BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ Tp.HCM -# " - TRƯƠNG THỊ NGỌC HẢI PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2008 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .1 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .2 CHƯƠNG 1: KHUNG LÝ THUYẾT VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP 1.1 Tổng quan trái phiếu 1.1.1 Khái niệm đặc trưng trái phiếu 1.1.2 Phân loại trái phiếu 1.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến giá trái phiếu 1.1.3.1 Biến động lãi suất thị trường 1.1.3.2 Cấu trúc kỳ hạn lãi suất 1.1.3.3 Quyền mua lại, bán lại trước hạn 1.1.3.4 Khả chuyển đổi thành cổ phiếu 1.1.3.5 Cung cầu thị trường 1.1.3.6 Dự kiến lạm phát .9 1.1.4 1.2 Định giá trái phiếu 10 Trái phiếu doanh nghiệp 13 1.2.1 Khái niệm đặc điểm trái phiếu doanh nghiệp .13 1.2.2 Phân loại trái phiếu doanh nghiệp 13 1.2.3 Vai trò trái phiếu doanh nghiệp phát triển chủ thể toàn kinh tế 15 1.2.4 1.3 Nhận dạng rủi ro đầu tư, giao dịch thị trường trái phiếu.17 Thị trường trái phiếu doanh nghiệp số nước học kinh nghiệm cho Việt Nam 19 1.3.1 Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Mỹ 19 Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 1.3.2 Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Hàn Quốc 20 1.3.3 Thị trường trái phiếu Malaysia 21 1.3.4 Một số học kinh nghiệm cho Việt Nam 25 Kết luận chương 1: 26 THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM 27 2.1 Thị trường tài Việt Nam 27 2.1.1 Bối cảnh kinh tế .27 2.1.2 Thực trạng thị trường tài Việt Nam .29 2.2 Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 35 2.2.1 Thực trạng thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 35 2.2.2 Nguyên nhân 42 2.2.2.1 Nhận thức chứng khoán đặc biệt trái phiếu doanh nghiệp hạn chế 42 2.2.2.2 Thiếu cung cầu trái phiếu 43 2.2.2.3 Doanh nghiệp phát hành thiếu sở để đưa mức lãi suất huy động thị trường chưa có đường cong lãi suất chuẩn 43 2.2.2.4 Khơng có tổ chức xếp hạn tín dụng chuyên nghiệp 44 2.2.2.5 Khung pháp lý chưa xây dựng hoàn chỉnh 46 2.2.2.6 Cơ sở hạ tầng thị trường trái phiếu phát triển 47 2.2.3 Một số nét phát hành trái phiếu doanh nghiệp – Huy động vốn doanh nghiệp kinh doanh bất động sản 47 Kết luận chương 2: 49 CHƯƠNG 3: .51 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP 51 3.1 Cơ hội thách thức để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 51 3.2 Giải phát phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 51 3.2.1 Hoàn thiện khung pháp lý hệ thống quản lý 51 Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 3.2.2 Nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp công chúng đầu tư chứng khốn nói chung trái phiếu nói riêng 53 3.2.3 Giải pháp phát triển thị trường sơ cấp 53 3.2.3.1 Xây dựng đường cong lãi suất chuẩn cho thị trường 53 3.2.3.2 Thay đổi cách thức phát hành theo lô lớn 55 3.2.3.3 Xây dựng hệ thống định mức tín nhiệm doanh nghiệp, trái phiếu 55 3.2.4 Giải pháp phát triển thị trường thứ cấp 62 3.2.4.1 Phát triển nhà tạo lập thị trường 62 3.2.4.2 Xây dựng trung tâm giao dịch riêng cho thị trường trái phiếu nói chung thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng 64 3.2.4.3 Phát triển thị trường phi tập trung (OTC) 66 Kết luận chương 3: 66 KẾT LUẬN 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO .69 Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ABMI : Sáng kiến thị trường trái phiếu Châu Á ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu ASEAN : Hiệp hội quốc gia Đơng nam CIC : Trung tâm thơng tin tín dụng CRVC : Trung tâm đánh giá tín nhiệm doanh nghiệm ĐMTN : Định mức tín nhiệm DPM : Cơng ty Cổ phần phân đạm hóa chất dầu khí EVN : Tập đoàn điện lực Việt Nam FDI : Đầu tư trực tiếp nước GDP : Tổng giá trị sản phẩm quốc nội HaSTC : Trung tâm Giao dịch chứng khoán Hà Nội HoSE : Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM IPO : Phát hành lần đầu cơng chúng ODA : Hỗ trợ phát triển thức OTC : Thị trường phi tập trung PPC : Công ty Cổ phần nhiệt điện Phả lại PVD : Công ty Cổ phần Khoan dịch vụ dầu khí REE : Công ty Cổ phần điện lạnh SBV : Ngân hàng nhà nước Việt Nam TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TTCK : Thị trường chứng khoán UBCK : Ủy ban Chứng khốn VIC : Cơng ty Cổ phần Vincom VLP : Công ty cổ phần du lịch thương mại Vinpearl VNINDEX : Chỉ số thị trường chứng khốn Việt Nam VNM : Cơng ty Cổ phần Sữa Việt Nam WTO : Tổ chức thương mại giới Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam MỤC LỤC HÌNH VẺ, ĐỒ THỊ, BẢNG BIỂU Chương 1: Hình 1.1: Đường cong lãi suất dạng thơng thường Hình 1.2: Đường cong lãi suất dạng dốc Hình 1.3: Đường cong lãi suất dạng đảo ngược Hình 1.4: Đường cong lãi suất dạng phẳng Đồ thị 1.1: Minh họa xu hướng biến động theo thời gian giá trái phiếu theo ví dụ Bảng 1.1: Quy mơ trái phiếu Hàn Quốc Bảng 1.2: Tỷ trọng trái phiếu phủ, trái phiếu doanh nghiệp so với GDP số quốc gia (Số liệu đến tháng 3/2005) Bảng 1.3: Quy mô thị trường trái phiếu số quốc gia Chương 2: Bảng 2.1 - Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) năm từ 1997 - 2007 (%) Bảng 2.2: Quy mơ thị trường chứng khốn Việt Nam đến 15/5/2008 Bảng 2.3: Quy mô giao dịch chứng khốn từ 1/1/2007 đến 31/12/2007 Đồ thị 2.1: Quy mơ khối lượng giá trị niêm yết đến 15/5/2008 Đồ thị 2.2: Quy mô khối lượng, giá trị giao dịch chứng khoán 1/1/2007-31/12/2007 Chương 3: Bảng 3.1: Ký hiệu định mức tín nhiệm dài hạn doanh nghiệp Bảng 3.2 : Các mã đánh giá trái phiếu Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam PHẦN MỞ ĐẦU SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Thông thường có ba cách để huy động vốn đầu tư thông qua khoản vay thương mại, phát hành trái phiếu tiếp nhận vốn góp Các khoản vay thương mại thường bị giới hạn hạn mức thường phải có tài sản chấp Với phương thức huy động vốn thơng qua tiếp nhận vốn góp cho phép công ty tăng vốn mà không cần thiết phải gánh chịu nghĩa vụ nợ phải toán thời điểm xác định quyền sở hữu bị “pha lỗng” Trong đó, trái phiếu, tổ chức phát hành trực tiếp bán trái phiếu cho nhà đầu tư, làm giảm bớt trung gian phí cho việc vay vốn có xu hướng thấp Ba cách thức huy động vốn kiềng ba chân, bảo đảm cho thị trường tài – ngân hàng phát triển bền vững Tuy nhiên, Việt Nam hai hình thức huy động vốn phổ biến vay vốn thương mại tiếp nhận vốn góp mà chưa sử dụng nhiều hình thức huy động phát hành trái phiếu Cịn nhớ khủng hồng tài tiền tệ 1997 Châu Á cho thấy, thị trường tài – tiền tệ quốc gia khơng phát triển đủ ba phương thức thiếu tính vững dễ bị tổn thương gặp cú sốc tài từ bên ngồi Đặc biệt, điều kiện Việt Nam vừa gia nhập WTO bước hội nhập với kinh tế giới, nguồn vốn nước tiến tới chuyển hướng chảy vào Việt Nam Điều vừa có thuận lợi cung cấp nguồn vốn cho đầu tư phát triển đất nước có khả ảnh hưởng tạo cú sốc chí gây khủng hoảng cho kinh tế dòng vốn đồng loạt rút khỏi quốc gia Dễ nhận thấy hệ từ khủng hoảng tín dụng nhà Mỹ Khi rủi ro xảy ra, nhà đầu tư tài “chạy trốn” vào thị trường trái phiếu chúng có độ rủi ro thấp ưu tiên tốn Do vậy, việc hình thành phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp chiến lược mang tính sống cịn kinh tế điều kiện mở cửa thị trường tài Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam Về mặt sách, việc phát triển thị trường trái phiếu nói chung thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng Chính phủ Việt Nam quan tâm cụ thể hoá việc xây dựng chiến lược phát triển dài hạn đến 2020 Mặc dù vậy, nay, thị trường Việt Nam cịn giai đoạn đầu q trình phát triển, để phát triển thị trường trái phiếu động việc nghiên cứu thị trường trái phiếu doanh nghiệp điều kiện Việt Nam, kinh nghiệm nước từ đưa kiến nghị để phát triển thị trường cần thiết Xuất phát từ nguyên nhân tác giả mạnh dạn vào nghiên cứu đề tài: PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Phân tích nguyên nhân làm cho thị trường trái phiếu Việt Nam chưa phát triển, chưa đóng vai trị tích cực cho kinh tế đề xuất giải pháp để xây dựng phát triển thị trường ngày động, đóng vai trò quan trọng phát triển kinh tế đất nước ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu đề tài vấn đề liên quan đến thực trạng hoạt động thị trường sơ cấp (phát hành) thị trường thứ cấp (giao dịch) kinh nghiệm phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp nước Về thời gian: sưu tầm số liệu chủ yếu từ năm 2000 đến PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp nghiên cứu chủ yếu phương pháp định tính, định lượng, thống kê, so sánh Thống kê lịch sử tổng hợp để đánh giá quy mô thực trạng thị trường So sánh số liệu với nước Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam CHƯƠNG 1: KHUNG LÝ THUYẾT VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP 1.1 Tổng quan trái phiếu 1.1.1 Khái niệm đặc trưng trái phiếu Trái phiếu loại chứng khoán quy định nghĩa vụ người phát hành (người vay tiền) phải trả cho người nắm giữ chứng khoán (người cho vay) khoản tiền xác định, thường khoảng thời gian cụ thể phải hoàn trả khoản cho vay ban đầu đáo hạn Một trái phiếu thơng thường có ba đặc trưng chính: + Mệnh giá: số tiền toán cho người sở hữu trái phiếu thời điểm đáo hạn trái phiếu Số tiền gốc ghi cụ thể trái phiếu Do đó, giá trị số tiền gốc gọi giá trị đáo hạn (maturity value) giá “bề mặt” (face value) trái phiếu Ví dụ: tiền gốc trái phiếu phủ Mỹ phát hành thường 1.000 USD, Việt Nam trái phiếu có mệnh giá bội số 100.000 đ + Lãi suất định kỳ (coupon): tỷ lệ lãi hàng năm tính mệnh giá trái phiếu mà tổ chức phát hành phải toán cho người đầu tư suốt thời hạn trái phiếu + Thời hạn: thời hạn trái phiếu từ ngày phát hành ngày đáo hạn Ngoài đặc điểm trên, đợt trái phiếu phát hành gắn kèm theo đặc tính riêng khác nhằm đáp ứng nhu cầu cụ thể bên Cụ thể là: + Trái phiếu mua lại cho phép người phát hành mua lại chứng khoán trước đáo hạn thấy cần thiết Đặc tính có lợi cho người phát hành song lại bất lợi cho người đầu tư, nên loại trái phiếu có lãi suất cao so với trái phiếu khác có thời hạn Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam + Trái phiếu bán lại: cho phép người nắm giữ trái phiếu quyền bán lại trái phiếu cho bên phát hành trước trái phiếu đáo hạn Quyền chủ động trường hợp thuộc nhà đầu tư, lãi suất trái phiếu thấp so với trái phiếu khác có thời hạn + Trái phiếu chuyển đổi cho phép người nắm giữ chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu thường, tức thay đổi tư cách từ người chủ nợ trở thành người chủ sở hữu cơng ty 1.1.2 Phân loại trái phiếu • Phân loại theo nhà phát hành: Phân loại trái phiếu theo nhà phát hành trái phiếu có hai loại trái phiếu phủ trái phiếu doanh nghiệp - Trái phiếu phủ: trái phiếu phủ phát hành nhằm mục đích bù đắp thâm hụt ngân sách, tài trợ cho cơng trình cơng ích, làm công cụ điều tiết tiền tệ (thường để điều tiết lạm phát) Trái phiếu phủ loại chứng khốn khơng có rủi ro tốn loại trái phiếu có tính khoản cao Do đặc điểm đó, lãi suất trái phiếu phủ xem lãi suất chuẩn để làm ấn định lãi suất công cụ nợ khác có kỳ hạn Các loại trái phiếu phủ bao gồm trái phiếu thị, trái phiếu cơng trình… - Trái phiếu doanh nghiệp: trái phiếu công ty phát hành để vay vốn dài hạn Trái phiếu doanh nghiệp có độ rủi ro cao trái phiếu phủ, lãi suất trái phiếu doanh nghiệp thường cao lãi suất kỳ trái phiếu phủ • Phân loại theo kỳ hạn: - Trái phiếu ngắn hạn (Shorts) có thời hạn từ đến năm; - Trái phiếu trung hạn (Mediums) có thời hạn từ đến 15 năm; - Trái phiếu dài hạn (Longs) có thời hạn 15 năm; • Phân loại theo việc có ghi danh hay không: Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 55 3.2.3.2 Thay đổi cách thức phát hành theo lô lớn Cơ cấu lại việc phát hành trái phiếu, theo phát hành theo lơ trái phiếu niêm yết thay theo đợt Làm khắc phục tình trạnh nhiều trái phiếu giao dịch sàn thay vào tập trung số lô để lô có nhiều nhà đầu tư sở hữu giao dịch thuận lợi Các nhà đầu tư tổ chức trung gian dễ theo dõi, nắm bắt diễn biến giá loại trái phiếu phủ Ðây sở cho việc đặt giá mua, bán Mặt khác, với khối lượng phát hành lớn tạo điều kiện cho nhiều nhà đầu tư sở hữu loại trái phiếu, làm cho tính khả mại trái phiếu tăng lên, từ thu hút quan tâm nhà đầu tư, nên Chính phủ huy động khối lượng vốn lớn cho NSNN cho đầu tư phát triển, tiết kiệm chi phí vay nợ Khi giao dịch thị trường thứ cấp coi trái phiếu chuẩn lãi suất trái phiếu lãi suất chuẩn để công cụ nợ khác thị trường tham chiếu, góp phần hình thành đường cong lãi suất chuẩn Hiện nay, cách thức phát hành trái phiếu phủ theo lô lớn phù hợp với thông lệ nước có thị trường vốn phát triển, tạo điều kiện hội nhập với thị trường vốn khu vực quốc tế thời gian tới Giải pháp nhằm mục đích tạo tính khoản cho trái phiếu Cùng với giải pháp này, liên kết thị trường tiền tệ vốn nhằm tăng tính khoản cho trái phiếu xem giải pháp cải cách tài Việt Nam 3.2.3.3 Xây dựng hệ thống định mức tín nhiệm doanh nghiệp, trái phiếu # Sự cần thiết phải hình thành hệ thống định mức tín nhiệm: Thị trường Việt Nam thời gian qua coi “dễ tính” sẵn sàng tiếp nhận đợt phát hành trái phiếu lớn doanh nghiệp mà không cần đánh giá định mức tín nhiệm Tập đồn Điện lực Việt Nam (EVN) phát hành hàng chục nghìn tỷ đồng trái phiếu, Ngân hàng Ngoại thương VN (VCB), Công ty chứng khốn Sài Gịn (SSI) có đợt phát hành trái phiếu với quy mô lớn Tuy nhiên tất đơn vị chưa đánh giá định mức tín nhiệm Dĩ nhiên, với doanh nghiệp lớn, khả tốn chắn nằm mức Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 56 an toàn Thực tế, nhà đầu tư trái phiếu đơn vị trả lãi gốc đặn Nhưng dám khơng có biến động xảy ra? Ai người đưa dự đoán, cảnh báo cần thiết khả toán nhà phát hành mà thơng tin tài chính, quản trị doanh nghiệp ẩn số - đặc biệt doanh nghiệp chưa niêm yết Việc công ty lớn ngành dịch vụ giải trí Hà Nội phát hành cổ phần ưu đãi cổ tức năm khơng có khả tốn cổ tức ưu đãi hậu việc đầu tư thiếu thông tin Cùng với phát triển thị trường chứng khốn, đến lúc thị trường trở nên “khó tính” với nhà phát hành, nhà đầu tư không dựa vào danh tiếng công ty để định đầu tư hay đấu thầu lãi suất trái phiếu Rồi đây, VNM, SSI niêm yết huy động vốn thị trường chứng khốn nước ngồi, chắn tên Moody's, Standard & Poor, Fitch trở nên quen thuộc với thị trường chứng khoán Việt Nam Thực tế cho thấy tổ chức định mức tín nhiệm hình thành từ hai nhu cầu Thứ nhất, nhu cầu định hướng đầu tư cơng chúng định chế tài chính, tổ chức phát hành Thứ hai, việc xếp hạng doanh nghiệp thực tế xác minh sức mạnh tài Do vậy, xác định mức độ dễ dàng mà doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn từ định chế cho vay để mở rộng hoạt động Một lý khiến nhà đầu tư chưa dám đầu tư mạnh mẽ vào thị trường Việt Nam mong đợi, thiếu cơng ty định mức tín nhiệm thị trường vốn Cũng phân tích trên, công ty ĐMTN chưa phát triển nên nhà đầu tư đầu tư dựa cảm tính, phân tích thân hay luồng thơng tin mà họ có Khi quy mơ thị trường ngày mở rộng, cá nhân khơng thể phân tích tổng hợp khối lượng thơng tin khổng lồ thị trường xuất yếu tố cần để phát triển hệ thống định giá tín nhiệm trái phiếu Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 57 Dựa kết công ty ĐMTN mang lại, nhà đầu tư có cơng cụ để thẩm định, lựa chọn danh mục đầu tư, dự báo tình hình phát triển doanh nghiệp đưa định đầu tư Thơng qua bảng xếp hạng tín dụng, nhà đầu tư hiểu rõ sức mạnh tài công ty, dễ dàng đánh giá tổ chức tài có quan hệ kinh doanh quan tâm tới việc mua cổ phiếu thị trường chứng khốn cơng ty Các nhà đầu tư muốn biết rủi ro mua trái phiếu trước họ đến định mua Là nhà đầu tư trái phiếu, hồn tồn hợp lý bạn muốn biết chắn bạn có khoản lợi tức hồn trả thời hạn nhận khoản đầu tư gốc trái phiếu đáo hạn Nhưng cá nhân khơng thể tự thực nghiên cứu cần thiết thị trường trái phiếu Nhưng dịch vụ đánh giá thực việc Các cơng ty phát hành trái phiếu cơng khai hố đánh giá họ, họ thượng phong Vì vậy, nhà đầu tư cần tìm kiếm thơng tin từ dịch vụ đánh giá, từ báo chí tài chính, người mơi giới từ nhà tư vấn tài Một mối nguy hiểm mà người sở hữu trái phiếu thường phải đối mặt họ lại khơng thể biết trước - cơng ty cung cấp dịch vụ đánh giá đánh giá thấp xếp hạng công ty hay quyền suốt thời hạn trái phiếu Điều xảy tình hình tài cơng ty phát hành trái phiếu bị xấu đi, công ty đánh giá nhận thấy định kinh doanh tạo hậu xấu Nếu xuất đánh giá thấp vậy, nhà đầu tư địi hỏi phải có lợi suất cao cho trái phiếu có thị trường Có nghĩa trái phiếu bị rớt giá thị trường thứ cấp Cũng có nghĩa cơng ty phát hành muốn lưu hành trái phiếu mới, trái phiếu phải chào bán với lãi suất coupon cao thị trường để thu hút người mua Nói tóm lại, tổ chức định mức tín nhiệm có chức làm xố tan khoảng tối thơng tin người vay cho vay Nói chuyên gia WB “Chìa Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 58 khoá cho phát triển thị trường trái phiếu việc thành lập tổ chức định mức tín nhiệm” Khi tổ chức xếp hạng tín dụng có tên tuổi đời, đánh giá doanh nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế tạo lập lịng tin cho nhà đầu tư Đó yếu tố thiếu việc phát triển thị trường vốn Ở nước có thị trường tài phát triển Mỹ, Anh, Australia, việc thuê tổ chức định mức tín nhiệm cung cấp dịch vụ doanh nghiệp thực định kỳ việc th kiểm tốn báo cáo tài hàng năm, việc cung cấp hệ số định mức tín nhiệm với đợt phát hành coi yêu cầu thiếu Các nước khu vực (trừ Lào, Campuchia) thiết lập công ty ĐMTN 15 năm Khối ASEAN thành lập Diễn đàn doanh nghiệp ĐMTN tổ chức doanh nghiệp ngành nghề nước Đông Nam Á Hiệp hội ĐMTN châu Á thiết lập với trợ giúp Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) Còn Việt Nam, ĐMTN giai đoạn đề cương Với lý trên, rõ ràng việc hình thành hệ thống định giá tín nhiệm trái phiếu cần thiết Đó sở nhà đầu tư định đầu tư tiền đề để phát triển lành mạnh thị trường vốn nói chung thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng # Xây dựng hệ thống định mức tín nhiệm Việt Nam: Xây dựng định mức tín nhiệm Việt Nam trước hết cần phải xây dựng khung pháp lý cho loại hình doanh nghiệp hoạt động Cần xây dựng hành lang pháp lý cho CRA cần quy định rõ vốn tối thiểu, hạn chế cổ đông, phổ biến thông tin phân bổ nguồn lực Việc xây dựng quy định định mức tín nhiệm bắt buộc bao gồm chào bán công chúng chào bán riêng lẻ Đồng thời có sửa đổi quy định công ty bảo hiểm công ty chứng khốn, đưa kết định mức tín nhiệm vào tiêu chí tài sản đầu tư Với Ngân hàng Nhà nước sửa đổi quy định tổ chức tín dụng ngân hàng Công ty ĐMTN nên công ty cổ phần với góp vốn nhiều tổ chức, doanh nghiệp, cần giới hạn tỷ lệ vốn nắm giữ doanh nghiệp nhà nước, để đảm bảo tính khách quan kết đưa Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 59 Về nội dung đánh giá, ĐMTN khơng đánh giá doanh nghiệp mà cịn đánh giá mức độ tín nhiệm phủ quốc gia giới Định mức tín nhiệm thực chất việc đánh giá chất lượng, mức độ tin cậy, khả tốn cơng ty phát hành công cụ nợ ngắn hạn (như hối phiếu, tín phiếu, chứng tiền gửi), dài hạn (như trái phiếu, cổ phần ưu đãi cổ tức…) dựa yếu tố rủi ro có liên quan, đánh giá ngành kinh tế, phân tích tiền tệ, phân tích đánh giá chương trình đầu tư Chính phủ hoạch định phát triển ngành, chẳng hạn chương trình phát triển mía đường, chương trình xây dựng nhà máy xi măng Những công ty ĐTMTN thận trọng điều tra tình hình tài cơng ty phát hành trái phiếu điều tra tính hấp dẫn thị trường trái phiếu Họ xem xét khoản nợ khác cơng ty đó, doanh thu lợi nhuận cơng ty tăng lên nhanh chóng hay khơng, trạng thái kinh tế lúc khả cơng ty ngành kinh doanh (hoặc quyền thành phố hoạt động theo cách thức) đạt hiệu tốt đến đâu Công việc ưu tiên hàng đầu họ báo động cho nhà đầu tư rủi ro trái phiếu phát hành Mức độ ĐMTN tham khảo phân loại theo ký hiệu bảng 3.1 3.2 Khi trái phiếu xếp hạng có thời hạn khác trái phiếu có thời hạn dài rõ ràng có lãi trái phiếu cao để khuyến khích nhà đầu tư để tin tưởng giao phó tiền họ thời gian dài – nghĩa chấp nhận khả chịu rủi ro lạm phát lớn trái phiếu có thời hạn ngắn Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 60 Bảng 3.1: Ký hiệu định mức tín nhiệm dài hạn doanh nghiệp Ký hiệu ĐMTN Moody's S&P Fitch Aaa Aa1, Aa2, Aa3 A1, A2, A3 Baa1, Baa2, Baa3 Ba1, Ba2, Ba3 B1, B2, B3 Caa1, Caa2, Caa3 Ca C Giải thích Chất lượng cao nhất, AAA AAA hoàn toàn tin tưởng, ổn định, độ rủi ro thấp Chất lượng cao, rủi ro AA AA thấp Hạng khá, rủi ro thấp, nhiên bị ảnh A A hưởng tình hình kinh tế Hạng trung bình, chứa đựng yếu tố BBB BBB rủi ro, nhiên an toàn Có yếu tố rủi ro, gặp khó khăn trả BB BB nợ, dễ bị ảnh hưởng tình hình kinh tế Rủi ro cao, tình hình tài biến động B B mạnh theo thời gian Rủi ro cao, có khả trả nợ tình CCC CCC hình kinh tế lạc quan khơng bị xấu vơ rủi ro, phá sản gần phá CC, CC, C sản cố gắng C thực nghĩa vụ toán Đang bị giám sát hoạt động khơng có khả CI, R tốn Xếp hạng thấp nhất, phá sản bị phá sản SD, D hầu hết trường D hợp Phân loại Hạng đầu tư Hạng rủi ro Nguồn: Moody's, Standard & Poor Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 61 Bảng 3.2 : Các mã đánh giá trái phiếu Moody's Aaa Aa A Baa Ba B Caa Ca C • Standard Ý nghĩa & Poor's Khả trả lãi trái phiếu cao AAA với rủi ro Công ty phát hành hoạt động ổn định độc lập Các trái phiếu đáng đầu tư Các trái Khả trả lãi trái phiếu cao với AA nói chung coi mức độ rủi ro dài hạn cao phiếu trái phiếu xếp đáng Khả trả lãi trái phiếu cao trung hạng từ Baa trở lên A bình, với nguy hiểm, có Moody's từ BBB trở lên thể làm thay đổi điều kiện kinh tế đầu tư Standard & Poor's Chất lượng trung bình, hoạt động BBB vừa phải có lẽ khơng đáng tin cậy dài hạn Có số yếu tố đầu cơ, độ an toàn BB vừa phải khơng hồn tồn đảm bảo Hiện trả lãi trái phiếu B có rủi ro không trả tương lai Chất lượng tồi, có nguy rõ ràng CCC khơng trả lãi trái phiếu Khả đầu cao, thường Các trái phiếu nên bỏ CC tình trạng khơng tốn lãi trái trái phiếu doanh nghiệp phiếu bị xếp hạng thấp Khả công ty phát hành Bị đánh giá thấp nhất, khả trái phiếu khơng C tốn hãn hữu hồn trả thể trả khoản nợ lớn Các trái Các công ty sát nhập phiếu có mức độ cơng khai hố nên bỏ cao vào năm 1980 có vốn từ trái phiếu bỏ dạng Hiện tình trạng khơng trả lãi D Các nhà đầu tư thường trái phiếu sẵn sàng chấp nhận rủi ro lợi suất trái phiếu cao, cao trái phiếu khác - khoản đầu tư an toàn Nguồn: Moody's, Standard & Poor Thị trường vốn VN mức độ sơ khai nên từ đầu yếu tố tính minh bạch thơng tin quan trọng Đó yếu tố định để tạo dựng niềm tin với nhà đầu tư nước Việt Nam cần có quy định thơng tin thị trường tài phù hợp với thơng lệ quốc tế trình hội nhập Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 62 3.2.4 Giải pháp phát triển thị trường thứ cấp 3.2.4.1 Phát triển nhà tạo lập thị trường Nhà tạo lập thị trường người thực chức trì thị trường cho loại chứng khoán Chẳng hạn, chứng khốn A chứng khốn khơng niêm yết mua bán thị trường phi tập trung (OTC) Nhà tạo lập thị trường người đặt mức giá bán chứng khoán A cho bên mua với thách giá sở tương ứng với mức bên bán (khách hàng họ) yêu cầu Sau nhà đầu tư đặt lệnh mua bán chứng khoán A thị trường OTC, nhà môi giới chuyển lệnh tới nhà kinh doanh (thuộc phận kinh doanh cơng ty mơi giới) Nhà kinh doanh tìm kiếm người bán số chứng khốn A (nhà môi giới bên bán) Lúc này, nhà môi giới bên bán đóng vai trị người tạo lập thị trường cho chứng khốn A Thực tế có nhiều nhà mơi giới sẵn sàng bán chứng khốn A có nhiều nhà tạo lập thị trường chứng khoán A tương đương với mức "thách giá" khác Nhà kinh doanh bắt đầu tiến hành thương lượng giá chứng khoán A với nhà tạo lập thị trường để đạt mức giá tối ưu Giao dịch thực nhà kinh doanh tìm nhà tạo lập thị trường bán số chứng khoán A với mức giá thấp Thông thường nhà tạo lập thị trường nhà môi giới đăng ký Tuy nhiên, tất nhà môi giới đăng ký nhà tạo lập thị trường Để trở thành nhà tạo lập thị trường người mơi giới phải thực quan tâm đến việc tạo dựng thị trường cho loại chứng khốn Vai trị nhà tạo lập thị trường thể thông qua hoạt động sau: - Duy trì tính linh hoạt thị trường loại chứng khốn chứng khốn phát hành thị trường - Tăng khả thực giao dịch loại chứng khốn sinh lời cạnh tranh giá đặt nhà tạo lập thị trường khác loại chứng khốn Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 63 - Thu hút quan tâm nhà đầu tư tới loại chứng khốn khơng niêm yết thị trường - Tăng tính linh hoạt thị trường loại chứng khoán tăng số lượng nhà tạo lập thị trường Các chuyên gia trở thành "nhà tạo lập thị trường" loại chứng khoán cụ thể điều kiện phải chịu kiểm soát chặt chẽ Sự kiểm soát hạn chế sai phạm họ lạm dụng quyền hành độc quyền Sở giao dịch Bên cạnh đó, nhà tạo lập thị trường có xu hướng cạnh tranh với ln có nhiều nhà tạo lập thị trường chứng khoán, thị trường OTC đánh giá có khả tự điều chỉnh tốt thị trường giao dịch chứng khoán tập trung Cả chuyên gia chứng khoán nhà tạo lập thị trường tiếp cận với thông tin đặc biệt họ thường xuyên tiếp cận trực tiếp với thông tin sổ lệnh, họ có nhiều khả bị "rị rỉ" thơng tin có biến động thị trường Nếu không bị cấm, chuyên gia nhà tạo lập thị trường sử dụng thơng tin (bao gồm thông tin nội bộ) để thực kinh doanh cho họ nhằm thu lợi nhuận Đó lý đối tượng bị kiểm soát chặt chẽ Một yêu cầu khác họ phải công với tất nhà đầu tư, không phép thiên vị bên Ngày nay, giới có nhiều loại thị trường đời thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu, thị trường tương lai, thị trường quyền chọn với hỗ trợ phương thức giao dịch đa dạng không ngừng thúc đẩy phát triển hệ thống thị trường chứng khốn, góp phần vào cơng bằng, hiệu trật tự giao dịch thị trường Vì vai trị chuyên gia nhà tạo lập thị trường khẳng định Trong tương lai không xa, để thị trường chứng khốn Việt Nam nói chung vào vận hành ổn định nên cần sớm tính đến việc xây dựng đội ngũ chuyên gia nhà tạo lập thị trường đủ lực tác nghiệp thị trường Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 64 Cần hình thành nhà tạo lập thị trường đại lý Đây nhà phân phối trái phiếu thường xuyên, có nghiệp vụ đưa trái phiếu giao dịch thị trường 3.2.4.2 Xây dựng trung tâm giao dịch riêng cho thị trường trái phiếu nói chung thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng Hiện nay, Việt Nam cổ phiếu trái phiếu giao dịch sàn Nhưng rõ ràng tính chất cổ phiếu trái phiếu có đặc điểm khác Do vậy, cần thiết phải xây dựng trung tâm giao dịch riêng biệt cho trái phiếu nói chung trái phiếu doanh nghiệp nói riêng Trước mắt, xây dựng thị trường giao dịch trái phiếu phủ chuyên biệt nhằm tạo thị trường giao dịch trái phiếu phủ tách biệt khỏi thị trường giao dịch cổ phiếu, với mơ hình giao dịch phù hợp cho thị trường trái phiếu phủ Việt Nam, phù hợp với lộ trình phát triển kinh tế, với chiến lược phát triển thị trường vốn đến năm 2010 tầm nhìn 2020 Cụ thể, tồn hoạt động giao dịch trái phiếu phủ (bao gồm trái phiếu niêm yết sở Giao dịch Chứng khoán Tp.HCM) tập trung giao dịch Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HaSTC) Hàng hóa giao dịch bao gồm loại trái phiếu phủ, trái phiếu quyền địa phương, trái phiếu Chính phủ bảo lãnh Về lâu dài, chuyển hoạt động giao dịch trái phiếu doanh nghiệp tập trung niêm yết HaSTC Tất loại trái phiếu giao dịch hệ thống lưu ký tập trung Trung tâm Lưu ký Chứng khốn Trái phiếu giao dịch có mã giao dịch mã định danh riêng biệt để tạo thuận lợi cho hoạt động giao dịch quản lý Phương thức giao dịch áp dụng giao dịch thỏa thuận Thành viên thực giao dịch thỏa thuận từ xa thơng qua hệ thống mạng máy tính nội mở rộng Việc tổ chức thị trường giao dịch trái phiếu chia làm giai đoạn: Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 65 Giai đoạn sử dụng mơ hình đa định chế (multi-dealer system) Theo đó, nhà đầu tư kết nối với nhiều nhà kinh doanh (cơng ty chứng khốn mơi giới) trái phiếu, cho phép xem tất chào giá có hệ thống thời điểm để so sánh tìm chào giá tốt Nhà đầu tư liên hệ với nhà kinh doanh có chào giá tốt để thương lượng mua/bán Theo mơ hình này, thành viên tham gia thị trường có thành viên (các cơng ty chứng khốn thành viên làm nghiệp vụ môi giới tự doanh) thành viên phụ (các ngân hàng thương mại thực nghiệp vụ tự doanh) Cơ chế giao dịch thực giao dịch báo giá thoả thuận từ xa (khơng có đại diện sàn) Hệ thống mạng riêng biệt kết nối thành viên tham gia thị trường nhà quản lý Nhà quản lý có vai trị giám sát thị trường Các thành viên truy cập hệ thống, xem thông tin trước sau giao dịch, đưa báo giá chiều cho loại trái phiếu phủ muốn giao dịch cho cho khách hàng Hệ thống cho phép thành viên phụ tham gia yết giá giao dịch cho cách thoả thuận trực tiếp với thành viên thành viên phụ khác để tìm giá tốt Các nhà đầu tư truy cập hệ thống để tìm báo giá tốt loại trái phiếu phủ thành viên yết mức giá thực tốt thời điểm Trái phiếu yết giá theo giá lãi suất, với kỳ hạn toán T+1 Trong giai đoạn 2, mơ hình thị trường liên định chế (interdealer system) áp dụng Cần phải xem phát triển thị trường trái phiếu chuyên biệt ưu tiên hàng đầu chiến lược phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam từ đến năm 2010 Có đáp ứng nhu cầu đầu tư nhà đầu tư có tổ chức thị trường, thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu sơ cấp, nâng cao tính khoản thị trường thứ cấp Ngày 20/6/2006, Bộ trưởng Bộ Tài ký Quyết định số 2276/2006/QĐBTC việc tập trung đấu thầu trái phiếu phủ HASTC Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 66 Theo đó, kể từ ngày 1/7/2006, loại trái phiếu phủ bao gồm: trái phiếu kho bạc trái phiếu đầu tư tập trung đấu thầu HASTC, nhằm tạo thị trường phát hành trái phiếu sơ cấp có tính chun mơn hố cao, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà phát hành nhà đầu tư tham gia thị trường, từ dần hình thành thị trường trái phiếu chuyên biệt 3.2.4.3 Phát triển thị trường phi tập trung (OTC) Ngoài việc giao dịch trực tiếp sàn giao dịch tập trung, cần phát triển thêm hình thức giao dịch theo hình thức thỏa thuận thị trường OTC (thị trường giao dịch chứng khốn khơng tập trung) thay trung tâm giao dịch chứng khốn Thay vào thơng qua cơng ty chứng khốn để phát hành trái phiếu thơng lệ mà nước sử dụng giảm bớt thủ tục thời gian cho việc phát hành Kết luận chương 3: Các biện pháp nói nhằm phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp thị trường sơ cấp thứ cấp Tuy nhiên, việc phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần đặt mối tương quan với hệ thống ngân hàng Cũng tính đến hết tháng 10/2007, tổng dư nợ cho vay ngân hàng thương mại tổ chức tín dụng địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ước tính đạt 345.000 tỷ đồng, tăng 50% so với cuối năm 2006 tăng 63% so với kỳ năm trước ước tính tổng dư nợ năm chiếm khoảng 30% GDP năm 2007 Việt Nam với tốc độ phát triển ngân hàng từ 20%-30% hàng năm Đặc biệt, năm 2007, tăng trưởng tín dụng tồn ngành ngân hàng 53,8%7 Với tốc độ có lúc kinh tế bị phụ thuộc nặng nề vào hệ thống ngân hàng Lúc khó tránh khỏi vết xe đổ nước láng giềng Do vậy, ngân hàng cần có chọn lọc cẩn trọng định cho vay Trước mắt ngân hàng nơi cung cấp vốn, lâu dài cần phải phát triển thị trường chứng khoán Theo Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Giàu vấn báo Đầu tư Tài ngày 19/5/2008 Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 67 nói chung thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng để thị trường với hệ thống ngân hàng ba kênh cung cấp vốn cho kinh tế Ngoài biện pháp mang tính quản lý vĩ mơ nhà nước việc tạo lập đường cong lãi suất chuẩn, lập thị trường chuyên biệt giao dịch trái phiếu, sách tiền tệ linh hoạt … thân doanh nghiệp cần phải minh bạch hố thơng tin, tình hình tài lành mạnh…có tạo niềm tin nơi nhà đầu tư Bên cạnh đó, cần tăng cường quản trị tài chính, hoạch định ngân lưu để đảm bảo khả trả nợ đặc trưng trái phiếu trả vốn gốc lần vào thời điểm đáo hạn Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 68 KẾT LUẬN Sau gia nhập WTO, nguồn vốn từ kinh tế dường dễ dàng luân chuyển từ quốc gia qua quốc gia khác Đây thuận lợi việc huy động nguồn lực cho phát triển tiềm ẩn rủi ro an ninh tài quốc gia Thực tế xảy khủng hoảng tài – tiền tệ Châu Á năm 1997 cho thấy thiếu vắng thị trường tài hoạt động với đầy đủ chức đẩy doanh nghiệp đến chỗ phải tìm nguồn tài trợ cho nhu cầu tăng trưởng từ hệ thống ngân hàng Nhu cầu lớn hệ thống ngân hàng chưa hoàn thiệt đủ để gánh vác trách nhiệm to lớn dẫn đến nguy bùng nổ khủng hoảng Bên cạnh đó, việc tháo chạy tổ chức tài nước ngồi đóng góp vào phần ngun nhân Thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng thị trường trái phiếu nói chung phận quan trọng hệ thống tài quốc gia Việt Nam gia nhập WTO, chắn chịu ảnh hưởng yếu tố ngoại tác Do vậy, việc hình thành phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp đảm bảo điều tiết việc sử dụng hiệu đồng thời kiểm soát nguồn vốn yếu tố thiết kinh tế, góp phần giải tốn vốn cho kinh tế giai đoạn phát triển Hy vọng với nghiên cứu thực trạng thị trường Việt Nam, kinh nghiệm số nước, từ rút giải pháp để phát triển thị trường góp phần cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam phát triển để hoàn thiện thị trường vốn, sử dụng nguồn lực cách hiệu cho phát triển chung kinh tế Việt Nam Các giải pháp cần thực cách đồng để nhìn thấy thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam phát triển thời gian không xa Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO I SÁCH, GIÁO TRÌNH Noly Trần Hồ biên dịch (2001), Thị trường chứng khốn, Phân tích chiến lược, Nhà xuất Thống Kê TS Đào Lê Minh chủ biên (2002), Giáo trình vấn đề chứng khoán thị trường chứng khốn, Nhà xuất Chính trị quốc gia PGS.TS Nguyễn Đăng Nam (2006), Phân tích đầu tư chứng khốn, Nhà xuất Tài TS Trần Đắc Sinh (2002), Định mức tín nhiệm Việt Nam, Nhà xuất Thành phố Hồ Chí Minh PGS Trần Ngọc Thơ chủ biên, Giáo trình Tài doanh nghiệp đại (2005), Nhà xuất Thống kê PGS.TS Bùi Kim Yến (2007), Phân tích Đầu tư chứng khoán, Nhà xuất Thống kê II VĂN BẢN PHÁP LUẬT Nghị định Chính phủ số 52/2006/NĐ-CP ngày 19/5/2006 phát hành trái phiếu doanh nghiệp Quyết định Thủ tướng Chính phủ số 128/2007/QĐ-THị TRƯờNGg ngày 02 tháng năm 2007 Về việc phê duyệt Đề án phát triển thị trường vốn Việt Nam đến năm 2010 tầm nhìn đến năm 2020 Thơng tư Bộ Tài số 21/2004/THị TRƯờNG-BTC ngày 24/3/2004 việc hướng dẫn việc đấu thầu trái phiếu Chính phủ, trái phiếu Chính phủ bảo lãnh trái phiếu Chính quyền địa phương qua thị trường giao dịch chứng khoán tập trung Quyết định 46/2006/QĐ-BTC ban hành ngày 6/9/2006 Bộ Tài phát hành trái phiếu theo lô lớn Quyết định 2276/QĐ-BTC ngày 20/6/2006 việc tập trung đấu thầu trái phiếu Chính phủ Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội III TÀI LIỆU KHÁC Gloabal market research: Vietnam bond Primer, A guide to Local markets – Deutsche Bank, 13 July 2007 IV Website www.asiabondonline.org www.bis.org www.vse.org.vn www.hastc.org.vn Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam