LỜI MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Trong kinh tế, vay nợ việc thu hút nguồn vốn nhành rỗi từ chủ thể thặng dư (cá nhân tổ chức) để đáp ứng nhu cầu vốn chủ thể thiếu hụt, giúp trì q trình sản xuất liên tục góp phần thúc đẩy đầu tư Xuất phát từ quy luật đó, khái niệm “nợ cơng” đời để mơ tả khoản nợ khu vực công vay tổ chức, cá nhân nước nhằm trang trải khoản chi tiêu, góp phần thực chức năng, nhiệm vụ Ở quốc gia giới, nguồn vốn vay (nợ công) có ý nghĩa quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, nhiên, với cơng tác quản lý, đảm bảo an tồn, bền vững nợ cơng tốn đặt với tất nước Nhìn vào The Global Debt Clock - đồng hồ đếm nợ giới, người chống váng với dãy số nhiều 12 số số nợ quốc dân cường quốc giới Số liệu Quỹ tiền tệ giới (IMF) công bố hồi tháng Tư cho thấy, tổng số nợ tất lĩnh vực Mỹ cao gấp 350% tổng GDP họ Tại kinh tế đáng ý giới - Trung Quốc, tổng số nợ quốc gia tính theo Đồng hồ số nợ giới đến ngày 15/6/2017 10 nghìn tỷ USD, tương đương 93% GDP quốc gia Quốc gia láng giềng họ Nhật Bản có tổng số nợ lên tới 220% GDP đất nước Nếu kinh tế không tăng trưởng, dẫn tới khủng hoảng kinh tế hay khủng hoảng nợ cơng phạm vi tồn cầu, giống nhiều khủng hoảng xảy lịch sử, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe kinh tế giới Là khủng hoảng nợ công lịch sử kinh tế giới đại, khủng hoảng nợ châu Mỹ Latinh năm 1970 - 1980 xem thảm họa lớn khu vực Hậu để lại kéo dài đến tận đầu thập niên 90, kinh tế tăng trưởng trì trệ, thu nhập bình quân đầu người giảm chênh lệch giàu nghèo ngày tăng Nền kinh tế Việt Nam năm gần trải qua bất ổn vĩ mô kéo dài khiếm khuyết kinh tế trì q lâu mơ hình tăng trưởng theo chiều rộng Mặc dù kinh tế có giai đoạn tăng trưởng cao vào năm đầu kỷ XXI nước có thu nhập trung bình giới, diễn biến tiêu cực gần tăng trưởng, lạm phát, tỉ giá, thâm hụt thương mại, thâm hụt ngân sách cao nợ công tăng nhanh làm xấu thêm số kinh tế vĩ mô Những thách thức nợ công cho thấy đến lúc cần có cải cách tài khóa triệt để tồn diện nhằm đưa ngân sách dần trở trạng thái cân nhằm bảo đảm tính bền vững nợ cơng trì ổn định lâu dài cho kinh tế Những học rút từ diễn khủng hoảng nợ công, nguyên nhân cách nước đối mặt, giải kinh nghiệm quý giá cho Việt Nam trình nhìn nhận thực trạng nợ cơng nước mình, đưa giải pháp để giảm thiểu quản lí chặt chẽ nợ cơng, từ giảm thiểu rủi ro dẫn tới khủng hoảng nợ Vì vậy, nhóm chúng em chọn nghiên cứu đề tài “Khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980 học kinh nghiệm cho Việt Nam” nhằm góp phần giải vấn đề cấp thiết Đối tượng nghiên cứu - Cuộc khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980 - Thực trạng nợ công Việt Nam nguyên nhân Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu mức độ quốc gia Mỹ Latinh năm 1980 - Nghiên cứu mức độ quốc gia Việt Nam - Nghiên cứu vấn đề liên quan đến thực trạng nợ công Việt Nam Phương pháp nghiên cứu - Thu thập số liệu thông tin công bố phương tiện thông tin đại chúng - Thu thập số liệu từ báo cáo chuyên môn giai đoạn 2010 – 2017 - Nghiên cứu định tính thơng qua bước thu thập số liệu từ World Bank, IMF, Bộ Tài để từ xử lý phân tích nhằm đưa kết luận cụ thể thực trạng nợ công Việt Nam nguyên nhân dẫn đến tình trạng Nội dung nghiên cứu Bài nghiên cứu tập trung nghiên cứu nội dung sau: Chương 1: Cơ sở lý luận nợ công khủng hoảng nợ công: Cung cấp khái niệm lý luận nợ công khủng hoảng nợ công Chương 2: Khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980: Xem xét khủng hoảng nợ cơng Mỹ Latinh năm 1980, tìm hiểu ngun nhân, giải pháp từ đưa học khủng hoảng nợ công Chương 3: Khắc phục nợ công Việt Nam: Xem xét thực trạng nợ công Việt Nam đề giải pháp để khắc phục tình hình nợ cơng Việt Nam Chương 1: Cơ sở lí luận 1.1 Lý luận chung nợ công 1.1.1 Khái niệm nợ công Nợ công khái niệm đề cập đa dạng hoạt động quản lí nợ quốc gia Tùy thuộc vào mục đích, phạm vi, thực tiễn hoạt động quản lí nợ nước, nợ cơng có nhiều cách hiểu định nghĩa khác Cụ thể:  Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF): Theo nghĩa rộng, nợ công nghĩa vụ nợ khu vực cơng, bao gồm tồn nghĩa vụ phủ, cấp quyền địa phương, ngân hàng trung ương tổ chức độc lập (50% nguồn vốn hoạt động thuộc nhà nước thuộc ngân sách nhà nước định trường hợp vỡ nợ nhà nước phải trả nợ thay) Nợ cơng theo nghĩa hẹp khoản nợ quyền trung ương, cấp địa phương khoản nợ tổ chức độc lập phủ bảo lãnh Qua khái niệm IMF, khu vự nợ công chia làm hai khu vực:khu vực cơng tài khu vực cơng phi tài Tuy nhiên, thực tế, số liệu nợ hai khu vực phủ bảo lãnh tính vào nợ cơng Điều có nghĩa nợ cơng theo IMF loại trừ nợ ngân hàng trung ương khoản nợ khơng phủ bảo lãnhcủa định chế tiền gửi phi tiền gửi thuộc khu vực cơng, dẫn đến tổng nợ khu vực cơng khơng xác  Theo Ngân hàng giới (WB): (1) nợ Chính phủ trung ương Bộ, ban, ngành trung ương (2) nợ cấp quyền địa phương (3) nợ Ngân hàng trung ương (4) nợ tổ chức độc lập mà Chính phủ sở hữu 50% vốn nước thuộc ngân sách nhà nước định trường hợp vỡ nợ nhà nước phải trả nợ thay Như vậy, thấy khái niệm nợ cơng WB khái niệm nợ công đầy đủ  Theo Luật quản lí nợ cơng phủ Việt Nam ban hành vào năm 2017: “Nợ công quy định Luật bao gồm nợ phủ, nợ phủ bảo lãnh nợ quyền địa phương” Trong Luật quy định: - Nợ Chính phủ khoản nợ phát sinh từ khoản vay nước, nước ngoài, ký kết, phát hành nhân danh Nhà nước, nhân danh Chính phủ - Nợ Chính phủ bảo lãnh khoản nợ doanh nghiệp, ngân hàng sách Nhà nước vay Chính phủ bảo lãnh - Nợ quyền địa phương khoản nợ phát sinh Ủy ban nhân dân cấp tỉnh vay Ta thấy, Luật quản lí nợ cơng Việt Nam 2017 quy định phạm vi nợ công nước ta hẹp so với định nghĩa IMF WB phạm vi khơng bao gồm nợ ngân hàng trung ương nợ doanh nghiệp nhà nước Vậy nên nghiên cứu báo cáo nợ cơng Việt nam có khác biệt với báo cáo quốc tế 1.1.2  Bản chất kinh tế ảnh hưởng nợ công Bản chất nợ công Xét chất nợ công xuất phát từ tham hụt ngân sách hay nói cách khác tổng nguồn thu phủ khơng đủ khả bao quát tổng chi Để giải vấn đề phủ phải cắt giảm chi tiêu tăng nguồn thu ngân sách Cắt giảm chi tiêu lựa chọn dễ dàng ngắn hạn nên phủ thường lựa chọn tăng nguồn thu ngân sách Chính phủ tăng nguồn thu ngân sách hai cách Thứ nhất, phủ lựa chọn tăng thuế- nguồn thu trực tiếp lớn chỉnh phủ Tuy nhiên việc tăng thuế dẫn tới hậu giảm tiêu dùng, giảm động lực lao động dẫn tới suy thối kinh tế.Thứ hai, phủ vay nợ nước vay nợ nước băng cách thông qua ngân hàng trung ương phát hành cổ phhiếu trái phiếu cho nhà đầu tư từ làm gia tăng nợ cơng dẫn tới thâm hụt ngân sách  Ảnh hưởng nợ công Từ chất kinh tế nợ công, ta xét tác động nợ công lên kinh tế theo hai hướng: tích cực tiêu cực Về tích cực, thứ nhất, nợ công đáp ưng nhu cầu vốn nước để đảm bảo an sinh xã hội Trong giai đoạn đầu phát triển, để khơng làm thối lui vốn đầu tư tư nhân, khoản vay nước nguồn vốn bổ sung để phát triển kinh tế xã hội Thứ hai, nợ cơng giúp phủ giải vấn đề bội chi ngân sách nhà nươc Trong tăng thuế, thắt chặt chi tiêu cần thời gian dài thay đổi, in tiền dẫn dễ dẫn tới lạm phát khoản vay nước ngồi giúp cho phủ bù đắp kịp thời khoản bội chi ngân sách nhà nước Thứ ba, việc vay nợ phát hành hành trái phiếu cổ phiếu phủ cơng cụ để thơng qua phủ điều hành sách tiền tệ.Thứ tư, vay nợ nước cách thu hút vốn đầu tư làm đẩy nhanh trình hội nhập nước với quốc tế tiếp cận nguồn vốn mà không cần phải giảm đầu tư hay chi tiêu nước Về mặt tiêu cực, nợ cơng làm suy thối kinh tế bất ổn mơi trương vĩ mơ Vay nợ nước ngồi nhiều làm giảm vị quốc gia trường quốc tế ,làm cho tỷ giá nước biến động vay nước làm tăng lãi suất, tăng chi phí đầu tư, làm giảm động lực đầu tư dẫn tới kinh tế suy thối Từ ảnh hưởng tác động đến ổn định môi trường vĩ mô dẫn đến lãi suất cao kèm với lạm phat biến động tỷ giá làm tăng thâm hụt thương mại Và nợ cơng q lớn dẫn tới khủng hoảng nợ công Khủng hoảng nợ công xảy dẫn tới khủng hoản tiền tệ khủng hoảng kinh tế không ảnh hưởng tới quốc mà kéo theo liên minh kinh tế tồn khu vực nặng lan tồn giới 1.1.3 Phân loại  Phân loại theo nguồn vay nợ: 10 Theo phương thức nợ công chia làm hai loại vay nước vay nước ngoài, phân chia không cho thấy yếu tố địa lí mà cịn cho thấy yếu tố dịch chuyển dòng tiền.Tuy nhiên thực tế, tiến hành thống kê tính tốn giá trị nợ cơng số nước, có Việt Nam, người ta thường không quan tâm đến khoản nợ nước mà quan tâm đến nợ nước dẫn đến sai sót đưa kết thơng kê tính tốn nợ cơng quốc gia, gây khó khăn cho nhà quản lí việc kiểm sốt, đưa biện pháp kịp thời để giải quyếtcác vấn đề phát sinh  Phân loại theo chủ thể nợ Theo Luật quản lí nợ cơng Việt Nam (2017), chia nợ cơng thành ba loại: - Nợ phủ: Bao gồm Nợ Chính phủ phát hành cơng cụ nợ;Nợ Chính phủ ký kết thỏa thuận vay nước, nước ngoài; Nợ ngân sách trung ương vay từ quỹ dự trữ tài Nhà nước, ngân quỹ nhà nước, quỹ tài nhà nước ngồi ngân sách - Nợ Chính phủ bảo lãnh bao gồm: Nợ doanh nghiệp Chính phủ bảo lãnh; Nợ ngân hàng sách Nhà nước Chính phủ bảo lãnh - Nợ quyền địa phương bao gồm: Nợ phát hành trái phiếu quyền địa phương; Nợ ngân sách địa phương vay từ ngân hàng sách Nhà nước, quỹ dự trữ tài cấp tỉnh, ngân quỹ nhà nước vay khác theo quy định pháp luật ngân sách nhà nước; Nợ vay lại vốn vay ODA vay ưu đãi 1.1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến nợ công Muốn đảm bảo kinh tế ổn định phủ phải đảm bảo tỉ lệ nợ cơng mức kiểm sốt để làm điều nhà quản lí nợ, quản lí ngân sách cần làm tốt cơng tác dự báo, lập kế hoạch,góp phần ổn định kinh tế vĩ mơ Để làm tốt điều đó, ta cần phải nắm rõ nhận tố tác động đến nợ công từ đó, phịng ngừa,ngăn chặn giải kịp thời vấn đề bất ổn gây từ yếu tố 11  Thứ nhất, nợ cơng có mối quan hệ phụ thuộc chặt chẽ vào cân ngân sách Từ chất ta phân tích ta thấy thâm hụt ngân sách phản ánh rõ tình trạng giá trị nợ cơng quốc gia Đồng nghĩa, khoảng cách thâm hụt thu hẹp, khoản vay giảm đi, làm cho nợ công giảm  Thứ hai, lãi suất thị trường có tác động đến khoản nợ phủ,khi lãi suất tăng lên giảm định đến giá trị khoản vay tăng lên giảm Đồng nghĩa, việc lãi suất tăng làm khoản vay phủ khó khăn hơn, khơng đảm bảo khả trả nợ hạn phủ  Thứ ba, tốc độ tăng trưởng thực tế nên kinh tế ảnh hưởng đến nợ công theo hai hướng Một là, kinh tế có tốc độ tăng trưởng nhanh phủ dễ dàng vay tiền hơn, hậu nợ công tăng lên Hai là, tăng trưởng kinh tế nhanh thường kèm với lạm phát, dẫn đến đến hạn tốn, phủ phải bù lạm phát cho khoản nợ  Thứ tư, tỷ giá yếu tố có tác động lớn tới việc vay nước Sự biến động tỉ giá gây chi phí khoản vay: tăng lên giảm tỷ giá tăng giảm 1.1.5 Các hình thức vay nợ cơng cụ vay nợ công Theo đặc điểm khản vay nợ,hình thức vay nợ phân chia vào hai nhóm là: vay nợ gián tiếp vay nợ trực tiếp từ nước Mỗi cách vay nợ có ưu, nhược điểm riêng, thích hợp sử dụng cho hồn cảnh riêng, phụ thuộc vào xếp hạng tín dụng vị quốc gia thị trường  Vay trực tiếp Chính phủ nước có lựa chọn để cung cấp vốn cho khoản thâm hụt đáng kể thông qua vay tiền trực tiếp từ ngân hàng thương mại, thể chế siêu quốc gia (ví dụ: Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng giới, Ngân hàng phát triển châu Á,…) Các nguồn vay theo luật quản lí nợ cơng (2017) có hình thức sau: 12  Vay hỗ trợ phát triển thức (vay ODA) khoản vay nước ngồi có thành tố ưu đãi đạt 35% khoản vay có điều kiện ràng buộc liên quan đến mua sắm hàng hóa dịch vụ theo quy định nhà tài trợ nước ngồi 25% khoản vay khơng có điều kiện ràng buộc  Vay ưu đãi nước khoản vay nước ngồi có điều kiện ưu đãi so với vay thương mại thành tố ưu đãi chưa đạt tiêu chuẩn vay ODA  Vay thương mại khoản vay theo điều kiện thị trường Trong số khoản vay trực tiếp liệt kê, nguồn vay ODA nguồn vốn có tầm quan trọng lớn nước phát triển điển hình Việt Nam Nguồn vay nhận thể thức: viện trợ song phương, viện trợ đa phương, viện trợ khơng hồn lại hay viện trợ tổ chức phi phủ  Vay nợ gián tiếp Chính phủ tiến hành vay nợ gián tiếp qua tổ chức, cá nhân để bù đắp thâm hụt ngân sách cách phát hành công cụ nợ ngắn hạn như: tín phiếu, trái phiếu, hình thức chứng Trái phiếu hình thức phủ ưa chuộng có Việt Nam Theo Luật quản lí nợ cơng Việt Nam(2017),Trái phiếu gồm có:  Trái phiếu Chính phủ cơng cụ nợ Chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước cấu lại nợ  Trái phiếu quyền địa phương cơng cụ nợ Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phát hành để huy động vốn cho ngân sách địa phương  Trái phiếu Chính phủ bảo lãnh cơng cụ nợ doanh nghiệp, ngân hàng sách Nhà nước phát hành Chính phủ bảo lãnh  Tín phiếu Kho bạc công cụ nợ Kho bạc Nhà nước phát hành, có kỳ hạn khơng vượt q 52 tuần  Công trái xây dựng Tổ quốc trái phiếu Chính phủ phát hành nhằm huy động nguồn vốn Nhân dân để đầu tư xây dựng cơng trình quan trọng quốc gia 13 cơng trình thiết yếu khác phục vụ sản xuất, đời sống, tạo sở vật chất, kỹ thuật cho đất nước 1.2 Khủng hoảng nợ công 1.2.1 Khái niệm khủng hoảng nợ công Khủng hoảng nợ cơng tình trạng nợ tăng q cao ngồi tầm kiểm sốt, điều tiết trả nợ phủ Nợ khơng trả sớm làm “ lãi mẹ đẻ lãi con” khiến nợ chông chất, thâm hụt ngân sách kéo dài dẫn đén kinh tế chao đảo suy thoái trầm trọng 1.2.2 Nguyên nhân dẫn tới nợ công  Nợ chồng nợ quản lí yếu Nguyên nhân lớn dẫn tới khủng hoảng nợ cơng khoản nợ khơng thể hồn trả Các khoản nợ liên tục cộng dồn vào lãi chồng lên lãi, cộng với gốc lại tính lãi gốc mới.Khoản nợ ngày tăng mà ta khơng có biện pháp làm giảm lãi gia hạn lâu giúp nợ thành cơng trả nợ Thêm vào quản lí yếu phủ, quyền cấp địa phương thể hiển rõ giai đoạn 1960-1970 nước phương Tây họ khơng kiểm sốt khoản vay chi tiêu cho cộng đồng Ngoài số quốc gia, đặc biệt nước nghèo, trình độ thấp, quản lí dẫn tới tình trạng tham ơ, tham nhũng nhóm người lợi ích nhóm mà nhiều khoản vay kèm với ưu tiên xuất khẩu,… Làm cho dòng tiền chảy khỏi quốc gia nhều dịng tiền vào  Vay khơng mục đích Là khoản vay mà phủ khơng nhân dân ủng hộ khoản vay mà phủ phải kế thừa từ người tiền nhiềm Thực tế nhiều nước phát triển bắt đầu độc lập từ khoản nợ kếch xù chiến tranh gây  Tồn cầu, hóa hội nhập giới 14 Trong cấu nợ công Việt Nam, nợ Chính phủ ln chiếm tỉ trọng lớn ngày tăng cao, giai đoạn 2010 – 2017, khu vực tăng 3.6%, từ 79.1% lên 82.7% Nợ phủ bảo lãnh Hình Dư nợ Chính phủ bảo lãnh (%) Hình Dư nợ Chính phủ 2010 – 2016 (%) nợ địa phương chiếm tỷ trọng nhỏ hơn, năm 2017 15.8% 1.5% 100% 90% 100% 90% 80% 70% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 20% 10% 0% 0% Nợ nước Nợ nước 201020112012201320142015 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nguồn Bản tin nợ cơng số 4, Bộ tài Tỷ trọng nợ nước tổng nợ công tăng từ 45% năm 2010 lên đến 55,4% năm 2015 Trong nợ phủ, tỉ trọng nợ nước ngày tăng cao, giai đoạn từ 2010 – 2015, tăng từ 39.7% lên 54.4% Ngược lại, nợ nước ngồi dư nợ Chính phủ bảo lãnh lại giảm đi, thay nợ nước Do khả tiếp cận nguồn vốn ưu đãi nước ngồi bị hạn chế nhà tài trợ dần rút đi, Chính phủ phải chủ yếu dựa vào nợ nước để đáp ứng nhu cầu vốn Mặc dù sử dụng nợ nước làm giảm rủi ro tỷ giá góp phần phát triển thị trường vốn nước, tăng nợ nước lại làm cho kỳ hạn danh mục nợ bị rút ngắn Khi thị trường nước cịn mỏng có thành phần tham gia (chủ yếu khu vực ngân hàng), nhu cầu mua nợ nước với kỳ hạn dài cịn hạn chế Vì vậy, Chính phủ có nhiều nỗ lực nhằm kéo dài kỳ hạn trái phiếu kho bạc nước 29 Với nợ nước, chủ yếu phát hành trái phiếu nước Trước đây, áp lực huy động vốn lớn thị trường vốn nước chưa phát triển, nguồn vay đầu tư trái phiếu Chính phủ (TPCP) chủ yếu ngân hàng thương mại nên giai đoạn 20112013 buộc phải vay với kỳ hạn ngắn dẫn đến áp lực trả nợ ngắn hạn tăng lên, có khoản trái phiếu phát hành với lãi suất tới 11% - 13%/năm mà kỳ hạn ngắn, hai - ba năm Thực Nghị số 78/2014/NQ-QH13 Nghị số 99/2015/NQ-QH13 Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài đạo kéo dài thời hạn phát hành Trái phiếu nước Nhờ vậy, từ năm 2014, kỳ hạn mức năm, đến năm 2015, kéo dài lên 4,4 năm tháng đầu năm 2016 kéo dài lên năm góp phần giảm thiểu rủi ro tái cấp vốn Hiện 100% trái phiếu phủ phát hành năm kỳ hạn bình quân 13,52 năm với lãi suất bình quân 6,07%/năm Kỳ hạn phát hành bình quân năm 2017 tăng 4,81 năm so năm 2016 lãi suất bình quân năm 2017 giảm 0,2%/năm so năm 2016 Đối với nợ nước ngoài, vay ODA, vay ưu đãi chiếm tỷ trọng cao (trên 94%) với kỳ hạn cịn lại bình qn 10 năm Mặt khác, cấu đồng tiền danh mục nợ Chính phủ tập trung vào số đồng tiền bao gồm: đồng Việt Nam với tỷ trọng 55%; USD chiếm tỷ trọng 16%; Yên Nhật chiếm tỷ trọng 13% Euro chiếm tỷ trọng khoảng 7%, lại đồng tiền khác Hình 10 Cơ cấu đồng tiền nợ công Việt Nam 2015 VND 9% 7% 13% USD 55% JPY EUR 16% Đồng tiền khác Nguồn Bộ tài 30  Tình hình sử dụng nợ cơng Trong nhiều năm qua, tình hình chi tiêu công Việt Nam không đạt hiệu cao Theo nghiên cứu Mai Nguyễn (2011), đưa hai khía cạnh thể tình hình sử dụng nợ cơng tình trạng chậm trễ giải ngân vốn số ICOR (Incremental Input – Output Ratio – hiệu sử dụng vốn đầu tư) Bài nghiên cứu xin phép sử dụng hai tiêu chí để đánh giá tình hình sử dụng nợ cơng  Tình trạng chậm trễ giải ngân vốn: Tình trạng chậm trễ giải ngân nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước nguồn vốn trái phiếu Chính phủ diễn thường xuyên Ước tính kết thúc năm 2016, giải ngân nguồn vốn ngân sách nhà nước đạt khoảng 80% dự toán, riêng vốn trái phiếu phủ ước đạt 55,2% dự tốn Thủ tướng Chính phủ giao (cùng kỳ năm 2015 tương ứng đạt 79% 72% dự tốn).Theo Bộ Tài chính, tháng 1/2018 khơng giải ngân đồng vốn trái phiếu phủ đơn vị chủ yếu hoàn thiện hồ sơ toán vốn cho dự án thuộc kế hoạch năm 2017 Tình trạng chậm giải ngân vốn trái phiếu phủ tiếp diễn nhiều đơn vị cịn chưa hồn tất gửi báo cáo phân bổ kế hoạch vốn năm 2018 giao Ðến ngày 23/2, bộ, quan trung ương địa phương chưa gửi báo cáo phân bổ kế hoạch vốn năm 2018 giao đến Bộ Tài  Hiệu sử dụng vốn thấp: Hiệu đầu tư Việt Nam có bước cải thiện, với ICOR giai đoạn 2011-2015 đạt 6,91, giảm so với giai đoạn 2006-2010 (là 6,96) Trong bối cảnh tổng vốn đầu tư toàn xã hội so với GDP giảm mạnh (còn khoảng 32,6% GDP vào năm 2015) tốc độ tăng trưởng trì mức hợp lý Song cần thẳng thắn, ICOR Việt Nam cao, hiệu đầu tư thấp so với nhiều kinh tế khu vực Nếu giai đoạn 2011 - 2014, ICOR Việt Nam 6,92 Indonesia 3,86; Philippines 4; Malaysia 5,1 Thậm chí, ICOR Việt Nam cao gấp 2,5 lần Lào, kinh tế “được coi là” phát triển (giai đoạn 2011 - 2014, 31 ICOR Lào có 4,2) Điều đáng nói ICOR khu vực kinh tế nhà nước cao gần 1,5 lần so với số trung bình tồn kinh tế Hình 11 Chỉ số ICOR Việt Nam quốc gia khu vực 2011-2014 8.0% 6.9% 7.0% 6.0% 5.10% 5.0% 4.20% 4% 3.86% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% Việt Nam Indonesia Philipines Malaysia Lào Nguồn Báo Đấu thầu 3.2 Nguyên nhân dẫn đến nợ công gia tăng thời gian qua Có nhiều nguyên nhân dẫn đến nợ công gia tăng Nghiên cứu Easterly (2001) chậm lại tăng trưởng kinh tế yếu tố dẫn đến khủng hoảng nợ công đồng thời tăng trưởng kinh tế lúc giải pháp số để giải khủng hoảng Ở nước tùy thời kỳ lại có nguyên nhân khác Như phân tích, trước lâm vào khủng hoảng năm 1980, nước Mỹ Latinh phải đối mặt với cấu kinh tế không đồng ngành, gánh nặng nợ phụ thuộc vào nguồn lớn, cán cân thương mại thâm hụt nghiêm trọng, đặc biệt đầu tư sai lầm chịu rủi ro tỷ giá Để tránh lặp lại sai lầm này, Việt Nam thành cơng việc chuyển đổi hệ thống sách thuế theo hướng phụ thuộc vào nguồn bên ngồi (thu từ dầu thơ xuất nhập khẩu) Kể từ năm 2005, sở thu từ thuế mở rộng thuế suất bước hợp lý hóa, khiến cho chế thuế nhìn chung đảm bảo hiệu suất Cơ cấu thu từ thuế thay đổi tích cực, theo hướng dựa vào nguồn thu bền vững Tỷ lệ thu nội địa tổng thu tăng từ 52,3% (giai đoạn 2001 - 2005) lên đến 58,9% (giai đoạn 2006 32 2010) ước đạt gần 68% (giai đoạn 2011 - 2015) Riêng năm 2015, tỷ lệ đạt 75% Mức tăng phần giúp bù đắp cho số thu xuất nhập thu từ dầu thơ Chính phủ dự phòng rủi ro tỷ giá cách tăng dự trữ ngoại hối lên đến xấp xỉ 52 tỉ USD theo Bộ Tài Tuy nhiên, nợ cơng tăng cao Tại hội nghị Bộ Tài ngày 7/1/2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho dư địa sách tài khóa hạn hẹp, cân đối ngân sách khó khăn, thu ngân sách khơng đủ bù chi thường xuyên trả nợ nguyên nhân dẫn đến nợ công tăng cao Theo chuyên gia nhìn nhận, tình trạng nợ cơng Việt Nam xấu nguy hiểm chi tiêu công hiệu Tình trạng nợ cơng gia tăng lí giải số lí sau  Áp lực huy động vốn cho đầu tư cao, hiệu đầu tư thấp tiết kiệm nước thấp Theo "Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội năm 2017" từ Tổng cục Thống kê, tổng vốn đầu tư toàn xã hội thực năm theo giá hành ước tính đạt 1,67 triệu tỷ đồng, tăng 12,1% so với năm 2016 33,3% GDP Hình 12 Tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư toàn xã hội so với năm trước giai đoạn 2015-2017 (%) 125 119.9 120 Khu vực Nhà nước 116.8 112.8 115 112.8 110 105 106.8 106.7 110.4 109.5 Khu vực Nhà nước 107.3 100 2015 2016 2017 Khu vực có vốn đầu tư trực tiếp từ nước Nguồn Tổng cục thống kê 33 Tổng vốn đầu tư toàn xã hội thực năm 2016 theo giá hành ước tính đạt 1.485,1 nghìn tỷ đồng, 33% GDP Trong đó, tỷ lệ tiết kiệm Việt Nam đạt 29% GDP, không đủ để đáp ứng nhu cầu vay cho đầu tư, dẫn đến vay nợ nước Mặt khác, tỷ lệ tiết kiệm Việt Nam thấp so với nước khu vực Hình 13 Tỉ lệ tiết kiệm Việt Nam nước khu vực giai đoạn 2010 – 2016 (%GDP) 60 50 China 40 Philipines Myanmar 30 Indonesia Malaysia 20 Lào 10 Việt Nam 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Nguồn World Bank Mặt khác, theo Nguyễn (2012), nợ công tăng mạnh Chính phủ mở rộng đầu tư ạt khơng đem lại hiệu cao Trong nhiều năm qua, Nhà nước đầu tư lớn cho cơng trình cơng cộng, đặc biệt sở hạ tầng, cảng biển, sân bay, đặc khu kinh tế Theo Bộ Kế hoạch Đầu tư, năm Việt Nam cần khoảng 25 tỷ USD để đầu tư cho sở hạ tầng, vốn huy động hàng năm từ nguồn Nhà nước tư nhân chưa đến 16 tỷ USD, phần lại phải vay nợ nước Lê (2016) cho vốn vay đầu tư nhiều vào ngành tư nhân sẵn sàng đầu tư, thiếu đầu tư tương xứng cho ngành có khả lan tỏa, dẫn dắt chuyển đổi cấu kinh tế đầu tư thiếu tập trung, khơng dứt điểm cho cơng trình trọng điểm… đặc biệt, nhiều khoản đầu tư khơng có khả trả nợ, tức khoản vay đầu tư xong chưa tạo lợi nhuận để trả nợ, buộc phải vay để trả nợ 34  Bội chi Ngân sách Nhà nước (NSNN) gia tăng trở thành nguồn lực để bù đắp vào thâm hụt ngân sách Sau tăng mạnh vào năm 2009 để triển khai gói kích cầu, Chi tiêu Chính phủ – bao gồm chi ngân sách nhà nước cộng với chi đầu tư từ nguồn trái phiếu Chính phủ theo xu hướng giảm nhẹ Tuy nhiên, xu hướng bị đảo ngược vào năm 2012 mức chi tăng lên chủ yếu sức ép tăng lương khu vực công hoạt động đầu tư công đẩy mạnh triển khai nhằm hỗ trợ cho hoạt động kinh tế suy yếu Trong giai đoạn 2011 - 2015, tổng chi NSNN bình quân đạt 29,2% GDP, so với 28,9% giai đoạn trước Tốc độ tăng chi bình quân theo giá thực tế ngân sách nhà nước 14,7% giai đoạn 2011 - 2015 so với 21,7% giai đoạn 2006 - 2010 Theo số liệu Báo Lao động, chi thường xuyên năm 2015 chiếm 62,3% tổng chi NSNN năm 2016 tăng lên mức 63,3% Cơ cấu chi thay đổi theo hướng chi thường xuyên chiếm tỷ trọng ngày lớn Tỷ lệ so sánh chi thường xuyên đầu tư khoảng 70:30 thời kỳ 2011 - 2015 so với 63:37 thời kỳ 2006 - 2010 Chi thường xuyên tăng lên tăng chi cho sách an sinh xã hội, chi lương phụ cấp, chi trả lãi khoản vay Trong giai đoạn 2009 - 2012, tỷ trọng chi lương so với GDP tăng từ 6,2% năm 2009 lên đến 7,3% năm 2012 Tốc độ tăng chi lương cao nhiều so với tốc độ tăng chi bình quân, nâng tỷ trọng quỹ lương lên khoảng 20% tổng chi ngân sách (Bảng) Dự kiến năm 2018 chi thường xuyên (chưa bao gồm dự kiến chi cải cách tiền lương tinh giản biên chế) 940 nghìn tỷ đồng, chiếm gần 62% tổng chi ngân sách nhà nước, thấp tỷ trọng chi thường xuyên ước thực năm 2017 (64%) Nếu tính dự kiến chi cải cách tiền lương tinh giản biên chế, chi thường xuyên 976 nghìn tỷ đồng, chiếm 64% tổng chi ngân sách nhà nước Điều này, theo Kiểm toán Nhà nước phù hợp với định hướng giảm tỷ trọng chi thường xuyên xuống 64% theo Kế hoạch tài - ngân sách năm 2016-2020 35 Bảng Chi tiết diễn biến lương 2009 - 2012 Tăng trưởng Tăng trưởng thực tế (%) thực tế (%) Chi lương 38.4 Địa phương Lương 12.6 GDP Số lượng công chức GDP 9.1 Trung ương 19 đầu 15.3 người Năng suất -3.4 20.5 động lao 9.9 Nguồn Ước tính World Bank dựa số liệu Việt Nam Nếu so với tổng đầu tư xã hội kinh tế, chi đầu tư từ ngân sách chiếm 29,1% giai đoạn 2011 - 2015, tăng nhẹ so với mức 28,4% thời kỳ 2006 2010 Có thể nói, ngân sách nhà nước tiếp tục đóng góp lớn vào đầu tư vào hạ tầng công cộng Tỷ lệ chi đầu tư từ NSNN so với GDP Việt Nam trì mức khoảng 9% giai đoạn 2011 - 2015, thấp so với Mông Cổ (13,0%), cao đáng kể so với mức chi In-đô-nê-xia (3,3%), Hàn Quốc (4,2%) Sing-ga-po (6,1%) Ngân sách nhà nước tiếp tục đóng góp đến gần phần ba tổng vốn đầu tư tồn xã hội, qua cho thấy đầu tư Nhà nước vào hạ tầng công cộng tiếp tục trì thời gian qua, sở hạ tầng Việt Nam yếu chưa phát triển, cần tập trung ưu tiên đầu tư Hình 14 Cơ cấu chi tiêu cơng (%GDP) 36 35.00% 30.00% 25.00% 20.00% 9.1% 0.8% 9.7% 9.1% 13.1%11.3% 1.0% 1.0% 1.1% 1.2% 9.5% 9.3% 9.1% 1.1% 1.2% 1.5% 8.5% 9.2% 1.7% 2.0% 15.00% 10.00% 16.2%17.6%17.1%16.9%17.5%16.8% 5.00% Chi đầu tư 18.6%19.7%18.4%18.8% 0.00% Chi trả lãi suất Chi thường xuyên (không bao gồm trả lãi) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nguồn Bộ Tài ước tính cán World Bank  Quản lí nợ cơng cịn yếu Vấn đề chi tiêu khơng chế độ, sử dụng tài khơng mục tiêu, khơng nguồn, tình trạng bội chi, lãng phí thất thoát diễn phổ biến Theo Trung tâm nghiên cứu khoa học Lập pháp, việc chưa làm rõ nội hàm cấu phần nợ công, cách tính nợ cơng nên dẫn tới việc chưa thể tính chất khoản vốn vay thực tế Các quy định pháp luật nợ công quản lý nợ cơng cịn thiếu thống nhất, chồng chéo, không rõ ràng dẫn đến việc phối hợp quan vấn đề nợ công không chặt chẽ Theo kết kiểm toán 2017 Kiểm toán nhà nước, Tổng hợp kết kiểm toán 283 báo cáo kiểm toán 229 đơn vị, số bộ, ngành, quan trung ương kiểm toán cịn tình trạng chi khơng chế độ, tiêu chuẩn, định mức, chi không nguồn ; mua sắm vượt nhu cầu gây lãng phí NSNN; 39/47 địa phương kiểm tốn cịn tốn số khoản chi không chế độ, tiêu chuẩn, định mức; 31/47 địa phương kiểm tốn sử dụng sai nguồn kinh phí 1.952 tỷ đồng; 18 địa phương cịn sử dụng 156,7 tỷ đồng từ nguồn tăng thu, nguồn thu sử dụng đất để bổ sung chi thường xuyên sai quy định 37 3.3 Biện pháp tăng cường hiệu công tác quản lý nợ công Việt Nam Để tăng cường hiệu ctng tác quản lý nợ cơng, cần hồn thiện khâu đánh giá, quản lý sử dụng nợ cơng hồn thiện khung thể chế pháp luật cho hệ thống nợ cơng Cụ thể:  Tính tốn, cân đối dự án đầu tư sở hạ tầng: cảng, đường bộ, đường sắt, viễn thông, lượng sở hạ tầng “mềm” khác kinh tế giáo dục, y tế, dân số., Thắt chặt công khố, phòng ngừa giảm thiểu hoạt động đầu tư cơng gắn với chi phối ý chí chủ quan ngắn hạn, “tư nhiệm kỳ”, bệnh thành tích, hay “lợi ích nhóm”; triệt để tiết kiệm chi; thường xuyên thông qua tinh giản biên chế, cải cách hành cách thiết thực; đặc biệt vay để chi đầu tư phát triển, tuyệt đối không vay để chi thường xuyên  Thực kỷ luật tài khóa cách rõ ràng nghiêm ngặt để tránh tình trạng thâm hụt ngân sách triền miên mức cao, gây ảnh hưởng bất lợi đến nợ cơng Kỷ luật tài khóa cần thực thi cách cứng rắn theo lộ trình rõ ràng,bằng cách sử dụng số thu vượt dự toán năm để chi trả nợ, phấn đấu thâm hụt ngân sách trì mức 4% từ đến năm 2020, trì mức 3% kể từ sau năm 2020  Vấn đề minh bạch hoá khoản vay phải trọng hàng đầu Chẳng hạn số khoản vay cấu thành nợ cơng, phải làm rõ nợ phủ, nợ Chính phủ bảo lãnh, nợ Doanh nghiệp nhà nước; phải kiểm toán để kiểm soát nợ vay doanh nghiệp sử dụng sao…Thêm vào đó, cơng khai, minh bạch đấu thầu dự án nhằm chọn lựa nhà thầu có lực Để doanh nghiệp ngồi quốc doanh chịu trách nhiệm thầu dự án đầu tư nhiều hơn, thay cho doanh nghiệp nhà nước  Tăng cường tuyên truyền phổ biến pháp luật quản lý nợ công, thiết lập hệ thống giám sát Nâng cao hoạt động kiểm toán, tra xử lý nợ cơng Nâng cao chất lượng cán tín dụng, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho nhân viên hoạt động Ngân Hàng  Gia tăng dự trữ ngoại hối nguyên nhân gây nên mối quan ngại ổn định kinh tế Việt Nam tương lai; phải có sách tỷ giá phù hợp 38 ảnh hưởng khơng nhỏ đến tình hình kinh tế xã hội nói chung nợ cơng nói riêng Đơng thời kiểm sốt lạm phát giảm lãi suất huy động cho vay thị trường cải thiện môi trường đầu tư nhóm tiêu đánh giá tín nhiệm rủi ro tín dụng 39 KẾT LUẬN Nguồn vốn vay (nợ cơng) ln có ý nghĩa quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, nhiên, với cơng tác quản lý, đảm bảo an tồn, bền vững nợ cơng tốn đặt với tất nước Nhìn từ khủng hoảng nợ công nước Mỹ Latinh năm 1980, ta thấy thất bại công tác quản lý nợ công nguyên nhân bên cốt lõi gây nên khủng hoảng nặng nề Trước học ấy, Việt Nam nước phát triển khác phải chủ động tìm cho giải pháp để khắc phục tình trạng nợ cơng nước, phịng ngừa nguy xảy khủng hoảng Muốn làm điều cần có đường lối điều hành đắn đạo kỹ từ phía phủ, đồng thời cần nghiêm chỉnh công tác thực Chỉ đảm bảo an tồn cơng tác nợ cơng quốc gia tăng trưởng vững mạnh lâu dài, tạo điều kiện thuận lợi cho hệ sau phát triển kinh tế xã hội bền vững Chính vậy, mong đề tài nợ công xử lý khủng hoảng nợ công tiếp tục mối quan tâm quốc gia tương lai có nhiều giải pháp đột phá mẻ để ngày cải thiện tình hình nợ cơng Việt Nam 40 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu Việt Nam IMF 2010, Public Sector Debt Satistic- Guide for Complier and User Luật quản lí nợ cơng Việt Nam năm 2017 World bank 2002 Bộ Tài (2016), ‘Bản tin nợ cơng số 4’ Bộ Tài Chính (2017) ‘Bản tin nợ cơng số 5’ Bộ tài (T7/2011) ‘Bản tin nợ nước số 7’ Th S Bùi Lệ Giang (2017) ‘Tình hình nợ cơng Việt Nam đề xuất giải pháp’ Tạp chí Cơng thương CTCP Chứng khoán Rồng Việt (2018) ‘Chuyên đề kinh tế Vĩ mơ: Tín dụng tiêu dùng – Cánh cửa cho tăng trưởng tín dụng’ Tr Kiểm toán Nhà nước (2017) ‘Báo cáo tổng hợp kết kiểm toán năm 2017’ 10 Th S Lê Thị Khương (2016) ‘Bàn nợ công Việt Nam nay’ Tạp chí Ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Số 21 11 Th S Lê Thị Thúy Hằng (T3/2016) ‘Bàn thêm giải pháp nâng cao hiệu quản lí nợ cơng Việt Nam’ Tạp chí Tài chính, kì 2, số T3/2016, tr 12 Mai Thu Hiền Nguyễn Thị Như Nguyệt (2011) ‘Tình hình nợ cơng quản lí nợ cơng Việt Nam’ Tạp chí Ngân hàng – Ngân hàng Nhà nước, số 14 tháng 7/2011 13 Nguyễn Đức Thành (2011) ‘Nợ công Việt Nam: Một số phân tích thảo luận’, Hội thảo kinh tế Việt Nam năm 2011triển vọng năm 2012 giải pháp thực phát triển kinh tế xã hội 2011-2015 14 Nguyễn Thị Hồi Thu (2016) ‘Chính sách quản lí nợ cơng Việt Nam’ 41 15 Nguyễn Thị Thanh Hà (2011) ‘An overview of public debt management in Vietnam’, EIGHT UNCTAD Debt Manage Conference, Geneva, 14-16/11/2011 16 Th S Nguyễn Tuấn Tú (2012) ‘Nợ công Việt Nam nay: Thực trạng giải pháp’ Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Kinh tế Kinh doanh, số 28, tr 204 17 Trần Thị Liên (2003) ‘Khủng hoảng nợ nước châu Mỹ latinh: nguyên nhân học kinh nghiệm’ Tạo chí khoa học đào tạo ngân hàng, số ( + 10/2003) 18 Vũ Minh Long (2013) ‘Khủng hoảng nợ công số kinh tế giới’ Trung tâm nghiên cứu Kinh tế Chính sách trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội 19 World Bank (2017) ‘Đánh giá chi tiêu cơng Việt Nam – Chính sách tài khóa hướng tới bền vững, hiệu quả, cơng bằng’ Báo cáo liên ngành 20 Cafef (2018) ‘Tỷ trọng nợ nước ngồi nợ cơng Việt Nam giảm đáng kể’ Xem ngày 16/9/2018, http://cafef.vn/ty-trong-vay-nuoc-ngoai-trong-no-cong-giam-dang-ke20180615100917828.chn 21 Nguyễn Hồi, ‘Nợ cơng Việt Nam: Hậu họa học từ lưỡi dao’, http://vneconomy.vn/20110813041842652/hau-hoa-no-cong-va-bai-hoc-tu-luoi-daosp.htm 22 Thời báo Tài (2017) ‘Các số nợ cơng năm 2017 nằm giới hạn an tồn’ Xem ngày 16/9/2018 http://thoibaotaichinhvietnam.vn/pages/nhip-song-tai-chinh/2017-11-07/cac-chi-so-nocong-nam-2017-trong-gioi-han-an-toan-50096.aspx 23 Võ Trí Thành (2010) ‘Ba rủi ro lớn từ nợ công Việt Nam’, http://vef.vn/2010-12-04-3-rui-ro-lon-doi-voi-no-cong-cua-viet-nam 24 Vũ Thành Tự Anh ‘Tính bền vững nợ cơng Việt Nam’ 42 http://www.tinkinhte.com/vietnam/phan-tich-du-bao/tsvu-thanh-tu-anh-tinh-ben-vungcua-no-cong-o-viet-nam.nd5-dt.99635.113121.html Tài liệu nước ngồi 25 Carmen M Reinhart Kenneth S Rogoff (2010) ‘Growth in a time debt’ CFA Digest 100(2), tr 566-567 43 ... sở lý luận nợ công khủng hoảng nợ công: Cung cấp khái niệm lý luận nợ công khủng hoảng nợ công Chương 2: Khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980: Xem xét khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980, ... khiến cho nước tư phá sản hàng loạt tổ chức quốc tế lung lay sụp đổ kéo theo khủng hoảng kinh tế toàn cầu Chương 2: Cuộc khủng hoảng nợ công Mỹ Latinh năm 1980 2.1 Diễn biến khủng hoảng nợ công Mỹ. .. bùng phát khủng hoảng nợ tồn khu vực Mỹ Latinh Cuộc khủng hoảng nợ cơng gây thiệt hại trầm trọng cho kinh tế bên chủ nợ nợ nước Mỹ Latinh Phía chủ nợ lớn ngân hàng phủ Châu Âu Mỹ, khủng hoảng xảy