Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nơng nghiệp Nơng thơn Trung tâm Tư vấn Chính sách Nơng nghiệp Hồ sơ ngành hàng Chè Nhóm chuyên gia ngành hàng Tình hình sản xuất ngành hàng nước giới: 1.1 Lịch sử phát triển ngành hàng chè: Chè công nghiệp dài ngày, trồng sớm Trung Quốc, cách khoảng 5000 năm Cho đến năm 2000, có 100 nước thuộc Châu trồng xuất chè Sản lượng chè giới năm 2000 đạt 2,8 triệu Đầu kỷ XIX, Việt Nam có vùng sản xuất tập trung: vùng chè tươi vùng chè rừng cho tiêu dùng nội địa chủ yếu Sau thực dân Pháp chiếm đóng Đơng Dương, có thêm vùng chè công nghiệp tập trung đại xuất (1923-1925) Đến năm 2000, có loại vườn chè gồm chè tươi hộ gia đình, chè rừng dân tộc chè cơng nghiệp hàng rào có đốn, tương ứng với thời kỳ lịch sử (phong kiến, thuộc địa độc lập), vùng địa lý (đồng bằng, trung du miền núi) 1.1.1 Thời kỳ phong kiến Theo tài liệu Hán nôm nông nghiệp Việt Nam Vân Đài loại ngữ Lê Quý Đôn – 1773 (Bộ Bách Khoa tự điển Việt Nam), từ thời kì vua Hùng dựng nước, dân tộc Việt Nam, trải qua nhiều hệ phát triển nông nghiệp, để lại cho ngày vùng chè lớn: - Vùng chè tươi hộ gia đình người Kinh ven châu thổ sông, cung cấp chè tươi, chè nụ, chè bạng, trà Huế… - Vùng chè rừng đồng bào dân tộc (Dao, Mơng, Tày…) miền núi phía Bắc, cung cấp chè mạn, chè chi… Người dân lao động trung lưu thành thị uống chè tươi, chè nụ, chè chi, chè già; cịn giới thượng lưu q tộc uống chè mạn, chè ô long, chè tầu 1.1.2 Thời kỳ Pháp thuộc (1882-1945) - Ngay sau chiếm đóng Đơng Dương, người Pháp phát triển chè, sản phẩm quý Viễn Đông, thành mặt hàng xuất sang Châu Âu Năm 1890, Công ty thương mại Chaffanjon có đồn điền sản xuất chè trồng 60 ha, Tinh Cương, - Phú Thọ, mang tên địa danh Chủ Chè - Năm 1918, thành lập Trạm nghiên cứu nông nghiệp Phú Thọ, đặt Phú Hộ, chuyên nghiên cứu phát triển chè, có nhà máy chè tầng làm héo chè tự nhiên, cối vò, máy sấy Anh máy phát điện, nồi hơi…, ứng dụng kỹ thuật nông nghiệp công nghệ chế biến tiên tiến Indonexia Srilanka B3 - 128 Thuỵ Khuê, Tây Hồ, Hà Nội Tel: 84-4-7280493; Email: cap@ipsard.gov.vn Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn Trung tâm Tư vấn Chính sách Nơng nghiệp - Sau tháng 8/1945 thực dân Pháp rút khỏi Việt Nam để lại hai vùng chè tập trung: Tây Nguyên Trung du miền núi phía Bắc với 13.505 chè, hàng năm sản xuất 6.000 chè khô; chè đen xuất thị trường Tây Âu (London Amsterdam), chè xanh xuất thị trường Bắc Phi (Angiêri, Tuynizi Marốc), tiêu thụ ổn định đánh giá cao chất lượng, không thua chè Ấn Độ, Srilanca Trung Quốc 1.1.3 Thời kỳ Việt Nam độc lập (sau 1945) Việt Nam phải tiến hành 30 năm chiến tranh giành độc lập (1945 – 1975), sở nghiên cứu khoa học chè hai Miền Nam Bắc bị phá hoại nặng nề Phú Hộ Miền Bắc ba lần bị quân viễn chinh Pháp chiếm đóng ném bom, đốt , phá sạch, phá sạch, trì đồi chè vườn giống Bảo Lộc miền Nam vùng chiến tranh du kích bị phá huỷ nặng nề không hoạt động Tuy phải sản xuất lương thực thực phẩm chính, Nhà nước Việt Nam quan tâm phát triển chè thành phần Năm 2000, có 90.000 chè (kinh doanh, kiến thiết trồng mới), sản xuất 87.000 chè khô, xuất 67.000 tấn, tiêu thụ nội địa 20.000 tấn, kim ngạch xuất đạt 78 triệu USD (Nguồn: “Cây chè sản xuất - tiêu thụ - chế biến”, 2003) 1.2 Đặc điểm sinh thái, sinh sản chè, phân bố ngành hàng chè nước 1.2.1 Thời vụ - Vụ Xuân (tháng 3-4): Hái chừa cá, tạo tán búp cao mặt tán hái sát cá - Vụ Hè Thu (tháng - 10): Hái chừa cá, tạo tán búp cao mặt tán hái sát cá - Vụ Thu Đơng (Tháng 11): hái chừa cá , tháng 12 hái cá - Với giống chè có dạng thân bụi, sinh trưởng đỉnh hái kéo hay hái máy để nâng cao suất lao động 1.2.2 Chu kỳ phát triển Chu kỳ chè bao gồm ba giai đoạn Giai đoạn giai đoạn non hay giai đoạn thiết kế Các bụi chè phải trồng 3-4 năm kể từ gieo trồng phát triển thành trưởng thành Sau giai đoạn lớn giai đoạn cuối giai đoạn chè già cỗi Giai đoạn chè lớn kéo dài 20 – 30 năm, tuỳ giống, điều kiện đất đai, dinh dưỡng khai thác Chăm sóc khai thác B3 - 128 Thuỵ Khuê, Tây Hồ, Hà Nội Tel: 84-4-7280493; Email: cap@ipsard.gov.vn Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nơng nghiệp Nơng thơn Trung tâm Tư vấn Chính sách Nơng nghiệp nhiều làm cho chè bị suy thoái, già trước tuổi Đây giai đoạn chè cho suất cao Sau giai đoạn chè già cỗi, chè suy yếu dần, nhỏ, búp ít, chóng mù xoè, hoa nhiều, cành tăm hương nhiều, chồi gốc mọc nhiều Đến giai đoạn này, người trồng chè phải dùng biện pháp kỹ thuật để tạo tán cho chè đốn đau, đốn trẻ lại Thời gian kéo dài tuổi thọ chè từ 5-10 năm 1.2.3 Yêu cầu đầu vào a Ánh sáng Cây chè nguyên rừng mọc điều kiện ẩm ướt, râm mát vùng khí hậu cận nhiệt đới gió mùa Đơng Nam Á Về nhu cầu ánh sáng, chè trung tính giai đoạn con, lớn lên ưa sáng hoàn toàn Dưới bóng râm, chè xanh đậm, lóng dài, búp non lâu, hàm lượng nước cao búp thưa, sản lượng thấp quang hợp yếu Ánh sáng tán xạ vùng núi cao có tác dụng tốt đến phẩm chất chè ánh sáng trực xạ Sương mù nhiều, ẩm ướt, nhiệt độ thấp, biên độ nhiệt ngày đêm lớn vùng đồi núi cao điều kiện để sản xuất chè có chất lượng cao giới b Nhiệt độ Nhiệt độ khơng khí thuận lợi cho sinh trưởng chè 22-28 0C; búp chè sinh trưởng chậm 15-180C, 100C mọc chậm Trên 300C chè mọc chậm, 400C chè bị khô xém nắng non c Nước Nước giữ vai trò quan trọng trng sản xuất nông nghiệp công nghệ chế biến Nước thành phần chủ yếu chất nguyên sinh, nguyên tố quan trọng để đảm bảo hoạt động sinh lý chè Về nông nghiệp, nước định sản lượng chất lượng chè; công nghiệp, nước thành phần biến đổi nhiều cơng đoạn héo, vị, lên men, sấy khơ Hàm lượng nước chè biến động theo phận, giống chè, biện pháp kỹ thuật khí hậu thời tiết năm Nói chung, tổ chức non có nhiều nước phận già Mưa nhiều sản lượng chè cao chất lượng thấp Lượng mưa trung bình năm thích hợp cho sinh trưởng chè giới 1.500-2.000mm Độ ẩm tương đối khơng khí từ 80-85% có lợi cho sinh trưởng chè d Dinh dưỡng - Đạm Đạm tập trung phận non như: búp chè non Đạm tham gia vào hình thành axitamin protein Bón đủ đạm chè có màu xanh, quang B3 - 128 Thuỵ Khuê, Tây Hồ, Hà Nội Tel: 84-4-7280493; Email: cap@ipsard.gov.vn Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nơng nghiệp Nơng thơn Trung tâm Tư vấn Chính sách Nông nghiệp hợp tốt, chè sinh trưởng khoẻ, nhiều búp, búp to Thiếu đạm chồi ít, vàng, búp nhỏ, suất thấp Bởi bón đạm làm tăng suất từ 2-2,5 lần so với khơng bón Bón đạm nhiều hay đơn độc làm chè có vị đắng, giảm phẩm chất - Lân Lân tham gia vào thành phần cấu tạo tế bào, axit nucleic Lân có vai trị quan trọng việc tích luỹ lượng cho cây, có tác dụng thúc đẩy phát triển chè, nâng cao chất lượng chè, làm tăng khả chống rét, chống hạn cho chè Thiếu lân chè xanh thẫm, có vết nâu bên gân chính, búp nhỏ, suất thấp - Kali Kali có tất phận chè thân, cành phận sinh trưởng Kali tham gia vào trình trao đổi chất làm tăng khả hoạt động men, làm tăng tích luỹ gluxit axitamin, tăng khả giữ nước tế bào, nâng cao suất, chất lượng búp, làm tăng khả chống bệnh, chịu rét cho chè Thiếu Kali chè có vết nâu, rụng nhiều, búp nhỏ, nhỏ - Trung vi lượng Theo số nhà nghiên cứu, tác dụng yếu tố trung vi lượng thể rõ nét đồi chè nhiều tuổi chuyên bón loại đa lượng lâu năm Phân vi lượng gồm có: Bo, Mn, Zn, Cu ; phân trung lượng gồm có: Ca, Mg, S, Al 1.2.4 Phân bố địa lý, thuận lợi khó khăn a Vùng chè Tây Bắc * Điều kiện khí hậu: Đặc điểm quan trọng mùa đông tương đối ẩm, điển hình cho khí hậu gió mùa Mùa đơng ấm vùng Việt Bắc 1-2 0C vùng Đông Bắc 2-30C Cuối mùa đông hanh nặng Tháng 2-4 độ ẩm mức thấp năm (75%) Lượng mưa mùa đơng (10%/năm), số ngày mưa Dao động nhiệt độ ngày đêm mạnh mẽ, thung lũng có nhiều khả xuất sượng muối Mùa hạ đến sớm, tháng có nhiệt độ vượt 30 0C, tháng nóng, tháng nóng Mùa mưa bắt đầu sớm 1tháng (tháng 4) kết thúc sớm tháng (tháng 9) Đầu mùa hạ có gió Tây khơ nóng, Vinh Đồng Hới Khí hậu Tây Bắc có trị số trung bình sau đây: Nhiệt độ tối thấp tuyệt đối 2-50C Nhiệt độ tối cao tuyệt đối 35-380C Nhiệt độ trung bình năm 13-230C B3 - 128 Thuỵ Khuê, Tây Hồ, Hà Nội Tel: 84-4-7280493; Email: cap@ipsard.gov.vn Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn Trung tâm Tư vấn Chính sách Nơng nghiệp Lượng mưa bình qn năm 1.500-2000mm Mùa khơ Tây Bắc diễn từ tháng 11 đến tháng Thời gian khô hạn kéo dài cộng thêm nhiệt độ xuống thấp làm cho sinh trưởng suất chè giảm sút lớn * Điều kiện đất đai Vùng Tây Bắc có loại đất thích hợp cho chè như: đất đỏ vàng, đất đỏ nâu, tầng đất dày, dốc (