BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Nông Tiến Dũng YẾU TỐ LÃNG MẠN TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 - 1975 VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN TRANH CÁCH MẠNG Chuyên ngành: Lý luận lịch sử Mỹ thuật Mã số: 9210101 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT Hà Nội - 2020 Cơng trình hồn thành tại: Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam Bộ Văn hóa, Thể thao Du lịch Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Văn Dương Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án bảo vệ trước Hội đồng đánh giá cấp Viện họp tại: VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Số 32, Hào Nam, Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội Vào hồi .ngày tháng .năm 20 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam; - Thư viện Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài 1.1 Lịch sử dân tộc Việt Nam gắn liền với lịch sử dựng nước giữ nước Thời đại Hồ Chí Minh viết tiếp trang sử hào hùng chiến thắng vang dội, đánh bại hai cường quốc hùng mạnh giới, mở kỷ nguyên cho dân tộc Đóng góp chung cho thành cơng ấy, phải kể đến vai trị hội họa phản ánh đề tài chiến tranh cách mạng (CTCM) giai đoạn 1945 - 1975 Trong đó, bật yếu tố lãng mạn (YTLM) thể nội dung hình thức biểu đạt tác phẩm Có thể khẳng định, CTCM mảng đề tài xuyên suốt hầu hết lĩnh vực nghệ thuật Việt Nam, đặc biệt hội họa Đề tài CTCM làm nên đỉnh cao nghệ thuật, gắn với nhiều tên tuổi lớn lịch sử Mỹ thuật đại, mang đậm giá trị lịch sử, tư tưởng văn hóa dân tộc Ở đó, YTLM biểu tác phẩm hội họa rõ nét Phải chăng, YTLM góp phần tạo nên tinh thần lạc quan, lý tưởng hóa thực, tin tưởng vào thắng lợi cách mạng? YTLM chắp cánh cho ý tưởng nghệ thuật thăng hoa, hướng người sống có giá trị nhân văn? Vậy đặc trưng tạo hình, ý nghĩa, vai trị YTLM hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 phản ánh CTCM nào? Có ảnh hưởng đến sáng tác sao? 1.2 Qua khảo sát tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 1975 cho thấy, tác phẩm phản ánh CTCM có số lượng lớn với phong phú, đa dạng chủ đề chất liệu sáng tác, có chung phương pháp thể hiện: Phương pháp thực xã hội chủ nghĩa giai đoạn minh chứng cho thể loại tranh thực xã hội mang đặc điểm văn hóa, thẩm mĩ riêng Việt Nam Nền mỹ thuật nước giới, đặc biệt châu Âu, đề tài CTCM thường diễn tả cách khốc liệt, trực diện, mỹ thuật Việt Nam hầu hết đề cập cách gián tiếp, nhẹ nhàng, lãng mạn từ tên gọi tác phẩm hình thức biểu Lối nhìn làm lãng mạn hóa khốc liệt chiến tranh hội họa Việt Nam Vậy, tâm lý, truyền thống hay văn hóa người Việt? Đó vấn đề khơng dễ dàng phân giải lại đầy lý thú 1.3 Ngày nay, bối cảnh tồn cầu hóa, việc nghiên cứu, đánh giá giá trị thẩm mĩ YTLM tác phẩm hội họa khẳng định phong cách mỹ thuật phản ánh CTCM giai đoạn 1945 1975 trở nên cấp thiết Vì vậy, nghiên cứu YTLM hội họa đề tài CTCM Việt Nam góc nhìn mỹ thuật học cần thiết để đưa nhìn nhận, đánh giá khoa học biểu YTLM làm nên giá trị riêng nội dung, hình thức nghệ thuật thể tinh thần chung người họa sĩ, chiến sĩ, quần chúng nhân dân giai đoạn 1945 - 1975 Tuy nhiên chưa có cơng trình nghiên cứu cách chuyên sâu hệ thống vấn đề Là họa sĩ chuyên sáng tác đề tài lịch sử, CTCM, quan trọng yêu thích khát khao tìm hiểu đề tài để tích lũy số kiến thức định, nhận thức nhu cầu cấp bách tình hình nghiên cứu thúc nghiên cứu sinh (NCS) chọn nghiên cứu luận án: YTLM hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM Mục đích nghiên cứu 2.1 Mục đích tổng quát Luận án phân tích, chứng minh, tìm đặc điểm nghệ thuật, đánh giá giá trị nghệ thuật lý giải vai trị, ý nghĩa văn hóa, lịch sử YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM qua nội dung hình thức nghệ thuật 2.2 Mục đích cụ thể Luận án làm rõ tổng quan tình hình nghiên cứu; xây dựng khái niệm; tìm hiểu bối cảnh lịch sử; nhân tố hình thành YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM Nghiên cứu biểu YTLM tác phẩm qua nội dung hình thức nghệ thuật Chỉ đặc điểm nghệ thuật, giá trị nghệ thuật, văn hóa, lịch sử tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975 có YTLM việc phát huy cách thể tác phẩm giai đoạn sau Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu YTLM biểu nội dung hình thức nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian Luận án nghiên cứu tác phẩm hội họa tiêu biểu Việt Nam sáng tác giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM Ngoài ra, luận án so sánh YTLM hội họa giai đoạn 1945 - 1975 với số tác phẩm hội họa giai đoạn trước sau năm 1945 - 1975 Phạm vi không gian Luận án nghiên cứu tác phẩm hội họa tiêu biểu Việt Nam đề tài CTCM, lưu giữ Bảo tàng Nhà nước, Tư nhân Nhà sưu tập Luận án so sánh tác phẩm hội họa Việt Nam với số tác phẩm hội họa Liên Xô thời để nhận diện đặc điểm riêng hội họa phản ánh CTCM Việt Nam Câu hỏi nghiên cứu giả thuyết khoa học Câu hỏi nghiên cứu Nhìn nhận hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM cho thấy, đại đa số tác phẩm thể YTLM, điều thấy tác phẩm hội họa vẽ đề tài giới, ngun nhân, mục đích gì? Làm để nhận diện YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn vai trị, ý nghĩa lịch sử mỹ thuật, lịch sử CTCM? Còn sáng tác tác phẩm hội họa vẽ người chiến sĩ ngày không? Giả thuyết khoa học YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM hướng tới tinh thần lạc quan, lý tưởng hóa thực nhìn tương lai tươi sáng cách mạng YTLM tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn chứa đựng đặc điểm nghệ thuật riêng biệt, kết hợp phương pháp thực xã hội chủ nghĩa tư duy, mĩ cảm người Việt, phản ánh diện mạo hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975, qua thúc đẩy tinh thần chiến đấu người chiến sĩ, quần chúng nhân dân tinh thần chung dân tộc hai chiến tranh chống Pháp Mĩ Phương pháp nghiên cứu Luận án nghiên cứu dựa sở Mỹ thuật học số thành tựu ngành khoa học có liên quan tới luận án như: văn hóa, lịch sử, tâm lý học, văn học, Thông qua phương pháp chủ yếu: Phương pháp nghiên cứu liên ngành, phân tích, so sánh, tổng hợp, đánh giá Những đóng góp luận án Luận án cơng trình nghiên cứu chuyên biệt, đánh giá khoa học tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975 qua góc nhìn YTLM Từ kết nghiên cứu đóng góp luận điểm như: 6.1 Đóng góp nhận diện nguồn gốc hình thành biểu YTLM hình tượng nghệ thuật, yếu tố tạo hình hội họa phản ánh CTCM Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 Chứng minh tinh thần lãng mạn làm chủ đạo hội họa, góp phần nhìn nhận chân thực hội họa phản ánh CTCM Việt Nam giai đoạn 6.2 Luận án đặc điểm tạo hình giá trị nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM, hiệu kết hợp phương pháp thực xã hội chủ nghĩa tư duy, thẩm mĩ người Việt Tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn chứng tư tưởng lạc quan, lãng mạn cách mạng người họa sĩ, chiến sĩ quần chúng nhân dân thời kỳ chiến tranh chống Pháp Mĩ Là chìa khóa góp phần khẳng định tinh thần chung dân tộc, tinh thần lãng mạn cách mạng hai chiến chống giặc ngoại xâm qua tác phẩm hội họa 6.3 Luận án góp phần bổ sung kiến thức, thông tin khoa học lý luận mỹ thuật, tư liệu nghiên cứu cho họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật, giảng viên, NCS, học viên, sinh viên chuyên ngành mỹ thuật Bổ sung nguồn tư liệu chuyên biệt YTLM cách mạng hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 cho mỹ thuật Việt Nam đại Kết cấu luận án Đề tài luận án bao gồm phần mục lục (1 trang), mở đầu (7 trang), kết luận (4 trang) Phần nội dung gồm ba chương Chương Tổng quan tình hình nghiên cứu, sở lý luận khái quát hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM (45 trang); Chương Biểu YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM (55 trang); Chương Đặc điểm giá trị nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM (44 trang); Ngồi đề tài cịn có: Tài liệu tham khảo (12 trang), Phụ lục (48 trang) Chương TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT HỘI HỌA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 - 1975 VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN TRANH CÁCH MẠNG 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu Năm 1968, tác giả Peter Weiss họa sĩ, nhà văn, nhà soạn kịch người Đức xuất Ghi chép đời sống văn hóa nước Việt Nam dân chủ cộng hịa Là tài liệu nhận xét tinh thần lãng mạn tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM qua màu sắc nghệ thuật Sau này, ngày có nhiều cơng trình đánh giá YTLM khẳng định giá trị nghệ thuật YTLM tác phẩm hội họa phản ánh đề tài CTCM Việt Nam giai đoạn 1945 1975 Đây nguồn tư liệu cần thiết nhìn nhận chân thực Mỹ thuật Việt Nam giai đoạn này, cơng trình nghiên cứu chia thành hai nhóm sau Nhóm tài liệu tìm hiểu hồn cảnh lịch sử nhân tố hình thành YTLM Nguồn tài liệu tham khảo cần thiết, làm sở nghiên cứu nguồn gốc hình thành YTLM, xu hướng lãng mạn, trường phái nghệ thuật lãng mạn; giới thiệu tác giả, tác phẩm; bối cảnh lịch sử Mỹ thuật Việt Nam; xây dựng khái niệm; tìm hiểu nhân tố hình thành YTLM tác phẩm hội họa đề tài CTCM giai đoạn 1945 - 1975 Những cơng trình nghiên cứu đề cập đến YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM Các cơng trình tiêu biểu nhóm tài liệu có kiến thức rộng lớn, bao hàm nhiều khía cạnh liên quan đến đề tài luận án Song chủ yếu lại mơ tả mạnh đặc thù, mà YTLM tác phẩm hội họa đề tài CTCM chưa nghiên cứu chuyên biệt triệt để Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài YTLM hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 1975 đề tài CTCM mảng khuyết thiếu, cần nghiên cứu cách hệ thống chuyên biệt 1.2 Giới thuyết khái niệm yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa đề tài chiến tranh cách mạng 1.2.1 Khái niệm Yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa YTLM phạm trù trừu tượng, thuộc trạng thái tinh thần, phản ánh xúc cảm người họa sĩ, người thưởng thức nghệ thuật hướng tới chân lý, lý tưởng tương lai tiến YTLM tác phẩm hội họa biểu qua kết hợp nội dung yếu tố tạo hình, gợi liên tưởng đẹp, tạo hiệu lãng mạn 1.2.2 Khái niệm Đề tài chiến tranh cách mạng Đề tài chiến tranh cách mạng tác phẩm hội họa mảng đề tài thuộc lĩnh vực nghệ thuật tạo hình, nội dung hình thức thể tác phẩm hướng tới người lính, quần chúng nhân dân, tầng lớp Công - Nông - Binh, người trực tiếp, gián tiếp tham gia vào chiến tranh cách mạng để đánh đuổi giặc ngoại xâm giành lại độc lập tự cho đất nước 1.2.3 Xác định khái niệm “Yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa đề tài chiến tranh cách mạng” Qua khái niệm, luận điểm trình bày, luận án đưa khái niệm YTLM tác phẩm hội họa đề tài CTCM sau: YTLM tác phẩm hội họa đề tài CTCM nhân tố cấu thành nên tác phẩm, phương pháp sáng tác chủ nghĩa thực xã hội chủ nghĩa YTLM thuộc trạng thái tinh thần có tư tưởng lý tưởng hóa thực, lãng mạn cách mạng, nhìn tương lai tươi sáng cách mạng YTLM biểu tác phẩm hội họa đề tài CTCM thông qua kết hợp yếu tố tạo hình gợi liên tưởng, tưởng tượng đẹp Qua tác động đến tư duy, tình cảm người thưởng thức, làm cho họ cảm nhận tinh thần lãng mạn - vui vẻ hạnh phúc, tích cực hướng tới giá trị tốt đẹp sống, cổ vũ tinh thần người chiến sĩ, quần chúng nhân dân CTCM 1.3 Cơ sở lý thuyết luận điểm vận dụng luận án Lý thuyết nhân cách (tiếp cận phương Tây, phương Đông Bản địa) Lý thuyết nhân cách nguyên tắc, biện chứng, luận điểm chất người văn hóa tính cách dân tộc Lý thuyết nhân cách NCS tiếp cận góc độ tâm lý xuyên văn hóa, liên ngành để hiểu tính cách dân tộc qua đặc trưng, đặc điểm chung thành viên xã hội qua so sánh với phương Tây, Phương Đông địa, cách tiếp cận làm bật văn hóa truyền thống Việt Nam, đặc biệt thời kỳ CTCM Luận điểm triết học, mỹ học Triết học mỹ học khoa học loại hình nghệ thuật, lý giải chất, phạm trù, hình thức, nhận thức, mối quan hệ, tác động qua lại khái niệm hội họa Việc vận dụng quan điểm triết học mỹ học để giải thích vấn đề mâu thuẫn trường hợp cụ thể cần thiết, từ hoàn cảnh lịch sử, chủ thể sáng tạo, khách thể sáng tạo, đến nội dung hình thức nghệ thuật tác phẩm Ở Việt Nam, năm 1943 Đảng xây dựng Đề cương văn hóa, vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim nam cho nghệ thuật Dựa tảng triết học vật biện chứng 11 Tinh thần nhiệt huyết phục vụ cách mạng Phần lớn họa sĩ giác ngộ cách mạng, độ tuổi tràn đầy nhiệt huyết, tinh thần lạc quan, lãng mạn cách mạng Xúc cảm trước đối tượng đẹp Trước đối tượng CTCM, tác động kích thích khả sáng tạo vốn sẵn có người họa sĩ Cách tiếp cận đề tài Không thể trực diện chiến, chủ yếu khai thác tinh thần lãng mạn cách mạng để ca ngợi cảnh đẹp quê hương đất nước, ý chí tâm chiến đấu quân dân Tâm lý sáng tạo Trước năm 1945 tâm lý sáng tạo đề cao cảm xúc cá nhân, sau năm 1945 tâm lý sáng tạo thay đổi, phản ánh tinh thần chung dân tộc, tinh thần bất diệt quân - dân Việt Nam trước kẻ thù 1.5.2 Những tác động khách thể sáng tạo Những nhân tố bên tác động vào họa sĩ làm nảy sinh YTLM tác phẩm hội họa như: Đường lối văn hóa, văn nghệ Đảng Năm 1943 Đảng ta xây dựng Đề cương văn hóa, cấu lại văn hóa Việt Nam theo lập trường văn hóa Mác xít, xác định phương pháp thực xã hội chủ nghĩa phương pháp sáng tác cho văn học nghệ thuật Việt Nam Nền tảng tâm lý, văn hóa, nghệ thuật dân tộc Lịch sử dân tộc ln có kẻ thù ngoại xâm, văn hóa nghệ thuật truyền thống khơng phản ánh điều Tác phẩm thể tinh thần đoàn kết qua đề tài sinh hoạt thường ngày tình yêu, bắt cá, cấy hay trị chơi dân gian Nó ra, việc không đề cập trực diện chiến tranh có từ truyền thống tinh thần lãng mạn có từ xa xưa, tư tưởng 12 thấm sâu vào ý thức dân tộc qua nhiều hệ, trở thành sắc văn hóa, nghệ thuật Việt Nam Yếu tố lãng mạn tinh thần chung dân tộc giai đoạn 1945 1975 Quân - dân Việt Nam tin tưởng vào nghĩa kháng chiến, kẻ thù xâm lược bị đánh bại, đưa đất nước đến ngày toàn thắng, tạo nên tinh thần hăng say lao động, sản xuất chiến đấu nước Hoàn cảnh sáng tác Đây giai đoạn kết hợp yếu tố tâm lý, văn hóa, nghệ thuật truyền thống với phương pháp thực xã hội chủ nghĩa, qua YTLM cách mạng hình thành tranh Đối tượng thưởng thức nghệ thuật Họ chủ yếu tầng lớp Công Nông - Binh quần chúng nhân dân lao động, người trực tiếp chiến đấu, chứng kiến đau thương mát, xem tranh người thưởng thức lại thích tác phẩm yên bình, trữ tình, lãng mạn Ngoại cảnh tác động Những tác động bên ngồi kích thích, nảy sinh ý tưởng sáng tác nghệ thuật như: nhìn thấy đồn quân tắm ánh trăng, khói, ánh sáng ban mai, buổi chiều tà, hạnh phúc gặp người thân, hăng say giúp đỡ nhân dân, hát văn nghệ, kể truyện, đọc thư nhà người họa sĩ bắt gặp ngoại cảnh tác động kích thích, nảy sinh ý tưởng hình tượng để thể tác phẩm, ghi lại khoảnh khắc thiêng liêng mà chiến khốc liệt thấy Tiểu kết Qua hệ thống tư liệu YTLM, luận án xây dựng sở lý luận; khái niệm bản; lý thuyết, luận điểm phù hợp; khái quát hội họa Việt Nam vẽ CTCM giai đoạn 1945 - 1975 nhân tố hình thành YTLM Luận án đặt YTLM có vai trị quan trọng tác phẩm 13 hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 phản ánh CTCM, tạo nên đặc điểm riêng biệt nghệ thuật, minh chứng sống động cho lịch sử vẻ vang chống giặc ngoại xâm Đây sở lý luận để hướng tới nội dung nghiên cứu luận án chương hai Chương BIỂU HIỆN CỦA YẾU TỐ LÃNG MẠN TRONG TÁC PHẨM HỘI HỌA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 - 1975 VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN TRANH CÁCH MẠNG YTLM biểu từ kết hợp tinh tế yếu tố tạo hình tranh như: hình tượng nghệ thuật, khơng gian nghệ thuật màu sắc… Đây yếu tố tạo hình biểu tinh thần chung tác phẩm, gợi đến người thưởng thức nghệ thuật tinh thần lãng mạn cách mạng thông qua hiệu nghệ thuật tác phẩm 2.1 Yếu tố lãng mạn biểu qua nội dung tác phẩm YTLM diện nội dung tác phẩm qua cách xây dựng nhân vật người chiến sĩ - nhân dân trở thành hình tượng điển hình khung cảnh bình dị như: đề tài tình quân dân, người chiến sĩ đường trận đề tài sinh hoạt người chiến sĩ 2.1.1 Đề tài tình qn dân Có thể khẳng định, YTLM xuyên suốt nhân tố gắn kết tình quân dân Các tác phẩn vẽ đề tài họa sĩ khai thác phong phú nhiều góc độ, từ quân - dân gặp đêm trăng, đường trận, bên chiến hào, dòng suối, động viên giúp đỡ, trao đổi, truyện trò ngày giải phóng Tuy tác phẩm thể khía cạnh khác nhau, nội dung - hình thức nghệ thuật ca ngợi tình cảm cao đẹp người chiến sĩ nhân dân ngày tháng gian 14 khổ đất nước, tình cảm tác giả đưa lên trở thành biểu tượng thiêng liêng dân tộc Nhìn chung tác phẩm hội họa khai thác mảng đề tài YTLM, trữ tình ln diện, tổng kết sau - Hình tượng người chiến sĩ bất ngờ gặp lại người thân đường trận, tạo nên ngạc nhiên, niềm vui bất chợt, quân - dân gặp gỡ ngày vui chiến thắng, đưa đến niềm vui người chiến thắng - Hình tượng quân - dân gặp gỡ khung cảnh mờ ảo đêm trăng, bình minh, hồng hơn, khoảnh khắc thời tiết đẹp để tơ đậm tình qn dân - Hình tượng quân - dân gặp gỡ khung cảnh yên bình, nên thơ vùng, địa điểm thường xảy giao tranh liệt, qua đưa đến đối lập thời khắc yên bình, lãng mạn với thực chiến tranh - Hình tượng nhân dân giúp đỡ người chiến sĩ vượt qua hoàn cảnh khó khăn cơng việc, khắc nghiệt thời tiết, thể tình cảm mật thiết, tinh thần đồn kết sức mạnh quân đội - hậu phương đảm 2.1.2 Đề tài người chiến sĩ đường trận Trong năm kháng chiến, đường hành quân trận khoảng thời gian gắn với nhiều kỷ niệm đẹp, lãng mạn, vui tươi người chiến sĩ trước đương đầu với kẻ thù Hình tượng người lính hành quân khắc họa tuyến đường mặt trận, từ tiến quân lên chiến trường Tây Bắc, Việt Bắc, đường Trường Sơn huyền thoại đến mảnh đất Nam Bộ thân yêu Họ mang sứ mệnh người viết lên 15 lịch sử giải phóng dân tộc, quét bóng quân thù Trong tác phẩm nhân vật người lính ln biểu tinh thần vui vẻ, hạnh phúc hòa khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp với ánh trăng soi đường, tiếng suối chảy, reo thúc giục, khích lệ tinh thần người lính như: - Trong tranh chủ yếu xây dựng hình tượng người chiến sĩ trẻ hăng hái hành quân sa trường, họ độ tuổi tràn đầy nhiệt huyết, tư hiên ngang, bước chân sải dài mạnh mẽ tạo nên ý chí, lịng tin vào Đảng, tương lai tươi sáng cách mạng - Hình tượng người chiến sĩ hành quân khung cảnh bình, ánh đèn dầu ấm áp đêm, ánh trăng soi đường, bên dịng suối, bình minh, hồng tạo yếu tố hữu tình, thơ mộng - Hình tượng người chiến sĩ đặt khung cảnh thiên nhiên rộng lớn, thiên nhiên ngụ ý diễn tả khơng gian, thời gian, đặc điểm vùng miền, người chiến sĩ điểm nhấn, ghi lại dấu chân quãng đường trận 2.1.3 Đề tài sinh hoạt người chiến sĩ Nếu YTLM thể kịch tính tác phẩm có nội dung đấu tranh trực diện để nói đến ý chí kiên cường, đề tài sinh hoạt YTLM xuất tiêu chí cốt lõi tác phẩm Sau công việc gian nan nguy hiểm, hành quân vất vả, trận đánh sinh tử, người chiến sĩ nghỉ ngơi, thả hồn vào câu truyện tình cảm, hát du dương trang thư gợi nhớ khung cảnh quê nhà Phút nghỉ ngơi vui vẻ, hạnh phúc để gắn kết tình đồng đội chiến trường thời khắc lãng mạn người chiến sĩ Cách khai thác hình tượng người chiến sĩ tác phẩm hội họa phản ánh CTCM 16 mảng đề tài phù hợp với tâm lý, tinh thần người họa sĩ - chiến sĩ nhân dân Việt Nam giai đoạn 1945 -1975 Có thể đúc kết sau: - Hình tượng người chiến sĩ vui mừng tận hưởng giai điệu hát buổi biểu diễn văn nghệ - Hình tượng người chiến sĩ gắn với chi tiết gợi ký ức, kỷ niệm xưa trang thư, khăn tay, đàn, nhành hoa, sáo trúc - Hình tượng người chiến sĩ hăng say học tập, họp chiến thuật, sôi lúc sinh hoạt tạo nên tinh thần đoàn kết, vui vẻ yêu đời - Hình tượng người chiến sĩ phấn khởi, hạnh phúc nhận thư nhà, tin tức từ hậu phương, tin thắng trận từ tiền tuyến 2.2 Yếu tố lãng mạn biểu qua hình thức nghệ thuật Để nhận biết YTLM tác phẩm qua hình thức thể chủ yếu dựa vào hiệu không gian nghệ thuật màu sắc Về hiệu yếu tố diễn đạt tinh thần chung cho tác phẩm 2.2.1 Không gian nghệ thuật Không gian tác phẩm hội họa hiệu việc diễn tả phối cảnh, gợi không gian ba chiều mặt phẳng hai chiều Trong hội họa phản ánh đề tài CTCM giai đoạn 1945 - 1975 cho thấy, số tác phẩm vẽ theo khơng gian viễn cận YTLM xuất diễn tả thành cơng hình tượng người chiến sĩ gắn với phong cảnh tươi đẹp, đạt hiệu ấn tượng Một số tác phẩm vẽ theo khơng gian có phối cảnh ước lệ, hình tượng tranh xếp thành tuyến, lớp trước sau để tạo liên tưởng, trưởng tượng, YTLM diện qua ẩn lớp cảnh vật, nhân vật, gợi đến 17 người thưởng thức nhớ lại không gian quen thuộc tiềm thức Đặc biệt, phần lớn không gian thể hội họa phản ánh CTCM giai đoạn kết hợp không gian viễn cận khơng gian có phối cảnh ước lệ, tạo nên khơng gian chủ động hồn tồn cho người họa sĩ Được chứng minh qua lối vẽ khái quát giản lược tạo hình tác phẩm, nhân vật, cảnh vật không tuân thủ chặt chẽ quy luật viễn cận, cho cảm giác có trường nhìn, chủ động vẽ to nhỏ khác để bật nội dung muốn diễn tả Đây cách thể chủ yếu hội họa Việt Nam phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975 Qua YTLM diện hiệu thực hư, hư thực Do vậy, tác phẩm thủ pháp thể nhiều gợi tả, gợi mảng, gợi nét, gợi khối, gợi đậm nhạt để tách không gian - YTLM diện không gian viễn cận thể thành cơng hình tượng người chiến sĩ gắn với khoảnh khắc tươi đẹp thiên nhiên - YTLM diện không gian ước lệ qua xuất tuyến nhân vật, cảnh vật diễn tả khung cảnh yên bình tranh, gợi chiều sâu không gian tạo liên tưởng, tưởng tượng, tác động đến tiềm thức người chiến sĩ, người dân - Sự kết hợp không gian thấu thị khơng gian có phối cảnh ước lệ tạo nên không gian chủ động tranh, dẫn dắt người xem vào không gian lãng mạn Không gian tranh gợi đến khung cảnh lung linh huyền ảo sắc nắng cuối chiều, ban mai, đêm trăng, sương mờ… nơi người chiến sĩ hăng hái, miệt mài công việc người chiến sĩ hành quân, sinh hoạt gặp gỡ nhân dân 18 2.2.2 Màu sắc Màu sắc phương tiện để người họa sĩ truyền đạt tâm lý, trạng thái cảm xúc như: vui mừng, hạnh phúc, lạc quan, lãng mạn… đưa tới người xem cảm xúc nghệ thuật tạo mối liên tưởng, tưởng tượng YTLM diện qua hiệu nghệ thuật hòa sắc tạo nên tác phẩm, với kiến thức, vốn sống người họa sĩ chủ động thể không gian lãng mạn, màu sắc lãng mạn khung cảnh nên thơ, trữ tình khơi gợi, đánh thức tâm lý người thưởng thức nghệ thuật nhớ lại kỷ niệm qua mơ đến khung cảnh tươi đẹp phía trước, tác động đến tiềm thức tâm hồn họ như: - Hiệu gam màu ghi vàng tranh tạo nên mênh mang, dung dị diễn tả người chiến sĩ bên bến đò quen thuộc, vùng đất trung du, đồng bằng, vùng núi… gợi nhớ kỷ niệm xưa, không gian quen thuộc tâm thức người chiến sĩ, người thưởng thức nghệ thuật - Hòa sắc ghi sáng, ghi trầm, ghi ấm, ghi lạnh gam màu thiên trung tính thường thể diễn tả người chiến sĩ không gian bao la sương mờ, mây giăng, khói chiều hay lúc tiết trời vào xuân, gợi yếu tố trữ tình lãng mạn - Chiều hướng, nhịp điệu màu sắc thay đổi liên tục, nhấn nhiều vị trí khác tranh tạo hiệu lung linh lấp lánh, gợi đến tinh thần tấp nập, phấn khởi người chiến sĩ khung cảnh thiên nhiên yên bình, ngày vui chiến thắng Tiểu kết Các diễn giải chương cho thấy số vấn đề nghiên cứu bàn luận, YTLM cách mạng biểu cô đọng qua nội dung 19 hình thức nghệ thuật tác phẩm Điều làm nên YTLM nằm khả khơi gợi, đánh thức liên tưởng thẩm mĩ yếu tố tạo hình, đưa đến chiều sâu nội dung phong phú cho hình thức thể Chương ĐẶC ĐIỂM VÀ GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT CỦA TÁC PHẨM HỘI HỌA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 - 1975 VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN TRANH CÁCH MẠNG CÓ YẾU TỐ LÃNG MẠN 3.1 Đặc điểm nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM Giai đoạn 1945 - 1975 hội họa nhằm ca ngợi Đảng, cách mạng, hướng tới tương lai tươi sáng dân tộc Trong tác phẩm đẹp nhìn nhận, thể nhiều khía cạnh chiến tranh khốc liệt, nội dung hình thức thể có phong cách nghệ thuật nhẹ nhàng, nên thơ, làm lãng mạn hóa gian khổ chiến tranh ngôn ngữ nghệ thuật YTLM khẳng định phong cách riêng cho hội họa Việt Nam giai đoạn Cụ thể, đặc điểm nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM như: Thi vị hóa nội dung Chiến tranh hi sinh, mát, môi trường bị hủy hoại, đời sống nhân dân đói khổ, tinh thần hoảng loạn… Nhưng tác phẩm hội họa giai đoạn không phản ánh bi thương Nội dung tác phẩm mang tinh thần lãng mạn cách mạng, thể qua việc thi vị hóa, lãng mạn hóa chiến tranh Nội dung tác phẩm hướng đến công việc thường ngày người chiến sĩ nhân dân; ca ngợi, nêu cao tinh thần họ thời chiến Đây đặc điểm bật, minh chứng cho tinh thần, tâm lý tế nhị có từ truyền thống dân tộc Việt, phản 20 ánh loại hình nghệ thuật dân gian giai đoạn tiếp tục phát huy hội họa Lý tưởng hóa hình tượng nghệ thuật Lý tưởng hóa hình tượng nghệ thuật tranh dẫn dụ, mường tượng đẹp tương lai, góp phần cho liên tưởng, tưởng tượng đến hình tượng người chiến sĩ - nhân dân, thiên nhiên lãng mạn Tính lý tưởng hóa, tạo nên nội dung sâu sắc, đưa đến cảm nhận khoảnh khắc thiên nhiên đất trời thật hơn, hoàn thiện hơn, hướng đến đẹp tạo hình qua hình tượng nhân vật cảnh vật Màu sắc, khơng gian nghệ thuật mang tính ước lệ Các tác phẩm hội họa Việt Nam phản ánh CTCM giai đoạn 1945 1975 thường sử dụng màu sắc, khơng gian mang tính ước lệ gợi tâm lý thể khung cảnh sống động người chiến sĩ nhân dân tham gia tích cực chiến tranh đánh đuổi kẻ thù Đây kết hợp nhuần nhuyễn phương pháp thực xã hội chủ nghĩa hội họa phương Đông, tạo nên đặc điểm nghệ thuật riêng biệt việc ca ngợi tinh thần lãng mạn cách mạng, hướng đến nhiệm vụ cổ vũ hàng triệu người tham gia vào cách mạng 3.2 Giá trị nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM Kế thừa tinh hoa nghệ thuật truyền thống, phát huy sáng tạo hoàn cảnh YTLM hình thành từ xa xưa nghệ thuật điêu khắc, tranh dân gian loại hình nghệ thuật truyền thống khác Giai đoạn 1945 - 1975, tác phẩm hội họa phản ánh CTCM kết thừa tinh hoa phát huy sáng tạo hồn cảnh Các phân tích ra, giai đoạn 1945 - 1975 họa sĩ thể khía cạnh, góc nhìn khác đời sống, công việc thường 21 ngày người chiến sĩ - quần chúng nhân dân CTCM, song tinh thần lạc quan, lãng mạn cách mạng diện hầu hết tác phẩm trở thành nhân tố hàng đầu việc ca ngợi, tiếp thêm tinh thần nghị lực cho quân - dân tham gia chiến tranh bảo vệ tổ quốc YTLM tạo nên đặc điểm độc đáo tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975, có vị trí định tiến trình phát triển hội họa Việt Nam Giai đoạn mỹ thuật Việt Nam xuất dòng tranh vẽ đề tài CTCM mà trước chưa có Đặc biệt tinh thần lãng mạn diện rõ nhằm ca ngợi, xây dựng hình ảnh đẹp người chiến sĩ - quần chúng nhân dân, đặt hình tượng nhân vật vào khung cảnh bình thơ mộng Vì YTLM xuất đọng nội dung nhằm thi vị hóa, lãng mạn hóa gian nan nguy hiểm chiến tranh tác phẩm Hình thức thể phong phú, người chiến sĩ xây dựng trở thành nhân vật điển hình, mang tính lý tưởng; màu sắc tươi sáng; khơng gian kết hợp viễn cận ước lệ, tạo nên không gian chủ động, dẫn dắt người xem vào không gian lãng mạn Phản ánh CTCM trường kỳ, gian khổ theo cách nhìn mới, cách thể mới, góp phần huy động tồn dân, tồn qn tham gia đấu tranh bảo vệ tổ quốc YTLM bộc lộ rõ nét qua thị vị hóa chiến tranh, lãng mạn hóa gian nan nguy hiểm người chiến sĩ Đây đặc điểm nghệ thuật bật hội họa phản ánh CTCM Việt Nam; gần tác phẩm không thấy cảnh đổ nát, đợt giao tranh liệt, không thấy trận thảm sát kinh hoàng mà thực tế chiến tranh có Khác với tác phẩm hội họa phản ánh chiến tranh giới thời nhờ vào văn hóa, nghệ thuật truyền thống, tâm lý đậm chất phương Đông người Việt 22 Ngợi ca cảnh đẹp đất nước, anh hùng dân tộc Lịch sử dân tộc Việt Nam lịch sử chiến thắng giặc ngoại xâm, tạo nên kỳ tích vĩ đại giới ghi nhận Giai đoạn 1945 - 1975 lần cảm nhận tinh thần đoàn kết chiến tranh quân dân Việt Nam thông qua tác phẩm hội họa Những phân tích ra, YTLM diện tác phẩm hội họa giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM qua việc ca ngợi cảnh đẹp quê hương, hùng vĩ núi non, sơng nước làng, đặt hình tượng thiên nhiên khoảnh khắc nắng ban mai, ánh trăng, sương giăng buổi sớm, khung cảnh mùa xuân Hình tượng nhân vật mang tính lý tưởng, người chiến sĩ kiên trung mạnh mẽ trước cơng việc khó khăn, gian khổ; đồn kết, tận tình giúp đỡ đồng đội cơng việc thường ngày; hiền hịa vui vẻ gặp gỡ nhân dân Đây kết hợp tinh tế yếu tố tạo hình để diễn tả nhân vật cảnh vật tranh, chắt lọc thực khách quan vào nghệ thuật YTLM tác phẩm hội họa giai đoạn 1945 - 1975 phát huy giai đoạn sau, tạo nên truyền thống cho hội họa phản ánh CTCM Việt Nam Sau năm 1975 YTLM tác phẩm hội họa phản ánh đề tài CTCM nhiều họa sĩ nghiên cứu thể hiện, để nói nên tình cảm ý trí kiên cường người chiến sĩ, quần chúng nhân dân đấu tranh giải phóng dân tộc Giờ đây, YTLM họa sĩ biểu nhiều tác phẩm với chủ đề như: đội biên phịng, hải qn, lính đảo, người chiến sĩ tăng gia sản xuất, giúp nhân dân chống bão, lũ Như vậy, YTLM tác phẩm hội họa phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975 tạo nên truyền thống cho hội họa vẽ đề tài lực lượng vũ trang ngày Ở giai đoạn YTLM cách mạng lại người họa sĩ nhìn nhận biểu khác nhau, 23 nhìn nhận phụ thuộc vào kiến thức, vốn sống họa sĩ thời điểm hoàn cảnh lịch sử cụ thể Tiểu kết Nội dung chương ba NCS tập trung tới vấn đề như: xác định đặc điểm nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam phản ánh CTCM có YTLM, thơng qua thi vị hóa nội dung; lý tưởng hóa hình tượng nghệ thuật; màu sắc khơng gian nghệ thuật mang tính ước lệ Đây đặc điểm bật hội họa Việt Nam phản ánh CTCM giai đoạn 1945 - 1975 Từ khẳng định giá trị nghệ thuật, văn hóa, lịch sử YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 1975 đề tài CTCM, khẳng định tinh thần lãng mạn phần thiếu lịch sử chiến tranh chống giặc ngoại xâm phản ánh vào hội họa KẾT LUẬN Qua nội dung nghiên cứu YTLM tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM NCS đúc rút số nhận xét sau: Luận án đặt hội họa cách mạng Việt Nam vào bối cảnh xã hội Khi đất nước có nhiều biến cố, tinh thần lãng mạn cách mạng diện làm bệ đỡ tinh thần đưa đến tầm nhìn tương lai Nền hội họa giai đoạn thể tinh thần phát triển chân lý, lý tưởng, động viên người chiến sĩ - quần chúng nhân dân tích cực tham gia vào cơng việc chung cách mạng, đất nước Luận án nhân tố hình thành YTLM tác phẩm hội họa phản ánh CTCM như: Tính lạc quan chủ thể sáng tạo tác động khách thể sáng tạo Là hội tụ: tinh thần nhiệt tình hăng hái, cảm xúc lãng mạn người họa sĩ; phương pháp thể hiện; tâm lý, văn 24 hóa, nghệ thuật truyền thống; tinh thần đoàn kết, chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng dân tộc Luận án biểu YTLM qua nội dung hình thức nghệ thuật tác phẩm Nội dung vẽ hoạt động thường ngày, khai thác đề tài bình dị nhằm xây dựng hình ảnh đẹp người chiến sĩ đường trận, sinh hoạt gặp gỡ nhân dân Hình thức thể phong phú, đem lại hiệu lãng mạn qua hoàn cảnh chiến Màu sắc, không gian nghệ thuật kết hợp thực ước lệ, tạo hiệu thực - hư, khơi gợi tâm lý, kích thích liên tưởng Luận án đặc điểm nghệ thuật tác phẩm hội họa phản ánh CTCM có YTLM như: thi vị hóa nội dung; lý tưởng hóa hình tượng nghệ thuật; màu sắc khơng gian nghệ thuật mang tính ước lệ Là đặc điểm bật, khác biệt để nhận diện hội họa Việt Nam so với nước khác giới, giai đoạn khác hội họa Việt Nam đại Luận án khẳng định giá trị nghệ thuật tác phẩm hội họa phản ánh CTCM có YTLM, tạo dựng dấu ấn riêng biệt phong cách nghệ thuật YTLM biểu tác phẩm phản ánh tinh thần văn hóa dân tộc, thời đại, lịch sử cách mạng, góp phần vào thành công chung chiến tranh bảo vệ thống đất nước Luận án cung cấp thông tin khoa học, chuyên sâu YTLM cách mạng vào nguồn tư liệu Mỹ thuật Việt Nam đại Làm tài liệu tham khảo cho họa sĩ sáng tác đề tài lịch sử, đề tài CTCM Gợi ý cho nghiên cứu tìm hiểu đến vẻ đẹp bi tráng, bi hùng người chiến sĩ hội họa phản ánh CTCM DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Nông Tiến Dũng (2017), “Yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa giai đoạn 1945 - 1975 qua đề tài tình qn dân”, Tạp chí Văn hóa học, số (30), tr 61 - 66 Nông Tiến Dũng (2017), “Yếu tố lãng mạn tác phẩm sơn mài Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài tình quân dân”, Tạp chí Nghiên cứu Mỹ thuật, số (13), tr 72 - 81 Nông Tiến Dũng (2017), “Yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa Liên Xô Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài chiến tranh cách mạng”, Tạp chí Nghiên cứu Mỹ thuật, số (14), tr 40 - 47 Nông Tiến Dũng (2017), “Yếu tố lãng mạn tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài người chiến sĩ đường trận”, Tạp chí Nghiên cứu Mỹ thuật, số (16), tr 76 - 83 Nông Tiến Dũng (2018), Yếu tố lãng mạn tác phẩm sơn mài Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 qua đề tài người chiến sĩ đường trận, Tạp chí Văn hóa học, số (36), tr 81 - 89 ... hai Chương BIỂU HIỆN CỦA YẾU TỐ LÃNG MẠN TRONG TÁC PHẨM HỘI HỌA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 - 1975 VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN TRANH CÁCH MẠNG YTLM biểu từ kết hợp tinh tế yếu tố tạo hình tranh như: hình tượng... tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian Luận án nghiên cứu tác phẩm hội họa tiêu biểu Việt Nam sáng tác giai đoạn 1945 - 1975 đề tài. .. TRANH CÁCH MẠNG CÓ YẾU TỐ LÃNG MẠN 3.1 Đặc điểm nghệ thuật tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 đề tài CTCM có YTLM Giai đoạn 1945 - 1975 hội họa nhằm ca ngợi Đảng, cách mạng, hướng tới