ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ THÚY HÀ ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2010 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Hà Nội, 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ THÚY HÀ ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2010 Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mã số: 62.22.56.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Quang Minh Hà Nội, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng hướng dẫn PGS TS Phạm Quang Minh Các số liệu luận án trung thực, bảo đảm tính khách quan Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng Hà Nội, ngày 20 tháng 06 năm 2016 Tác giả luận án Trần Thị Thúy Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý lựa chọn đề tài Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu 3 Đối tượng phạm vi nghiên cứu Nguồn tài liệu phương pháp nghiên cứu 5 Đóng góp khoa học luận án 6 Kết cấu luận án Chương TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1 NHĨM CƠNG TRÌNH ĐỀ CẬP ĐẾN ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN VIỆT NAM 1.2 NHÓM CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN 18 1.3 NHỮNG VẤN ĐỀ ĐÃ ĐƯỢC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 21 Chương SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN GIAI ĐOẠN 1991-2001 26 2.1 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ LÃNH ĐẠO MỞ RỘNG HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN CỦA ĐẢNG TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2001 26 2.1.1 Đối ngoại nhân dân trước năm 1991 26 2.1.2 Đặc điểm, tình hình giai đoạn 33 2.2 ĐẢNG LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN 40 2.2.1 Chủ trương Đảng 40 2.2.2 Sự đạo Đảng 48 Tiểu kết chương 63 Chương ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN GIAI ĐOẠN 2001 - 2010 66 3.1 NHỮNG CHUYỂN BIẾN MỚI CỦA TÌNH HÌNH THẾ GIỚI VÀ TRONG NƯỚC 66 3.1.1 Tình hình giới 66 3.1.2 Tình hình nước 70 3.2 ĐẢNG LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN 74 3.2.1 Chủ trương Đảng 74 3.2.2 Sự đạo Đảng 79 Tiểu kết chương 101 Chương NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM 103 4.1 NHẬN XÉT 103 4.1.1 Một số ưu điểm 103 4.1.2 Một số hạn chế 110 4.1.3 Một số kết đạt hoạt động đối ngoại nhân dân 124 4.2 MỘT SỐ KINH NGHIỆM 131 4.2.1 Xuất phát từ thực tiễn, nhận thức tình hình, kịp thời tăng cường lãnh đạo Đảng 131 4.2.2 Quán triệt sâu sắc chủ trương nguyên tắc đối ngoại Đảng, bảo đảm lợi ích dân tộc chân chính, giữ vững độc lập tự chủ, tự lực, tự cường 137 4.2.3 Đa dạng hóa, đa phương hóa hoạt động đối ngoại nhân dân, đồng thời xác định trọng tâm, trọng tính hiệu chiều sâu .138 4.2.4 Coi trọng công tác nghiên cứu, dự báo xây dựng đội ngũ làm đối ngoại nhân dân 141 Tiểu kết chương 143 KẾT LUẬN 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự ASEAN APEC Asia - Pacific Economic Co-operation Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội quốc gia Đông Nam Á ASEM The Asia - Europe Meeting Diễn đàn hợp tác Á-Âu BCHTƯ Ban Chấp hành Trung ương ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam ĐNND Đối ngoại nhân dân ĐTNCSHCM Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh Eds Edited Chủ biên EU Europe Union Liên minh châu Âu HLHPNVN Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam LĐLĐVN Liên đoàn Lao động Việt Nam MIA Missings in Actions Người Mỹ tích chiến tranh (Việt Nam) NAFTA North America Free Trade Agreement Hiệp định Thương mại tự Bắc Mỹ NVNONN Người Việt Nam nước NXB Nhà xuất ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển thức PACCOM People's Aid Coordinating Committee Ban điều phối viện trợ nhân dân POW Prisoners in war Tù nhân chiến tranh TAFTA Khu vực tự thương mại xuyên Đại Tây Dương TCPCPNN Tổ chức phi phủ nước ngồi MTTQVN Mặt trận Tổ quốc Việt Nam VUFO Vietnam Union of Friendship Organizations Liên hiệp tổ chức hữu nghị Việt Nam WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại giới MỞ ĐẦU Lý lựa chọn đề tài Hoạt động đối ngoại nhân dân (ĐNND) hoạt động đối ngoại không thuộc ngoại giao Nhà nước đối ngoại Đảng, mà tổ chức trị - xã hội, hội nghề nghiệp, tổ chức viện nghiên cứu, trường đại học hay cá nhân thuộc tầng lớp nhân dân thực với đối tác tương ứng nước Hoạt động ĐNND Việt Nam Vụ Đối ngoại nhân dân (Ban Đối ngoại Trung ương Đảng) Liên hiệp tổ chức hữu nghị Việt Nam (VUFO) quản lý trực tiếp điều phối; hai quan phối hợp với Bộ Ngoại giao việc thực hoạt động ĐNND ĐNND không bị hạn chế nghi thức ngoại giao, có lực lượng tham gia đơng đảo, sở sâu rộng, phương thức linh hoạt, phận quan trọng hợp thành ngoại giao quốc gia Cùng với đối ngoại Đảng ngoại giao nhà nước, ĐNND tạo nên “kiềng ba chân” vững mặt trận đối ngoại Những năm cuối kỷ XX đầu kỷ XXI, chưa ĐNND lại nhắc đến nhiều Các phủ nhận quan hệ đối ngoại quốc gia không điều phối ngoại giao truyền thống (G2G - Government to Government - quan hệ nhà nước) mà hỗ trợ đắc lực ĐNND (P2P - people to people relations - quan hệ nhân dân nước với nhau) Theo đó, quốc gia khác tư tưởng trị, tiềm lực kinh tế, trình độ phát triển có sách thực hoạt động ĐNND theo hình thức, nội dung mục đích khác Thậm chí tổ chức trị - kinh tế khu vực (EU, ASEAN, v.v), xây dựng chiến lược cụ thể cho hoạt động ĐNND mình, nhằm thúc đẩy hiểu biết mối quan hệ lâu dài thành viên đối tác họ ĐNND xem phương tiện, công cụ phục vụ hoạt động trị quốc gia, cường quốc, nước phát triển, nước phát triển tổ chức quốc tế, tổ chức phi phủ quốc tế Trước biến động xu thế giới cuối kỷ XX, Đảng cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) kịp thời chuyển hướng chiến lược đối ngoại nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước Việt Nam thực đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, rộng mở, đa dạng hoá đa phương hoá quan hệ đối ngoại, theo tinh thần Việt Nam muốn bạn, đối tác tin cậy tất nước cộng đồng giới Nếu thời kỳ chiến tranh cách mạng, ĐNND trở thành kênh quan trọng làm nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền góp phần tạo dựng “ngoại lực” ủng hộ kháng chiến nghĩa dân tộc, phá bị bao vây, cô lập Ngày nay, lãnh đạo Đảng, ĐNND ngày phát huy vai trị vị trí quan trọng việc thực đường lối, sách đối ngoại, góp phần quảng bá mạnh mẽ hình ảnh đất nước, người văn hóa Việt Nam đường lối, sách Đảng Nhà nước Việt Nam đến với cộng đồng quốc tế, cộng đồng người Việt Nam nước (NVNONN) giúp tăng cường hiểu biết, giao lưu, hợp tác, tạo môi trường quốc tế thuận lợi cho phát triển đất nước, bảo vệ lợi ích quốc gia, bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, củng cố vị quốc tế Việt Nam, góp phần vào nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc, góp phần đưa đất nước khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, mở rộng quan hệ song phương đa phương, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế Sự lãnh đạo Đảng nhân tố định thắng lợi hoạt động ĐNND, việc sâu nghiên cứu lãnh đạo ĐCSVN hoạt động ĐNND, đặc biệt thời kỳ 1991-2010, từ thành tựu đạt hạn chế hoạt động ĐNND rút kinh nghiệm thiết thực cho việc nâng cao hiệu hoạt động ĐNND thời gian tới quan trọng lý luận thực tiễn Xuất phát từ thực tế trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo hoạt động đối ngoại nhân dân từ năm 1991 đến năm 2010” làm Luận án Tiến sĩ lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích Tập trung làm sáng tỏ lãnh đạo ĐCSVN hoạt động ĐNND từ năm 1991 đến năm 2010, sở đánh giá tồn diện hoạt động rút số học kinh nghiệm phục vụ cho nghiệp đổi 2.2 Nhiệm vụ - Khái quát hoạt động ĐNND Việt Nam trước năm 1991 Phân tích yếu tố tác động tới trình hình thành, phát triển chủ trương ĐNND ĐCSVN từ năm 1991 đến năm 2010 - Trình bày cách hệ thống chủ trương đạo Đảng Cộng sản Việt Nam Nhà nước Việt Nam hoạt động ĐNND từ năm 1991 đến năm 2010 - Đánh giá thành tựu, hạn chế trình Đảng lãnh đạo hoạt động ĐNND từ năm 1991 đến năm 2010, rút số nhận xét kinh nghiệm Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng Đối tượng nghiên cứu luận án lãnh đạo ĐCSVN hoạt động ĐNND 3.2 Phạm vi Về nội dung khoa học: ĐNND lĩnh vực hoạt động rộng, phức tạp, có nhiều vấn đề vận động, phát triển, cần tiếp tục nghiên cứu, tổng kết, đưa nhận định có tính khoa học Thực mục đích nghiên cứu, luận án tập trung làm rõ chủ trương trình đạo thực Đảng hoạt động ĐNND lĩnh vực trị, kinh tế văn hóa Mặt khác, chủ thể thực công tác ĐNND đa dạng phong phú nên luận án tìm hiểu hoạt động ĐNND số tổ chức trị - xã hội chịu B Các hội hữu nghị khu vực Á-Phi STT Tên tổ chức Hội hữu nghị hợp tác Việt Nam - Asean Hội hữu nghị hợp tác Việt Nam - Châu Phi Hội hữu nghị Việt Nam Afghanistan Hội hữu nghị Việt Nam - Ấn Độ Hội hữu nghị Việt Nam - An-giêri Hội hữu nghị Việt Nam Cămpuchia Hội hữu nghị Việt Nam - Công gô Hội hữu nghị Việt Nam - Êtiopia Hội hữu nghị Việt Nam - Hàn Quốc 10 Hội hữu nghị Việt Nam Indonesia 11 Hội hữu nghị Việt Nam - Iran 12 Hội hữu nghị Việt Nam - Iraq 13 Hội hữu nghị Việt Nam - Lào 14 Hội hữu nghị Việt Nam - Ma-laixi-a C Các hội hữu nghị khu vực châu Mỹ STT Tên tổ chức Hội hữu nghị hợp tác Việt Nam - Braxin Hội hữu nghị hợp tác Việt Nam - Chi Lê Hội hữu nghị Việt Nam - Canada Hội hữu nghị Việt Nam - Cuba D Các Tổ chức đa phương Hội Quốc tế ngữ Việt Nam Quỹ Hồ bình phát triển Việt Nam (VPDF) Uỷ ban hồ bình Việt Nam Uỷ ban Việt Nam đoàn kết hợp tác Á- Phi- Mỹ La Tinh Phụ lục 13 Cơ cấu tổ chức Ủy ban công tác tổ chức phi phủ nước ngồi Ủy viên Thứ Thủ tướng Chính phủ trưởng Bộ Công an 2.Thứ trưởng Bộ Kế hoạch Ủy ban công tác TCPCPNN Đầu tư Chủ nhiệm Ủy ban, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Thứ trưởng Bộ tài Thứ VUFO trưởng Bộ Nội vụ Phó Chủ nhiệm Văn phịng Chính phủ Trưởng Ban Tơn giáo Chính phủ Phó Trưởng Ban Đối ngoại Trung ương PACCOM Phó Chủ nhiệm Ủy ban, Phó Chủ tịch Liên hiệp Phụ lục 14 Số lượng TCPCPNN hoạt động Việt Nam (1991-2010) (Theo thống kê chưa đầy đủ PACCOM) [120, tr.44] Phụ lục 15 Các tổ chức, cá nhân nước nước tham gia ủng hộ khắc phục hậu chất độc Da cam/Đi-ô-xin (Nguồn: Lê Đức Thiết (2011), Không thể chậm trễ hơn, Nxb Quân đội nhân dân, HN, tr.212-218) A Tổ chức, cá nhân quố TT Ban Vận động Cứu trợ trách nhiệm nạn nhân chất độc Da cam Việt Nam (VAORC) - Hoa Kỳ Hội Hữu nghị Pháp - Việt (AAFV) Pháp Hội Cựu chiến binh thương tật chất độc Da cam hàn Quốc (KAOVO) Hội Người Việt Nam Liên bang Nga Hội cựu quân nhân Việt Nam Liên bang Đức Cộng đồng người Việt Nam Vương quốc Anh Cộng đồng người Việt Nam Phần Lan 10 Cộng đồng người Việt Nam Ba Lan 11 Hội Vì trẻ em vùng đồng Pháp (APER) 12 Phu nhân Thái tử Brunei 13 Bà Hoan Đớp-phi, cựu chiến binh nạn nhân Da cam Mỹ 14 Gia đình Luật sư Kokkris (Mỹ) B Các tổ chức, cá nhân nước Việt Nam tổ chức cá nhân nước I Các tổ chức phi lợi nhuận TT Tên tổ chức Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc Việt Nam Tổng Lãnh quán Việt Nam Fukuaka - Nhật Bản Sở Giáo dục Đào tạo thành phố Đà Nẵng Hội từ thiện Chenjung (Thái Bình) Hội thánh Tin lành Đất hứa Hội thánh Vườn nho Hoa Kỳ (Cà Mau) Quỹ Bơng lúa vàng (Thái Bình) Cán bộ, nhân viên Văn phịng Chính phủ nước Cộng hịa XHCN Việt Nam II Các tổ chức kinh tế STT Tên cơng ty, tổ chức Ơng Hồng Kiều (Cơng ty RASS) Doanh nghiệp tư nhân Hiệp Lợi Gia Lai Liên VIETSOPETRO Công ty Cổ phần dinh dưỡng nông nghiệp quốc tế ANCO Quỹ ITA - Tập đồn Tân Tạo Tập đồn Than - Khống sản Việt Nam Tổng Công ty xây dựng công trình giao thơng CENCO Cơng ty Xổ số kiến thiết tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu Báo Tuổi trẻ 10 Tổng Công ty Viễn thông quân đội Viettel 11 Tổng cục Cơng nghiệp Quốc phịn 12 Cơng ty Đầu tư xây lắp Thương mại 36 Bộ Quốc phịng 13 Tập đồn Dầu khí Quốc gia Việt Nam 14 Tổng Công ty Đường Quảng Ngãi 15 Công ty Cổ phần Thương mại Cần Giờ - TP Hồ Chí Minh 16 Ngân hang TMCP Sài Gịn 17 Cơng ty Bảo vệ Thực vật An Giang 18 Công ty điện lực TNHH BOT - Ph Mỹ 19 Ngân hàng TMCP Cơng thương Việt Nam (Vietinbank) 20 Cơng đồn Dầu khí Việt Nam 21 Ngân hang TMCP Quân đội MBBanh 22 Hội Golf tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu 23 Ngân hang Đầu tư phát triển Việt Nam (BIDV) 24 Cơng ty TNHH Tâm Hương (Khánh Hịa) 25 Cơng ty Cổ phần An Viên (Khánh Hịa) 26 Cơng ty Cổ phần đầu tư Sản xuất Việt – Hàn (Quảng Nam) 27 Cơng ty Cổ phần Mía đường Cần Thơ (Hậu Giang) III Các cá nhân STT Tên công ty, tổ chức Giáo sư Trần Văn Giàu Nhà thơ Hồng Q Nhạc sỹ Hồng Hịa Ông Cao Quang Hiệp – Hà Nội Ông Trương Đình Tuyển – nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại Bà Nguyễn Thị Gạt – Tp HCM Gia đình ơng Trần Chiến Thắng – Tp HCM Nhà văn Nguyễn Khắc Phục Ơng Tơ Hữu Thắng 10 Ông Mai Trung Hưng Bà Rịa – Vũng Tàu 11 Ông bà Thanh Chương – Bà Rịa – Vũng Tàu 12 Bà Phạm Thị Thu Trang – Bà Rịa Vũng Tàu 13 Luật sư Phạm Đức Tính – Đồng Nai 14 Bà Phạm Thị Trúc Phượng – Gia Lai 15 Bà Lê Thị Ân – Hưng Yên 16 Nhà sư Thích Nữ Nhu Liên – Kiên Giang 17 Gia đình bà Trần Thị Loan 18 Ơng Nguyễn Văn Khn – Kiên Giang 19 Ni trưởng Đàm Ánh – Chùa Phụng Khánh – Khâm Thiên - Hà Nội 20 Bà Nguyễn Thị Nga – Hà Nội 21 Ông Nguyễn Mạnh Thân – Hà Nội 22 Ơng Nguyễn Dỗn Tuyến – Hà Nội 23 Bà Nguyễn Thị Hồng – Thừa Thiên Huế 24 Ơng Trần Cơng Bình – Đà Nẵng 25 Bác sĩ Cao Danh – Đà Nẵng 26 Ông Nguyễn Văn Lập – Đà Nẵng 27 Ni sư Diệu Nguyên – Đà Nẵng 28 Bà Tống Thị Thanh Tâm – Đà Nẵng 29 Ông Phan Xuân Chiến – Quảng Nam 30 Ông Nguyễn Văn Hải – Quảng Nam ... SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN GIAI ĐOẠN 1991- 2001 26 2.1 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ LÃNH ĐẠO MỞ RỘNG HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN CỦA ĐẢNG TỪ NĂM... ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN GIAI ĐOẠN 1991- 2001 2.1 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ LÃNH ĐẠO MỞ RỘNG HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN CỦA ĐẢNG TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2001 2.1.1 Đối ngoại nhân dân trước năm 1991. .. HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ THÚY HÀ ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2010 Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mã số: