Đ ẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ THỊ THÚY HẰNG PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ 60105 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM DUY NGHĨA HÀ NỘI-NĂM 2005 LỜI MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Cạnh tranh quy luật vận động kinh tế thị trường, đồng thời cịn động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế phát triển Vì vậy, bảo đảm trật tự cạnh tranh có hiệu trở thành nguyên tắc cho chế độ kinh tế dựa tảng chế thị trường Hầu hết quốc gia có kinh tế thị trường phát triển quan tâm đến việc kiểm soát điều tiết cạnh tranh pháp luật nhằm chống lại hành vi cạnh tranh không lành mạnh hạn chế cạnh tranh nhằm khuyến khích, bảo vệ cạnh tranh, kiểm soát chống xu hướng độc quyền Hiến pháp năm 1992 nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (được sửa đổi, bổ sung năm 2001) thừa nhận quyền tự kinh doanh bình đẳng phát triển kinh tế nhiều thành phần nước ta, đặt sở cho cạnh tranh doanh nghiệp thuộc hình thức sở hữu Việt Nam Thực tế môi trường kinh doanh, bên cạnh hoạt động cạnh tranh lành mạnh, xuất ngày nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị độc quyền doanh nghiệp, gây hậu xấu làm tổn hại đến kinh tế nói chung lợi ích đáng doanh nghiệp, người tiêu dùng nói riêng Thực tiễn phát triển kinh tế nước ta thời gian qua cho thấy thực trạng cạnh tranh diễn ngày gay gắt mức độ hình thức khác chủ thể kinh doanh thuộc thành phần kinh tế Đã xuất hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức kinh doanh, cạnh tranh không lành mạnh, chúng xâm nhập vào lĩnh vực đời sống kinh tế nhiều hình thức khác sản xuất buôn bán hàng giả, nhái nhãn hiệu hàng hóa, nhái kiểu dáng sản phẩm, quảng cáo mang tính chất dèm pha, đưa tin tức sai thật làm uy tín đối thủ cạnh tranh Những hành vi cạnh tranh khô ng lành mạnh không gây thiệt hại cho nhà kinh doanh chân chính, hậu cịn gây thiệt hại lớn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích xã hội lợi ích người tiêu dùng Cạnh tranh pháp luật cạnh tranh Việt Nam từ nhiều năm trở thành mối quan tâm Đảng Nhà nước giới khoa học, đặc biệt lĩnh vực kinh tế pháp luật Ngày 09/11/2004, kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XI nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua Luật cạnh tranh với chế tài nghiêm khắc hành vi làm ảnh hưởng xấu đến môi trường kinh doanh, bước đầu đáp ứng đòi hỏi cấp thiết kinh tế - xã hội nước ta nay, đánh dấu bước phát triển hệ thống pháp luật nói chung pháp luật kinh tế Việt Nam nói riêng Với lý với mong muốn tìm hiểu, nghiên cứu pháp luật cạnh tranh không lành mạnh, phận pháp luật cạnh tranh, điều kiện Luật cạnh tranh 2004 đời Việt Nam, bổ sung, sửa đổi Bộ luật dân 1995, Luật Thương mại 1997, chọn vấn đề "Pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam" làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI: Ở Việt Nam, năm gần đây, nghiên cứu pháp luật cạnh tranh (trong có pháp luật độc quyền pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh) thu hút đông đảo quan tâm nhà khoa học Đã có nhiều cơng trình khoa học mức độ phạm vi tiếp cận khác đề tài nà y Có thể liệt kê số đề tài sau: Viện nghiên cứu khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp "Chuyên đề cạnh tranh, chống cạnh tranh bất hợp pháp kiểm soát độc quyền" năm 1996; Viện Nghiên cứu Nhà nước pháp luật "Cạnh tranh xây dựng pháp luật cạnh tranh Việt Nam nay" năm 2001; Nguyễn Như Phát Bùi Nguyên Khánh "Tiến tới xây dựng pháp luật cạnh tranh điều kiện chuyển sang kinh tế thị trường Việt Nam" năm 2001; Nguyễn Như Phát "Xây dựng pháp luật cạnh tranh điều kiện kinh tế thị trường nước ta nay" Tạp chí Dân chủ pháp luật số 3/1997; Phạm Duy Nghĩa "Chuyên khảo Luật kinh tế" năm 2004; Đặng Vũ Huân "Pháp luật kiểm soát độc quyền chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam" năm 2004 v.v Đáng ý vấn đề xây dựng pháp luật cạnh tranh thu hút trở thành đối tượng nghiên cứu số dự án quan trọng tổ chức quốc tế thực như: dự án VIE/94/003 "Tăng cường lực pháp luật Việt Nam"; dự án VIE/97/016 "Các vấn đề pháp lý thể chế sách cạnh tranh kiểm sốt độc quyền kinh doanh"; chương trình nghiên cứu Việt Nam - Hà Lan, Báo cáo tổng hợp kết nghiên cứu giải pháp kiểm soát độc quyền chống cạnh tranh khơng lành mạnh q trình chuyển đổi kinh tế Việt Nam Tuy nhiên, cơng trình nghiên cứu điều kiện Luật cạnh tranh 2004 chưa ban hành mà nhằm mục đích cung cấp thêm tài liệu cho việc soạn thảo Luật cạnh tranh Bên cạnh luật liên quan chưa bổ sung, sửa đổi Bộ luật dân sự, Luật Thương mại… Một số đề tài nghiên cứu pháp luật cạnh tranh không lành mạnh thực với thời gian lâu sở văn pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh chưa sửa đổi Vì vậy, bên cạnh việc nghiên cứu vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật, đề tài mà lựa chọn tập trung nghiên cứu thực trạng cạnh tranh không lành mạnh, pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh, thiết chế thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh năm gần đưa số biện pháp nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh khơng lành mạnh MỤC ĐÍCH VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Mục đích việc nghiên cứu đề tài nhằm làm sáng tỏ vấn đề mang tính lý luận thực tiễn hoạt động cạnh tranh khơng lành mạnh góc độ pháp lý Từ đưa số giải pháp nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nước ta Trong phạm vi luận văn thạc sỹ luật học, tác giả không đặt vấn đề nghiên cứu tất vấn đề có liên quan đến hoạt động cạnh tranh hành vi cạnh tranh không lành mạnh mà tập trung làm rõ số nội dung sau: - Nghiên cứu lý luận cạnh tranh không lành mạnh pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh, khẳng định việc đời pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh đẩy mạnh thực thi quy định điều kiện Việt Nam tất yếu khách quan - Nghiên cứu thực trạng cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam Phân tích quy định pháp luật hành Việt Nam chống cạnh tranh không lành mạnh - Đưa số kiến nghị nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Luận văn thực sở vận dụng quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin Nhà nước pháp luật đường lối, quan điểm, định hướng Đảng Nhà nước ta Trong trình nghiên cứu đề tài, luận văn có sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ yếu, phù hợp với nội dung đề tài phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh… BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Ngoài Lời mở đầu, Phần kết luận Phần mục lục, luận văn kết cấu thành chương: Chƣơng 1:Một số vấn đề lý luận pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh thực tiễn áp dụng Việt Nam Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam CHƢƠNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH 1.1 KHÁI QUÁT VỀ CẠNH TRANH 1.1.1 Khái niệm cạnh tranh Khi kinh tế thị trường mục tiêu phát triển kinh tế hầu hết quốc gia giới song song với khái niệm cạnh tranh ngày trở nên quen thuộc Lịch sử đời tồn cạnh tranh gắn liền với lịch sử đời phát triển kinh tế hàng hóa mà đỉnh cao kinh tế thị trường Cạnh tranh quy luật vận động kinh tế thị trường, khơng có cạnh tranh khơng có kinh tế thị trường theo nghĩa Là tượng kinh tế xuất điều kiện kinh tế thị trường, cạnh tranh vừa môi trường, vừa động lực nội thúc đẩy kinh tế phát triển Là đặc trưng kinh tế thị trường, cạnh tranh xuất nhiều lĩnh vực khác xã hội Do đó, khái niệm cạnh tranh đề cập nhiều góc độ khác đối tượng nghiên cứu nhiều ngành khoa học luật học, kinh tế học, triết học Dưới góc độ pháp lý, cạnh tranh quan tâm nghiên cứu nhiều quốc gia vậy, có nhiều khái niệm khác xung quanh vấn đề Theo từ điển Cornu Pháp cạnh tranh hiểu là:“ Chạy đua kinh tế, hành vi doanh nghiệp độc lập với đối thủ cung ứng hàng hóa, dịch vụ, nhằm làm thỏa mãn nhu cầu giống với may rủi bên, thể qua việc lôi kéo để lượng khách hàng thường xuyên” “Chạy đua thị trường mà cấu trúc vận hành thị trường đáp ứng điều kiện quy luật cung cầu bên nhà cung cấp với bên người sử dụng tiêu dùng hàng hóa dịch vụ; hàng hóa dịch vụ tự tiếp cận điều kiện định kinh doanh hệ áp lực ưu đãi pháp luật mang lại” [32, tr.11] Như vậy, thấy yếu tố cấu thành cạnh tranh theo Luật cạnh tranh Pháp bao gồm: khách hàng thường xuyên (đây đối tượng mục tiêu mà tất bên tham gia cạnh tranh hướng tới thu hút); bên tham gia cạnh tranh (chủ yếu doanh nghiệp); mơi trường trị, pháp lý tạo thuận lợi cho cạnh tranh (đó kinh tế thị trường Cạnh tranh diễn môi trường tự kinh doanh); thị trường liên quan (được xác định thông qua thị trường sản phẩm liên quan thị trường địa lý liên quan) Theo từ điển kinh doanh Vương quốc Anh, xuất năm 1992, cạnh tranh chế thị trường định nghĩa sau: ”Cạnh tranh ganh đua, kình địch nhà kinh doanh thị trường nhằm tranh giành tài nguyên sản xuất loại khách hàng phía mình” [45,tr.17] Điều Luật Thương mại lành mạnh Đài Loan đưa định nghĩa cạnh tranh:”Thuật ngữ cạnh tranh dùng để hành động theo hai hay nhiều doanh nghiệp đưa thị trường mức giá, số lượng, chất lượng, dịch vụ ưu đãi điều kiện khác nhằm giành hội kinh doanh” Theo Từ điển Tiếng Việt - Bách khoa tri thức phổ thơng giải thích cạnh tranh theo nghĩa kinh tế, triết học hoạt động ganh đua người sản xuất hàng hóa, thương nhân, nhà kinh doanh kinh tế nhằm giành điều kiện sản xuất, tiêu thụ thị trường có lợi Qua xem xét số định nghĩa cạnh tranh trên, thấy nghiên cứu, đề cập nhiều góc độ khác nhau, định nghĩa khái quát hay cụ thể định nghĩa thể đặc trưng riêng cạnh tranh: ganh đua, tranh giành quyền lợi, ảnh hưởng; chủ thể tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh doanh thị trường liên quan; chủ thể cạnh tranh có chung mục đích sinh lời Như vậy, góc độ pháp lý theo nghĩa chung nhất, cạnh tranh hiểu trình mà chủ thể tìm biện pháp để vượt lên so với đối thủ lĩnh vực định [48, tr.17] Mức độ biểu cạnh tranh: Nói đến cạnh tranh, người ta thường nghĩ đến ganh đua túy nhà kinh doanh thương trường Tuy nhiên, cạnh tranh lại xem xét nhiều khía cạnh khác Nó xem xét khía cạnh như: cạnh tranh tự do, cạnh tranh có điều tiết; cạnh tranh hồn hảo, cạnh tranh mang tính độc quyền; cạnh tranh lành mạnh cạnh tranh không lành mạnh a Căn vào tính chất mức độ can thiệp Nhà nước vào đời sống kinh tế, người ta phân chia cạnh tranh thành: cạnh tranh tự cạnh tranh có điều tiết Cạnh tranh tự do: cạnh tranh tự quy luật đặc thù phương thức sản xuất tư chủ nghĩa sở đề cao vai trò sở hữu tư nhân vào kỷ XIX - XX Đó kinh tế có tự cạnh tranh lớn, can thiệp Nhà nước, chi phối lực thị trường Bên cạnh ưu điểm, cạnh tranh tự xem nhược điểm kinh tế thị trường Nó mang lại hậu sâu sắc cho kinh tế cho xã hội phân hóa giàu nghèo, phá sản hàng loạt, thất nghiệp… Cạnh tranh có điều tiết: Nhược điểm cạnh tranh tự mang lại hậu tiêu cực, can thiệp, điều tiết hoạt động cạnh tranh Nhà nước mang tính tất yếu điều kiện Nhà nước thực chức quản lý, điều tiết kinh tế Sự can thiệp, điều tiết Nhà nước hoạt động cạnh tranh thị trường thực thông qua pháp luật công cụ quản lý vĩ mô khác Nhà nước Tuy nhiên, can thiệp Nhà nước khơng làm thủ tiêu hồn tồn cạnh tranh mà can thiệp cần thiết nhằm đáp ứng nhu cầu mặt xã hội đánh giá thiết yếu b Căn vào mục đích, tính chất phương thức thực hành vi cạnh tranh, người ta phân cạnh tranh thành: cạnh tranh lành mạnh cạnh tranh không lành mạnh Cạnh tranh lành mạnh: hành vi cạnh tranh hợp pháp, trung thực, tuân thủ đạo đức tập quán kinh doanh, cạnh tranh nội lực, tiềm lực thực có người kinh doanh mà không xâm phạm đến quyền lợi người khác Cạnh tranh lành mạnh khuyến khích pháp luật bảo vệ đem lại lợi ích cho người tiêu dùng, thúc đẩy tiến khoa học công nghệ, phát triển kinh tế Cạnh tranh không lành mạnh: việc sử dụng biện pháp khơng đáng để giành giật khách hàng, hội kinh doanh làm thiệt hại đến đối thủ, đến người tiêu dùng xã hội Cạnh tranh không lành mạnh bị pháp luật cạnh tranh nghiêm cấm vi phạm pháp luật, trái với tập quán thương mại, đạo đức kinh doanh, xâm phạm tới quyền lợi chủ thể khác ngược lại lợi ích chung xã hội 10 nghiệp khác; Phân biệt đối xử hiệp hội; Bán hàng đa cấp bất Vì vậy, biện pháp nhằm hồn thiện pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam phải bổ sung hành vi cịn thiếu nói vào Bộ luật hình Tránh tình trạng vụ việc vi phạm xảy mà khơng có luật áp dụng - Hồn thiện quy định quản lý Nhà nước bảo vệ người tiêu dùng Nghị định số 26/2004/NĐ-CP ngày 16/1/2004 thức giao trách nhiệm quản lý nhà nước bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cho Bộ Thương mại Trên sở đó, Bộ Thương mại giao trách nhiệm cho Cục Quản lý cạnh tranh Trong thời gian tới, cần kiện toàn hệ thống quan quản lý Nhà nước bảo vệ người tiêu dùng Trung ương địa phương Rà soát để có hướng phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ quan quản lý Nhà nước bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tránh tình trạng chồng chéo, đùn dẩy trách nhiệm cho Cần ý việc phân định, phân cấp nhiệm vụ, quyền hạn quan quản lý Trung ương với quan quản lý địa phương 3.2.3 Tăng cường biện pháp bảo đảm thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh - Tạo hội cho người tiêu dùng hiểu biết có hội lựa chọn Người tiêu dùng phần định kinh tế Sự lựa chọn người tiêu dùng đánh giá phát triển kinh tế nước Trong chế thị trường, người tiêu dùng doanh nghiệp tác động qua lại lẫn thị trường để xác định ba vấn đề trọng tâm tổ chức kinh tế, là: sản xuất gì? Như nào? Và cho ai? Do người tiêu dùng vị trí trung tâm đối tượng hướng tới doanh nghiệp Để pháp luật chống cạnh tranh khơng lành mạnh có hiệu lực cao cần phải quan tâm đến bảo vệ người tiêu dùng xã hội Nếu không bảo vệ người tiêu dùng hành vi cạnh 97 tranh khơng lành mạnh ngày gia tăng, làm suy kiệt kinh tế vốn non trẻ nước ta Trong chế bao cấp, người tiêu dùng khơng có hội để lựa chọn Tất phải trông chờ vào phân phối Nhà nước Nó khơng làm cho kinh tế ngày xuống mà làm chất lượng sống người dân tỉ lệ thuận với Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986, kinh tế nước ta bước sang giai đoạn Một thời gian sau đó, thực sách mở cửa kinh tế Những mốc quan trọng làm cho kinh tế có thành tựu ngày hơm nay, chưa phải kinh tế mạnh đủ làm cho người dân sống qua thời bao cấp cảm thấy vui mừng cho đời sống họ cho kinh tế đất nước Tuy nhiên, kinh tế phát triển, chất lượng sống người dân ngày quan tâm đơi với tình trạng nảy sinh nhiều tiêu cực chúng ngày phát triển Để thu lợi nhuận cao kinh doanh, doanh nghiệp sức lôi kéo khách hàng nhiều phương cách khác mời gọi doanh nghiệp dành cho người tiêu dùng lợi ích mà nhiều trường hợp cịn xâm phạm, bóc lột Do vậy, người tiêu dùng cần bảo vệ thiết thực Khi người tiêu dùng bắt đầu có lựa chọn sản phẩm cho mình, biết cách bảo vệ lợi ích ngày trở khắt khe, khó tính doanh nghiệp ngày có thái độ làm ăn nghiêm túc hơn, thói quen kinh doanh lạc hậu doanh nhân nước ta bị đẩy lùi Người tiêu dùng hiểu biết có hội lựa chọn đồng nghĩa với thị trường khó tính; điều thúc ép doanh nhân phải thay đổi thói quen cũ muốn bán hàng hóa hay dịch vụ Vì thu nhập người dân nước ta cịn thấp nên điều tạo hội cho việc tiêu thụ sản phẩm có giá rẻ chất lượng, hàng giả, hàng nhái hay loại thực phẩm gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng Vì vậy, Nhà 98 nước phải can thiệp để khuếch trương thông tin thị trường, định hướng giáo dục người tiêu dùng Chỉ người tiêu dùng hiểu biết, tự lo cho sức khỏe tính mạng thân quyến họ biết cách tẩy chay hàng hóa độc hại gian thương giảm bớt” [33, tr 880 - 881] Để bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng, nên thực số biện pháp theo hướng sau đây: + Bảo đảm cho người tiêu dùng quyền hiểu biết thông tin Điều 69 Hiến pháp 1992 quy định cơng dân “…có quyền thơng tin…” Pháp lệnh Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 1999, Điều 15 quy định: “Tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ phải thơng tin, quảng cáo xác trung thực hàng hóa dịch vụ; niêm yết hàng hóa, dịch vụ; công bố điều kiện, thời hạn, địa điểm bảo hành hướng d ẫn sử dụng hàng hóa dịch vụ cho người tiêu dùng” Theo Điều 14 khoản Luật thương mại: “ Thương nhân thực hoạt động thương mại có nghĩa vụ thơng tin đầy đủ, trung thực cho người tiêu dùng hàng hóa dịch vụ mà kinh doanh phải chịu trách nhiệm tính xác thơng tin đó” Nguyên tắc bảo vệ lợi ích người tiêu dùng quy định rõ ràng văn pháp luật Như vậy, quyền thông tin đầy đủ, trung thực sản phẩm giúp cho người tiêu dùng có hội hiểu thêm tính năng, cơng dụng sản phẩm, có điều kiện so sánh khác sản phẩm loại để từ có lựa chọn đắn cho họ cần đến sản phẩm hay dịch vụ cụ thể Nó vừa đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng, vừa góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển cách lành mạnh Theo kinh nghiệm nước phát triển, việc cung cấp thông tin bắt buộc mặt làm cho người tiêu dùng tăng thêm hội lựa chọn khai thác tốt hàng hóa, dịch vụ mặt khác, cho phép quan nhà nước có thẩm quyền cải sửa, kiểm tra 99 quảng cáo nhà cung cấp, chống lại quảng cáo có tính chất mồi chài, lừa bịp [24, tr.40] + Tạo hội cho người tiêu dùng lập hội để bảo vệ quyền lợi Cũng theo Điều 69 Hiến pháp 1992: “…cơng dân có quyền hội họp, lập hội…” Như vậy, quyền lập hội quyền hiến định Để bảo vệ quyền lợi mình, người dân lập hội theo quy định pháp luật Ở nước ta có Hiệp hội Tiêu chuẩn bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINATAS) Sự đời hội Trung ương địa phương tạo đối trọng với doanh nghiệp khống chế thị trường Những hiệp hội giúp cho Nhà nước giám sát chất lượng, giá sản phẩm thị trường Họ cầu nối người tiêu dùng Nhà nước phát khiếu nại sản phẩm không đạt tiêu chuẩn chất lượng, góp phần vào việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, bảo vệ kinh tế đất nước Vì phát có lừa dối hay gian lận kinh doanh, biểu qua sản phẩm, người tiêu dùng thơng qua hiệp hội để họ lên tiếng bảo vệ quyền lợi cho Do vậy, Nhà nước cần tạo điều kiện, tạo hội khuyến khích người tiêu dùng thành lập hội không bảo vệ quyền lợi họ mà qua cịn bảo vệ lợi ích Nhà nước Tuy nhiên, hiệp hội cịn xuất số thành phố lớn Vì vậy, muốn hoạt động bảo vệ người tiêu dùng có hiệu thực chất bên cạnh việc tiếp tục phát huy hết khả hội thành lập, cần phải thành lập nhiều hiệp hội, nhiều câu lạc mạnh chun mơn, rải tồn quốc, sâu sát với sống hàng ngày người tiêu dùng Cần phải tuyên truyền rộng rãi cho người tiêu dùng biết có mặt hoạt động hiệp hội này, tránh việc thành lập hiệp hội người tiêu dùng lại khơng biết mà tìm đến cần đến bảo vệ Bên cạnh đó, Nhà nước cần có biện pháp hỗ trợ cần thiết kể mặt tài cho việc thành lập hội bảo vệ người tiêu dùng 100 - Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, giáo dục đạo đức kinh doanh Xây dựng văn hóa cạnh tranh, giáo dục đạo đức kinh doanh lành mạnh Muốn hành động tốt phải xuất phát từ nhận thức Vì việc tuyên truyền, giáo dục pháp luật, giáo dục đạo đức kinh doanh cho người tiêu dùng cho người kinh doanh quan trọng, sở tảng cho xã hội kinh doanh lành mạnh Cần phải làm cho người kinh doanh có nhận thức đắn mục đích việc kinh doanh, khơng đem lại lợi nhuận cho họ mà cịn phục vụ cho sống người tiêu dùng, lợi nhuận khơng phải hết Phải tuyên truyền cho người kinh doanh có ý thức trách nhiệm xã hội, với cộng đồng Bên cạnh phải nâng cao trình độ văn hóa tiêu dùng nhân dân Người tiêu dùng cần phải hợp tác để bảo vệ quyền lợi nói riêng, bảo vệ sản xuất nước nói chung Muốn đưa pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh vào sống, biện pháp phải áp dụng tuyên truyền, phổ biến pháp luật Một số biện pháp tuyên truyền, phổ biến cụ thể áp dụng như: + Đưa nội dung pháp luật chống cạnh tranh khơng lành mạnh vào chương trình giáo dục nhằm mục tiêu giáo dục ý thức chống hành vi cạnh tranh không lành mạnh cho hệ trẻ từ cịn học nhà trường + Giáo dục tính trách nhiệm công việc, trách nhiệm xã hội Biết giải hài hịa lợi ích cá nhân lợi ích kinh tế + Bên cạnh biện pháp trên, sử dụng phương tiện thông tin đại chúng việc tuyên truyền Thông qua đó, cá nhân hiểu giá trị đạo đức diễn xung quanh họ, giúp họ có định hướng riêng cho hành vi kinh doanh 101 Các trường quản trị kinh doanh, khóa đào tạo hiệp hội cơng thương nghiệp nghiệp đồn nước phương Tây coi trọng giáo dục đạo đức rèn luyện kỷ luật thương nhân [33, tr 881] Vì vậy, kinh tế phát triển nước ta, vấn đề đạo đức kinh doanh cần phải quan tâm sâu sắc Bởi lẽ nhà kinh doanh tôn trọng đạo đức nghề nghiệp, đạo đức xã hội, biết cách tôn người tiêu dùng từ họ có hành vi kinh doanh lành mạnh, hợp pháp Qua thời kỳ lịch sử, chữ “tín” đặt lên hàng đầu hoạt động kinh doanh Người kinh doanh mà khơng có đạo đức kinh doanh, khơng am hiểu văn hóa kinh doanh dễ dẫn đến việc vi phạm pháp luật Vì vậy, muốn kinh tế phát triển với hành vi cạnh tranh lành mạnh, điều quan trọng phải xây dựng văn hóa cạnh tranh, bên cạnh giáo dục đạo đức kinh doanh lành mạnh cho người tham gia kinh doanh thị trường - Về quan xử phạt hành hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh Trước Luật cạnh tranh 2004 đời, vấn đề xử phạt hành lĩnh vực chống cạnh tranh không lành mạnh thường thuộc thẩm quyền quan chủ quản doanh nghiệp Vì hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh xâm hại tới nhiều quan hệ xã hội nhiều ngành luật bảo vệ (như luật dân sự, luật kinh tế, luật hành chính, luật hình sự…) Vì hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh quan có thẩm quyền khác xử lý áp dụng nhiều ngành luật Như vấn đề an toàn thực phẩm, dược phẩm thuộc phạm vi trách nhiệm Bộ Y tế, quản lý lĩnh vực quảng cáo thuộc Bộ Văn hóa – Thơng tin, vấn đề quản lý thuốc Bảo vệ thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn, quản lý thị trường thuộc thẩm quyền Bộ Thương mại Có hành vi vi phạm thẩm quyền xử phạt hành cịn phụ thuộc nhiều quan khác nhau, lĩnh vực vi 102 phạm quyền tài sản trí tuệ Thực tế xuất phát từ hành vi cạnh tranh không lành mạnh vơ đa dạng, quan đảm trách thực thi pháp luật không thống [33, tr 882] Các biện pháp hành chưa đủ mạnh để răn đe người vi phạm Trên thực tế, hành vi cạnh tranh không lành mạnh doanh nghiệp khác hàng nhái, hàng giả hành vi lừa dối người tiêu dùng Các doanh nghiệp bị thiệt hại kiện quan chức làm chưa đủ mạnh Khi phát hàng nhái phải thu hồi sản phẩm quan chức lại giải theo hướng “nhẹ” cho người vi phạm Các mức phạt tiền thấp, doanh nghiệp mạnh tài mức phạt khơng vấn đề Luật cạnh tranh đời có quy định chung cho việc xử lý hành vụ việc cạnh tranh, có cạnh tranh khơng lành mạnh Cụ thể Chương IV Mục có quy định xử lý vi phạm cạnh tranh, quy định hình thức xử phạt vi phạm pháp luật cạnh tranh biện pháp khắc phục hậu quả; thẩm quyền xử phạt, xử lý vi phạm pháp luật cạnh tranh; thi hành định xử lý vụ việc cạnh tranh Thẩm quyền điều tra, xử lý, xử phạt hành vi cạnh tranh không lành mạnh thuộc Cơ quan quản lý cạnh tranh Như vậy, Luật cạnh tranh có tiến thống xử lý hành vụ việc cạnh tranh vào luật Tạo đồng việc xử lý vụ việc cạnh tranh Các quy định xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh tập trung, thống vào văn luật Khơng cịn nằm rải rác nhiều văn gây khó khăn cho người áp dụng Việc cần làm cá nhân, tổ chức, quan có thẩm quyền phải thống áp dụng việc xử lý hành hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh theo quy định Luật cạnh tranh nhằm tránh chồng chéo, thiếu quán nội dung văn - Tăng cường lực cho Cục quan quản lý cạnh tranh Hội đồng cạnh tranh 103 Với tầm quan trọng cần thiết quan quản lí cạnh tranh, khơng tăng cường lực cho chúng, không đảm bảo hiệu lực thi hành Luật Cạnh tranh năm 2004 Vì thiết chế quan trọng cho việc giải thích áp dụng pháp luật cạnh tranh đồng thời quan tham mưu tư vấn sách cạnh tranh cho Thủ tướng Chính phủ Bộ Thương mại - Hợp tác quốc tế để đào tạo chuyên gia pháp lý lĩnh vực cạnh tranh kiểm soát độc quyền Đây lĩnh vực mới, quan quản lý nhà nước, luật sư, thẩm phán giới kinh doanh Việt Nam chưa có nhiều kinh nghiệm, nước phát triển nghiên cứu vấn đề từ lâu Xu hội nhập kinh tế quốc tế tồn cầu hóa tất yếu dẫn đến cạnh tranh doanh nghiệp nước nước ngồi Vì thế, cần tranh thủ học tập kinh nghiệm nước ngồi để giải tình liên quan đến khuyến khích cạnh tranh kiểm sốt độc quyền KẾT LUẬN Cạnh tranh khơng lành mạnh hiểu việc sử dụng biện pháp không đáng (vi phạm pháp luật cạnh tranh, vi phạm đạo đức, tập quán kinh doanh…) để giành giật khách hàng, hội kinh doanh thị trường làm thiệt hại đến lợi ích đối thủ cạnh tranh, người tiêu dùng xã hội Hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh gây thiệt hại đến lợi ích doanh nghiệp, người tiêu dùng xã hội Cùng với vận động kinh tế thị trường, hành vi cạnh tranh thay đổi, đa dạng phức tạp Bên cạnh đó, việc xác định hành vi lành mạnh hay không lành mạnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác 104 truyền thống văn hóa, đạo đức, tập quán kinh doanh… Do vậy, khó để đưa định nghĩa cụ thể cạnh tranh không lành mạnh Đa số pháp luật nước giới sử dụng phương pháp liệt kê văn pháp luật cạnh tranh nước hành vi bị coi không lành mạnh Ở Việt Nam, trước có Luật cạnh tranh, quy định pháp luật cạnh tranh không lành mạnh nằm rải rác nhiều văn pháp luật khác Luật cạnh tranh 2004 đời phát triển hoạt động lập pháp Việt Nam điều kiện kinh tế thị trường phát triển Nó phần tập trung quy định pháp luật mối Tuy nhiên, muốn đưa pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh vào sống, bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật này, cần phải tiến hành số biện pháp đồng khác Trên thực tế, không thiếu luật mà thiếu thi hành Luận văn tập trung nghiên cứu phân tích cách khái quát hành vi cạnh tranh không lành mạnh, pháp luật điều chỉnh hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh Việt Nam, bên cạnh tìm hiểu pháp luật chống cạnh tranh khơng lành mạnh số nước Từ đó, tác giả đề xuất số biện pháp nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh TÀI LIỆU THAM KHẢO I- Văn pháp luật (xếp theo thứ tự hiệu lực từ cao xuống thấp) Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) Bộ luật Dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1995, 2005 Bộ luật hình nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1999 Luật Thương mại 1997, 2005 105 Luật Cạnh tranh 2004 Pháp lệnh Chống bán phá giá hàng hóa nhập vào Việt Nam 2004 Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành 2002 Pháp lệnh Quảng cáo 2001 Pháp lệnh Giá 2002 10 Pháp lệnh bảo vệ người tiêu dùng 1999 11 Nghị định số 40/HĐBT ngày 25.4.1991 Hội đồng Bộ trưởng (nay Chính phủ) quy định việc kiểm tra xử lý hành vi làm hàng giả buôn bán hàng giả Nghị định 24/2003/NĐ-CP ngày 13/3/2004 quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh quảng cáo, thay Nghị định 194/CP 12 Nghị định số 01/CP ngày 3/1/1996 xử phạt vi phạm hành lĩnh vực thương mại 13 Nghị định 44/CP ngày 1/9/2000 xử phạt vi phạm hành lĩnh vực giá 14 Thơng tư số 04/VGNN_KHCS ngày 6/7/1992 quy định đăng ký giá, niêm yết giá 15 16 Nghị định 63/NĐ-CP ngày 24/10/1996 Chính phủ quy định chi tiết sở hữu cơng nghiệp 17 Nghị định 06/2001/NĐ-CP ngày 01/02/2001 Chính phủ sửa đổi, bổ sung số điều nghị định số 63/CP ngày 21/10/1996 Chính phủ quy định chi tiết sở hữu công nghiệp Nghị định số 12/1999/NĐ-CP ngày 06/3/1999 Chính phủ xử phạt vi phạm hành lĩnh vực sở hữu cơng nghiệp 18 Nghị định số 110/2005/NĐ-CP ngày 24/8/2005 Thủ tướng Chính phủ Về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp 19 Nghị định số 116/2005NĐ-CP ngày 15/9/2005 Thủ tướng Chính phủ Quy định chi tiết thi hành số điều Luật cạnh tranh 20 106 II- Các cơng trình nghiên cứu, báo (xếp theo thứ tự a, b, c tên tác giả) 21 Báo cáo chuyên đề lĩnh vực khung pháp luật kinh tế Việt Nam (1998), tập IV, Pháp luật cạnh tranh giải tranh chấp hợp đồng kinh tế, Kỷ yếu dự án VIE/94/003 22 Bộ Thương mại (2003), Tài liệu tham khảo khuôn khổ pháp lý đa phương điều chỉnh hoạt động cạnh tranh luật cạnh tranh số nước vùng lãnh thổ, Hà Nội Nguyễn Mai Bộ (2004), Pháp luật hình tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, NXB Tư pháp, Hà Nội 23 Ngô Vĩnh Bạch Dương, Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng pháp luật cạnh tranh, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, tháng 11/2000 24 25 Hải Đức, Giới thiệu sai thật nhãn mác, bao bì, tờ rơi sản phẩm sơn – coi thường người pháp luật, lừa dối người tiêu dùng, Báo Pháp luật, ngày 27/12/2004 26 Phạm Hoàng Giang (2001), Xây dựng pháp luật cạnh tranh Việt Nam – Một số vấn đề lý luận thực tiễn, Luân văn Thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội 27 Phạm Hoàng Giang, Bản chất hành vi cạnh tranh không lành mạnh độc quyền pháp luật cạnh tranh, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, số 4/2003 Ngơ Quỳnh Hoa (2004), 142 Tình pháp luật Sở hữu công nghiệp, NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội 28 Đặng Vũ Huân (2004), Pháp luật kiểm soát độc quyền chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam, NXB Chính trị Quốc Gia, Hà Nội 29 Dương Đăng Huệ, Nguyễn Hữu Huyên, Những vấn đề lý luận cạnh tranh, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, số 9/2004 30 107 Dương Đăng Huệ, Nguyễn Hữu Huyên, Một số vấn đề Luật Cạnh tranh, Tạp chí Dân chủ Pháp luật, số 6(147)-2004 31 32 Nguyễn Hữu Huyên (2004), Luật cạnh tranh Pháp liên minh Châu Âu, NXB Tư pháp, Hà Nội Phạm Duy Nghĩa (2004), Chuyên khảo Luật kinh tế, NXB đại học Quốc gia, Hà Nội 33 Phạm Duy Nghĩa (2000), Tìm hiểu Luật Thương mại, NXB Đại học Quốc Gia, Hà Nội 34 Phạm Duy Nghĩa, Pháp luật cạnh tranh Việt Nam - nhu cầu, khả vài kiến nghị, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, số 11/2000 35 Nguyễn Như Phát, Đối tượng điều chỉnh pháp luật chống cạnh tranh khơng lành mạnh, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, số 9/2000 36 37 Nguyễn Như Phát, Bùi Nguyên Khánh (2001), Tiến tới xây dựng pháp luật cạnh tranh điều kiện chuyển sang kinh tế thị trường Việt Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội 38 Nguyễn Thanh Tâm, Thực trạng pháp luật Việt Nam chống cạnh tranh khơng lành mạnh kiểm sốt độc quyền liên quan tới quyền sở hữu công nghiệp hoạt động thương mại, Tạp chí Nhà nước Pháp luật, số 11/2004 Nguyễn Thanh Tú, Pháp luật bán giá thấp nhằm loại bỏ đối thủ cạnh tranh, Báo Pháp luật, ngày 27/12/2004 39 40 Lê Anh Tuấn, Thực trạng cạnh tranh không lành mạnh điều chỉnh pháp luật hành vi cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam, Tạp chí Nhà nước pháp luật, số 4/2002 Trường Đại học Kinh tế quốc dân (1995), Lịch sử học thuyết kinh tế, NXB Thống kê, Hà Nội, tr 167-168 41 Trường Đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Luật Hình Việt Nam – tập III, NXB Công an nhân dân, Hà Nội 42 108 43 Đào Trí Úc, Cạnh tranh pháp luật cạnh tranh Việt Nam, Tạp chí Nhà nước Pháp luật số, 11/2000 Văn kiện Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ IX (2001), NXB Chính trị Quốc Gia, Hà Nội 44 45 Viện nghiên cứu khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp (1996), Chuyên đề cạnh tranh, chống cạnh tranh bất hợp pháp kiểm soát độc quyền , Hà Nội, tr.17 46 Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (2000), Cơ sở khoa học thực tiễn cho việc xây dựng sách cạnh tranh Việt Nam , NXB Lao động, Hà Nội 47 Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (2002), Các vấn đề pháp lý thể chế sách cạnh tranh kiểm sốt độc quyền kinh doanh - Dự án hồn thiện môi trường kinh doanh VIE/97/016, NXB Giao thông vận tải, Hà Nội Vụ Cơng tác lập pháp - Văn phịng Quốc hội (2005), Những nội dung Luật Cạnh tranh, NXB Tư pháp, Hà Nội 48 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH 1.1 Khái quát cạnh tranh 109 1.1.1 Khái niệm cạnh tranh 1.1.2 Chức cạnh tranh 1.1.3 Những đặc trưng cạnh tranh 1.1.4 Cạnh tranh lành mạnh cạnh tranh không lành mạnh 1.2 Pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 1.2.1 Khái niệm pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 1.2.2 Lịch sử phát triển pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 1.2.3 Đặc điểm vai trò pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 1.3 Kinh nghiệm pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nước giới CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT CHỐ NG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH VÀ THỰC TI ỄN ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM 2.1 Thực trạng cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam 2.1.1 Các hành vi cạnh tranh cố tình tạo nhầm lẫn 2.1.2 Nói xấu, gièm pha đối thủ cạnh tranh 2.1.3 Phá rối hoạt động doanh nghiệp khác 2.2 Điều chỉnh pháp luật hành vi cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam 2.2.1 Các quy định pháp luật mang tính nguyên tắc 2.2.2 Các quy định pháp luật số lĩnh vực cụ thể 2.3 Thiết chế thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 2.4 Nhận xét quy định pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh 110 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG HI ỆU LỰC THI HÀNH PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM 3.1 Định hƣớng trị, sở lý luận 3.2 Một số giải pháp KẾT LUẬN TÀI LI ỆU THAM KHẢO 111 ... TRẠNG PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM 2.1 THỰC TRẠNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM Trong thời gian qua, hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh xuất... trạng cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam Phân tích quy định pháp luật hành Việt Nam chống cạnh tranh không lành mạnh - Đưa số kiến nghị nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật chống cạnh tranh. .. thi hành pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh Việt Nam CHƢƠNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH 1.1 KHÁI QUÁT VỀ CẠNH TRANH 1.1.1 Khái niệm cạnh tranh Khi