Khi học phân môn này, học sinh được rèn luyện rèn luyện các thao tác nghị luận như giải thích, chứng minh, phân tích, so sánh, bác bỏ, bình luận, qua các kiểu bài tự sự, biểu cảm, thuyết
Trang 1MỤC LỤC
1 Mở đầu……… 2
1.1 Lí do chọn đề tài ……… 2
1.2 Mục đích nghiên cứu ……… 2
1.3 Đối tượng nghiên cứu ……… 2
1.4 Phương pháp nghiên cứu ……… 3
2 Nội dung sáng kiến kinh nghiệm ……… 4
2.1 Cơ sở lí luận ……… 4
2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm … 4
2.3 Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề ……… 6
2.4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường ……… 12
3 Kết luận, kiến nghị ……… 14
Tài liệu tham khảo ……… 15
Trang 21 Mở đầu
1.1 Lí do lựa chọn đề tài
Làm văn là một phân môn của môn Văn trong nhà trường phổ thông Khi học phân môn này, học sinh được rèn luyện rèn luyện các thao tác nghị luận như giải thích, chứng minh, phân tích, so sánh, bác bỏ, bình luận, qua các kiểu bài tự
sự, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận văn học và nghị luận xã hội
Bài nghị luận văn học giúp cho học sinh cách cảm thụ, phân tích đánh giá một áng văn, áng thơ, những nhân vật trong tác phẩm văn chương Việc rèn luyện kiểu bài này rất cần thiết cho học sinh khi làm các bài kiểm tra, bài thi học
kỳ, thi tốt nghiệp, thi học sinh giỏi… nhưng lại ít cần thiết cho người học khi vào đời
Bài nghị luận xã hội rèn luyện cho học sinh cách nhìn nhận, kiến giải, trình bày những ý kiến riêng về một vấn đề tư tưởng đạo lý hoặc một vấn đề xã hội đáng quan tâm Việc rèn luyện kiểu bài này không chỉ cần cho học sinh khi làm các bài kiểm tra, bài thi mà còn cần cho người học khi vào đời Bởi vì trong cuộc sống, dù làm bất cứ công việc gì, ở bất kỳ lĩnh vực nào, mỗi người cũng có lúc phải trình bày ý kiến riêng của mình về một vấn đề xã hội Song để làm tốt bài văn nghị luận xã hội các em cần phải có ba tiêu chí cơ bản sau: Thứ nhất là
có vốn sống và sự hiểu biết xã hội nhất định, thứ hai là biết yêu thương chia sẻ
và đồng cảm, thứ ba là nắm được các cách làm văn nghị luận xã hội trong sách giáo khoa
Như đã biết, văn nghị luận xã hội có thể nói tới ba kiểu đề: Nghị luận về một tư tưởng đạo lý, nghị luận về một hiện tượng đời sống và nghị luận về một vấn đề trong tác phẩm văn học Dù lý thuyết các phần này không xa lạ với đối tượng học sinh giỏi, nhưng để có được một bài văn hay, sâu sắc, đồn thời tất cả các học sinh khá, trung bình cũng làm được thì đòi hỏi yêu cầu giáo viên phải định hướng, gợi mở, dẫn dắt học sinh phái hiện ra vấn đề nghị luận và biết cách làm văn nghị luận xã hội một cách có hiệu quả Khi học sinh đã hiểu và húng thú học, đó là thành công của giáo viên
Trang 3Mặt khác tư tưởng và mục đích của hoạt động đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ thông hiện nay là tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh Với tinh thần này, chương trình và sách giáo khoa hiện hành đã có nhiều đổi mới về cách kiểm tra, đánh giá Môt trong những phương diện đổi mới là việc chú trọng văn nghị luận xã hội ( NLXH), đây là một cách rất tốt hình thành cho học sinh - những công dân trẻ của đất nước tư tưởng, tình cảm tốt đẹp, suy nghĩ sâu sắc trước mọi vấn đề trong cuộc sống
Với những lý do chủ quan và khách quan như trên tôi tiến hành tìm hiểu
nghiên cứu đề tài: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy - học làm văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 10 THPT”
Khi nghiên cứu đề tài này tôi có điều kiện giảng dạy trong nghành nhiều năm Đồng thời được sự giúp đỡ của các đồng nghiệp trong tổ Ngữ Văn và Ban giám hiệu
1.2 Mục đích nghiên cứu
- Nhiệm vụ của đề tài là: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy - học
làm văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 10 THPT”
- Mục đích: Nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích nâng cao tay nghề sư phạm, giúp học sinh phát huy tính chủ động, tích cực khi tham gia học tập, từ đó
có khả năng tiếp cận, khám phá và chiếm lĩnh những vấn đề xã hội một cách toà diện và sâu sắc nhất, tránh việc xa đề, lạc đề, hoặc liệt kê kể lại những chi tiết thông thường trong đời sống Với mục đích thiết thực là các em biết chiếm lĩnh, hiểu đúng ý nghĩa và biết giải thích hiện tượng, vấn đề, biết chứng minh và bình luận về nó.Thấy được thế giới xung quang là muôn mầu, muôn vẻ Thấy được tư tưởng và thông điệp mà cuộc sống ban tặng và gửi gắm đến ta, cũng như vấn đề
xã hội mà nhà văn đặt ra trong tác phẩm từ đó giáo dục lòng yêu văn học và say
mê bộ môn
1.3 Đối tượng nghiện cứu
Trang 4- Đối tượng nghiên cứu: học sinh lớp 10A, 10C, 10E – trường THPT Nga Sơn- năm học 2018-2019
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Hướng dẫn học lớp 10 biết cách làm văn nghị luận xã hội đạt kết quả tốt nhất
+ Phần bài thực hiện là: Các dạng bài tập của ba kiểu đề nghị luận xã hội
1.4 Phương pháp nghiên cứu
- Tham khảo các tài liệu có liên quan
- Rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy của bản thân
- Sưu tầm, tra cứu, học hỏi từ đồng nghiệp
- Vận dụng một số phương pháp chung của bộ môn, từ đó đưa ra một số biện pháp cụ thể đã áp dụng được trong thực tế giảng dạy và đạt hiệu quả
Trang 52 Nội dung của sáng kiến
2.1 Cơ sở lí luận.
Như đã nói ở trên, môn Ngữ văn giúp con người hoàn thiện nhân cách, giúp các em có khả năng giao tiếp, biết chia sẻ, đồng cảm, biết yêu thương và đặc biệt có khả năng làm cho “người gần người hơn” Để làm được điều đó thì người giáo viên phải định hướng cách tiếp cận, khám phá và chiếm lĩnh những vấn đề xã hội một cách toà diện và sâu sắc nhất Học sinh chỉ có thể tự khám phá thế giới xung quanh khi biết quan tâm, chia sẻ, gắn kết với nhau, đồng thời cũng phải nắm vững biện pháp,cách thức, hiểu từng việc làm trong mỗi thao tác nghị luận
Tuy nhiên đa số học sinh thường cảm thấy khó khăn, ngại ngần trong việc làm văn khi không hứng thú với đề văn, không nắm vững các thao tác nghị luận, không nắm vững quy trình làm văn, không có ý tưởng để xây dựng dàn ý, không tìm được dẫn chứng cho bài viết Giáo viên cần có những phương pháp phù hợp
để khích lệ, động viên học sinh vượt qua những khó khăn trở ngại ấy, rèn luyện các kỹ năng viết và trình bày vấn đề, một kỹ năng cần thiết trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ trong thời đại mới
Đề nghị luận xã hội- như tên gọi của nó- còn cần gắn liền với những vấn
đề xã hội, tư tưởng, đạo đức, nhân sinh, để giúp học sinh có những nhận thức và hành động đúng đắn, hứng thú với kiểu bài NLXH, học sinh sẽ được bồi dưỡng nhân cách phẩm chất một cách tự nhiên, tránh áp đặt, giáo điều
Từ cơ sở lý luận trên giáo viên có thể tìm ra cách hướng dẫn học sinh tiếp cận và khám phá các vấn đề xã hội theo hướng phát huy tính chủ động và tích cực
2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến
- Thuận lợi:
Trước năm 2009 (năm đầu tiên thi tốt nghiệp theo chương trình sách giáo khoa mới) trong các đề thi dành cho chương trình phân ban thử nghiệm đã có
Trang 6câu Làm Văn Nghị luận xã hội Tuy nhiên, đề thi không phân ban lại thường chỉ
có những câu hỏi về văn học nước ngoài và Văn học Việt Nam Giáo viên và học sinh thường tập trung ôn Văn học nước ngoài và Văn học Việt Nam để làm bài kiểm tra hoặc bài thi
Từ năm 2009, trong cấu trúc đề thi đã quy định có câu làm văn Nghị luận
xã hội Từ năm 2015, đây là câu được 2 điểm trong thang điểm 10 của toàn đề thi Giáo viên và học sinh đã quan tâm nhiều hơn đến bài văn Nghị luận xã hội
Trong trường THPT hiện nay, học sinh được luyện viết ba dạng đề NLXH: Nghị luận về một tư tưởng đạo lý, nghị luận về một hiện tượng cuộc sống, nghị luận về một vấn đề tư tưởng-xã hội- nhân sinh được đặt ra từ một tác phẩm
Qua khảo sát cho thấy sự hứng thú của học sinh đối với các dạng đề Nghị luận xã hội là vì:
+ Đề bài gợi lên những bài học về đạo đức, nhân cách sống, có ý nghĩa giáo dục Dễ phân tích, chứng minh
+ Dễ làm, gần gũi với HS, có thể vận dụng kiến thức có sẵn để làm bài + Đề bài là một bài thơ, câu chuyện thú vị, buộc người đọc phải suy nghĩ
- Bản thân tôi nhận được sự giúp đỡ tận tình của đồng nghiệp, tổ trưởng, cũng như Ban giám hiệu
- Hiện nay tài liệu tham khảo nhiều nên giúp ích rất nhiều trong công tác giảng dạy của tôi
- Khó khăn:
Đề nghị luận xã hội là đề mở, đem đến cho học sinh sự hứng khởi khi được bày tỏ những suy tư cá nhân về một câu danh ngôn, một vấn đề cuộc sống, nhưng cũng khiến nhiều học sinh lúng túng nếu chưa hiểu đề, chưa nắm vững kỹ năng làm bài, chưa có vốn sống thực tế Thậm chí có học sinh còn cảm thấy loại
đề này khô khan, không có cảm hứng khi viết văn
Trang 7Qua khảo sát cho thấy những khó khăn học sinh gặp phải khi làm văn NLXH là vì:
+ Ít tài liệu, ít dẫn chứng để làm văn
+ Hiểu chưa đúng ý câu danh ngôn , câu thơ, câu văn, câu chuyện
+ Hiểu đề, có ý tưởng, nhưng lúng túng trong việc trình bày, diễn đạt + Ý tưởng nhiều mà số lượng chữ trong bài làm văn có giới hạn
2.3 Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
Đầu tiên phải biết nhận dạng rõ ràng kiểu bài, xác định được vấn đề cần nghị luận, đặc biệt với những bài luận đề được rút ra từ những câu chuyện ngụ ngôn ngắn, câu chuyện trong quà tặng cuộc sống, các câu danh ngôn, ý kiến Muốn xác định được luận đề của những đề bài ấy, giáo viên yêu cầu học sinh phải đọc kỹ đề, hiểu được câu chuyện, câu nói, ý kiến ấy đề cập vấn đề gì qua hệ thống ngôn từ giàu tính hình tượng, đa nghĩa , hàm súc và phải đặt câu hỏi tại sao lại nói như vậy, nói như vậy có ý nghĩa gì?
Tiếp theo là kỹ năng làm bài: Cần vận dụng các thao tác nghị luận một cách uyển chuyển, linh hoạt và kết hợp chúng để bài viết đạt hiệu quả cao nhất Cùng với đó, vận dụng tổng hợp các phương thức biểu đạt: Bên cạnh kết hợp nhiều thao tác lập luận, bài văn nghị luận xã hội cần kết hợp các phương thức biểu đạt như biểu cảm, thuyết minh, tự sự, miêu tả , nhất là phương thức biểu cảm Bởi văn nghị luận thuyết phục người đọc không chỉ ở lý trí, mà còn phải tác động vào tình cảm, cảm xúc…
Đặc biệt, văn nghị luận xã hội không chỉ đơn thuần cung cấp kiến thức xã hội mà cao cả hơn giúp học sinh nhận thức đúng đắn những vấn đề đạo đức nhân sinh cao đẹp trong đời sống, từ đó, giúp giáo dục nhân cách
Vì thế, đối với kiểu bài nghị luận về một tư tưởng đạo lý, cần yêu cầu cao
ở học sinh khi rút ra được ý nghĩa, bài học nhận thức và hành động về một tư tưởng, đạo lý
Trang 8Còn với kiểu bài nghị luận về một hiện tượng đời sống, phải yêu cầu cao
ở học sinh khi bày tỏ thái độ, ý kiến của người viết về hiện tượng xã hội đó
Với nghị luận về một vấn đề trong tác phẩm văn học, cần yêu cầu cao ở học sinh sự kết hợp giữa nghị luận văn học và nghị luận xã hội Tuy nhiên học sinh cần nghi nhớ đây là kiểu bài nghị luận xã hội vì vậy: Bước một: Phân tích văn bản (hoặc nêu vắn tắt nội dung câu chuyện) để rút ra ý nghĩa của vấn đề (hoặc câu chuyện) Bước hai (trọng tâm): Nghị luận (phát biểu) về ý nghĩa của vấn đề xã hội rút ra từ tác phẩm văn học (câu chuyện) Từ yêu cầu trên tôi đưa ra một số nội dung biện pháp sau:
2.3.1 Giúp học sinh nhận diện các dạng đề văn NLXH
Trước khi hướng dẫn HS lập dàn ý cho một đề văn NLXH cụ thể, học sinh cần phân biệt được ba dạng đề, vì ba dạng này sẽ có những yêu cầu khác biệt
* Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí : Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí
thường đề cập tới những vấn đề về đạo đức, lối sống, quan điểm sống của các nhà tư tưởng lỗi lạc hay các danh nhân nổi tiếng hoặc trong câu tục ngữ, câu danh ngôn, câu thơ… Dấu hiệu để nhận biết kiểu đề này thường là những câu nói trực tiếp để trong ngoặc kép của các nhà tư tưởng, các danh nhân nổi tiếng hay là một câu thơ, một ý kiến trích dẫn trong tác phẩm văn học
VD: a.“ Người nấu bếp, người quét rác cũng như thầy giáo, kĩ sư, nếu làm tròn
trách nhiệm thì đều vẻ vang như nhau.” ( HỒ CHÍ MINH)
Anh (chị) hãy viết một văn bản ( khoảng 600 từ ) trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến trên
b “ Sách mở rộng trước mắt tôi những chân trời mới” (M Gorki) Suy nghĩ của anh/chị về vấn đề trên
c “Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình” (Tố Hữu) Dựa vào câu thơ trên, hãy viết một đoạn văn ngắn (khoảng 600 từ) trình bày suy nghĩ riêng của anh/ chị
Trang 9* Nghị luận về một hiện tượng, đời sống : Nghị luận về một hiện tượng
đời sống xã hội thường đề cập tới nhiều vấn đề trong cuộc sống hằng ngày và mang tính chất thời sự, thu hút sự quan tâm của nhiều người như: gian lận trong thi cử, vấn đề tai nạn giao thông, bạo lực học đường, quan điểm về sống thử, văn hóa thần tượng…
VD: a Anh/chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về bệnh thành tích – một căn
bệnh gây tác hại không nhỏ đối với sự phát triển của xã hội ta hiện nay Có thể
so sánh liên hệ với trường và lớp anh/ chị đang theo học
b Anh/chị suy nghĩ gì về hiện tượng “nghiện” Ka-ra-ô-kê và In-tơ-nét trong nhiều bạn trẻ hiện nay
c Từ hiện tượng cá chết hàng loạt tại ven biển miền Trung ( 5/2016), Anh/ chị hãy viết một bài văn nghị luận khoảng 600 từ trình bày suy nghĩ của mình về đến vấn đề ô nhiễm môi trường biển hiện nay
*Dạng nghị luận về một vấn đề xã hội có trong tác phẩm văn học: Vấn
đề xã hội có ý nghĩa có thể lấy từ hai nguồn: Tác phẩm văn học đã học trong chương trình hoặc một câu chuyện nhỏ, một văn bản văn học ngắn gọn mà HS chưa được học
VD1: Suy nghĩ của anh (chị) về ý nghĩa của câu chuyện sau:
XÉN LÁ
Mẫu đơn là vua các loài hoa Có anh nhà giàu, mua được một gốc, trồng ở giữa sân Khi hoa nở, màu đỏ rực rỡ, lá xanh rợp mát Người nào đi qua trông thấy cũng thốt lên: “Hoa đẹp biết bao !” Anh nhà giàu nghe người ta chỉ khen hoa, mà không thấy nói gì đến cành lá, bèn xén trụi cành lá Rốt cuộc ai thấy cũng lắc đầu, nhíu mày bỏ đi Anh nhà giàu hoang mang không hiểu, làu bàu:
“Sao hôm qua thì ngợi khen hoa thế, mà hôm nay thấy hoa lại lắc đầu như vậy?”
(Theo Trần Tứ Ích – Ngụ ngôn thi thoại – NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 2003)
Trang 10VD2: Trong bài “ Đại cáo bình Ngô”, Nguyễn Trãi miêu tả những tội ác
tày trời của giặc Minh đối với nhân dân ta đến mức “ Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ/ Nheo nhóc thay kẻ góa bụa khốn cùng”, khiến “trời đất” cũng không thể
“dung tha” Nhưng khi quân ta đại thắng chẳng những không giết hại mà còn tha chết cho giặc, hơn thế, lại “Cấp cho năm trăm chiếc thuyền”, “ Phát cho vài nghìn cỗ ngựa” để chúng về nước
Từ việc cảm nhận tư tưởng cao đẹp đó, Anh (chị) hãy nêu suy nghĩ của mình về lòng khoan dung trong cuộc sống của mỗi con người
2.3.2 Giúp học sinh nắm vững các bước làm văn nói chung và làm văn
NLXH
Sách giáo khoa từ lớp 10 đến lớp 12 đều có hướng dẫn học sinh cách làm các kiểu bài văn, trong đó có văn nghị luận xã hội
HS có thể hứng thú hơn, khi GV giới thiệu với các em các bước viết một bài văn trong một tài liệu nước ngoài để các em đối chiếu, tham khảo Các tài liệu này có nhiều trên Internet HS có thể tự đọc, hoặc GV tóm lược các ý chính cho HS, chú ý những chỗ hài hước, dí dỏm của tài liệu
VD: Tài liệu "How To Write an Essay: 10 Easy Steps" Trong tài liệu này, học sinh tham khảo 10 bước dễ dàng để làm văn, trong mỗi bước, cách hướng dẫn lại dí dỏm Chẳng hạn như trong bước 1: Nghiên cứu (Research-tìm hiểu đề)
“Hãy tự biến bạn thành một chuyên gia” (making yourself an expert), hay như trong bước 5: Lập dàn ý (Outline) “Dùng những câu một dòng để nêu luận điểm của đoạn văn, và những dấu bullet để nêu lên ý chính trong nội dung mỗi đoạn văn Hãy chơi trò sắp xếp thứ tự các luận điểm trong bài văn” (Use one-line sentences to describe paragraphs, and bullet points to describe what each paragraph will contain Play with the essay’s order)
2.3.3 Giúp học sinh hiểu đúng từ ngữ trong đề văn NLXH
Đề văn NLXH, đặc biệt là đề NL về một tư tưởng đạo lý, có những từ ngữ tuy không khó, nhưng nếu HS hiểu không đúng, bài văn sẽ bị lệch hướng, lạc đề