Bài viết nêu thực trạng của hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia trong khối ASEAN, đánh giá ưu điểm và hạn chế của hoạt động này, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia trong khuôn khổ khối ASEAN.
NHÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA HOẠT ĐỘNG PHÒNG, CHỐNG TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA TRONG KHUÔN KHỔ ASEAN Bùi Thị Ngọc Lan* * ThS Khoa Pháp luật quốc tế - Trường Đại học Luật Hà Nội Thông tin viết: Từ khóa: phịng chống tội phạm xun quốc gia, ASEAN Lịch sử viết: Nhận : 05/01/2018 Biên tập : 07/05/2018 Duyệt : 12/05/2018 Tóm tắt: Bài viết nêu thực trạng hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia khối ASEAN, đánh giá ưu điểm hạn chế hoạt động này, từ đề xuất số giải pháp nhằm nâng cao hiệu hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia khuôn khổ khối ASEAN Article Infomation: Keywords: Fighting against transnational crimes, ASEAN Article History: Received : 05 Jan 2018 Edited : 07 May 2018 Approved : 12 May 2018 Abstract This article is focused to point out the current situation of fighting the transnational crimes in ASEAN, to assess the advantages and shortcomings of this activity, thereby provides proposed measures in order to improve the efficiency of the fights against the transnational crimes in ASEAN the Khái quát hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia hoạt động ASEAN trọng từ năm đầu thành lập Cụ thể, Tuyên bố Hoà hợp ASEAN I (Tuyên bố Bali I) năm 1976, nhà lãnh đạo ASEAN kêu gọi hợp tác chặt chẽ quốc gia thành viên tổ chức quốc tế liên quan việc ngăn chặn xố bỏ việc sử dụng bn bán trái phép chất ma tuý1 Tuy nhiên, giai đoạn này, ASEAN tập trung vào số loại tội phạm xuyên quốc gia cụ thể đe doạ trực tiếp đến an ninh khu vực, nên chưa có văn kiện chuyên biệt ghi nhận hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Đến năm 90 kỷ XX, bối cảnh chiến tranh lạnh kết thúc, yếu tố vị trí địa lý đặc thù khu Xem thêm Mục C Tuyên bố Bali I 1976 Số 18(394) T9/2019 17 NHÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LUÊÅT vực Đông Nam Á tạo môi trường thuận lợi cho xuất nhiều hình thức tội phạm xuyên quốc gia Do tính chất tội phạm xuyên quốc gia mang tính liên quốc gia, nên để đối phó hiệu với loại tội phạm này, cần có phối hợp chặt chẽ quốc gia liên quan Vì thế, khn khổ Hội nghị ASEAN lần thứ tội phạm xuyên quốc gia năm 1997, Bộ trưởng Nội vụ/Bộ trưởng Công an quốc gia thành viên ASEAN thông qua Tuyên bố ASEAN tội phạm xuyên quốc gia, đề xuất biện pháp đối phó với tội phạm xuyên quốc gia khu vực như: tăng cường cam kết cấp khu vực quốc gia thành viên phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia; thành lập Trung tâm ASEAN tội phạm xuyên quốc gia (ACOT); tăng cường hợp tác với nước đối thoại, quốc gia tổ chức quốc tế v.v Trên sở Tuyên bố ASEAN tội phạm xuyên quốc gia năm 1997, nhằm cụ thể hoá nội dung ghi nhận Tuyên bố, hàng loạt văn kiện tội phạm xuyên quốc gia thông qua như: Tuyên bố Manila ngăn chặn kiểm soát tội phạm xuyên quốc gia năm 1998; Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 1996; Chương trình hành động thực Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 2002; Hiệp định Tương trợ tư pháp hình ASEAN năm 2004 Theo văn kiện này, hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN tập trung vào 08 loại tội phạm (buôn bán ma tuý bất hợp pháp, cướp biển, buôn bán người, khủng bố, bn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế, tội phạm công nghệ cao) với 06 nhóm biện pháp trao đổi thơng tin, vấn đề pháp luật, thực thi pháp luật, đào tạo, xây dựng lực thể chế hợp tác khu vực Từ năm 2000 đến nay, để đối phó với số loại tội phạm xuyên quốc gia có tính chất phức tạp có xu hướng gia tăng nhanh 18 Số 18(394) T9/2019 số lượng khu vực, nhà lãnh đạo ASEAN thông qua hàng loạt văn kiện pháp lý liên quan nhằm thể chế hố khn khổ hợp tác góp phần nâng cao hiệu hoạt động phòng, chống tội phạm xun quốc gia nói chung phịng chống khủng bố, tội bn bán người nói riêng Đối với hoạt động phịng, chống khủng bố, kể tới số văn kiện sau: Tuyên bố ASEAN hành động chung chống khủng bố năm 2001; Tuyên bố ASEAN khủng bố năm 2002; Tuyên bố chung ASEAN EU hợp tác chống khủng bố năm 2002; Tuyên bố chung ASEAN EU hợp tác chống khủng bố năm 2003; Công ước ASEAN chống khủng bố năm 2007 Nhìn chung, văn kiện ghi nhận thoả thuận quốc gia thành viên việc thực biện pháp cần thiết để ngăn ngừa hoạt động khủng bố cung cấp cảnh báo sớm cho quốc gia, ngăn chặn chủ thể cung cấp tài chính, tạo điều kiện thực hoạt động khủng bố; thực biện pháp nhằm đảm bảo trừng trị hành vi khủng bố tăng cường hợp tác quan có thẩm quyền quốc gia thành viên Đối với hoạt động chống buôn bán người, đặc biệt phụ nữ trẻ em, ASEAN có văn kiện: Tuyên bố ASEAN phịng, chống bn bán người, đặc biệt phụ nữ trẻ em năm 2004; Công ước ASEAN phịng, chống bn bán người, đặc biệt phụ nữ trẻ em năm 2015 Đối với hoạt động phòng, chống buôn bán người, nhà lãnh đạo ASEAN thoả thuận việc hình hố tội phạm bn bán người hệ thống pháp luật quốc gia, thực biện pháp ngăn chặn tội phạm buôn bán người, thực biện pháp bảo vệ nạn nhân tội phạm buôn bán người, vấn đề hoạt động thực thi pháp luật quốc gia thành viên tăng cường hợp tác quốc tế NHAÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT Ngồi ra, bối cảnh loại tội phạm xuyên quốc gia ngày có xu hướng gia tăng trở nên phức tạp, lên xuất hình thức tội phạm mới, Hội nghị trưởng ASEAN phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia lần thứ 10 Kuala Lumpur thơng qua Tun bố Kuala Lumpur phịng, chống tội phạm xuyên quốc gia Tuyên bố Kuala Lumpur bổ sung thêm 03 loại tội phạm xuyên quốc gia bao gồm tội buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp, tội buôn bán gỗ bất hợp pháp tội đưa người di cư bất hợp pháp2 Bên cạnh đó, với Tun bố Kuala Lumpur phịng, chống tội phạm xuyên quốc gia, nhà lãnh đạo ASEAN trí tiếp tục trì vai trị trung tâm ASEAN lợi ích khu vực khn khổ chế khu vực phù hợp, thống xây dựng kế hoạch hành động ASEAN thúc đẩy thực hiệu quy định phòng, chống tội phạm xun quốc gia, khuyến khích phê chuẩn cơng cụ pháp lý quốc tế hành phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia Như vậy, thời điểm nay, ASEAN xây dựng chế phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia hoàn chỉnh với hệ thống văn kiện pháp lý, có văn kiện có hiệu lực pháp lý ràng buộc số văn kiện mang tính khuyến nghị thiết chế với phân định rõ ràng cụ thể chức Điều đóng góp vai trị khơng nhỏ ASEAN chiến phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia mang tính chất phức tạp lâu dài Đánh giá hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Ưu điểm Về trao đổi thông tin: ASEAN xây dựng hệ thống sở liệu tội phạm xuyên quốc gia, góp phần tạo thuận lợi cho việc trao đổi thơng tin tình báo cách nhanh chóng, xác an toàn cao Hiện nay, hệ thống sở liệu tội phạm xuyên quốc gia ASEAN tiếp cận qua hệ thống sở liệu thông tin cảnh sát nước ASEAN (ADS) Hệ thống bắt đầu xây dựng từ năm 1992 thức đưa vào sử dụng năm 19983 Vào năm 2006, theo sáng kiến Singapore, ADS nâng cấp thành hệ thống sở liệu điện tử (e-ADS) Hội nghị ASEANAPOL lần thứ 37 năm 2017 Singapore khởi động hệ thống liệu điện tử e-ADS phiên 2.0 nhằm hỗ trợ quốc gia thành viên trao đổi chia sẻ thơng tin phịng, chống tội phạm xuyên quốc gia nhanh chóng kịp thời Ngồi ra, ASEAN khơng ngừng nỗ lực việc thiết lập điểm liên lạc quốc gia thành viên tội phạm xuyên quốc gia xây dựng sở liệu tập hợp thông tin liên quan tới pháp luật phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia pháp luật quốc gia, điều ước quốc tế song phương, đa phương Về vấn đề pháp luật: ASEAN xây dựng hệ thống quy định phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia toàn diện phù hợp với nội dung điều ước quốc tế toàn cầu liên quan Như trình bày trên, ASEAN bắt đầu thơng qua văn kiện phịng, chống tội phạm xuyên quốc gia từ năm 1976 Trong văn kiện đó, có văn kiện với vai trị tạo Xem thêm Tuyên bố Kuala Lumpur tội phạm xuyên quốc gia năm 2015 ThS Nguyễn Kim Ngân & ThS Nguyễn Đức Phúc (2009), Hiệp hội cảnh sát nước ASEAN - Mơ hình hợp tác quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, Tạp chí Luật học, số 9, tr 68 Số 18(394) T9/2019 19 NHAÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT tảng quan trọng cho hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Tuyên bố tội phạm xuyên quốc gia năm 1997, Tuyên bố Manila ngăn chặn kiểm soát tội phạm xuyên quốc gia năm 1998 Tuy nhiên, có văn kiện ghi nhận biện pháp cụ thể triển khai nhằm phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia quốc gia thành viên Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 1996, Chương trình hành động thực Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 2002 Đối với số loại tội phạm xuyên quốc gia cụ thể, đặc biệt loại tội phạm có tính chất phức tạp có xu hướng gia tăng khu vực buôn bán ma tuý bất hợp pháp, khủng bố buôn bán người, đặc biệt buôn bán phụ nữ trẻ em, quốc gia thành viên ASEAN trí ký kết điều ước quốc tế nhằm ràng buộc quốc gia thành viên việc thực nghĩa vụ liên quan ghi nhận Điều ước Một số điều ước ký kết thời gian gần như: Cơng ước ASEAN phịng, chống khủng bố năm 2007, Cơng ước ASEAN phịng, chống bn bán người, đặc biệt phụ nữ trẻ em năm 2015 Nhìn định tội phạm xuyên quốc gia văn kiện ASEAN tương thích với nội dung điều ước quốc tế đa phương tội phạm xuyên quốc gia Cụ thể: Công ước Liên hợp quốc chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia năm 2000; Nghị định thư ngăn ngừa, phịng chống trừng trị việc bn bán người, đặc biệt buôn bán phụ nữ trẻ em; bổ sung Cơng ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia năm 2000 20 Hiện nay, văn kiện ASEAN liệt kê 11 loại tội phạm xếp vào tội phạm xuyên quốc gia4, quy định nghĩa vụ quốc gia thành viên hình hố loại tội phạm xun quốc gia vào hệ thống pháp luật nước Ngoài ra, nội dung liên quan tới hoạt động tương trợ tư pháp hình quốc gia thành viên ASEAN phạm vi tương trợ, nội dung tương trợ, quan tương trợ, trình tự tương trợ v.v ghi nhận Hiệp định tương trợ tư pháp hình ASEAN năm 2004 Về xây dựng lực thể chế: Nhằm tăng cường hiệu hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia cấp khu vực cấp quốc gia, ASEAN thiết lập số thiết chế trực tiếp gián tiếp phụ trách hoạt động liên quan đến phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia5, bao gồm: Hội nghị trưởng tội phạm xuyên quốc gia (AMMTC) thành lập vào năm 1997 tổ chức họp hàng năm6 Cơ quan chịu trách nhiệm điều phối hoạt động quan liên quan Hội nghị quan chức cao cấp ASEAN vấn đề ma tuý (ASOD), Hiệp hội cảnh sát quốc gia ASEAN (ASEANAPOL) Hội nghị quan chức cao cấp ASEAN tội phạm xuyên quốc gia (SOMTC) tổ chức năm lần trước diễn AMMTC SOMTC có trách nhiệm thực sách kế hoạch thơng qua AMMTC, xây dựng chương trình làm việc năm nhằm thực Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia, tăng cường hợp tác phối hợp với quan khác ASEAN phụ trách phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia7 Xem thêm mục viết Combating transnatinal crime in ASEN, httpt://asean.org/combating-transnational-crime-in-asean-by-s-pushpanathan/, truy cập ngày 29/10/2017 Xem thêm Mục Tuyên bố Kuala Lumpur tội phạm xuyên quốc gia năm 2015 Lê Minh Tiến (2016), Giáo trình mơn Pháp luật Cộng đồng ASEAN, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội Số 18(394) T9/2019 NHÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT Hội nghị quan chức cao cấp ma tuý (ASOD) thành lập vào năm 1984, họp định kỳ hàng năm nhằm chia sẻ, cập nhật thơng tin tình hình sử dụng buôn bán ma tuý nước thành viên, thảo luận xây dựng sách phù hợp ngăn chặn nạn buôn bán sử dụng ma tuý Hiệp hội Cảnh sát quốc gia ASEAN (ASEANAPOL) thức thành lập vào năm 1981 với mục đích góp phần đẩy mạnh hợp tác tương trợ lẫn tăng cường nỗ lực khu vực đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia ASEANAPOL tích cực việc chia sẻ kiến thức kinh nghiệm cho lực lượng cảnh sát quốc gia thành viên, hoạt động thực thi pháp luật, tư pháp hình sự, tội phạm quốc tế tội phạm xuyên quốc gia ASEANAPOL thành lập ba uỷ ban lâm thời phụ trách buôn bán ma t, bn bán vũ khí, hàng giả, tội phạm kinh tế tài chính, lừa đảo tín dụng Hợp tác phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia với bên đối thoại tổ chức quốc tế: ASEAN tăng cường mạng lưới hợp tác phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia với nước đối thoại tổ chức quốc tế Kết hoạt động hợp tác lĩnh vực việc hàng loạt Tuyên bố chung phòng, chống khủng bố ASEAN với Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Nga, New Zealand, Úc, Canada, Hoa Kỳ, Pakistan Tuyên bố chung ASEAN Trung Quốc hợp tác lĩnh vực an ninh phi truyền thống… ký kết Ngoài ra, ASEAN tăng cường đối thoại khơng thức quan chức cao cấp ASEAN bên đối thoại đồng thời kêu gọi bên đối thoại hỗ trợ cho ASEAN trình thực chương trình hành động phịng, chống tội phạm xuyên quốc gia8 Hạn chế Về hoạt động trao đổi thông tin: Hoạt động trao đổi thông tin phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN chưa thực thường xuyên hiệu quả, điển phòng, chống tội phạm ma tuý, hoạt động phối hợp, trao đổi thơng tin tình báo, thơng tin liên quan đến hoạt động phát hiện, điều tra quan hữu quan quốc gia chưa đáp ứng thực tiễn đấu tranh loại tội phạm này9 Ví dụ, họp giao ban định kỳ quan cảnh sát quốc gia thành viên chưa thực thường xuyên hiệu quả; thông tin liên quan đến tương trợ tư pháp hình khơng đầy đủ rõ ràng gây kéo dài thời gian tương trợ Bên cạnh đó, số trường hợp yêu cầu tương trợ gửi tới quan có thẩm quyền quốc gia thành viên không nhận trả lời trả lời chậm trễ gây ảnh hưởng lớn đến kết hoạt động tương trợ Về vấn đề pháp lý: Mặc dù ASEAN xây dựng hệ thống văn kiện hoàn thiện phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia văn kiện lại có giá trị pháp lý khơng giống nhau, đó, đa số văn kiện trị thể hình thức Tun bố, Kế hoạch hành động, Chương trình hành động Bản Combating transnational crime in ASEAN,http://asean.org/combating-transnational-crime-in-asean-by-s-pushpanathan/, truy cập ngày 29/10/2017 Giải pháp phòng ngừa tội phạm ma tuý xuyên quốc gia, http://www.kiemsat.vn/giai-phap-phong-ngua-toi-pham-vema-tuy-xuyen-quoc-gia.html, truy cập ngày 11/11/2017 Số 18(394) T9/2019 21 NHAÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT kế hoạch tổng thể lại khơng mang tính ràng buộc Điều làm suy giảm hiệu thực cam kết phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Bên cạnh đó, biện pháp phòng chống, tội phạm xuyên quốc gia ASEAN ghi nhận văn kiện (văn kiện pháp lý văn kiện trị) đánh giá biện pháp thể “cơ chế hợp tác mềm - a soft mechanism of cooperation” trao đổi thông tin thực tiễn tốt nhất, thiết lập mạng lưới liên lạc quan chuyên môn, hợp tác dựa sở có có lại10 Có thể lý giải tượng xuất phát từ nguyên tắc đặc thù ASEAN thể rõ nét “Phương cách ASEAN - The ASEAN Way” ngun tắc khơng can thiệp vào cơng việc nội Do vậy, hiệu thực thi cam kết hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN thực tế tương đối hạn chế Ngoài ra, nghĩa vụ quốc gia thành viên việc hình hố (criminalize) loại tội phạm xuyên quốc gia vào pháp luật nước thực chưa đồng Vai trò thiết chế hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN: Có thể thấy rằng, thiết chế chịu trách nhiệm hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN chưa phát huy tối đa vai trị Bởi lẽ, quan phụ trách phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN chủ yếu quan hoạt động theo kỳ họp thông thường họp tổ chức thường niên năm lần Với tính chất hoạt động vậy, thiết chế khơng đáp ứng tính kịp thời trường hợp khẩn cấp, đặc biệt tội phạm xuyên quốc gia ln có tính chất phức tạp, thay đổi thường xun hậu để lại nghiêm trọng Một số giải pháp tăng cường hiệu hoạt động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia ASEAN Thứ nhất, cần tăng cường hoạt động trao đổi thông tin thông qua kênh liên lạc có sở liệu điện tử e-ADS ASEANAPOL, hệ thống sở liệu tội phạm quốc tế Tổ chức Cảnh sát hình quốc tế (INTERPOL), đồng thời thiết lập kênh trao đổi thông tin hiệu quan hợp tác chuyên ngành quốc gia thành viên Thứ hai, nâng cấp tính ràng buộc pháp lý số văn kiện hành tăng số lượng Điều ước quốc tế khu vực phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia; cần thắt chặt chế đảm bảo thực thi cam kết quốc gia thành viên thay chế hành điều phối, xem xét báo cáo hoạt động thực thi quốc gia thành viên lên quan liên quan ASEAN Thứ ba, tăng cường vai trò thiết chế phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia thông qua phối hợp với quan liên quan khác ASEAN; thiết lập quan thường trực phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia để góp phần hỗ trợ cho quan hoạt động theo kỳ họp ASEAN khoảng thời gian không diễn họp ứng phó kịp thời với tình khẩn cấp quan trọng phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia 10 Michaeal J.Green & Bates Gill (2009), Asia’s news multilateralism cooperation, competition and the search for Community, Columbia Univeristy Press, New York, the United States of America 22 Số 18(394) T9/2019 ... khai nhằm phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia quốc gia thành viên Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 1996, Chương trình hành động thực Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm... cho ASEAN trình thực chương trình hành động phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia8 Hạn chế Về hoạt động trao đổi thông tin: Hoạt động trao đổi thơng tin phịng, chống tội phạm xun quốc gia ASEAN. .. ngăn chặn kiểm soát tội phạm xuyên quốc gia năm 1998; Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 1996; Chương trình hành động thực Kế hoạch hành động tội phạm xuyên quốc gia năm 2002; Hiệp