôn chuyển đến Na guan tun 30 năm trước Khi phủ kiểm sốt khu vực khơng thực nghi lễ nhiều chống đối xảy họ phải tới tìm lời khuyên bà Hơn bà tuyên bố rằng, bà có khả để khấn hát lễ thực cúng tế nên chí cán lãnh đạo địa phương họ đến thờ cúng nhờ bà theo
(13)836 Vanhóa th N ữ th án - MẨU VlỆT NAM VÀ CHÂU A
Mặt khác, có hai người xem bói phía bên trái bên phải lối vào hang Muniang khiến nhiều người dừng lại để xem vận may Khi vào hang tơi nhìn thấy tượng Guanyin hai tiểu đồng (trai gái) đặt bàn thờ bên trong, phía trái tượng đồng Muliụịia hang Muniang (xem ảnh 1) Hầu hết người tới khấn bái phụ nữ họ muốn đốt hương cúng tế tượng Guanyin bên hang Khi hỏi họ trà lời rằng: “hôm sinh nhật Guanyin.” Guanyin Nữ thần lòng nhân hậu lễ cúng phải đồ chay mì ống, hoa quả, kẹo Hang khơng q rộng; vậy, chứa khoảng 50 người Khi có nhiều người đến cúng lúc tất họ đứng trước tượng Guangyin Họ phải đợi người trước xong đến lượt Một số người vội, họ khấn đằng trirớc tượng Muliiỹia vả rời khỏi hang
Ở trước hang Muniang, nhóm phụ nữ mặc áo chồng sặc sỡ theo kiểu đứng xểp thành hàng, bên mặc đồ màu đỏ hồng bên vận đồ màu xanh Họ đem theo băng rôn mang tên làng họ (Ihongshan cun) để thể đoàn kết nhóm đốt hương hát khấn tiếng Choang Tuy nhiên, số tơi nhận hai người phụ nữ từ Naliang tun Longhe cun nơi thời gian để học tiếng Choang điều có nghĩa tồn nhóm khơng đến làng Hoa yăn ữang phục thực hành nghi lễ nhóm khác biệt với người lễ khác nhìn giống với việc thực cúng tế lễ hội Buluotuo Khi chụp ảnh ghi âm lời hát, người đàn ông cầm máy quay chuyên nghiệp chân máy ảnh đến bắt đầu ghi lại kiện Sau tơi may mắn nhận vài người phụ nữ hàng đầu nữ thầy cúng đến từ nhiều nơi khác Phát quan trọng cho thấy mối quan hệ quyền lực phức tạp trung ương ngoại biên mà cần phải đựợc gỡ rối v ấn đề thảo luận thêm
(14)M a e Nang: Sự tranh cãi không gian nghi lễ 837
Ảnh ỉ : Người dân làng tụ tập lễ bái tượng Guanyin đặt bên trái tượng Muliiỹia hang Muniang
Bàn luận: Chính trị văn hóa ngoại biên'
Hiện tượng khẳng định núi Ganzhuang không chi không gian nghi lễ mà cịn khơng gian văn hóa xã hội người dân địa phương khu vực lân cận Nó chứa đựng nhiều lớp ý nghĩa mặt lịch sử văn hóa tác động sâu sẳc tới nhiều nhóm người khác
Gần đây, diễn ngơn thức văn hóa Buluotuo quyền nhà nước giới học thuật tơn lên phổ biến thông qua phương tiện truyền thông Theo học giả người Choang, Buluotuo thần tối cao tơn giáo Mo người Choang Ơng người điều hịa nhìn vũ trụ, truyền thống, đạo đức tộc người người Choang Sùng bái tự nhiên tạo “sự hịa họp người tự nhiên” Thờ cúng tổ tiên thúc đẩy cố kết gia đình, xã hội, nhóm tộc người1, văn hóa Buluotuo thể dân tộc Choang phạm vi công cộng đảm nhận vai trị tiêu chí xác định tộc người cho sắc tập thể Sẽ khó cho
(15)838 Van h ó at h Nơ t h ầ n - MẴU Việt NAM VẢ CHÂU Á
bất kỳ nhóm người bình thường chống đối trực diện với diễn ngôn họ khơng phải hồn tồn thụ động trước thống trị diễn ngơn thức
Người dân làng địa phương nhận Mae nang/nữ thần bị lờ bị đánh giá thấp diễn ngơn thức cùa văn hóa Buluotuo Điều cung cấp chỗ thích hợp cho họ để tranh luận thương lượng cho không gian nghi lễ Theo số đơng người dân địa phương Tianyang, phạm vi trí nhớ họ khứ, dù Mae nang Muliụịia hay Guanyin vấn đề tranh cãi Tuy nhiên nữ thần có ý nghĩa với họ quyền lực nữ thần có liên hệ với sống gia đình họ hàng ngày Nhiều tín đồ cầu cái, ví dụ, người cung cấp tin (trên 70 tuổi) sống thôn Na liao tun (tọa lạc phía Tây nam núi Ganzhuang) cho biết bà cúng Mae nang cầu có trai Bà tự hào kể với tơi q trình cơng tác bà, bà học ịỵou wenhuà) làm việc cho văn phòng nhà nước Chồng bà có hai vợ người vợ đầu có gái Ngày đó, bà muốn có trai bà cầu cúng tế hang Muniang Nữ thần linh nghiệm Ợing) bà cuối sinh hạ đứa trai cho chồng
Tại tín đồ nữ giới lại từ chối thờ cúng Guanyin hang Muniang? Một người cung cấp tin nói với tơi bà theo gương cha thể lịng kính trọng tới thần linh từ trẻ Bà nói:
Khi tơi 26 tuổi, tơi cúng bái Guanyin (nữ thần cùa lòng nhân hậu) Wang Mu (Mầu hậu) [từ thời kỳ Quốc dân đảng] Hang ban đầu địa điểm thiêng bồ tát Guanyin Sau phát triển núi Ganzhuang, quyền chuyển Muliụịia, vợ Buluotuo, vào hang Guanyin
Mặc dù bà thể tơn kính Buluotuo Muliujia, quan niệm bà tượng Guanyin shenxian (thuộc trời/thiên đàng) cao Muliujia người mà chì shen (thần/nữ thần)
(16)Ông Li người quay phim có mối quan tâm đặc biệt tới hoạt động tơn giáo Ơng tình nguyện quay video lễ hội dân làng thực hành nghi lễ đặc biệt mừng khánh thành đền thờ Sau đó, ơng hiệu đính làm đĩa DVD CD tùy theo yêu cầu người dân làng Vào dịp sinh nhật Guanyin, trùng với ngày sinh nhật Buluotuo - ngày 19 tháng âm lịch, nữ thầy cúng có lễ, ơng Li tới ghi lại hình ảnh thực hành nghi lễ cùa họ hay trờ lại niềm tin dân gian địa phương hình ảnh Những nữ thầy cúng định thể tính tộc người Choang cách mặc trang phục truyền thống họ thích quay phim Bất chấp bị lờ diễn ngơn thức cùa xúc tiến văn hóa Buluotuo nhóm trở thành người biểu diễn nhiều nơi Việc kiên trì thờ cúng Guanyin chắn với phát Anna Tsing tạo dựng cùa thân “sự ngoại biên” Trường họp khẳng định ngoại biên không bị áp đặt nhiều thương lượng có liên quan tới bất cân quyền lực, số người ‘ngoại biên’ làm cho ngoại biên họ trở nên trung tâm (Tsing 1993)
Như kết phát triển du lịch, nâng cấp phương tiện giao thông gần Tianyang tạo điều kiện cho người đến với núi Ganzhuang Bây thuận lợi cho tín đồ đến bời ln có chuyến xe buýt hàng ngày từ thành phố Tianzhou Những nữ thầy cúng người dân làng tập hợp lại bắt xe đến liúi Ganzhuang vong 30 phút Nói cách ngắn gọn, thay đổi kinh tế xã hội nhanh chóng thập kỷ cho phép nhiều thành phần tham gia vào thương lượng địi hỏi khơng gian nghi lễ Hom thế, công nghệ máy quay dựng phim góp phần vào trường tồn thờ cúng nữ thần họ theo kiểu hát địa phương Mặc dù hoa văn cùa trang phục thực hành nghi lễ giống với họ thực cho lễ hội Buluotuo nhà nước tài trợ, giả định họ nỗ lực họp lý hóa cho tồn Choang ữong xã hội đại Trung Quốc, nơi mà biểu sắc tộc người thể ngày nhiều tuyên bố thơng qua lối nói hoa mĩ nhà nước