CHƯƠNG CƠ SỞ LÍ ḶN 1.1 Khái niệm Nơng nghiệp ngành kinh tế quan trọng phức tạp Nó khơng ngành kinh tế đơn mà hệ thống sinh học – kỹ thuật, mặt sở để phát triển nông nghiệp việc sử dụng tiềm sinh học – trồng, vật nuôi Chúng phát triển theo quy luật sinh học định, người ngăn cản trình phát sinh, phát triển diệt vong chúng mà phải sở nhận thức đắn quy luật để có giải pháp tác động thích hợp với chúng Mặt khác quan trọng phải làm cho người sản xuất có quan tâm thỏa đáng, gắn lợi ích họ với sử dụng q trình sinh học nhằm tạo ngày nhiều sản phẩm cuối ( Vũ Đình Thắng cộng sự, 2005 ) Nơng nghiệp ngành sản xuất vật chất xã hội, nước phát triển Ngành nông nghiệp sử dụng đất đai để trồng trọt chăn nuôi, khai thác trồng vật nuôi làm tư liệu nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo lương thực thực phẩm số nguyên liệu cho công nghiệp Nông nghiệp hiểu theo nghĩa hẹp có ngành trồng trọt, ngành chăn ni ngành dịch vụ nơng nghiệp Cịn nơng nghiệp hiểu theo nghĩa rộng bao gồm ngành lâm nghiệp ngành thủy sản Theo nhà khoa học Nguyễn Thế Nhã Vũ Đình Thắng (2004): ruộng đất nơng nghiệp tư liệu sản xuất chủ yếu thay được; đối tượng sản xuất nông nghiệp thể sống – trồng vật nuôi; sản xuất nơng nghiệp mang tính thời vụ cao phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên Nơng nghiệp có hai loại nơng nghiệp túy (nơng nghiệp sinh nhai) nông nghiệp chuyên sâu Nông nghiệp túy lĩnh vực sản xuất nơng nghiệp có đầu vào hạn chế, khơng có giới hóa, sản phẩm đầu chủ yếu phục vụ cho người nông dân Nông nghiệp chuyên sâu lĩnh vực sản xuất nơng nghiệp chun mơn hóa tất khâu sản xuất nông nghiệp, gồm việc sử dụng máy móc trồng trọt, chăn ni, q trình chế biến sản phẩm nơng nghiệp Sản phẩm đầu chủ yếu dùng vào mục đích thương mại, làm hàng hóa bán thị trường hay xuất Ngồi đặc điểm chung, nơng nghiệp nước ta cịn có đặc điểm riêng cần ý Thứ nhất, nơng nghiệp nước ta từ tình trạng lạc hậu tiến lên xây dựng nông nghiệp sản xuất hàng hóa theo định hướng XHCN khơng qua giai đoạn phát triển tư chủ nghĩa Thứ hai, nông nghiệp nước ta nơng nghiệp nhiệt đới, có pha trộng tính chất ơn đới, miền Bắc trải rộng vùng rộng lớn, phức tạp: Trung du, miền núi, đồng ven biển 1.2 Vai trị ảnh hưởng nơng nghiệp Kể từ sau Đổi (1986), ngành nông nghiệp Việt Nam đạt thành tựu to lớn đóng vai trị quan trọng phát triển kinh tế xã hội đất nước Nông nghiệp phát triển đảm bảo vững an ninh lương thực quốc gia, tạo việc làm thu nhập cho 70% dân cư, nhân tố định xóa đói giảm nghèo, góp phần phát triển kinh tế đất nước 1.2.1 Ngành nông nghiệp cung cấp lương thực thực phẩm cho nhu cầu xã hội Lương thực, thực phẩm yếu tố đầu tiên, có tính chất định tồn phát triển người phát triển kinh ế - xã hội đất nước Xã hội phát triển đời sống người ngày nâng cao, với nhu cầu lương thực thực phẩm ngày tăng số lượng, chất lượng chủng loại Thực tiễn lịch sử nước giới chứng minh, phát triển kinh tế cách nhanh chóng quốc gia có an ninh lương thực Ở nước phát triển, nước cịn nghèo, đại phận sống nghề nơng Tuy nhiên, nước có cơng nghiệp phát triển cao, dù tỷ trọng nông nghiệp không lớn khối lượng nông sản lớn, đảm bảo cung cấp đủ cho đời sống người sản phẩm tốt, cần thiết 1.2.2 Ngành nông nghiệp ảnh hưởng đến ngành khác kinh tế nước Nguyên liệu từ nông nghiệp đầu vào quan trọng cho phát triển ngành công nghiệp, đặc biệt công nghiệp chế biến Thông qua nông nghiệp chế biến, giá trị sản phẩm nông nghiệp tăng nhiều lần, nâng cao khả cạnh tranh nơng sản hàng hóa, mở rộng thị trường Với vai trò hoạt động kinh tế, nơng nghiệp đóng góp vào tăng trưởng kinh tế quốc dân, cung cấp hội đầu tư cho khu vực tư nhân tạo động lực phát triển ngành công nghiệp liên quan tới nông nghiệp, bao gồm công nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản (phục vụ đầu cho nông nghiệp) cơng nghiệp hóa chất, khí (phục vụ đầu vào cho nông nghiệp) Theo báo cáo Ngân hàng Thế giới, nước phát triển, nông nghiệp đóng góp 29% GDP giải việc làm cho 65% lực lượng lao động xã hội Không thế, ngành công nghiệp dịch vụ gắn kết với nông nghiệp chuỗi giá thị trường chiếm 30% GDP quốc gia chuyển đổi thị hóa Kể từ năm 2007, Việt Nam chứng kiến tình trạng suy thối kinh tế yếu quản lý sách vĩ mơ nước ảnh hưởng tiêu cực khủng hoảng kinh tế giới, bối cảnh khó khăn, sản xuất nông nghiệp lên mảng sáng đáng khích lệ kinh tế Năm 2008 ảnh hưởng khủng hoảng kinh tế giới, hai ngành cơng nghiệp dịch vụ gặp khó khăn nên tốc độ tăng trưởng giảm mạnh, có nơng nghiệp trì tốc độ tăng tăng cao giai đoạn từ 2007 2015, nhờ giúp hạn chế bớt khó khăn cho kinh tế Sản xuất nơng nghiệp có tăng trưởng tồn diện theo hướng sản xuất hàng hóa, bước đầu hình thành sản xuất hàng hóa, nhiều vùng chuyên canh xác lập, số hàng nông sản Việt Nam thị trường giới biết đến khẳng định vị thị trường giới (Trung tâm Thông tin Dự báo Kinh tế - xã hội Quốc gia, 2017) Đóng góp nơng nghiệp kinh tế giai đoạn 2007 – 2015 (Theo GSO) 1.2.3 Ngành nông nghiệp tham gia vào xuất Nông nghiệp coi ngành đem lại nguồn thu nhập ngoại tệ lớn Các loại nông, lâm thủy sản dễ dàng gia nhập thị trường quốc tế so với hàng hóa cơng nghiệp Vì thế, nước phát triển, nguồn xuất để có ngoại tệ chủ yếu dựa vào loại nông, lâm, thủy sản Thương mại nông sản Việt Nam 2000 – 2013 (UN, 2015) Trước năm 1990, Việt Nam khơng đóng vai trị quan trọng thị trường hàng hóa nơng nghiệp giới Nhưng giai đoạn 2011 - 2013, Việt Nam trở thành nước xuất lớn giới hạt điều hạt tiêu đen, nước xuất gạo lớn thứ hai đối cà phê sắn, nước xuất thứ ba giới gạo, thủy sản, nước xuất lớn thứ giới cao su Việc sản xuất nuôi trồng thủy sản bùng nổ biến thủy sản trở thành mặt hàng xuất đất nước, chiếm khoảng 6% tổng kim ngạch xuất giai đoạn 2010 - 2012 Từ năm 2009, Việt Nam trở thành nước xuất thủy sản lớn thứ tư toàn giới, Liên minh châu Âu, Mỹ Nhật Bản thị trường cho xuất (Comtrade UN, UN, 2014) Thị phần xuất số hàng hóa Việt Nam 2000 – 2013 (UN, 2015) 1.2.4 Ngành nông nghiệp ảnh hưởng đến môi trường Tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, kết hợp với gia tăng dân số mở rộng sản xuất nông nghiệp gây sức ép lớn môi trường Việc phá rừng để mở rộng nhanh chóng đất nơng nghiệp năm 1990 khắc phục phần qua nỗ lực trồng rừng 15 năm qua Trong diện tích có rừng nói chung tăng lên, rừng nguyên sinh tiếp tục biến Nông nghiệp tạo áp lực đáng kể ngày tăng tới nguồn tài nguyên nước ngành sử dụng 95% lượng nước Hơn nữa, việc sử dụng nhiều phân bón, thuốc trừ sâu hóa chất khác, ngành nơng nghiệp góp phần làm suy thoái chất lượng nguồn nước đất Q trình canh tác, sản xuất nơng nghiệp dễ gây xói mịn triền dốc thuộc vùng đồi núi khai hoang mở rộng diện tích đất rừng 1.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến ngành nông nghiệp Có hai loại nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp nhân tố tự nhiên nhân tố kinh tế xã hội Nhân tố tự nhiên bao gồm: Đất, khí hậu, nước, sinh vật Nhân tố kinh tế xã hội bao gồm: Dân cư lao động, sở vật chất- kĩ thuật, sách phát triển nơng nghiệp, thị trường ngồi nước (Bộ Giáo dục Đào tạo) CHƯƠNG CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY 2.1 Nhiệt độ lượng mưa Năm 2011, ba nhà khoa học thuộc Đại học Công nghệ Tshwane, Nam Phi đưa mơ hình kinh tế lượng, chứng minh mức độ ảnh hưởng biến đổi hậu lên sản lượng nông nghiệp Nigeria Họ tập trung nghiên cứu hai nhân tố: nhiệt độ lượng mưa biến độc lập, nhân tố lại đưa vào hệ số tự U sản lượng biến phụ thuộc mơ hình Mơ hình: = + + + Trong Yt: sản lượng năm t X1t: nhiệt độ trung bình năm t (*C) X2t: lượng mưa trung bình năm (mm) Kết nghiên cứu nhấn mạnh, nhiệt độ lượng mưa nhân tố có tính chất định đến sản lượng nông nghiệp Trong điều kiện phạm vi nghiên cứu đất nước Nigeria, nơi nhiệt độ cao quanh năm, lượng mưa tương đối ít, thay đổi điều kiện mơi trường làm ảnh hưởng đến suất sản xuất nông nghiệp nước Các nhà khoa học đưa kết luận rằng: nhiệt độ tăng lên, sản lượng nông nghiệp giảm Trong đó, gia tăng lượng mưa nào, làm sản lượng nông nghiệp tăng lên Sau nghiên cứu, mức độ phù hợp mơ hình R2 = 0,971, điều chứng tỏ nghiên cứu có mức độ xác phù hợp cao với thực tiễn Tuy nhiên, nhược điểm mơ hình việc chưa đánh giá đầy đủ mức độ ảnh hưởng đến sản lượng nông nghiệp nhân tố khác (con người, máy móc phụ trợ, thiên tai ) Hơn nữa, trình xử lý số liệu để đưa vào nghiên cứu, nhà khoa học xử lý trước gây nên độ lệch tương đối số liệu (Impacts of climate change on rice agricuture in Nigeria, 2011) 2.2 Thiên tai Tại Việt Nam, chưa có nhiều mơ hình kinh tế lượng, nghiên cứu mức độ ảnh hưởng thiên tai đến sản lượng nông nghiệp, cho dù thiên tai đặc trưng thời tiết nước ta Tuy nhiên Philipines – đất nước có điều kiện thời tiết khí hậu tương đồng với nước ta có nghiên cứu cụ thể để xác định mức độ ảnh hưởng tượng thời tiết cực đoan lên sản xuất nông nghiệp nước Năm 2013, Viện nghiên cứu phát triển Philipiné đưa đề tài “Impacts of Natural Disasters on Agriculture, Food Security, and Natural Resources and Environment in the Philippines” (Ảnh hưởng thảm họa thiên nhiên lên nông nghiệp, an ninh lương thực nguồn lực tự nhiên môi trường) hai nhà nghiên cứu Damilo C Israel Roehlano M Briones tiến hành Về lý thuyết, họ cho rằng: “thảm họa thiên nhiên tượng tự nhiên, gây hậu lớn cho sinh vật sống trái đất“ Về phương pháp kinh tế lượng, sử dụng mơ hình AMPLE: QSi,t = β0 + β 1QSi,t-1 + β2QSi, t-1 + β3typhoon i,t + β4t Trong đó: QS: tổng sản lượng gạo Typhoon: số bão i: số vùng nghiên cứu t: số năm nghiên cứu Kết nghiên cứu ra: tượng thời tiết bất thường, mà bật bão có ảnh hưởng tiêu cực đến sản lượng nông nghiệp Philipines Trong giai đoạn 2007-2010, Philipin triệu Peso Philipin từ hệ bão lên nông nghiệp nước Từ kết luận, suy giảm lượng tiền tệ sụt giảm sản lượng nông nghiệp (khi nhà khoa học điều chỉnh giá để tính mức sản lượng để so sánh) Mơ hình đưa kết luận quan trọng vai trò tiêu cực tượng thiên nhiên, điển hình bão với sản xuất nông nghiệp Philippines cách định lượng Tuy nhiên, thiếu sót mơ hình mau chóng kết luận, ảnh hưởng bão hồn tồn tiêu cực, thực tế, nhà nghiên cứu Bangladesh (2013) ra, xuất số bão đem lại hiệu ứng tích cực, bổ sung lượng ẩm cho đất trồng 2.3 Các nhân tố: lao đợng, máy móc, phân bón Năm 2009, nhà nghiên cứu Kavi Kumar cho đời nghiên cứu: “Climate Sensitivity of Indian Agriculture Do Spatial Effects Matter?” (Mức độ nhạy cảm nông nghiệp Ấn Độ mơi trường) Trong đó, nghiên cứu tiến hành theo phương pháp kinh tế lượng với mơ hình hồi quy OLS, từ thấy thay đổi sản lượng cách tính tốn thay đổi giá trị đầu nông nghiệp (dữ liệu nghiên cứu từ năm 1956 -1999) Mơ hình nghiên cứu: NR = f (Tj, T2j, Rj, R2j, Tj, TjRj, MT, đất đai, bị kéo, máy kéo, lao đợng, trình đợ lao đợng, máy cày, nước tưới, giống cây) Trong đó: T: nhiệt độ (°C) R: lượng mưa năm (mm) MT: độ ẩm khơng khí (%) Sau chạy mơ hình, tác giả đưa kết luận, qua nhiều năm, Ấn Độ, nhiệt độ trung bình năm tăng từ (2 -7°C), doanh thu thực tế từ nông nghiệp giảm tối đa khoảng 3,6%, qua chứng minh, sản lượng giảm sau cân đối yếu tố giá Các nhân tố: độ ẩm khơng khí, đất đai, máy kéo, lao động, trình độ lao động, máy cày, nước tưới giống tỷ lệ thuận với sản lượng nông nghiệp, tức nhân tố tăng thêm đơn vị, sản lượng nông nghiệp tăng lên lượng định Điểm bật mô hình đưa kết luận tương đối đầy đủ nhân tố ảnh hưởng đến sản lượng giá trị nơng nghiệp Ơng đưa vào mơ hình nhân tố ngồi tự nhiên, cách định lượng mức độ ảnh hưởng nhân tốt lên sản xuất nông nghiệp hầu khắp đất nước Ấn Độ Tuy nhiên, nghiên cứu thừa nhận, liệu đem vào nghiên cứu từ năm 1956 nên nhiều năm liệu cịn thiếu có năm, tác giả dùng phương pháp ước lượng để dự đốn liệu Thêm vào đó, tác giả dùng phương pháp nghiên cứu gián tiếp, nghiên cứu giá trị kết luận sản lượng Mức độ phù hợp mơ hình cần cải thiện R2 = 0.7 2.4 So sánh kết luận Các nghiên cứu nghiên cứu theo phương pháp kinh tế lượng, thực vùng lãnh thổ Việt Nam (Nigeria, Philippin Ấn Độ) Đây nước tập trung nhiều nguồn lực ngân sách cho việc thay đổi cải cách nơng nghiệp Chính thế, nghiên cứu tác động nhân tố tự nhiên nhân tạo đóng vai trò quan trọng để đề giải pháp nhằm nâng cao suất sản xuất nông nghiệp nước Mỗi mơ hình nghiên cứu ra, theo phương pháp định lượng, tác động nhân tố lên sản lượng nông nghiệp thông qua biến đổi biến độc lập ảnh hưởng biến phụ thuộc sản lượng Mỗi mô hình có ưu – nhược điểm riêng phạm vi nghiên cứu nước giới, nên Việt Nam nước tồn điểm khác biệt điều kiện tự nhiên, trình độ cơng nghệ áp dụng vào sản xuất nơng nghiệp Do đó, viết xin phép chọn lọc nhân tố sau để đưa vào nghiên cứu: Diện tích Lao động nơng nghiệp Phân bón Nhiệt độ Độ ẩm Lượng mưa Tổng cấp bão CHƯƠNG MƠ HÌNH LÝ THÚT VÀ THỰC TIỄN 3.1 Mơ hình lý thuyết Dựa vào nghiên cứu trước đây, nhóm nghiên cứu chọn biến sau để đánh giá tác động đến sản lượng nông nghiệp biến: 3.1.1 Diện tích: Đất nơng nghiệp khu vực đất thích hợp cho sản xuất, canh tác nông nghiệp Đất đai tư liệu sản xuất quan trọng nông nghiệp; trồng - vật nuôi đối tượng lao động sản xuất nơng nghiệp Chính thế, nhân tố quan trọng hàng đầu sản xuất nông nghiệp đất đai đến khí hậu nguồn nước Đất đai ảnh hưởng định đến qui mô, cấu phân bố nông nghiệp (đặc biệt với ngành trồng trọt) Ngồi ra, diện tích đất nơng nghiệp cịn phụ thuộc vào sách kinh tế quốc gia Những quốc gia có diện tích đất nơng nghiệp lớn có hội khả tăng sản lượng nông nghiệp tốt Biến lấy từ mơ hình Kavi Kumar đề tài nghiên cứu “mức độ nhạy cảm nông nghiệp Ấn Độ mơi trường” năm 2009 Nước ta có nhóm đất (feralit đất phù sa) Tuỳ theo nhân tố, điều kiện hình thành tác động người mà loại đất có phân hố khác Đất miền núi, chủ yếu đất feralit Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới-ẩm-gió mùa, phần lớn vùng đồi núi nước ta đất feralit, lượng khoáng nguyên thấp, hàm lượng mùn khơng cao, đất chua có màu đỏ, đỏ-vàng oxit sắt thích hợp với cơng nghiệp Ngồi ra, cịn có số loại đất khác: Đất xám phù sa cổ (rìa Đồng sơng Hồng nhiều Đơng Nam Bộ) Đất thích hợp với công nghiệp ăn Đất đen (macgalit) phát triển đá ba zơ (đá ba dan, đá vôi), thường gặp thung lũng đá vôi (nhiều miền Bắc), diện tích khơng lớn thích hợp với cơng nghiệp có giá trị (quế, chè, thuốc lá, ) Tốt loại đất đồi núi nước ta đất ba dan ( 2,0 triệu ha), tập trung Tây Nguyên, phần Đơng Nam Bộ có vệt từ Phủ Q (Nghệ An) kéo dài đến Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ (Quảng Trị), loại đất thuận lợi cho công nghiệp (cao su, cà phê ) qui mô lớn Đất đồng bằng, quan trọng đất phù sa 3,40 triệu (9,5% diện tích nước), loại đất tốt, hàm lượng dinh dưỡng cao, có độ pH trung tính, thích hợp cho trồng lúa Ngồi ra, vùng đồng cịn có loại đất khác đất chua mặn, đất mặn, ven biển, đất cát, đất glây hoá vùng trũng, đất lầy thụt than bùn, loại đất có giá trị sản xuất nơng nghiệp việc cải tạo cần nhiều vốn đầu tư Thực trạng việc sử dụng đất nay: Quá trình khai thác lãnh thổ năm 2008, đưa vào sử dụng 80,0% diện tích đất tự nhiên (trong 28,45% đất nơng nghiệp) Vốn đất thuận lợi cho trồng lúa khai thác hết, để tận dụng tiếm tự nhiên Đồng sơng Hồng nhân dân tìm biện pháp để tăng vụ, nâng cao hệ số sử dụng đất cách thâm canh đầu tư lao động sống để nâng cao suất Phần lớn đất nông nghiệp trồng hàng năm, luân canh - tăng vụ với lúa (như lúa - đay, lúa - thuốc lá); phần lại chủ yếu trồng lâu năm, nhiều Tây Nguyên, Đông Nam Bộ vùng đất bazan Vốn đất khả mở rộng lại có khác vùng lãnh thổ Năm 2008, nước có 33,0 triệu đất tự nhiên; sử dụng vào sản xuất nông nghiệp 9,42 triệu (28,45%), đất lâm nghiệp 14,8 triệu (44,74 %), đất chuyên dùng thổ cư 407,0 nghìn (6,56%), đất chưa sử dụng 6,7 triệu (20,24%) Như đất chưa sử dụng lớn, 11 việc mở rộng diện tích lại khó khăn, chủ yếu đất dốc, thiếu nước, xói mịn thối hố; đất đồng chưa sử dụng cịn ít, chủ yếu đất phèn, đất mặn, đất ngập úng đòi hỏi phải đầu tư lớn Hiện nay, đất nông nghiệp (đặc biệt đất trồng lúa) sử dụng vào mục đích khác cơng nghiệp, giao thơng, thị ngày nhiều Theo dự báo vòng 10 năm tới, đất nơng nghiệp năm ~ 2,8 vạn (trong đất trồng lúa ~ 1,0 vạn ha) Điều chắn ảnh hưởng đến nông nghiệp 3.1.2 Lao động nông nghiệp Lao động nơng nghiệp sản lượng nơng nghiệp có mối quan hệ hai chiều với Lượng lao động tăng vừa động lực sở cho nông nghiệp phát triển Sự tương tác lao động nông nghiệp sản lượng nông nghiệp Việt Nam rõ mơ hình Biến lấy từ mơ hình Kavi Kumar đề tài nghiên cứu “mức độ nhạy cảm nông nghiệp Ấn Độ môi trường” năm 2009 Trong điều kiện kinh tế chậm phát triển, lực lượng lao động nước ta tập trung nhiều khu vực nông nghiệp mức độ tập trung cao ngành kinh tế khác thu hút lao động thị lao động có trình độ chun mơn – kĩ thuật Trong nơng nghiệp, tình trạng phân công lao động diễn chậm chạp, năm gần lao động nơng nghiệp có chiều hướng giảm tỉ trọng, cao Số dân nước ta đơng, gia tăng cịn lớn Vì vậy, nguồn lao động dồi thường xuyên bổ sung (3%/năm), chất lượng nâng Tuy chưa đáp ứng với yêu cầu đổi mới, song coi nhân tố quan trọng để phát triển nông nghiệp theo chiều rộng (khai hoang mở rộng diện tích) theo chiều sâu (thâm canh) Nguồn lao động đơng khó khăn cho nông nghiệp, số lao động hàng năm tăng với nhịp độ nhanh, phần lớn lại lao động phổ thơng, kĩ thuật thấp làm nóng thêm tình hình việc làm khu vực Mặt khác, nguồn lao động sử dụng chưa hợp lý; phân bố không ngành vùng (tập trung đông đồng bằng) chủ yếu lại ngành trồng trọt Từ sau đổi (đặc biệt từ đầu thập kỷ 90), nông nghiệp kinh tế nơng thơn có nhiều thay đổi, bắt nguồn từ việc chuyển dịch cấu kinh tế nông thôn Cụ thể đời hoạt động kinh doanh nuôi gia cầm gia súc theo hướng chun mơn hóa; ni trồng đặc sản gắn với nhu cầu thị trường; trồng ăn quả, thực phẩm, cảnh; hình thành dịch vụ nơng nghiệp nơng thơn cung ứng phân bón, giống - con, bảo vệ trồng, vật nuôi, vận tải nông sản nhiều dịch vụ khác Sự khôi phục ngành nghề thủ công truyền thống sau thời bị mai một.v.v Các hoạt động góp phần làm thay đổi cấu sử dụng lao động nông nghiệp, xuất nhiều lao động phi nông nghiệp, tỉ trọng lao động phi nông nghiệp tăng dần từ vùng ven đô thị đến vùng nông Về trình độ tiếp thu kĩ thuật, lực lượng lao động (nhất lao động trẻ) nơng nghiệp có đủ sức đón nhận chương trình khuyến nơng, có kinh nghiệm thâm canh sản xuất nông nghiệp Như vậy, nguồn lao động với tính chất mặt tạo thuận lợi khó khăn sản xuất nơng nghiệp 3.1.3 Phân bón Phân bón “thức ăn” mà người bổ sung cho trồng “Thức ăn” có thích hợp giàu dinh dưỡng trồng sinh trưởng tốt Phân bón cung cấp chất dinh dưỡng cần thiết cho sinh trưởng trồng Sử dụng phân bón cân đối hợp lý thúc đẩy trình sinh trưởng cây, đẻ nhánh, cành phát triển, thúc đẩy hoa nhiều đồng loạt, tỷ lệ đậu cao Tạo điều kiện rễ phát triển, rễ ăn sâu, rộng giúp hạn chế đổ ngã Tăng sức đề kháng khả chống chịu trồng 12 Ngoài việc cung cấp dưỡng chất cần thiết, phân bón cịn tác động đến tồn hệ sinh thái nơng nghiệp, thúc đẩy q trình phân hủy, chuyển hóa chất….tăng khả hấp thu chất dinh dưỡng, phân giải chất khó hấp thu thành chất dễ hấp thu, tạo điều kiện thuận lợi cho trồng sinh trưởng phát triển khỏe mạnh Nếu thiếu hụt phân bón trồng khơng phát triển hay phát triển kém, còi cọc, khả đẻ nhánh thấp, cành ít, nhỏ, vàng, khơng hoa hoa ít, tỷ lệ đậu thấp, rễ phát triển, dễ bị sâu bệnh công, khả chống chịu yếu tố bất lợi Trong tất điều kiện canh tác, tăng lượng phân bón làm nâng cao suất trồng suất trồng tăng lên không tỉ lệ thuận với lương phân bón sử dụng tăng lên mà có xu hướng giảm sút Lượng phân bón tăng lên suất tăng đến giới hạn định khơng tăng mà cịn bị giảm xuống dư thừa dinh dưỡng Phân bón ảnh hưởng lớn đến suất trồng, quan trọng giai đoạn trước hoa nuôi quả/trái Sử dụng phân bón vào giai đoạn trước hoa thời kỳ định đến số lượng chất lượng hoa, việc bón phân để cung cấp đủ dưỡng chất vào giai đoạn giúp hoa to, hoa nhiều, đồng loạt, khả đậu cao Giai đoạn ni trái/quả việc bón phân cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết thúc đẩy trình tích lũy chất hữu (tinh bột, protein, đường,…) giúp trái/quả to, nặng ký, trái đồng đều, kể với loại giống tốt đạt suất cao sử dụng phân bón cân đối, hợp lý Biến lấy từ mơ hình Kavi Kumar đề tài nghiên cứu “mức độ nhạy cảm nông nghiệp Ấn Độ môi trường” năm 2009 3.1.4 Nhiệt độ Nhiệt độ khơng khí ảnh hưởng trực tiếp đến trình sinh trưởng phát triển thực vật Nhìn chung tất tiến trinh sinh lí, hóa học sinh học thực vật chịu ảnh hưởng nhiệt độ Biến lấy từ mơ hình ba nhà khoa học thuộc đại học công nghệ Tshwane, Nam Phi năm 2011 Nhiệt độ tăng, hạn hán ảnh hưởng đến phân bố trồng, đặc biệt làm giảm suất Cụ thể suất lúa vụ Xuân có xu hướng giảm mạnh so với suất lúa vụ mùa; suất ngơ vụ Đơng có xu hướng tăng Đồng Bắc Bộ giảm Trung Bộ Nam Bộ Theo dự báo, khơng có biện pháp ứng phó kịp thời, hiệu suất lúa xuân vùng Đồng sông Hồng giảm 3,7% vào năm 2020 giảm tới 16,5% vào năm 2070; suất lúa mùa giảm 1% vào năm 2020 giảm 5% vào năm 2070 Mất đất canh tác nông nghiệp suất trồng suy giảm đặt thách thức đe dọa đời sống nông dân, vấn đề xuất gạo an ninh lương thực quốc gia quốc gia mà nơng nghiệp đóng vai trò quan trọng kinh tế quốc dân Việt Nam (nông nghiệp chiếm 52,6% lực lượng lao động 20% GDP nước…) 3.1.5 Độ ẩm Độ ẩm khơng khí ảnh hưởng lớn tới độ ẩm đất Để thỏa mãn sinh trưởng cây, đất cần độ ẩm sẵn có để trồng hút dễ dàng Mỗi lồi có kích thước rễ khác khả hút nước khác nhau, nhu cầu độ ẩm khác Biến lấy từ mơ hình Kavi Kumar đề tài nghiên cứu “mức độ nhạy cảm nông nghiệp Ấn Độ môi trường” năm 2009 13 2015 1801.1 2016 2115.42 2017 2084.27 2018 2009.29 (Tổng cục thống kê) Tính lượng mưa trung bình năm toàn quốc dựa 15 trạm quan trắc Lai Châu, Sơn La, Tuyên Quang, Hà Nội, Bãi Cháy, Nam Định, Vinh, Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Pleiku, Đà Lạt, Nha Trang, Vũng Tàu, Cà Mau Số bão năm Năm Số bão 2006 2007 2008 10 2009 11 2010 2011 2012 10 2013 15 2014 2015 2016 10 2017 16 2018 (Power Gis) 3.2.2 Mô tả số liệu Mơ tả thống kê biến Nhóm sử dụng số liệu biến từ năm 2006 đến năm 2018 21 Summary Statistics, using the observations 2006 – 2018 Variable Obs Mean Std.Dev Min Max SL 13 23.4927 3.424863 17.102 27.552 DT 13 11305.2 8945.562 100625 121800 LD 13 3.13e+07 1366312 2.89e+07 3.26e+07 PB 13 2.39e+09 8.19e+08 2.20e+08 3.15e+09 ND 13 24.64154 5410614 23.76 3.15e+09 DA 13 80.87 1.51295 76.06 82.29 LM 13 2977.507 3613.37 1801.1 14995.8 CB 13 9.15384 3.484397 16 Mô tả tương quan biến Ma trận tương quan biến Correlation coefficients, using the observations 2006 - 2018 5% critical value (two-tailed) = 0.5529 for obs = 13 SL SL DT LD PB ND DA LM CB 1.0000 DT 0.8931 1.000 LD −0.4536 −0.5151 PB 0.7861 0.7325 ND 0.2470 0.4715 −0.6859 0.2968 1.000 DA 0.3462 0.2190 −0.0315 0.6845 −0.0559 1.000 LM −0.5585 −0.3554 0.2583 −0.1903 0.1785 0.0822 1.000 CB 0.2039 0.0150 −0.3734 0.3844 0.1692 0.3897 0.0044 1.000 −0.3291 1.000 1.000 Nhận xét - Tương quan biến phụ thuộc biến độc lập: tương quan biến phụ thuộc SL biến độc lập DT PB cao (r=0.8931 r=0.7861), biến phụ thuộc biến độc lập LM cao (r=-0.5585), nhiên, với biến DA, ND, LD, CB khơng có mức độ tương quan cao với biến phụ thuộc - Tương quan biến độc lập: Tương quan biến DT PB tương đối lớn, lại biến độc lập mức độ tương quan không lớn 22 - Kỳ vọng dấu:        r(SL, DT) = 0.8931 > nên kỳ vọng β2 có dấu dương r(SL, LD) = -0.4536 < nên kỳ vọng β3 có dấu âm r(SL, PB) = 0.7861 > nên kỳ vọng β4 có dấu dương r(SL, ND) = 0.2470> nên kỳ vọng β5 có dấu dương r(SL, DA) = 0.3462 > nên kỳ vọng β6 có dấu dương r(lnSL,CB) = 0.203 nên kỳ vọng β7 có dấu dương r(SL, LM) = -0.5585 < nên kỳ vọng β8 có dấu dương 3.2.3 Kết ước lượng mơ hình Mơ hình hồi quy mẫu Hồi quy với lệnh Regress với số liệu cho thu kết sau: Regres, using observations 2006-2018 (T = 13) Dependent variable: SL HAC standard errors, bandwidth (Bartlett kernel) obs SS df MS Number of = 13 Model 139.4407 17.4300338 F(7,5) = 52.98 Resiadual 1.3598381 328995953 Prob > F = 0.9720 57358 Total 140.756254 12 11.7296879 R-squared 0.0009 0.9907 = Adj R- = squared Root MSE SL DT Coef Std Err 0.0001381 t 0000963 LD −2.23 − 06 PB −5.43 − 10 ND 0.1602053 DA 3977691 2077508 LM 0000613 00009 CB −.1445436 0917398 _ 73.91809 −1.43 4.86e-07 6.13 − 10 6092374 34.41816 P-value 0.225 = (95% Cof Interval) −.0004056 0001394 4.59 0.010 8.80 − 07 −0.88 0.426 −2.25 − 09 1.16e-09 −2.63 0.058 −3.293567 0894612 1.91 0.128 −.1793097 9745779 0.533 −.0001885 0003112 0.090 −.3992541 0.098 −21.4205 0.68 −1.58 2.15 3.581 − 06 −.1101669 169.4782 23 Từ kết hồi quy, ta thấy hệ số β8 biến LM PB khơng có ý nghĩa thống kê Thật vậy, kiểm định cặp giả thuyết:  H0:β8=0  P-value = 0.426> 0.1, 0.533>0.1  ⇒ β8, β4 khơng có ý nghĩa Ta thu mơ hình hồi quy mẫu : lnSL = 73.91809 +0.0001381*DT -2.23e-06*LĐ-5.43e-10*PB +0.1602053*ND + 0.3977691*DA +0.0000613*LM– 0.1445436CB+ ui Dấu β2, β3, β4, β5, β6, β7 phù hợp với kỳ vọng dấu suy từ ma trận hệ số tương quan Các hệ số:  β2 = 0.0001381: Có ý nghĩa điều kiện yếu tố khác không đổi DT tăng giảm 1% SL tăng giảm 0.0001381%  β3 = -2.23e-06: Có ý nghĩa điều kiện yếu tố khác không đổi DS tăng giảm 1% SL giảm tăng 2.23e-06%  β5 =0.1602053: Có ý nghĩa điều kiện yếu tố khác không đổi ND tăng giảm đơn vị SL tăng giảm 1.0602053%  β6 = 0.3977691: Có ý nghĩa điều kiện yếu tố khác không đổi DA tăng giảm đơn vị SL tăng giảm 0.3977691% Mức độ phù hợp mơ hình 99.07% 3.2.4 Kiểm định giả thiết hệ số hồi quy Từ mơ hình ta thấy biến LM, CB, DT, DA có p-value lớn 0.1 nên khơng có ảnh hưởng mạng ý nghĩa thống kê nên biến phụ thuộc  Kiểm định phù hợp β3 : P-value = 0.010< 10% ⇒ Bác bỏ giả thuyết H0 mức ý nghĩa α = 10 % ⇒β3 có ý nghĩa mức 10 %  Kiểm định phù hợp β4 : P-value = 0.05 < 0.1 ⇒ Bác bỏ giả thuyết H0 mức ý nghĩa α = 10% ⇒β4 có ý nghĩa mức 10%  Kiểm định phù hợp β7 : P-value = 0.090 < 0.1 ⇒ Bác bỏ giả thuyết H0 mức ý nghĩa α = 10% ⇒β7 có ý nghĩa mức 10% 24  Kiểm định vi phạm giả thuyết Đa cộng tuyến Các giá trị quan sát tqs hệ số hồi quy lớn 2, bỏ qua đa cộng tuyến  Kiểm định VIF VIF test for heteroskedasticity OLS, using observations 2001-2013 (T = 13) Dependent variable: scaled uhat^2 Variable VIF 1/VIF DT 27.09 0.036908 LD 16.09 0.062160 PB 9.22 0.108501 ND 3.96 0.252315 LM 3.86 0.259229 CB 3.73 0.268311 DA 3.60 0.277508 Mean VIF 9.65 vif DT LD lớn 10,tuy nhiên mean vif =9.65 chi2 = 0.5690 25 Cameron & Trived’s decomposition of IM-test Source chi2 df p heteroskedasticity 13.00 12 0.3690 Skewess 7.81 0.5820 Kurtosis 1.53 0.2657 Total 22.35 21 0.5712 với prov =0.5690>5% nên chấp nhận giả thuyết H0 thay đổi 3.3  Mơ hình khơng có tượng phương sai Đánh giá kết mơ hình 3.3.1 Diện tích đất nơng nghiệp: Thơng thường diện tích đất tăng có thêm diện tích để trồng trọt chăn ni Kết mơ hình cho thấy sản lượng nơng nghiệp tăng khoảng 0.0001381 km2 phần diện tích đất nơng nghiệp tăng 1%Trong điều kiện lý tưởng diện tích tăng sản lượng tăng nhiêu, nhiên, phần đất tăng thêm chưa phù hợp với loại trồng hay thích hợp cho vật ni (ví dụ: độ pH đất không phù hợp, chè thích hợp trồng đất chua mà diện tích đất mở rộng lại không đủ chua; hay điều kiện tự nhiên vùng đất tăng thêm không đáp ứng việc xây chuồng đủ cao ráo, thoáng mát, sẽ,…; cịn tác động thời tiết khí hậu vị trí địa lý vùng núi cao khơng khí lạnh hay vùng sườn núi khuất gió nhiệt độ q cao khí hậu khơ, độ ẩm thấp,…), ngồi cịn số vấn đề khác phong thuỷ, tín ngưỡng Do việc tăng diện tích không làm giảm sản lượng không đảm bảo chắn làm tăng tối đa sản lượng nông nghiệp 3.3.2 Lượng lao động nông nghiệp: Như nêu phần lý thuyết, mối quan hệ số lượng lao động sản lượng nông nghiệp mối quan hệ chiều theo chiều hướng Lao động, phần dân số, tăng lên làm tăng lượng lao động (có thêm nhân lực làm nhiều sản lượng tăng), đồng thời gia tăng nhu cầu lương thực thực phẩm (tức giảm sản lượng nông nghiệp tạo ra) Theo mơ hình, lượng lao động giảm (hoặc tăng lên) người sản lượng tăng thêm giảm 2.23e-10 Việt Nam nước có phần trăm dân số nơng thơn làm nghề nơng cịn lớn nên sức ép từ dân số lao động tới sản lượng gay gắt Lưu ý lượng tiết kiệm đầu tư nơng dân cịn hạn chế, thu nhập khơng đảm bảo giải vấn đề lương thực, tình trạng thất nghiệp nông nghiệp trầm trọng, diễn biến phức tạp tính chất thời vụ 3.3.3 Nhiệt độ: Theo mơ hình ước lượng trên, nhiệt độ tăng thêm (hoặc giảm đi) độ C sản lượng nơng nghiệp tăng lên (hoặc giảm đi) 0.16% Tuy nhiên, mức nhiệt độ trung bình năm, chưa xét đến thay đổi nhiệt độ theo mùa Bởi khí hậu Việt Nam thay đổi theo thời gian, đặc biệt miền Bắc có mùa thời tiết nhiệt độ khác Nhiệt độ mùa đơng có xuống thấp, trì liên tục ảnh hưởng lớn đến mùa vụ trồng vật nuôi Tuy nhiên, nhiệt độ mùa hè năm tăng lên tương ứng mức nhiệt trung bình năm khơng thay đổi nhiều, sản lượng nơng nghiệp bị giảm đáng kể Mỗi loại trồng, vật ni có ngưỡng nhiệt phù hợp khác Để đánh giá điều kiện nhiệt, với tiêu tổng nhiệt, nhiệt độ trung bình tối ưu, nhiều kết WMO FAO 26 đề cập đến ngưỡng nhiệt độ khơng thích hợp gây hại cho số loại trồng, nhiên điều không phản ánh mơ hình cho sản lượng nơng nghiệp nói chung 3.3.4 Độ ẩm: Các tính chất khơng khí ẩm tác dụng nhiều đến sống, sống động vật, thực vật Độ ẩm không ảnh hưởng đến hơ hấp vật ni, q trình nước thực vật, định phần đến độ ẩm đất – môi trường cung cấp chất dinh dưỡng cho trồng phát triển Theo mơ hình trên, độ ẩm khơng khí tăng lên (hoặc giảm đi) 1% sản lượng nơng nghiệp tăng lên (hoặc giảm đi) 0.398% Qua thấy quan hệ chiều độ ẩm sản lượng nông nghiệp 3.3.5 Số bão: Đây loại thiên tai, có ảnh hưởng ngược chiều với sản lượng nơng nghiệp Do ảnh hưởng biến đổi khí hậu, năm gần bão có diễn biến bất thường, gia tăng số lượng cường độ bão, đặc biệt việc xuất nhiều “siêu bão” gây thiệt hại nặng nề cho ngư dân đánh bắt biển, tàn phá sở nuôi trồng thủy sản, tàn phá hệ thống đê điều, gây thiệt hại nhà của, cơng trình, trái mùa màng, vùng đồng sông Hồng miền Trung Trên hệ thống đê sông Hồng Bắc Bộ sông Cửu Long Nam Bộ thường xuyên bị lũ đe dọa, gây ngập lụt hàng triệu hecta đất canh tác, ảnh hưởng đến sống hàng triệu người dân Số lượng bão nhiều, cường độ bão mạnh sản lượng nơng nghiệp giảm Theo mơ hình, tổng cấp bão tăng lên (hoặc giảm đi) 1cơn bão, sản lượng nông nghiệp giảm (hoặc tăng lên) 0.000326558% Đặc biệt khu vực vùng sâu, vùng xa, ven biển hứng chịu thiên tai khách quan gây nhiều thiệt hại 3.3.6 Lượng mưa Mơ hình thực tiễn lượng mưa khơng có tác động sản lượng nơng nghiệp nước ta Tuy nhiên, phủ nhận tác động lượng mưa giá trị tạo năm ngành nông nghiệp Hạn hán hay mưa lớn kéo dài gây tác động lớn không với trồng trọt mà ngành chăn nuôi bị ảnh hưởng lớn Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu 13 năm, số lượng mưa trung bình năm khơng phản ánh phân bổ khu vực mức độ mưa mùa 3.3.7 Lượng phân bón nơng nghiệp: Mơ hình phân bón khơng có ảnh hưởng tói sản lượng nơng nghiệp, ngược với sở lí thuyết Sở dĩ có tượng sai số do: khoa học kĩ thuật phát triển làm tăng chất lượng phân bón, cần lượng nhỏ phân bón ảnh hưởng tới sản lượng Vì lượng cần để bón cho tuỳ thuộc loại có liều lượng định, tăng lên tốt Bởi vì, thực chất thân phân bón có chứa lượng chất độc hại cho trồng (các kim loại nặng asen, chì, thuỷ ngân, cadimi,…; vi sinh vật gây hại salmonella, coliform,…) Hơn nữa, với sản lượng chất lượng trồng đảm bảo việc có thêm phân bón khơng giải vấn đề cả, trừ gia tăng thêm diện tích trồng trọt Phân bón làm tăng sản lượng phân bón vấn đề, bị thiếu hụt Điều giải thích sản lượng khơng thể tăng nhiều tăng lượng phân bón Cả hệ số tương quan biển (không lớn, khoảng 0.024) cho thấy mối quan hệ không chặt chẽ Tuy nhiên, lượng phân bón giảm việc sản lượng bị giảm tránh khỏi Một vấn đề nữa, việc sử dụng phân bón khơng hợp lý xử lý khơng cách cịn gây nhiễm mơ trường, tác động ngược lại đến phát triển nông nghiệp, tức tác động trực tiếp tới sản lượng nông nghiệp 27 CHƯƠNG Giải pháp 4.1 Phát triển cấu đất nông nghiệp hợp lý Tài ngun đất đóng vai trị quan trọng sản lượng nơng nghiệp nước ta Qua mơ hình trên, ta nhận thấy mối tương quan lớn diện tích đất nơng nghiệp tới hiệu chăn ni trồng trọt Tuy nhiên, đất đai có hạn, thêm vào xâm lấn nước biển vào đất liền biến đổi khí hậu, q trình chuyển đất nông nghiệp thành đất phi nông nghiệp cơng nghiệp hóa, đại hóa làm giảm đáng kể lượng đất sử dụng cho sản xuất nông nghiệp Trước tình hình đó, phương án tăng diện tích đất nông nghiệp để tăng sản lượng nông nghiệp tương đối khả thi Thay vào đó, cần giữ diện tích đất vừa đủ cho nơng nghiệp tái cấu lại đất, để hiệu từ diện tích đất mang lại tối đa, đưa mối tương quan diện tích đất sản lượng nơng nghiệp tiệm cận Cơ cấu đất nông nghiệp hợp lý, mà cụ thể tỷ lệ đất trồng trọt đất cho chăn nuôi hiệu quả, tận dụng triệt để tài nguyên cho ngành, tránh lãng phí, sản xuất khơng hiệu Tuy nhiên, việc tìm cấu đất hợp lý cho nước ta tương đối khó khăn Do khác biệt địa lý, khí hậu, tập qn canh tác ni trồng vùng nước, phân hóa điều kiện kinh tế xã hội, nên địa phương, cần có nghiên cứu chuyên sâu vấn đề Với đề tài mang tính khoa học cao vậy, cần có tham gia hỗ trợ Nhà nước nhằm giúp đỡ ngành nơng nghiệp địa phương từ q trình nghiên cứu lúc mang thành nghiên cứu vào ứng dụng Để đạt mục tiêu đó, cần triển khai hoạt động như: - Kiểm soát chặt chẽ q trình chuyển đổi đất nơng nghiệp sang đất phi nơng nghiệp, tránh chuyển đổi lãng phí, bất hợp lý - Tổ chức nghiên cứu chất lượng đất điều kiện sản xuất địa phương, đề phương án tái cấu phù hợp - Tổ chức phổ cập cho người sản xuất, khuyến khích người dân chuyển đổi cấu cho vùng cần thay đổi, hỗ trợ kiến thức cho nông dân ngành - Tiếp tục triển khai biện pháp cải tạo đất với khai thác tài nguyên đất, tránh tượng sử dụng đà khiến đất bị hư tổn nặng, khiến cho trình hồi phục lâu 4.2 Kiểm sốt q trình tăng dân số Hoạt động kiểm sốt tăng dân số khơng đơn kiểm sốt mặt số lượng mà cịn mặt chất lượng Dân số tăng nhanh số lượng gây sức ép không nhỏ cho ngành nông nghiệp phải đảm bảo an ninh lương thực quốc gia Mặc dù dân số tăng kèm với lượng lao động tăng, dân cư tập trung chủ yếu nông thôn lại lượng dân có thu nhập thấp, tỷ lệ hộ nghèo nông thôn cao hơn, nên dù số liệu cho thấy sản lượng nông nghiệp nước đáp ứng đủ cho nhu cầu dân cư nước, thực tế lại phản ánh khó khăn đời sống nông dân Tăng sản lượng nông nghiệp khơng phản ánh hiệu sách, mà cải thiện thu nhập hộ gia đình nhà nơng Kiểm sốt tăng dân số không đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, mà đồng thời giảm vấn nạn xã hội khác hệ nghèo đói thất nghiệp ma túy, mại dâm, buôn bán người, … Ngồi việc kiểm sốt số lượng dân cư, cịn cần kiểm sốt chất lượng lao động Q trình tăng dân số vơ ích, chí tác hại cho ngành sản xuất nói chung với ngành nơng nghiệp nói riêng, tăng dân khơng kèm với trình độ lao động Bởi dân cư tăng không mang lại người lao động hiệu nào, dù dân số tăng 28 không làm tăng sản lượng nông nghiệp Để đáp ứng kịp với tốc độ phát triển ngành, hiệu hóa ứng dụng khoa học kỹ thuật nơng nghiệp, cần thiết phải có lượng lao động chất lượng với trình độ hiểu biết định trồng trọt chăn nuôi Người dân khơng người làm nơng mà cịn chun gia với mảnh đất canh tác, với loại trồng vật ni Tăng chất lượng lao động để đẩy tỷ lệ tương quan dân cư sản lượng nông nghiệp tăng cao, để 1% dân số tăng, làm tăng sản lượng gần 1% Để đạt mục tiêu đề trên, cần có sách cụ thể với định hướng sau: - Thực tốt sách dân số, kế hoạch hóa gia đình, đặc biệt nơng thơn khu vực có đời sống khó khăn, vùng sâu vùng xa - Đảm bảo phổ cập giáo dục, đảm bảo giáo dục bắt buộc nơng thơn, địa phương khó khăn - Tun truyền ý thức người dân vấn đề dân số, sinh sản, ni dưỡng trẻ em, nghèo đói thất nghiệp - Chuyển dịch cấu nội ngành nông nghiệp, đảm bảo sử dụng hiệu nguồn nhân lực có tay nghề tri thức 4.3 Sử dụng kỹ thuật canh tác phù hợp, hiệu bảo vệ môi trường Áp dụng tiến khoa học vào sản xuất nơng nghiệp góp phần đẩy sản lượng nơng nghiệp tăng thêm Cụ thể, với mơ hình trên, ta thấy dù phân bón có mối tương quan tương đối thấp với sản lượng nông nghiệp, phủ nhận vai trị to lớn q trình phát triển trồng Tuy nhiên, phân bón có hai mặt nó, bên cạnh tác dụng cho trồng, để lại tác hại khơng nhỏ cho mơi trường Nếu khơng kiểm sốt, phân bón có tác dụng ngược, hại chết trơng, nhiễm nguồn đất, nước, khơng khí Để ngăn ngừa ảnh hưởng tiêu cực đó, người nơng dân cần có kế hoạch canh tác hợp lý với việc sử dùng phân bón cách Việc luân canh hợp lý giúp giảm lượng phân bón đưa vào đất, tránh gây tải cho hệ thống tuần hoàn chất hệ phân hủy tự nhiên môi trường Sử dụng phân bón cách, đặc biệt hạn chế phân bón hóa học, tăng lượng phân xanh, giúp trồng khỏe hơn, giảm ô nhiễm mơi trường mà cịn tận dụng nguồn chất thải từ hoạt động sản xuất khác Bên cạnh đó, cần cải tạo loại phân bón để đưa sản phẩm tăng hiệu sử dụng mà gây ảnh hưởng tới mơi trường Để tăng hiệu sản xuất nông nghiệp từ việc tăng hiệu luận canh tưới tiêu hợp lý, bảo vệ mơi trường, thực số hoạt động như: - Các trung tâm khuyến nông cần đề kế hoạch luân canh hợp lý cho năm, dựa điều kiên sản xuất địa phương xu hướng thị trường nông sản - Tăng cường hiểu biết, nhận thức người dân sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nhằm bảo vệ trồng môi trường - Phát triển mơ hình nơng nghiệp VAC, sử dụng hiệu chất thải từ hoạt động sinh hoạt, chăn nuôi cho trồng trọt - Tích cực triển khai chương trình ba giảm (giảm lượng đạm bón, giảm thuốc bảo vệ thực vật giảm lượng hạt giống gieo tỉnh phía Nam giảm lượng nước tưới tính phía Bắc) ba tăng (tăng suất, tăng chất lượng sản phẩm tăng hiệu kinh tế) 29 - Khuyến khích nơng dân sử dùng phân bón hữu thay cho phân hóa học có thể, khuyến khích doanh nghiệp hạn chế sản xuất phân bón hóa học lượng lớn - Tổ chức nghiên cứu cải tiến loại phân bón nay, giảm mức độ độc hại tới môi trường, giảm thời gian tác động giảm lượng chất khó phân hủy thành phần phân bón 4.4 Nâng cao hiệu cơng tác dự báo khí tượng Tình hình thời tiết ảnh hưởng lớn đến suất nuôi trồng, thông qua nhiều yếu tố: nhiệt độ, độ ẩm, bão lũ,… Biến đổi khí hậu ảnh hưởng sâu sắc tới điều kiện mơi trường Việt Nam, biên độ nhiệt nước ta tăng cao, nhiệt độ khắc nghiệt mùa gây nguy hạn hán, rét đậm lớn cho sản xuất nông nghiệp Độ ẩm thay đổi thất thường biến đổi nhiệt độ tạo nguy gây bênh cho trồng vật nuôi Độ ẩm cao môi trường cho phát triển sâu bệnh loại trùng, vi rút sinh sôi lây lan mạnh, tạo mầm mống bùng phát dịch bệnh, đặc biệt mùa nóng Là bán đảo nằm khu vực biển Đông, Việt Nam thường xuyên phải hứng chịu bão áp thấp nhiệt đới, đặc biệt vào mùa mưa lũ Tuy nhiên, hậu nghiêm trọng đến từ thân bão, mà từ hậu Bão tới thường kèm mưa lớn thủy triều dân cao, đặc biệt kết hợp với triều cường, điều gây nguy ngập úng cho đồng mưa lớn gây sụt lở đất vùng trung du miền núi, đặc biệt, mưa nhiều làm nước sông dân cao gây ngập úng, nặng dẫn tới lũ lụt diện rộng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động trồng trọt, chăn nuôi nhà nông Trước hậu nặng nề biến đổi khí hậu tới đời sống sinh hoạt sản xuất người dân nói chung, hoạt động sản xuất nơng nghiệp nơng dân nói riêng, cơng tác dự báo thủy văn có vai trị vơ quan trọng việc phịng tránh bão Đưa dự báo xác tình hình thời tiết bao gồm nhiệt độ, độ ẩm khơng khí, lượng mưa tượng thời tiết theo mùa áp thấp, gió mùa, bão nhiệt đới giúp người dân quyền có kế hoạch phòng tránh phù hợp hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại tối đa cho người dân Đẩy mạnh công tác phịng tránh tác động tiêu cực mơi trường, thiên nhiên xử lý hậu thiên tai Tác động tiêu cực thiên nhiên tới sản xuất nơng nghiệp giảm thiểu tới mức nhỏ có kế hoạch phịng ngừa hiệu quả, đặc biệt với thiên tai có tính thường xuyên chu kỳ hạn hán, rét đậm rét hại, bão lũ Đối với trường hợp, việc nâng cao cảnh giác ý thức người dân hậu thiên tai không phịng ngừa, quyền cần kết hợp với nhiều đơn vị để giúp xử lý hậu quả: - Đưa kế hoạch hướng dẫn nông dân tưới tiêu hợp lý, tránh thiếu nước vào mùa hạn, ngập úng mùa mưa - Đưa lịch gieo trồng cụ thể theo dự báo khí tượng năm, đảm bảo cơng đoạn gieo mạ khỏi tác hại thời tiết rét đậm rét hại, sương giá - Tập huấn cho người nông dân biện pháp xử lý kịp thời trước tác hại thiên tai - Kết hợp với quan khác kiểm soát nguồn nước nhà máy thủy điện, cơng ty mơi trường,… 4.5 Các sách nhà nước Ngay sau Nghị số 26-NQ/TW ban hành, cấp ủy Đảng hệ thống trị nỗ lực triển khai thực nghiêm túc Dưới lãnh đạo Đảng, giám sát 30 Quốc hội, điều hành đạo kịp thời Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, phối hợp bộ, ngành địa phương, cộng với tham gia hưởng ứng tích cực cộng đồng doanh nghiệp hàng triệu hộ dân nông thôn, nông nghiệp, nông dân, nông thôn đạt nhiều thành tựu to lớn, cộng đồng quốc tế ghi nhận đánh giá cao Cơ cấu sản xuất ngành điều chỉnh, chuyển đổi theo hướng phát huy lợi địa phương nước gắn với nhu cầu thị trường Tốc độ tăng trưởng GDP bình qn 10 năm (2008 - 2017) tồn ngành nông, lâm, thủy sản đạt 2,66%/năm, tốc độ tăng giá trị sản xuất ngành đạt 3,9%/năm Năm 2018, tốc độ tăng trưởng GDP ngành đạt khoảng 3,6 đến 3,7% Trình độ canh tác không ngừng đổi Năng suất, chất lượng, hiệu sản xuất nhiều loại nông sản nâng cao; sản xuất chuyển mạnh theo hướng chất lượng giá trị gia tăng; giá trị sản lượng nhiều nông sản tăng mạnh Năng suất lao động nông nghiệp cải thiện, tăng từ 13,6 triệu đồng/lao động năm 2008 lên 35,5 triệu đồng/lao động năm 2017; giá trị sản xuất đơn vị diện tích đất trồng trọt tăng lên, từ 43,9 triệu đồng/ha năm 2008 lên 90,1 triệu đồng/ha năm 2017 Từ nước phải nhập khẩu, đến nông sản Việt Nam có mặt 180 quốc gia vùng lãnh thổ, với kim ngạch xuất đứng thứ hai Đông - Nam Á thứ 15 giới Một số nông sản khẳng định vị khả cạnh tranh thị trường giới Tổng kim ngạch xuất 10 năm đạt 261 tỷ USD, xuất nơng, lâm, thủy sản năm 2017 đạt 36,5 tỷ USD, tăng 2,2 lần so với năm 2008 dự kiến năm đạt 40 tỷ USD Đã có 10 nhóm mặt hàng có kim ngạch xuất từ tỷ USD trở lên, có năm mặt hàng đạt kim ngạch xuất tỷ USD Độ che phủ rừng tăng mạnh, từ mức 38,7% năm 2008 lên 41,45% năm 2017 41,65% năm 2018 Cơ cấu ngành nghề cấu lao động nơng thơn có thay đổi tích cực Số hộ nông thôn tham gia hoạt động công nghiệp, xây dựng dịch vụ năm 2016 chiếm 40,03% (tăng 14,93% so với năm 2006) Kinh tế hộ nông thôn chuyển dịch theo hướng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa, hình thành nhiều trang trại với quy mô lớn hơn, hiệu cao Đến hết năm 2017, nước có 34.048 trang trại, tăng mạnh so với năm 2012 (22.564 trang trại) Số hộ chuyển sang làm ngành nghề, dịch vụ ngày tăng Bên cạnh đó, nhiều hợp tác xã kiểu hình thành phát triển, hỗ trợ tốt cho phát triển kinh tế hộ gia đình Năm 2017, nước có 11.688 hợp tác xã (HTX) nơng nghiệp (gấp gần hai lần năm 2008), đến hết tháng 11 năm 2018 nước có 13.278 HTX nơng nghiệp; năm 2017 nước có 1.154 HTX phi nơng nghiệp, 1.183 quỹ tín dụng nhân dân với 4,4 triệu thành viên, 1,58 triệu lao động, tổng tài sản 51.168 tỷ đồng Tỷ lệ HTX nông nghiệp hoạt động hiệu tăng từ 10% (năm 2012) lên 33% (năm 2017) Tỷ trọng thu nhập từ hoạt động phi nông nghiệp cấu thu nhập bình qn đầu người/tháng khu vực nơng thơn tăng từ 60,5% lên 73% Thu nhập bình quân đầu người/năm nông thôn tăng 3,49 lần, từ 9,15 triệu đồng năm 2008 lên 32 triệu đồng năm 2017 Khoảng cách thu nhập thành thị nông thôn thu hẹp từ 2,1 lần năm 2008 1,8 lần năm 2017 Tỷ lệ hộ nghèo nước giảm bình quân 1,5%/năm, riêng huyện nghèo giảm tới 4%/năm Vai trị, vị chủ thể người nơng dân ngày nâng lên, xây dựng nông thôn Đến tháng 11 năm 2018 nước có 3.687 xã (41,32%) đạt chuẩn nơng thơn mới; bình qn đạt 14,33 tiêu chí/xã; có 58 đơn vị cấp huyện thuộc 30 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cơng nhận đạt chuẩn/hồn thành nhiệm vụ xây dựng nơng thơn Chương trình nơng thơn góp phần đưa 99,4% xã nước có đường ô-tô đến trung tâm xã; toàn số xã, 97,8% số thơn, 99,2% hộ nơng thơn có điện; 99,7% số xã có trường tiểu học trường mẫu giáo; 99,5% số xã có trạm y tế xã; 60,8% số xã có chợ; 58,6% số xã có nhà văn hóa Có 88,5% dân số nơng thơn bảo đảm cấp nước sinh hoạt hợp vệ 31 sinh Chăm sóc y tế vùng nông thôn cải thiện Hệ thống giáo dục nông thôn tiếp tục phát triển Nhiều hoạt động văn hóa, thể dục, thể thao đẩy mạnh, sắc văn hóa bảo tồn, phát huy Trật tự xã hội nông thôn giữ vững Theo Tổ chức Lương thực Nông nghiệp (FAO), nơng nghiệp thơng minh “nơng nghiệp có khả gia tăng suất cách bền vững, thích ứng trước tác động biến đổi khí hậu, giảm/loại bỏ KNK đạt mục tiêu an ninh lương thực phát triển quốc gia” Trong năm qua, Việt Nam ban hành sách kịp thời nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu hai phương diện giảm nhẹ thích ứng biến đổi khí hậu: Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu (2008); Chiến lược quốc gia biến đổi khí hậu (2011); Kế hoạch hành động quốc gia biến đổi khí hậu (2012); Chiến lược quốc gia Tăng trưởng xanh (2012); Nghị số 24/NQ/TW ngày 03/6/2013 Ban chấp hành Trung ương Đảng ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên bảo vệ môi trường Ngồi việc ban hành sách, Việt Nam tham gia Liên minh tồn cầu nơng nghiệp thơng minh thích ứng biến đổi khí hậu (GACSA), góp phần thúc đẩy lĩnh vực nghiên cứu, công nghệ cách tiếp cận sách nơng nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu; thực hành chia sẻ kinh nghiệm, thơng tin nơng nghiệp thơng minh thích ứng biến đổi khí hậu; tiếp cận, mở rộng hỗ trợ kỹ thuật… góp phần thực thành cơng Đề án Giảm phát thải khí nhà kính nơng nghiệp, nông thôn đến năm 2020 Đề án Tái cấu ngành Nông nghiệp Phát triển nông thôn Ở cấp ngành, năm 2007, Bộ Nông nghiệp Phát triển nơng thơn thành lập Ban đạo Chương trình hành động thích ứng với biến đổi khí hậu, xây dựng ban hành sách ứng phó biến đổi khí hậu như: Khung chương trình thích ứng với biến đổi khí hậu (2008) Kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu ngành Nơng nghiệp Phát triển nông thôn giai đoạn 2011 - 2015 tầm nhìn 2050 Đặc biệt, nhằm đẩy mạnh hoạt động giảm thiểu thích ứng với biến đổi khí hậu, Bộ Nơng nghiệp Phát triển nơng thôn ban hành Chỉ thị số 809/CT-BNN-KHCN ngày 28/3/2011 việc lồng ghép biến đổi khí hậu vào xây dựng, thực chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án, đề án phát triển ngành Nơng nghiệp Phát triển nông thôn giai đoạn 2011 - 2015 với số nội dung: Lồng ghép biến đổi khí hậu trình xây dựng, phê duyệt, tổ chức thực chiến lược, quy hoạch, kế hoạch lĩnh vực nơng nghiệp theo phương châm tích cực giảm phát thải khí nhà kính chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu Nhận thức tầm quan trọng tác động tích cực nơng nghiệp thông minh phát triển bền vững, Bộ có chủ trương, sách thúc đẩy triển khai thực nông nghiệp thông minh nhiều tỉnh, thành phố nước nhiều mơ hình góp phần nâng cao suất, sản lượng; nâng cao thu nhập cho người nơng dân góp phần đảm bảo an ninh lương thực bối cảnh biến đổi khí hậu – Theo nội dung, phân loại sách theo cách gọi tên cụ thể như: sách đầu tư vốn, sách tín dụng, sách ruộng đất… – Theo lĩnh vực, phân loại thành nhóm sách nơng nghiệp thuộc lĩnh vực tài (thuế, đầu tư, trợ cấp sản xuất…); lĩnh vực tiền tệ (giá lãi xuất v.v…); lĩnh vực xuất, nhập ( sách thuế, hạn ngạch, tỷ giá hối đoái…) – Theo quan hệ sách q trình sản xuất, phân thành sách đầu vào(đầu tư, vật tư, trợ giá khuyến nơng…); sách đầu (thị trường giá 32 cả, sách xuất khẩu…); sách tổ chức q trình sản xuất (chính sách đổi cấu kinh tế nông nghiệp, nông thơn, sách đổi cấu quản lý…) Trong điều kiện kinh tế thị trường, sách mà Nhà nước sử dụng nhằm tác động vào phía cung hay phía cầu thị trường, có sách tác động lên hai phía Một sách sử dụng để tác động lên phía cung phải có biện pháp hạn chế phản ứng phụ lên phía cầu Chính mà sách ban hành cần xác định rõ sách để tạo chế phối hợp sách 33 Tài liệu tham khảo Vũ Đình Thắng cộng sự, Giáo trình Kinh tế nơng nghiệp, 2005 Trung tâm Thơng tin Dự báo Kinh tế - xã hội Quốc gia, 2017, Vai trị nơng nghiệp phát triển kinh tế GSO (Tổng cục thống kê), Thống kê chung Việt Nam năm 2015, 2016 WB (Ngân hàng giới), 2015, Chỉ số phát triển giới Ngân hàng giới, Chính sách nơng nghiệp Việt Nam, 2015, Báo cáo rà sốt Nơng nghiệp và Lương thực OECD ISPONRE (Viện nghiên cứu sách chiến lược mơi trường tài nguyên), 2009, Báo cáo đánh giá Việt Nam biến đổi khí hậu, với hỗ trợ Chương trình mơi trường Liên hợp q́c (UNEP) Bộ Giáo dục Đào tạo, Địa lí O E Ayindea, M Muchiea and G B Olatunji, 2011, Impacts of climate change on rice agricuture in Nigeria, Tropical and Subtropical Agroecosystems Damilo C Israel and Roehlano M Briones 2013, Impacts of Natural Disasters on Agriculture, Food Security, and Natural Resources and Environment in the Philippines 10 K.S KAVI KUMAR, 2009, Climate Sensitivity of Indian Agriculture Do Spatial Effects Matter? 11 Hoàng Hồng Hạnh, Trần Quý Trung, Nguyễn Thu Hà, 2017, Kinh nghiệm quốc tế phân vùng môi trường quy hoạch bảo vệ môi trường 12 NGUYỄN XUÂN CƯỜNG, 2018, Phát triển nông nghiệp đại, bền vững, gắn với xây dựng nông thôn mới Số liệu lấy từ nguồn: Data Worldbank, PGIS, Trading Economics, Knoema, Tổng cục Thống kê Danh sách link: - 34 - - - - 35 ... nghiệp Có hai loại nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp nhân tố tự nhiên nhân tố kinh tế xã hội Nhân tố tự nhiên bao gồm: Đất, khí hậu, nước, sinh vật Nhân tố kinh tế xã hội bao gồm:... vị, sản lượng nông nghiệp tăng lên lượng định Điểm bật mơ hình đưa kết luận tương đối đầy đủ nhân tố ảnh hưởng đến sản lượng giá trị nông nghiệp Ơng đưa vào mơ hình nhân tố ngồi tự nhiên, cách... khơng làm giảm sản lượng không đảm bảo chắn làm tăng tối đa sản lượng nông nghiệp 3.3.2 Lượng lao động nông nghiệp: Như nêu phần lý thuyết, mối quan hệ số lượng lao động sản lượng nông nghiệp mối