MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục hình vẽ, đồ thị DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCT : công thức cấu tạo dd : dung dịch đktc : điều kiện tiêu chuẩn ĐC : đối chứng G : gam GV : giáo viên HS : học sinh KT : kiểm tra KT- ĐG : kiểm tra- đánh giá ND : nội dung PP : phương pháp PPDH : phương pháp dạy học PTHH : phương trình hóa học SGK : sách giáo khoa TB : trung bình TH : tự học TN : thực nghiệm THPT : trung học phổ thông DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Bộ mơn hóa học có vai trò lớn việc hình thành giới quan vật biện chứng nhân sinh quan xã hội chủ nghĩa cho học sinh Hóa học cung cấp cho học sinh tri thức khoa học phổ thơng chất, biến đổi tính chất chất, mối liên hệ qua lại cơng nghệ hóa học, mơi trường người Những tri thức giúp học sinh hình thành tư khoa học giới vật chất hình thành kĩ cần thiết người lao động đầy động sáng tạo Thực tế giảng dạy hóa học cho thấy, với lượng thời gian hạn hẹp lớp giáo viên truyền đạt nội dung kĩ tối thiểu học.Vì vậy, để hồn thành chuẩn kiến thức kĩ chương trình đề học sinh khơng tiếp thu kiến thức lớp từ giáo viên mà phải khơng ngừng tự học Tự học vấn đề mà Bộ trưởng Bộ GD&ĐT nhấn mạnh định số 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 5/6/2006: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo học sinh thông qua phương pháp tự học, khả hợp tác, rèn luyện kĩ vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú trách nhiệm học tập học sinh” Tuy nhiên, trình tự học em gặp phải khó khăn việc xác định nội dung kiến thức quan trọng, tìm mối liên hệ với nội dung khác hay phân loại dạng tập để có hướng giải định Nhằm giúp cho em có định hướng rõ ràng hỗ trợ học tập cách hiệu chọn đề tài: “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn mơn hóa học lớp 10 chương trình bản” Mục đích nghiên cứu Thiết kế sử dụng tài liệu có hướng dẫn hỗ trợ học sinh tự học mơn hóa học học kì II lớp 10 nhằm nâng cao kết học tập Nhiệm vụ đề tài - Nghiên cứu tổng quan xu hướng đổi phương pháp dạy học, tự học, tự đánh giá - Điều tra thực trạng hoạt động tự học học sinh môn hóa học số trường THPT - Thiết kế sử dụng tài liệu có hướng dẫn nhằm hỗ trợ học sinh tự học mơn hóa học lớp 10 chương trình - Thực nghiệm sư phạm, xử lý kết phương pháp thống kê toán học Khách thể đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Q trình dạy học hóa học lớp 10 THPT - Đối tượng nghiên cứu: Việc thiết kế sử dụng tài liệu có hướng dẫn nhằm hỗ trợ học sinh tự học mơn hóa học học kì II lớp 10 Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Chương trình hóa học học kì II lớp 10 - Địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, Gia Lai, Hà Tĩnh - Thời gian nghiên cứu: Từ 12/2010 đến 03/2012 Giả thuyết khoa học Nếu biên soạn sử dụng tốt tài liệu có hướng dẫn mơn hóa học lớp 10 chương trình giúp cho học sinh có điều kiện tăng cường khả tự học, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo học sinh, qua nâng cao kết học tập Phương pháp nghiên cứu 7.1 Các phương pháp nghiên cứu lý luận: - Nghiên cứu tài liệu lý luận dạy học, lí thuyết dạy học theo chương trình, hình thức tự học có hướng dẫn - Phương pháp phân tích, tổng hợp nguồn tài liệu thu thập - Phương pháp phân loại, khái quát hóa 7.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Quan sát, trò chuyện với học sinh nhằm đánh giá khả tự học HS - Điều tra thăm dò hoạt động tự học mơn hóa học học sinh trước tiến hành thực nghiệm sư phạm - Tiến hành thiết kế sử dụng tài liệu hướng dẫn tự học - Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến đóng góp thầy, giáo để hồn thiện tài liệu tự học Trao đổi kinh nghiệm với nhà giáo dục GV kinh nghiệm dạy học tập - Phương pháp thực nghiệm sư phạm 7.3 Các phương pháp toán học: Áp dụng toán thống kê xử lý số liệu thực nghiệm sư phạm CHƯƠNG CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1 LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Đi theo hướng thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn riêng lĩnh vực nghiên cứu PP dạy học mơn hố học có số cơng trình nghiên cứu như: - Luận văn Thạc sĩ tác giả Hoàng Thị Bắc: “Nâng cao chất lượng thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học Hố học Trường ĐHSP phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun”, bảo vệ năm 2002 trường ĐHSP Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ tác giả Lê Hoàng Hà: “Nâng cao chất lượng dạy học phần Hoá hữu (chuyên môn I) Trường CĐSP phương pháp tự học có hướng dẫn theo mơđun”, bảo vệ năm 2003 trường ĐHSP Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ tác giả Hoàng Thị Kiều Trang: “Nâng cao chất lượng dạy học phần Hố vơ (chun mơn I) Trường CĐSP phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun”, bảo vệ năm 2004 trường ĐHSP Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ tác giả Bùi Thị Tuyết Mai: “Nâng cao lực tự học cho học sinh giỏi hoá học tài liệu tự học có hướng dẫn theo mơđun (Chương Ancol-phenol chương Anđehit-xeton)”, bảo vệ năm 2007 trường ĐHSP Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ tác giả Nguyễn Thị Toàn: “Nâng cao lực tự học cho học sinh chuyên hóa học tài liệu tự học có hướng dẫn theo mơđun (phần hóa học vơ lớp 12)”, bảo vệ năm 2009 trường ĐHSP Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ tác giả Trần Thị Thanh Hà: “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm tăng cường lực tự học cho học sinh giỏi hóa học trường Trung học phổ thông”, bảo vệ năm 2010 trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh - Luận văn Thạc sĩ tác giả Nguyễn Ngọc Nguyên: “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo mơđun nhằm tăng cường lực tự học cho học sinh giỏi lớp 11”, bảo vệ năm 2010 trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh - Luận văn Thạc sĩ tác giả Nguyễn Ngọc Mai Chi: “Thiết kế tài liệu hướng dẫn tự học phần hóa học hữu lớp 11 THPT”, bảo vệ năm 2011 trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh - Luận văn Thạc sĩ tác giả Trần Thị Hiền: “Biên soạn tài liệu hướng dẫn tự học mơn hóa học lớp 11 THPT”, bảo vệ năm 2011 trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh - Luận án Tiến sĩ tác giả Nguyễn Thị Ngà: “Xây dựng sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn theo mơđun phần kiến thức sở hóa học chung - chương trình THPT chun hóa học góp phần nâng cao lực tự học cho học sinh”, bảo vệ năm 2010 trường ĐHSP Hà Nội Nhìn chung luận văn, luận án nêu có số đề tài nghiên cứu tài liệu tự học nội dung chủ yếu phần hóa học hữu lớp 11 nâng cao đối tượng HS giỏi, chuyên hóa trường THPT Điều đáng nói với đối tượng học sinh giỏi mức độ đó, em xem biết cách tự học; đại đa số học sinh yếu kém, trung bình kể học sinh lại dễ gặp khó khăn tự học thường khơng có phương pháp tự học Chính em cần hướng dẫn, rèn luyện bồi dưỡng thêm lực tự học Đó vấn đề mà ngành giáo dục người làm giáo dục phải quan tâm Như vậy, việc thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn mơn hóa học lớp 10 chương trình cần thiết 1.2 ĐỊNH HƯỚNG ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC [5], [7], [15] Bản chất việc đổi PPDH tổ chức cho người học học tập hoạt động hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo, việc xây dựng phong cách học tập sáng tạo cốt lõi đổi phương pháp giáo dục nói chung PPDH nói riêng Đổi phương pháp giáo dục yêu cầu cấp bách thời đại Bước sang kỉ XXI, giới xảy bùng nổ tri thức khoa học công nghệ Xã hội phồn vinh phải xã hội "dựa vào trí thức", dựa vào tư sáng tạo, tài sáng chế người Sự thịnh vượng mặt kinh tế đất nước dựa việc sử dụng tài sản trí tuệ nguồn lực ngành nghệ thuật, khoa học công nghệ, đồng thời nhờ vào việc phát triển lực lượng lao động lành nghề thường xun học hỏi Điều đòi hỏi khơng phải học hỏi kinh nghiệm nước phát triển, mà đòi hỏi áp dụng kinh nghiệm cách sáng tạo, tìm đường phát triển riêng phù hợp với hoàn cảnh cụ thể đất nước Nền giáo dục đại nước ta phải giải hai nhiệm vụ đào tạo mặt trí tuệ 1.2.1 Trang bị cho học sinh kiến thức khoa học kĩ thuật đại, tinh tuý nhân loại để họ sử dụng vào lao động sản xuất Nền sản xuất kỉ XXI sản xuất dựa chất xám nhiều hoạt động chân tay Người công nhân kỉ XXI phải người công nhân áo trắng, vừa có kiến thức khoa học sâu rộng, vừa có kĩ Tuy nhiên, ngày kho tàng trí thức khoa học nhân loại nhiều, vô phong phú, thời gian nhà trường ngắn ngủi, khơng đủ để học hết kiến thức cần thiết cho ngành khoa học chưa nói đến tồn mơn học cần thiết! Bởi vậy, việc tự học hôm ghế nhà trường phải chuẩn bị tích cực cho việc học lâu dài sau Như vậy, học tập học sinh ngày mang nhiều ý nghĩa "tự học" Người giáo viên cần ý dạy việc học, dạy cách học thơng qua tồn q trình dạy học Ý tưởng nhấn mạnh lí luận thực tiễn dạy học quy mô quốc tế, nhiều thứ tiếng khác nhau: learning how to learn, apprendre apprendre Đương nhiên ý tưởng thực q trình mà người học thật hoạt động để đạt mà họ cần đạt 10 1.2.2 Phải chuẩn bị, rèn luyện cách có hệ thống cho học sinh từ bé để cá nhân phải tìm đường riêng, sáng tạo phương pháp phù hợp với hoàn cảnh riêng Việc học tập kinh nghiệm nước tiên tiến điều cần thiết, quan trọng, tạo điều kiện để rút ngắn khoảng cách nước ta nước tiên tiến; đường "học tập kinh nghiệm" máy móc nhiều sử dụng mà người ta làm mà nhiều tốt người ta Cho nên, sống dân tộc, đất nước sở học tập cộng đồng giới, phải sáng tạo đường riêng Như vậy, mục đích giáo dục ngày không dừng lại việc truyền thụ cho học sinh kiến thức, kinh nghiệm mà lồi người tích luỹ trước đây, mà phải bồi dưỡng cho họ lực sáng tạo kiến thức mới, phương tiện mới, cách giải chưa có Mặt khác, kiến thức kinh nghiệm mà lồi người tích luỹ kỉ XXI tăng lên vơ nhanh chóng ứng dụng vào sản xuất nhanh lẹ Thời gian ngắn ngủi phổ thông đủ trang bị cho học sinh phần nhỏ Sau sống, vào lĩnh vực hoạt động cụ thể, họ phải tiếp tục học nhiều đáp ứng nhu cầu chuyên môn Cần lưu ý thêm xã hội biến động kỉ XXI, người lao động gắn đời với chun mơn, mà nhiều cần phải thay đổi cho phù hợp với phát triển khoa học kĩ thuật Lúc đó, người lao động cần có khả tự định hướng tự học để thích ứng với đòi hỏi xã hội Giáo dục ý đến yêu cầu xã hội lao động, mà phải ý đến quyền lợi, nguyện vọng, lực, sở trường cá nhân Sự phát triển đa dạng cá nhân dẫn tới phát triển toàn diện, hài hoà xã hội Trong giao lưu, hoà nhập với cộng đồng giới chế thị trường thời đại thông tin bùng nổ, giao thông liên lạc thuận lợi, loạt vấn đề đạt công tác giáo dục hệ trẻ: giữ gìn sắc truyền thống dân tộc, lòng nhân ái, tinh thần sống theo Pháp luật, ý thức giữ gìn mơi trường phát triển dân 186 Thời gian(s) [PCl5],M [PCl3],M [Cl2],M 10 20 30 40 50 60 1.00 0.00 0.00 0.90 0.10 0.10 0.85 0.15 0.15 0.82 0.18 0.18 0.80 0.20 0.20 0.80 0.20 0.20 0.80 0.20 0.20 a Phản ứng đạt trạng thái cân sau thời gian lâu? b Nồng độ chất thời điểm cân bằng? Giải: a Phản ứng đạt trạng thái cân tốc độ phản ứng thuận tốc độ phản ứng nghịch hay nồng độ chất phản ứng không bị thay đổi theo thời gian Vậy, t= 40s, nồng độ chất phản ứng không đổi Cụ thể: [PCl5]= 0.8M; [PCl3] = 0,2M; [Cl2]= 0,2M Kết luận: sau thời gian 40s phản ứng đạt trạng thái cân b Nồng độ chất thời điểm cân là: [PCl5]= 0.8M; [PCl3] = 0,2M; [Cl2]= 0,2M Bài 2: Cho hệ cân cân sau: SO2(k) + O2(k)  SO3(k) ΔH = -198 kJ Áp dụng nguyên lí lơsatơlie, cho biết chiều chuyển dịch cân tác động yếu tố từ bên vào hệ bảng sau: Tác động a Tăng [SO2] b Giảm [SO2] c Tăng [O2] d Giảm [O2] e Tăng [SO3] f Giảm [SO3] g Tăng nhiệt độ Sự tự thay đổi nồng độ để thiết lập trạng thái cân Của SO2 Của SO2 Của O2 Của O2 Của SO3 Của SO3 Của SO2 Chiều chuyển dịch (→, ←, không) → 187 h Giảm nhiệt độ i Tăng áp suất j Giảm áp suất Giải: Của SO2 Của O2 Của O2 Nhận xét: (*) - Phản ứng theo chiều thuận (→) tỏa nhiệt Ngược lại, theo chiều nghịch (←) thu nhiệt - Số phân tử khí chất phản ứng 3, sản phẩm + Chiều thuận: áp suất hệ giảm (3phân tử khí → phân tử khí) + Chiều nghịch: áp suất hệ tăng (2 phân tử khí →3phân tử khí) Sự tự thay đổi nồng độ Chiều chuyển dịch để thiết lập trạng thái cân (→, ←, không) → (chuyển dịch sang a Tăng [SO2] Của SO2 giảm b Giảm [SO2] Của SO2 tăng ← phải) c Tăng [O2] Của O2 giảm → d Giảm [O2] Của O2 tăng ← e Tăng [SO3] Của SO3 giảm ← f Giảm [SO3] Của SO3 tăng → ← g Tăng nhiệt độ Của SO2 tăng Của SO2 giảm → h Giảm nhiệt độ Của O2 giảm → i Tăng áp suất Của O2 tăng ← j Giảm áp suất (*)Các bước tiến hành để giải dạng tập chuyển dịch cân bằng: Tác động Bước 1: - Xác định chiều thu nhiệt tỏa nhiệt phản ứng Chú ý: Phản ứng thuận có ∆ H>0 (-Q) phản ứng thu nhiệt; Phản ứng thuận có ∆ H(4) Câu 8: Cho cân (trong bình kín): CO (k) + H2O (k) Xt, t0 CO2 (k) + H2 (k) ∆H < Trong yếu tố: (1) Tăng nhiệt độ; (2) Thêm lượng nước; (3) Thêm lượng H2; (4) Tăng áp suất chung hệ; (5) Dùng chất xúc tác Dãy gồm yếu tố làm thay đổi cân hệ là: A (1); (2); (4) B (1); (4); (5) C (2); (3); (4) D (1); (2); (3) → Câu 9: Xét phản ứng : 2NO2 (k) ← N2O4 (k) Tỉ khối hỗn hợp khí thu so với H2 nhiệt độ t1 27,6 ; nhiệt độ t2 34,5; t1 > t2 chiều thuận phản ứng A toả nhiệt B thu nhiệt C không thu nhiệt, không toả nhiệt D chưa xác định Câu 10: Phản ứng: 2SO2 + O2  2SO3 ∆H < Khi giảm nhiệt độ giảm áp suất cân phản ứng chuyển dịch tương ứng là: A thuận thuận B thuận nghịch C nghịch nghịch D nghịch thuận Câu 11: Trong phòng thí nghiệm, để tăng tốc độ phản ứng người ta hay dùng máy khuấy Vì máy khuấy làm A tăng áp suất B tăng diện tích tiếp xúc C tăng nhiệt độ D tăng nồng độ chất phản ứng Câu 12: Cho phản ứng 195 (1) COCl2  CO + Cl2 (2) CO + H2O  CO2 + H2 (3) N2 + 3H2  NH3 (4) 2SO3 2SO2 + O2 (5) N2 + O2 2 NO Biết chất trạng thái khí Số phản ứng dịch chuyển theo chiều thuận giảm áp suất, tăng áp suất là: A 1, B 2, C 2, Câu 13: Xét phản ứng: N2 (k) + O2 (k) 2NO (k) ; D 1, ΔH > Yếu tố không làm dịch chuyển cân A nồng độ B nhiệt độ C áp suất D ba yếu tố Câu 14: Chứng say độ cao có thay đổi đột ngột độ cao gây đau đầu, buồn nơn mệt mỏi khó chịu, triệu chứng thiếu HbO đưa oxi đến mô Sự kết hợp oxi với hemoglobin (Hb) máu biểu diễn đơn giản sau: Hb + O2 HbO2 HbO2 đưa oxi đến mô để thực phản ứng sản sinh lượng nuôi dưỡng thể Nguyên nhân chứng say độ cao A nồng độ oxi giảm, cân chuyển dịch sang trái gây thiếu HbO2 tới mô B áp suất cao tạo áp lực cho thể C yếu tố tâm lý sợ độ cao người D không xác định Câu 15: Xét phản ứng: 2A + B  C Biết v= k.[A]2.[B] Khi tăng [A] lên lần, giảm [B] xuống lần tốc độ phản ứng tăng A 16 lần B lần C lần D lần Câu 16: Chọn phát biểu sai: A Nhiên liệu cháy tầng khí cao nhanh cháy mặt đất 196 B Nước giải khát nén khí CO2 áp suất cao có độ chua lớn C Thực phẩm bảo quản nhiệt độ thấp giữ lâu D Than cháy oxi ngun chất nhanh cháy khơng khí Câu 17: Cho phản ứng 2NO2  N2O4 Khi cho thêm khí trơ Ar giữ ngun thể tích bình Thì cân dịch chuyển theo chiều A khơng xác định B không dịch chuyển C thuận D nghịch Câu 18: Phản ứng phân huỷ hidro peoxit có xúc tác biểu diễn : MnO H2O2 → H2O + O2 Yếu tố không ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng A nồng độ H2O2 B nồng độ H2O C nhiệt độ D chất xúc tác MnO2 Câu 19: Cho phản ứng: 2NH3 → N2 + 3H2 Ban đầu, nồng độ NH3 0,25 mol/l, sau 30s nồng độ NH lại 0,025mol/l Tính tốc độ phản ứng A 8,3.10-3 mol/l.s B 7,5.10-4 mol/l.s C 8,3.10-4 mol/l.s D 7,5.10-3 mol/l.s Câu 20: Trong cơng nghiệp để điều chế khí than ướt, người ta thổi nước vào than nóng đỏ Phản ứng hóa học xảy ra: C(r) + H2O (k)  CO(k) + H2 (k) ; ΔH >0 Điều khẳng định sau đúng? A Tăng nhiệt độ hệ làm cân chuyển sang chiều thuận B Dùng chất xúc tác làm cân chuyển sang chiều thuận C Tăng áp suất chung hệ làm cân không đổi D Tăng nồng độ khí H2 làm cân chuyển sang chiều thuận Câu 21: Yếu tố làm tăng tốc độ phản ứng khi: Nung hỗn hợp bột đá vôi, đất sét thạch cao nhiệt độ cao để sản xuất clinke công nghiệp sản xuất xi măng 197 A Nhiệt độ, nồng độ B Diện tích bề mặt, nhiệt độ C Nồng độ, áp suất D Áp suất, diện tích bề mặt Câu 22: Cho phản ứng thuận nghịch trạng thái cân bằng: NH3 (k) + O2 (k) N2 (k) + H2O(h) ∆H