MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG 1.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ LÃI SUẤT 1.1.1 Khái niệm lãi suất 1.1.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến lãi suất 1.1.3 Phân loại lãi suất 1.1.4 Vai trò của chính sách lãi suất 1.2 CÔNG CỤ ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT CỦA NHNN VIỆT NAM 1.2.1 Nhóm công cụ trực tiếp 1.2.2 Nhóm công cụ gián tiếp CHƯƠNG 2: QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ TỚI NỀN KINH TẾ GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 2000 ĐẾN NỬA ĐẦU NĂM 2016 1.1 KHÁI QUÁT CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT TRƯỚC NĂM 2000 1.2 CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT CƠ BẢN GIAI ĐOẠN 08/2000 – 05/2002 1.3 CHÍNH SÁCH TỰ DO HÓA LÃI SUẤT HOÀN TOÀN GIAI ĐOẠN 06/2002 – 11/2006 2.4 CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT LINH HOẠT GIAI ĐOẠN 2007 ĐẾN NAY: 2.4.1 Chính sách tiền tệ thắt chặt giai đoạn cuối năm 2007 đến 09/2008: 2.4.2 Chính sách tiền tệ nới lỏng giai đoạn 09/2008 đến 02/2009 2.4.3 Chính sách lãi suất linh hoạt, thận trọng giai đoạn cuối 2009 đến nay CHƯƠNG 3 ĐỊNH HƯỚNG TỰ DO HÓA LÃI SUẤT TRONG THỜI GIAN TỚI 3.1 ÍCH LỢI CỦA TỰ DO HÓA LÃI SUẤT 3.2 NHỮNG THÁCH THỨC CỦA TỰ DO HÓA LÃI SUẤT ĐỐI VỚI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN 3.3 ĐIỀU KIỆN ĐỂ TỰ DO HÓA LÃI SUẤT 3.4 ĐỀ XUẤT MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ NHẰM THÚC ĐẨY QUÁ TRÌNH TỰ DO HÓA LÃI SUẤT Ở VIỆT NAM 3.4.1 Khuyến nghị đối với Chính Phủ và NHNN 3.4.2 Khuyến nghị đối với ngân hàng thương mại 3.4.3 Khuyến nghị đối với doanh nghiệp KẾT LUẬN 1 3 3 3 3 4 7 10 10 13 16 16 18 20 24 24 26 28 36 36 38 40 42 42 46 47 49 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC BẢNG BIỂU 51 56 LỜI MỞ ĐẦU Nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào sân chơi chung toàn cầu thông qua rất nhiều hiệp định, thỏa thuận quốc tế đã và sắp được ký kết trong thời gian tới Điều này là một cơ hội to lớn nhưng cũng là thách thức không nhỏ đòi hỏi chúng ta tích cực cải cách, tái cấu trúc bộ máy để có thể nắm bắt thời cơ Một trong những bộ phận tác động không nhỏ đến hoạt động của nền kinh tế, đặc biệt là thị trường tài chính đó là hoạt động của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam Thông qua công cụ là chính sách tiền tệ, NHNN vừa đảm bảo duy trì ổn định thị trường vừa là động lực phát triển kinh tế Trong những chính sách mà NHNN điều hành, lãi suất là một biến số quan trọng có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế ở cả tầm vĩ mô và vi mô Nhận thức được ý nghĩa của chính sách lãi suất, chúng em quyết định triển khai nghiên cứu đề tài “Chính sách lãi suất của Ngân hàng Trung ương Việt Nam giai đoạn từ năm 2000 tới nửa đầu năm 2016” Mục tiêu của chúng em khi thực hiện đề tài này là nhằm cung cấp cho người đọc những nhận thức đầy đủ hơn về chính sách lãi suất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam trong hơn một thập kỷ qua (từ năm 2000 tới nửa đầu năm 2016) Từ đó, đưa ra những giải pháp theo quan điểm cá nhân của mình cho việc thúc đẩy nhanh hơn tiến trình tự do hóa lãi suất của Việt Nam Các nhiệm vụ nghiên cứu được giải quyết trong 3 phần của tiểu luận như sau: - Phần 1: Xây dựng cơ sở lý thuyết về chính sách lãi suất của Ngân hàng Trung ương 3 - Phần 2: Thực trạng tiến hành chính sách lãi suất của Ngân hàng Trung ương (từ năm 2000 – nửa đầu năm 2016) - Phần 3: Định hướng cho tiến trình tự do hóa lãi suất trong thời gian tới Do chúng em chưa có nhiều kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn nên việc tiến hành nghiên cứu và trình bày không tránh khỏi hạn chế nhiều mặt Tuy vậy, chúng em đã cố gắng hoàn thành tiểu luận một cách tốt nhất Kính mong cô ghi nhận những nỗ lực hoàn thiện của chúng em Chúng em xin chân thành cảm ơn! 4 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG 1.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ LÃI SUẤT 1.1.1 KHÁI NIỆM LÃI SUẤT Lãi suất được hiểu là tỷ lệ phần trăm so sánh giữa số tiền lãi (lợi tức) thu được với số vốn cho vay phát ra trong một kỳ nhất định Nó phản ánh giá cả của tín dụng, cho biết số tiền mà người đi vay phải trả hàng kỳ để “thuê” một lượng tín dụng từ người cho vay Lãi suất là một loại giá cả đặc biệt vì nó thể hiện giá cả của quyền sử dụng vốn chứ không như các trường hợp thông thường thường khác, giá cả phải trả khi mua một hàng hóa là giá cả của quyền sở hữu hàng hóa đó 1.1.2 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LÃI SUẤT - Tỷ suất lợi nhuận bình quân của nền kinh tế: càng nhiều cơ hội đầu tư sinh lời cao thì nhu cầu vay vốn tăng đẩy lãi suất thị trường lên cao - Lạm phát dự tính: Nếu dự báo lạm phát sẽ tăng, người dân sẽ đầu tư vào các kênh khác thay về gửi tiền làm cung vốn giảm Trong khi đó lạm phát tăng làm lãi suất thực giảm khiến giá cả của khoản vay giảm làm cầu vốn tăng, từ đó đẩy lãi suất thị trường lên cao - Mức độ rủi ro: Rủi ro tăng làm việc cho vay trở nên kém hấp dẫn hơn so với nắm giữ các tài sản khác, cung vốn giảm làm dịch chuyển cung vốn sang trái, khiến lãi suất thị trường tăng - Tính lỏng của các công cụ nợ: tính lỏng càng cao thì nhu cầu nắm giữ càng cao làm cầu về tài sản này càng cao Do đó khi tăng cầu về các công cụ nợ đồng nghĩa với việc cung vốn tăng làm lãi suất thị trường giảm - Tỷ suất lợi tức của các công cụ nợ: tỷ suất lợi tức của các công cụ nợ phụ thuộc vào lãi suất và giá của các công cụ nợ trên thị trường Khi lãi suất thị trường dự tính giảm làm tăng giá các công cụ nợ, lợi tức dự tính tăng, nhu cầu nắm giữ các công cụ nợ dài hạn tăng, dẫn đến cung vốn tăng và lãi suất thị trường giảm 5 - Mức thâm hụt ngân sách Nhà nước và chính sách tài khóa của Chính phủ: Khi Ngân sách thâm hụt, Chính phủ có nhu cầu vay để bù đắp làm dịch đường cầu vốn ra ngoài đẩy lãi suất lên cao - Chính sách tiền tệ của Ngân hàng trung ương: Khi NHTƯ tăng cung tiền( nhằm mục đích giảm lãi suất) nhưng lại tăng quá nhiều có thể đẩy lạm phát lên cao làm tăng cầu tiền và lãi suất thị trường tăng - Các yếu tố kinh tế - xã hội khác: sự cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại, tâm lý,… Trong phạm vi bài viết, người viết chỉ đề cập tới tác động của nhân tố chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương, mà cụ thể là chính sách lãi suất 1.1.3 PHÂN LOẠI LÃI SUẤT Lãi suất có thể được phân loại một cách đa dạng dựa trên các cách tiếp cận khác nhau Ở đây, dựa trên nội dung đề tài, người viết tiến hành phân chia lãi suất trên cơ sở tiêu thức quản lý, cụ thể bao gồm: 1.1.3.1 Lãi suất chỉ đạo do ngân hàng trung ương quy định: a Lãi suất cơ bản: Lãi suất cơ bản được coi là lãi suất xương sống của nền kinh tế, là lãi suất tham chiếu để dựa trên đó các ngân hàng thương mại ấn định lãi suất kinh doanh của mình Trên thực tế, lãi suất cơ bản có nguồn gốc hình thành khác nhau ở các nước khác nhau, song tại Việt Nam, lãi suất cơ bản do ngân hàng trung ương quy định nhưng dựa trên sự cân nhắc nhiều yếu tố như: lãi suất liên ngân hàng, lãi suất nghiệp vụ thị trường mở, lãi suất huy động đầu vào của tổ chức tín dụng, xu hướng biến động của cung và cầu vốn Theo Luật Ngân hàng Nhà nước (NHNN) năm 2010, lãi suất này chỉ áp dụng với Đồng Việt Nam và là cơ sở để các tổ chức tín dụng ấn định lãi suất kinh doanh Theo Luật Dân sự Việt Nam, các tổ chức tín dụng không được cho vay với lãi suất cao gấp rưỡi lãi suất cơ bản.1 b Lãi suất tái chiết khấu: Trước hết, để hiểu về lãi suất tái chiết khấu, chúng ta cần nắm được khái niệm về lãi suất chiết khấu 1 Theo giáo trình Tiền tệ - Ngân hàng, trang 248 Nhà xuất bản Thống kê, 2012 6 Lãi suất chiết khấu được áp dụng với các đối tượng là thương phiếu hoặc các giấy tờ có giá chưa đến hạn thanh toán của khách hàng bởi ngân hàng thương mại Trước ngày đáo hạn của các tài sản tài chính này, các ngân hàng thương mại đồng ý chiết khấu lại chúng nhằm đạt được một khoản lợi nhuận chênh lệch do lãi suất chiết khấu tạo nên Sau đó, do thiếu thanh khoản, ngân hàng thương mại lại “nhượng lại” khoản nợ đó của mình bằng cách thế chấp các giấy tờ có giá trên cho ngân hàng trung ương trước ngày các giấy tờ đó đáo hạn Ngân hàng trung ương sẽ chấp nhận “gánh” khoản nợ đó cho ngân hàng thương mại với mức lãi suất gọi là lãi suất tái chiết khấu Mục đích của hoạt động tái chiết khấu là để cứu cánh cho các ngân hàng thương mại trong hoàn cảnh thiếu thốn tiền mặt bằng cách cung ứng vốn cho các ngân hàng đó, vì vậy lãi suất tái chiết khấu thường thấp hơn lãi suất chiết khấu Tuy nhiên, trong trường hợp ngân hàng trung ương muốn kiềm chế lạm phát, lãi suất tái chiết khấu có thể được điều chỉnh bằng hoặc cao hơn lãi suất chiết khấu để giảm lượng tiền trong lưu thông Bên cạnh đó, lãi suất tái chiết khấu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn hiệu ứng domino do rủi ro hệ thống gây ra bởi ngân hàng trung ương đóng vai trò là người cho vay, chống đỡ cuối cùng Do vậy, lãi suất tái chiết khấu của ngân hàng trung ương có sức ảnh hưởng lớn tới việc quy định các lãi suất kinh doanh của các tổ chức tín dụng c Lãi suất tái cấp vốn: Về bản chất, lãi suất tái cấp vốn cũng giống như lãi suất tái chiết khấu song sự khác biệt nằm ở đối tượng áp dụng của chúng Nếu như lãi suất tái chiết khấu áp dụng với các chứng từ có giá thì lãi suất tái cấp vốn lại có hiệu lực với các khoản cho vay của ngân hàng thương mại, khi các ngân hàng thương mại “nhượng” lại chúng cho ngân hàng trung ương Cũng như lãi suất tái chiết khấu, lãi suất tái cấp vốn được ngân hàng trung ương áp dụng để khai thông khả năng thanh toán cho ngân hàng thương mại 7 d Lãi suất trần, sàn: Để bảo vệ quyền lợi của các bên trong các hoạt động cho vay và huy động tiền gửi, NHNN sẽ gián tiếp quản lý các lãi suất này bằng việc quy định một khung lãi suất cụ thể cho từng loại Theo đó, lãi suất cho vay hay lãi suất huy động sẽ không được lớn hơn mức lãi suất quy định cao nhất là lãi suất trần và không được thấp hơn mức lãi suất quy định thấp nhất là lãi suất sàn Trong hoạt động cho vay, trần lãi suất có tác dụng bảo vệ người đi vay khỏi nguy cơ phải chịu đựng những mức lãi suất cho vay “cắt cổ”, qua đó đảm bảo cho khả năng tiếp cận vốn của người đi vay Bên cạnh đó, bên cho vay được bảo vệ bằng mức sàn lãi suất để tránh trường hợp lợi nhuận từ việc cho vay còn thấp hơn chi phí cho vay tiền Trong hoạt động huy động, trần lãi suất được đưa ra để khống chế sự cạnh tranh tiêu cực về lãi suất giữa các bên huy động Đồng thời, đây cũng là một biện pháp đảm bảo tính thanh khoản cho người nhận vốn, giúp kiểm soát lãi suất trong khả năng trả nợ của họ Sàn lãi suất huy động, ngược lại, được sử dụng để bảo vệ người cho vay, đảm bảo cho lợi ích của họ khi là người cung cấp vốn 1.1.3.2 Lãi suất kinh doanh của các tổ chức tín dụng (ngân hàng thương mại): a Lãi suất tiền gửi ngân hàng: Lãi suất tiền gửi ngân hàng là lãi suất ngân hàng trả cho các khoản tiền gửi vào ngân hàng Đây là chi phí chủ yếu của ngân hàng thương mại b Lãi suất tiền vay ngân hàng: Lãi suất tiền vay ngân hàng là lãi suất mà những người vay tiền của ngân hàng phải chịu Đây là nguồn thu nhập chủ yếu của ngân hàng thương mại c Lãi suất liên ngân hàng: 8 Lãi suất liên ngân hàng được áp dụng trong các giao dịch cho vay lẫn nhau giữa các ngân hàng thương mại Nó được hình thành trong quan hệ cung – cầu vốn vay trên thị trường liên ngân hàng và chịu ảnh hưởng từ lãi suất tái chiết khấu của ngân hàng trung ương Lãi suất liên ngân hàng được coi là tín hiệu quan trọng cho biết tính thanh khoản của hệ thống ngân hàng thương mại, để ngân hàng trung ương dựa vào đó và đưa ra quyết định bơm thêm hay rút bớt tiền khỏi thị trường 1.1.4 VAI TRÒ CỦA CHÍNH SÁCH LÃI SUẤT a) Vai trò của lãi suất ở tầm vĩ mô _ Sự biến động của lãi suất sẽ tác động lên hành vi tiết kiệm Đối với các hộ gia đình, thu nhập được chia thành tiết kiệm và tiêu dùng Khi lãi suất thị trường tăng cao sẽ kích thích việc tiết kiệm đồng đồng thời giảm tiêu dùng hiện tại Lúc này, lãi suất là chi phí cơ hội của việc tiêu dùng Nó quyết định việc người tiêu dùng sẽ mua một hàng hóa nào đó để gia tăng ích lợi của bản thân hay tiết kiệm khoản chi đó để nhận được một khoản tiền lớn hơn trong tương lai với kỳ vọng nhận về một mức ích lợi cao hơn Khi chi phí cận biên lớn hơn ích lợi cận biên, người tiêu dùng sẽ dừng chi tiêu cho hàng hóa đó Khi tiết kiệm tăng, lượng cung vốn cho thị trường cũng tăng Như vậy lãi suất là một biến số tỷ lệ thuận với tiết kiệm _ Đầu tư cũng là một nhân tố chịu tác động từ sự thay đổi lãi suất Hai biến số này vận động với xu hướng ngược chiều nhau Khi lãi suất thấp, ích lợi của việc gửi tiết kiệm giảm sẽ khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động có rủi ro lớn hơn nhưng lợi nhuận cao hơn như mua cổ phiếu, trái phiếu hoặc kinh doanh,… Những hoạt động đầu tư này góp phần tăng tổng sản phẩm của nền kinh tế cũng như tạo thêm công ăn việc làm Như vậy, lãi suất giảm làm tăng đầu 9 tư từ đó kích thích tăng trưởng kinh tế và giảm tỷ lệ thất nghiệp Ngược lại, khi lãi suất thực tế tăng lên làm tăng chi phí cơ hội của hoạt động đầu tư Chi phí tăng khiến lợi nhuận kỳ vọng giảm xuống dẫn đến nhu cầu đầu tư giảm _ Lãi suất là một công cụ quan trọng mà các NHTƯ sử dụng để kiểm soát lạm phát Về mặt lý thuyết, lạm phát có thể gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho nền kinh tế tuy nhiên với những nước đang phát triển lạm phát luôn luôn tồn tại và có một số tác động tích cực để kích thích sự tăng trưởng cho nên các chính sách sử dụng lãi suất cũng như các chính sách tiền tệ nhằm kiểm soát lãi suất luôn cần sự linh hoạt và kịp thời Theo Fisher, lạm phát và lãi suất có mối quan hệ tỷ lệ với nhau theo phương trình: Lãi suất danh nghĩa = Lãi suất thực + Tỷ lệ lạm phát Lãi suất danh nghĩa thường tỷ lệ thuận với tỷ lệ lạm phát Khi nền kinh tế rơi vào lạm phát cao, NHTƯ sẽ tăng lãi suất tái chiết khấu đối với các ngân hàng thương mãi Khi không thể vay tiền của NHTƯ để kinh doanh thì các ngân hàng thương mại sẽ phải tăng lãi suất để thu hút vốn nhàn rỗi trong dân chúng dẫn đến lượng tiền gửi tăng Lượng tiền gửi tăng làm giảm lượng tiền trong lưu thông và từ đó giảm lạm phát _ Tỷ giá hối đoái cũng là một yếu tố quan trọng chịu ảnh hưởng từ các chính sách lãi suất Khi lãi suất của đồng nội tệ cao hơn lãi suất ngoại tệ, cầu nội tệ tăng trong khi cầu ngoại tệ giảm dẫn đến sự tăng giá của đồng nội tệ Lấy ví dụ về mối quan hệ giữa VNĐ và USD Khi lãi suất của VNĐ tăng cao hơn lãi suất của USD với giả định các nhân tố khác không đổi, người dân có xu hướng chuyển sang nắm giữ VNĐ nhiều hơn làm cho cầu VNĐ tăng trong khi cầu USD giảm dẫn đến VNĐ lên giá và tỷ giá hối đoái giảm 10 3.4 ĐỀ XUẤT MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ NHẰM THÚC ĐẨY QUÁ TRÌNH TỰ DO HÓA LÃI SUẤT Ở VIỆT NAM 3.4.1 KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ NHNN Thứ nhất, Chính Phủ cần tiếp tục nỗ lực ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì mức tăng trưởng tốt đồng thời kiềm chế lạm phát Một điều đáng lưu ý trong tiến trình ổn định kinh tế là phải khống chế được thâm hụt ngân sách ở mức dưới 5%/GDP Tuy nhiên trong 10 năm trở lại đây, tỷ lệ này ở Việt Nam luôn ở mức cao so với khu vực, riêng năm 2015 đã lên đến 5,4%/ GDP Vì thế, một trong những nhiệm vụ cấp thiết trong thời gian tới là phải giảm tình trạng bội chi ngân sách tiềm ẩn nhiều rủi ro hiện nay Không in thêm tiền để bù đắp thiếu hụt ngân sách và nợ nước ngoài bởi sẽ khiến lạm phát tăng cao Thứ hai, NHNN Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện năng lực quản lý thị trường tiền tệ theo hướng giảm bớt sử dụng các công cụ trực tiếp và tăng cường sử dụng các công cụ gián tiếp Trước mắt, NHNN cần đẩy nhanh tiến độ việc gia tăng khả năng tác động cho các công cụ gián tiếp của chính sách tiền tệ bao gồm nghiệp vụ thị trường mở, chính sách tái chiết khấu và dự trữ bắt buộc 44 + Nghiệp vụ thị trường mở (OMO): ra đời ở Việt Nam khá muộn Phiên giao dịch đầu tiên được thực hiện là vào tháng 7/2000 Cho đến nay, nghiệp vụ thị trường mở đang được NHNN từng bước hoàn thiện Mặc dù đã có nhiều bước tiến trong thời gian gần đây nhưng cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa Thứ nhất, NHNN tiếp tục gia tăng hóa các loại hàng hóa trên thị trường cả về số lượng và chủng loại Việc gia tăng các hàng hóa sẽ làm tăng quy mô tác động lên cung cầu vốn trên thị trường và từ đó gia tăng sức mạnh của công cụ tiền tệ này Thứ hai, rút ngắn thời gian và chi phí giao dịch bằng cách giảm bớt thủ tục rườm rà, tăng cường áp dụng công nghệ cao vào hệ thống hoạt động của Sở giao dịch NHNN, phát triển hình thức giao dịch điện tử đảm bảo an toàn nhanh chóng Theo thông báo mới nhất, NHNN đã nâng cấp phần mềm hệ thống giao dịch theo dự án Hệ thống thông tin quản lý và hiện đại hóa hệ thống ngân hàng - FSMIMS và đưa vào vận hành từ tháng 6/2016 Thứ ba, NHNN có thể cân nhắc tăng số phiên giao dịch trong ngày cao hơn mức 2 phiên/ngày hiện nay Thứ tư, cho phép nhiều tổ chức tín dụng hơn tham gia vào hoạt động trên thị trường mở nhằm thúc đẩy sự năng động của thị trường này Hiện nay đã có khoảng 70 tổ chức tín dụng được phép hoạt động ở trên thị trường này2 tuy nhiên con số vẫn có thể tăng nếu NHNN khuyến khích các tổ chức tín dụng quy mô nhỏ và vừa gia nhập + Lãi suất tái chiết khấu: để NHTƯ là người cho vay cuối cùng trên thị trường liên ngân hàng, cần tiếp tục đổi mới cơ chế điều hành theo hướng sử dụng lãi suất tái chiết khấu là lãi suất sàn, lãi suất cho vay qua đêm và lãi suất tái cấp vốn làm lãi suất trần trên thị trường liên ngân hàng nhằm tác động đến việc huy động vốn và cho vay của các ngân hàng thương mại trên thị trường 2 Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước 45 + Tỷ lệ dự trữ bắt buộc: để công cụ này phát huy đúng vai trò NHNN cần có sự điều chỉnh kịp thời với các diễn biến nền kinh tế tuy nhiên không nên quá đột ngột để ảnh hưởng đến việc kinh doanh của NHTM Cũng để đảm bảo năng lực quản lý thị trường tiền tệ, để tăng cường khả năng kiểm soát cung tiền, NHNN nên có đề xuất với Chính phủ yêu cầu Kho bạc nhà nước gửi tiền tại tài khoản của NHNN Việt Nam Hiện nay, Kho bạc nhà nước được tự do lựa chọn ngân hàng gửi tiền và cơ quan này đang gửi tiền tại các NHTM để hưởng lãi với tổng khối lượng tiền gửi khoảng 60.000 tỷ Tuy nhiên, khi số tiền tương đối lớn như vậy được các NHTM sử dụng để cho vay thì NHNN khó có thể kiểm soát được cung tiền và các chính sách tiền tệ không phát huy tác dụng như mong muốn Thứ ba, NHNN cũng cần nâng cao năng lực thanh tra, giám sát hoạt động của các tổ chức tín dụng, giảm thiểu số lượng các tổ chức ngầm, chợ đen,…Khi NHNN không nắm trong tay công cụ lãi suất trực tiếp, sự can thiệp vào thị trường sẽ trở nên khó khăn và chậm hơn và đòi hỏi các tính toán kỹ Tuy nhiên các chính sách được đưa ra chỉ có hiệu quả khi các số liệu NHNN có trong tay là tương đối chính xác, muốn thế đòi hỏi NHNN phải quản lý được thị trường chặt chẽ đảm bảo các tổ chức tuân thủ các quy định của pháp luật Đồng thời, NHNN cũng phải nâng cao chất lượng hoạt động thanh tra giám sát, gia tăng cả về số lượng và chất lượng thanh tra viên Đưa công nghệ cao vào hỗ trợ hoạt động thanh tra, giám sát để tăng tính minh bạch và hiệu quả Bản thân NHNN cũng cần nâng cao chất lượng hoạt động để xứng đáng với vai trò điều tiết kinh tế vĩ mô Một trong những lý do khiến Việt Nam thất bại trong tự do hóa lãi suất giai đoạn 2002-2006 là sự thiếu kinh nghiệm xử lý của NHNN khi thị trường biến động Muốn cải thiện sự hiệu quả của mình, NHNN sẽ phải tái cấu trúc với nhiều công việc phải làm mà một nhiệm vụ quan trọng đó là nâng 46 cao chất lượng nguồn nhân lực đầu vào, đảm bảo bộ máy cán bộ tập hợp những chuyên gia đầu ngành, có đức có tài phục vụ đất nước Thứ tư, NHNN cần hoàn thiện hệ thống phòng ngừa, cảnh báo rủi ro Có thể đưa công nghệ hiện đại vào hỗ trợ phân tích, đánh giá Nhanh chóng nâng cao chất lượng hệ thống kế toán để có thể kiểm soát rủi ro Phát triển hệ thống cảnh báo sớm Có quy định rõ ràng về việc yêu cầu các NHTM báo cáo hoạt động kinh doanh, rủi ro lãi suất cho NHNN Hiện nay NHNN đã quy định một số ngân hàng lớn ở Việt Nam áp dụng phương pháp quản trị vốn và rủi ro theo tiêu chuẩn Basel II kể từ tháng 2/2016 Tuy nhiên, hiệp ước Basel II rất phức tạp, trong quá trình đưa vào thử nghiệm Basel II, rất nhiều ngân hàng lớn cũng đang gặp khó với những mô hình tính toán phức tạp hơn nhiều Basel I Bản thân NHNN cũng chỉ có những cán bộ chuyên môn rất cao mới có thể quản lý và hướng dẫn NHTM áp dụng Trên thực tế Basel II không còn xa lạ với nhiều ngân hàng trên thế giới và trong khu vực và hiệp ước Basel III cũng đã ra đời với việc trang bị thêm công cụ cảnh báo sớm Vì thế, đồng thời với việc tích cực hướng dẫn các NHTM áp dụng Basel II, NHNN cũng nên sớm triển khai nghiên cứu về Basel III để tiến tới việc các NHTM Việt Nam tiệm cận với sự phát triển của các ngân hàng trên thế giới và giảm rủi ro hệ thống cho nền kinh tế Thứ năm, hệ thống khung pháp lý trong hoạt động tài chính tiền tệ cần được hoàn thiện đảm bảo các tổ chức tín dụng hoạt động công khai, minh bạch, cạnh tranh lành mạnh Tuy nhiên các quy định pháp lý không được rườm rà, mâu thuẫn gây lãng phí thời gian, tiền của và nguy cơ tham nhũng, quan liêu, làm giảm hiệu quả hoạt động của các tổ chức tín dụng Bản thân NHNN cần đóng vai trò tiên phong trong việc minh bạch hóa các hoạt động của chính sách tiền tệ Thứ sáu, cần xây dựng một lộ trình tự do hóa lãi suất hợp lý, chi tiết với từng bước đi cụ thể và có sự điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với tình hình thực 47 tế ở Việt Nam Chúng ta phải đặc biệt tránh tâm lý nôn nóng mà tự do hóa lãi suất khi các điều kiện chưa cho phép Bài học từ các quốc gia và sự thất bại của chính Việt Nam khiến chúng ta càng phải cẩn trọng Để tự do hóa lãi suất thành công cần rất nhiều điều kiện như đã phân tích ở trên vì thế cần sự phối hợp chặt chẽ của nhiều cơ quan ban ngành với vai trò trung tâm thuộc về NHNN Việt Nam 3.4.2 KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Cần tái cấu trúc lại hệ thống ngân hàng thương mại và đảm bảo an toàn hoạt động tín dụng Nên tăng tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) nhằm đảm bảo khả năng thanh khoản của các ngân hàng Hiện nay, theo quy định của nhà nước, vốn điều lệ của các NHTM tối thiểu là 3000 tỷ đồng Đây là một con số tương đối nhỏ và cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng là Việt Nam đang có quá nhiều NHTM hoạt động so với quy mô của nền kinh tế Khi vốn điều lệ thấp, lại có quá nhiều NHTM cùng cạnh tranh dẫn đến việc các ngân hàng đua nhau tăng lãi suất Khi đó, lãi suất trên thị trường sẽ bị đẩy lên quá cao, không phản ánh đúng cung cầu của thị trường mà chỉ phản ánh tâm lý của các NHTM Vì thế, để có thể tự do hóa lãi suất, cần có sự điều chỉnh lại hoạt động của NHTM, cải thiện về chất lượng kinh doanh hơn là số lượng các ngân hàng Từ năm 2011, NHNN đã khuyến khích các NHTM tự tái cấu trúc, mua bán, sáp nhập để đảm bảo năng lực cạnh tranh Nhiều ngân hàng nhỏ có vốn chủ sở hữu dưới 3000 tỷ đồng đã thực hiện mua bán sáp nhập và cho thấy nhiều tín hiệu tích cực, NHNN nên tiếp tục hỗ trợ các ngân hàng nhỏ tái cấu trúc theo xu thế này Cũng trong hoạt động tái cấu trúc NHTM, các ngân hàng nên chủ động đổi mới hệ thống quản trị phù hợp với thông lệ quốc tế Tiếp thu công nghệ hiện đại Nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ để thu hút khách hàng Đảm bảo an ninh hệ thống 48 NHTM cần phát triển hệ thống đánh giá chất lượng tín dụng một cách hiệu quả hơn, tránh tăng nợ xấu Bài học từ cuộc khủng hoảng tài chính Thái Lan 1997 cho thấy một trong những lý do chính khiến nhà đầu tư nước ngoài ồ ạt rút vốn là vì các NHTM cho vay tràn lan mà không kiểm định chất lượng tốt 3.4.3 KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP Như đã phân tích ở trên, muốn tự do hóa lãi suất thành công thì các doanh nghiệp nội địa phải đủ lớn và mạnh mới có chịu được tác động khi lãi suất tăng sau khi tự do hóa Đối với doanh nghiệp nhà nước, hiện nay khu vực này vẫn đang nhận được nhiều sự hỗ trợ từ Chính Phủ trong việc vay vốn nhưng hoạt động kinh doanh lại chưa thật sự hiệu quả, một số doanh nghiệp chưa xứng đáng là đầu tàu kinh tế gây ra vấn đề cạnh tranh thiếu lành mạnh Vì thế nhiệm vụ quan trọng trước hết là cần tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước nhằm nâng cao chất lượng doanh nghiệp Thông qua hoạt động cổ phần hóa, vốn Nhà nước được rút bớt để khuyến khích khu vực tư nhân tham gia vào những mảng kinh doanh mà trước nay nhà nước độc quyền hoặc hỗ trợ Đồng thời, bộ máy nhân sự cần được tinh giản, giảm về số lượng và tăng về chất lượng Đối với doanh nghiệp tư nhân, hiện nay đa số các doanh nghiệp ở Việt Nam là quy mô vừa và nhỏ, sức mạnh thị trường còn yếu, một sự biến động lớn về lãi suất có thể khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc phá sản Vì vậy, Chính Phủ nên có sự hỗ trợ phù hợp đối với khu vực doanh nghiệp này, tạo điều kiện để doanh nghiệp mới thành lập, doanh nghiệp vừa và nhỏ nhưng có phương án kinh doanh tốt tiếp cận vốn vay ưu đãi trên cơ sở công khai công bằng 49 Doanh nghiệp thuộc tất cả các loại hình cần minh bạch hóa động kinh doanh theo quy định của pháp luật Các quy định của nhà nước về hoạt động doanh nghiệp cần tiếp tục sửa đổi bổ sung và hoàn thiện Doanh nghiệp là sức sống của nền kinh tế Chỉ khi doanh nghiệp hoạt động tốt, có sức cạnh tranh cao ở trong nước và vươn tầm ra nước ngoài thì nền kinh tế mới vững vàng và phát triển 50 KẾT LUẬN Lãi suất là một biến số tác động to lớn tới các hoạt động của nền kinh tế vì thế nó luôn được các chuyên gia đặc biệt quan tâm Chính sách lãi suất là một công cụ quan trọng trong hoạt động của NHTƯ để điều tiết kinh tế vĩ mô Hiểu được tầm quan trọng của chính sách lãi suất, bài tiểu luận đã phân tích những tác động cụ thể của lãi suất lên các biến số khác trong nền kinh tế để từ đó đưa ra một chính sách phù hợp trong bối cảnh phát triển hiện nay của đất nước Trong giới hạn của Chương I, người viết đã trình bày những kiến thức chung về lãi suất bao gồm khái niệm và một số loại lãi suất cơ bản, các nhân tố tác động tới lãi suất, vai trò của lãi suất và các công cụ điều hành lãi suất của NHTƯ Chương II của bài tiểu luận đã phân tích thực trạng điều hành chính sách lãi suất của NHNN Việt Nam từ năm 2000 đến nửa đầu năm 2016 và những tác động của chính sách đó lên hoạt động của nền kinh tế qua từng thời kỳ Trên cơ sở đó, bài viết đã chỉ ra những điểm còn bất cập của chính sách lãi suất hiện hành Ở chương III của bài tiểu luận, người viết đã đề ra những định hướng cho chính sách lãi suất trong thời gian sắp tới dựa trên những kiến thức và phân tích tình hình ở phần trên Cụ thể là bài tiểu luận khuyến nghị NHNN tiến tới việc tự do hóa lãi suất trong thời gian tới để phù hợp với bối cảnh mở cửa và hội nhập hiện nay của nền kinh tế Trên cơ sở chỉ ra những thách thức mà tự do hóa lãi suất phải đối mặt, bài tiểu luận đã đề ra những giải pháp trước mắt để chúng ta hoàn thiện các điều kiện cần thiết cho tự do hóa lãi suất Tự do hóa lãi suất chỉ là một công cụ của chính sách tự do hóa tài chính Ngoài ra tự do hóa tài chính còn đòi hỏi sự cải cách của nhiều yếu tố khác như tự do hóa tài khoản vốn, tự do hóa tỷ giá hối đoái,…Để kích thích sự phát triển của thị trường tài chính nói riêng và nền kinh tế nói chung cần có sự đổi mới và phối 51 hợp nhiều chính sách và công cụ với nhau một cách linh hoạt và cẩn trọng đặc biệt trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng phức tạp hơn 52 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 Bộ Kế hoạch và Đầu tư Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tháng 12 và cả năm 2009 Truy xuất từ cổng thông tin điện tử Chính phủ: http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/noidungtinhhinhthuchien? categoryId=887&articleId=10000756 2 Bùi Thị Thanh Tình, Lê Ngọc Lân Đặc điểm chủ yếu của tiến trình tự do hóa tài chính trên thế giới Hà Nội: Học viện ngân hàng 3 Dương Ngọc (01/052010) 3 lần khủng hoảng và 3 lần chuyển vị thế của Việt Nam Truy xuất báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/thoi-su/3-lan-khunghoang-va-3-lan-chuyen-vi-the-cua-viet-nam-20105194034740.htm 4 Duy Phan (tổng hợp) (13/08/2016) 6 tháng đầu năm: Một số ngân hàng đã giảm lãi suất cho vay Truy xuất từ báo điện tử Tiêu dùng plus: http://tieudungplus.vn/6thang-dau-nam-2016-mot-so-ngan-hang-da-giam-lai-suat-cho-vay-12237.html 5 Đỗ Lương Trường (?) Thực trạng tự do hóa lãi suất từ khi áp dụng cơ chế lãi suất thỏa thuận Truy xuất từ: https://thongtinphapluatdansu.com/2007/12/26/623311/ 6 Hà Thị Sáu, Vũ Mai Chi, 2016 Sử dụng công cụ nghiệp vụ thị trường mở trong phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam Tạp chí Ngân hàng số 17 (26/10/2016) 7 Hiểu Lan Nghiệp vụ thị trường mở - công cụ góp phần giảm lãi suất cho vay Trường đào tạo và PTNNL Truy xuât từ nguồn của ngân hàng Vietinbank: https://www.vietinbank.vn/web/home/vn/research/10/100908.html?p=1 8 Hoàng Minh (18/11/2009) “Thắt chặt tiền tệ từ cuối 2007 là hoàn toàn đúng đắn.” Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/tai-chinh/that-chat-tiente-tu-cuoi-nam-2007-la-hoan-toan-dung-dan-20091117114234369.htm 9 Hoàng Vũ (21/07/2016) Tín dụng 6 tháng đầu năm 2016 tăng trưởng mạnh Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/tai-chinh/tin-dung-6-thangdau-nam-2016-tang-truong-manh-20160721113447239.htm 10 http://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/menu/rm/btdt/lshtptnhnn? _afrLoop=665805862005877#!%40%40%3F_afrLoop 53 %3D665805862005877%26centerWidth%3D80%2525%26leftWidth %3D20%2525%26rightWidth%3D0%2525%26showFooter%3Dfalse %26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrl-state%3Db2cug4kd7_9 11 Lê Văn Hinh (09/09/2011) Lãi suất thực âm – tại sao không? Truy xuất từ báo điện tử Tin tức online: http://tintuconline.com.vn/kinh-doanh/lai-suat-thuc-am-taisao-khong-p0c1034n498653.vnn 12 LPBResearch (?) Bức tranh tổng thể về hoạt động ngân hàng các tháng đầu năm Truy xuất từ: http://research.lienvietpostbank.com.vn/buc-tranh-tong-ve-hoat-dongngan-hang-cac-thang-dau-nam 13 Minh Ngọc (21/01/2016) Chính sách tiền tệ giai đoạn 2011 – 2015: Hiệu quả và niềm tin Truy xuất từ trang điện tử Diễn đàn doanh nghiệp: http://enternews.vn/chinh-sach-tien-te-giai-doan-2011-2015-hieu-qua-va-niemtin.html 14 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Tóm lược lịch sử hoạt động của ngành ngân hàng Truy xuất từ trang điện tử chính thức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: 15 Nguyễn Hoài (02/07/2010) Lãi suất cơ bản: “bóng” đang ở chân Ngân hàng Nhà nước? Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/tai-chinh/laisuat-co-ban-bong-dang-o-chan-ngan-hang-nha-nuoc-20100701024458109.htm 16 Nguyễn Huyền (27/01/2016) Năm 2016, lãi suất sẽ được NHNN điều hành như thế nào? Truy xuất từ: http://dantri.com.vn/kinh-doanh/nam-2016-lai-suat-se-duocnhnn-dieu-hanh-nhu-the-nao-20160127153423189.htm 17 Nguyễn Minh Phong (15/09/2009) Lạm phát 2009 và vai trò của gói kích cầu Truy xuất từ Tạp chí Tài chính điện tử số 75: http://www.taichinhdientu.vn/tai-chinhtrong-nuoc/lam-phat-nam-2009-va-vai-tro-cua-goi-kich-cau-66593.html 18 Nguyễn Thu Hương Tính hai mặt của gói kích cầu Truy xuất từ: http://www.sav.gov.vn/731-1-ndt/tinh-hai-mat-cua-goi-kich-cau-.sav 19 Nguyễn Văn Tiến (2012) Giáo trình Tiền tệ - Ngân hàng, trang 246-248, 251-254, 453-467 Hà Nội: Nhà xuất bản Thống kê 20 Nguyễn Xuân Thành (21/02/2003) Việt Nam: Con đường đi đến tự do hóa lãi suất Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright 54 21 Nhật Nam (23/05/2016) Lãi suất liên ngân hàng Việt Nam thấp nhất 3 năm Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/tai-chinh/lai-suat-lien-nganhang-viet-nam-thap-nhat-3-nam-20160523123718780.htm 22 Phan Minh Ngọc (25/05/2016) 2016, Ngân hàng Nhà nước đang nới lỏng chính sách tiền tệ? Truy xuất từ: http://www.misa.com.vn/tin-tuc/chi- tiet/newsid/50023/2016-Ngan-hang-Nha-nuoc-dang-noi-long-chinh-sach-tien-te 23 Phương Linh (25/02/2016) NHNN đã điều hành linh hoạt, chủ động các công cụ chính sách tiền tệ Truy xuất từ trang tin điện tử của Ngân hàng Nhà nước, mục Tin tức - Sự kiện: http://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/menu/trangchu/ttsk/ttsk_chitiet? centerWidth=80%25&dDocName=SBVWEBAPP01SBV078377&leftWidth=20%2 5&rightWidth=0%25&showFooter=false&showHeader=false&_adf.ctrlstate=lr1jfjkb5_9&_afrLoop=610385683083877#!%40%40%3F_afrLoop %3D610385683083877%26centerWidth%3D80%2525%26dDocName %3DSBVWEBAPP01SBV078377%26leftWidth%3D20%2525%26rightWidth %3D0%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrlstate%3Dgb1sy9f4h_4 24 Quỹ tiền tệ quốc tế IMF (01/12/2003) Thông cáo thông tin chung số 03/140 về việc kết thúc tham vấn theo điều IV đối với Việt Nam 25 Thái Hà (24/06/2016) CPI 6 tháng năm 2016: Tốc độ tăng gấp 5 lần cùng kỳ Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/thoi-su/cpi-6-thang-nam2016-toc-do-tang-gap-5-lan-cung-ky-2016062409403826.htm 26 Thoa Lê (13/09/2016) Ngành Ngân hàng họp đánh giá tình hình thị trường tiền tệ 8 tháng đầu năm, định hướng 4 tháng cuối năm Truy xuất từ trang tin điện tử của Ngân hàng Nhà nước, mục Tin tức – Sự kiện: http://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/menu/trangchu/ttsk/ttsk_chitiet? centerWidth=80%25&dDocName=SBV244164&leftWidth=20%25&rightWidth=0 %25&showFooter=false&showHeader=false&_adf.ctrlstate=11y4czzkt2_51&_afrLoop=610388678541877#!%40%40%3F_afrLoop %3D610388678541877%26centerWidth%3D80%2525%26dDocName 55 %3DSBV244164%26leftWidth%3D20%2525%26rightWidth %3D0%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrlstate%3Dgb1sy9f4h_41 27 Trần Trí Dũng (04/05/2010) Nhìn lại cơ chế điều chỉnh lãi suất ở Việt Nam Truy xuất từ trang tin điện tử của Tạp chí Cộng sản http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/Nghiencuu-Traodoi/2010/2734/Nhin-lai-coche-dieu-chinh-lai-suat-o-Viet-Nam.aspx 28 Tuấn Linh (17/12/2009) Tín hiệu thắt chặt chính sách tiền tệ Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy: http://vneconomy.vn/tai-chinh/tin-hieu-that-chat-chinh-sach-tien-te20091217094036247.htm 29 Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương - Trung tâm thông tin tư liệu Tự do hóa tài chính ở Việt Nam: con đường và bước đi 30 Viết Chung (11/06/2012) 8 năm thăng trầm lãi suất Truy xuất từ báo điện tử VnEconomy:http://vneconomy.vn/tai-chinh/8-nam-thang-tram-lai-suat20120611030953573.htm 31 Những bất lợi của cơ chế kiểm soát lãi suất trực tiếp Truy xuất từ thư viện học liệu mở Việt Nam: https://voer.edu.vn/m/nhung-bat-loi-cua-co-che-kiem-soat-lai-suattruc-tiep/3af28546 32 Tại sao phải tự do hóa lãi suất Truy xuất từ thư viện học liệu mở Việt Nam: https://voer.edu.vn/m/tai-sao-phai-tu-do-hoa-lai-suat/4b8617ab 33 Những hạn chế của tự do lãi suất đối với các nước đang phát triển Truy xuất từ thư viện học liệu mở Việt Nam: https://voer.edu.vn/m/nhung-han-che-cua-tu-do-hoa-laisuat-doi-voi-cac-nuoc-dang-phat-trien/f1eb2b8d 34 (?) (16/10/2006) Tỷ lệ nợ xấu của ngân hàng thương mại là bao nhiêu? Truy xuất từ : http://vietstock.vn/PrintView.aspx?ArticleID=31579 35 Và một số tiểu luận, bài báo có liên quan 56 DANH MỤC BẢNG BIỂU 57 ... a Lãi suất tiền gửi ngân hàng: Lãi suất tiền gửi ngân hàng lãi suất ngân hàng trả cho khoản tiền gửi vào ngân hàng Đây chi phí chủ yếu ngân hàng thương mại b Lãi suất tiền vay ngân hàng: Lãi suất. .. đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam loại lãi suất giai đoạn cuối 2007 – 2008 Nguồn: Ngân hàng Nhà nước 2.4.2 CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ NỚI LỎNG GIAI ĐOẠN 09/2008 – 02/2009: a) Khái niệm: Chính sách tiền tệ. .. hàng: Lãi suất tiền vay ngân hàng lãi suất mà người vay tiền ngân hàng phải chịu Đây nguồn thu nhập chủ yếu ngân hàng thương mại c Lãi suất liên ngân hàng: Lãi suất liên ngân hàng áp dụng giao