Tên học phần: LỊCH SỬ VĂN HÓA VIỆT NAM Số tín chỉ: 03 (39 tiết lý thuyết, tiết thảo luận) Khoa phụ trách: Khoa Ngữ Văn - Trường Đại học Sư phạm - ĐHĐN Mã số học phần: 317071 Dạy cho ngành: Cử nhân Văn hóa học Mô tả học phần: Lịch sử văn hóa Việt Nam môn học nghiên cứu về văn hóa Việt Nam dưới góc độ thời gian, bao gồm diễn trình văn hóa của dân tộc qua từng giai đoạn lịch sử với các sự kiện, tượng văn hóa cụ thể đã hình thành phát triển Mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi thời kỳ lịch sử sẽ có đặc trưng riêng về đời sống văn hóa, nó tạo nên diện mạo lịch sử văn hóa của một dân tộc Đặc biệt, ở Việt Nam, lịch sử văn hóa thống nhất chứ không hề đồng nhất với lịch sử dân tợc Mơn học gờm chương chính: (1) Lịch sử văn hóa Việt Nam - Đối tượng phương pháp tiếp cận; (2) Văn hóa Việt Nam – Sự hình thành phát triển; (3) Một số đặc điểm văn hóa Việt Nam Điều kiện tiên quyết: Không Mục tiêu môn học: 3.1 Mục tiêu chung: Học xong môn học này, sinh viên có được: * Về kiến thức: - Trình bày được tri thức về khái niệm văn hóa, chức văn hóa, lịch sử văn hóa, các phương pháp nghiên cứu văn hóa lịch sử văn hóa - Phân tích quy luật vận động phát triển của văn hóa, để thấy được diễn trình phát triển lịch sử văn hóa của một dân tộc tất yếu tuân theo quy luật khách quan - Trình bày giải pháp phân kỳ lịch sử văn hóa của nhà nghiên cứu trước hành - Phân biệt lịch sử dân tộc lịch sử văn hóa của một dân tộc, chúng thống nhất không đồng nhất - Trình bày sự phát triển của văn hóa Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử Nêu được bình diện bản, có hệ hống về văn hóa Việt Nam - Phân tích, nhận định, đánh giá về tính đa dạng thống nhất của quốc gia đa tộc người Việt Nam - Phân tích, nhận định mợt sớ giá trị đặc trưng của nền văn hóa Việt Nam xuyên suốt diễn trình lịch sử Cụ thể: + Hiểu được chủ nghĩa yêu nước, anh hùng của nhân dân ta (nguồn gốc, biểu hiện…) + Hiểu được chủ nghĩa nhân đạo của người Việt Nam qua cách đối nhân xử thế, chúng lưu truyền tác phẩm văn học giai thoại, truyện kể… + Hiểu được tinh thần dân tộc, một dân tộc kiên cường, quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh, bản lĩnh không chịu khuất phục, nơ lệ dưới gót giày ngồi xâm + Hiểu được tinh thần lao động sáng tạo của nhân dân ta hoạt động sống hoạt động sản xuất + Hiểu được tinh thần lạc quan, yêu đời đã giúp người Việt Nam vươn lên, dù hoàn cảnh khốn cùng, nguy nan vẫn không lùi bước * Kĩ năng: - Phân tích, bình luận, đánh giá các sự kiện, tượng văn hóa Việt Nam thông qua các thư tịch cổ, tài liệu nghiên cứu của người nước - Vận dụng được kiến thức đã học để có thể tự khám phá, nâng cao bản lĩnh văn hóa của thế hệ trẻ giai đoạn đất nước đổi mới giai đoạn đất nước hội nhập q́c tế * Thái độ: - u thích mơn học Lịch sử văn hóa Việt Nam, xem nền tảng kiến thức cho việc nắm bắt, lý giải vấn đề thuộc lĩnh vực văn hóa Việt Nam - Tự hào về một đất nước “bốn nghìn năm văn hiến” cha ông ngàn đời xưa xây dựng giữ gìn, chủ động nâng cao sự hiểu biết, ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với việc giữ gìn bờ cõi Việt Nam - Tích cực nâng cao sự hiểu biết về sự kiện, tượng văn hóa mới mà bản thân người học yêu thích, tự tin việc hành nghề có liên quan đến kiến thức văn hóa học tương lai 3.2 Mục tiêu khác: - Góp phần phát triển kỹ cộng tác, làm việc nhóm - Góp phần phát triển kỹ tư sáng tạo, khám phá tìm tịi - Góp phần trau dời, phát triển lực đánh giá Nội dung chi tiết môn học hình thức dạy học: 4.1 Nội dung cụ thể: Chương 1: Lịch sử văn hóa Việt Nam – Đối tượng phương pháp tiếp cận (10 tiết) 1.1 Khái niệm lịch sử văn hóa 1.1.1 Khái quát về văn hóa 1.1.2 Về môn học Lịch sử văn hóa Việt Nam 1.2 Đối tượng phương pháp tiếp cận 1.2.1 Đối tượng nghiên cứu 1.2.2 Phương pháp tiếp cận Chương : Văn hóa Việt Nam – Sự hình thành phát triển (20 tiết) 2.1 Điều kiện hình thành văn hóa Việt Nam 2.1.1 Điều kiện về tự nhiên 2.1.2 Điều kiện về chủ thể 2.1.3 Điều kiện về lịch sử xã hội 2.2 Phân kỳ lịch sử văn hóa Việt Nam 2.2.1 Văn hóa Việt Nam thời tiền sử sơ sử 2.2.2 Văn hóa Việt Nam đầu công nguyên 2.2.3 Văn hóa Đại Việt từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX 2.2.4 Văn hóa Việt Nam từ 1858 đến năm 1945 2.2.5 Văn hóa Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến Chương 3: Một số đặc điểm văn hóa Việt Nam (15 tiết) 3.1 Đa dạng thống nhất của văn hóa Việt Nam 3.1.1 Sắc thái văn hóa địa phương 3.1.2 Sắc thái văn hóa tộc người 3.2 Văn hóa Việt Nam – Những giá trị đặc trưng 3.2.1 Chủ nghĩa yêu nước, anh hùng 3.2.2 Chủ nghĩa nhân đạo 3.2.3 Tinh thần dân tộc 3.2.4 Tinh thần lao động sáng tạo 3.2.5 Tinh thần lạc quan yêu đời 4.2 Hình thức tổ chức dạy học: Tên chương Chương Lịch sử văn hóa Việt nam – Đối tượng và phương pháp tiếp cận Chương Văn hóa Việt Nam – Sự hình thành phát triển Chương Số tiết lí thuyết Số Số tiết tiết thực thảo hành luận Tài liệu tham khảo cần thiết Tài liệu số [1] (từ tr.50 -> 62); Tài liệu số [8] (từ tr.20 -> 30); Tài liệu số [11] (từ tr.20 ->27); 10 Tài liệu số [3] (từ tr.226 >244); Tài liệu số [4] (từ tr.124 ->218); Tài liệu số [7] (từ tr.118 ->134); Tài liệu số [7] (từ tr.316 ->327); Tài liệu số [11] (từ tr.109 -144); 20 Số tiết tập Tài liệu số [9] (từ tr.369 - Một số đặc điểm >402); Tài liệu số [11] (từ văn hóa Việt tr.198 ->232); Nam Tài liệu tham khảo: 5.1 Tài liệu chính: [1] Huỳnh Cơng Bá (2012), Lịch sử văn hoá Việt Nam, Nxb Thuận Hóa [2] Nguyễn Khắc Thuần (1997), Đại cương lịch sử văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội 5.2 Tài liệu tham khảo: [3] Đào Duy Anh (2005), Đất nước Việt Nam qua đời, Nxb Văn hóa – Thông tin [4] Huỳnh Công Bá (2007), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Thuận Hóa [5] Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng (1995), Các triều đại Việt Nam, Nxb Thanh Niên, H [6] Phan Ngọc (2000), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa – Thông tin, Hà Nội [7] GS Trương Hữu Quýnh, GS Đinh Xuân Lâm, PGS Lê Mậu Hãn (chủ biên), (2002), Đại cương lịch sử Việt Nam (Toàn tập), Nxb Giáo dục [8] Trần Ngọc Thêm (1997), Tìm bản sắc văn hố Việt Nam, Nxb thành phớ Hờ Chí Minh [9] Ngơ Đức Thịnh (2004), Văn hố vùng và phân vùng văn hoá ở Việt Nam, Nxb Trẻ, thành phớ Hờ Chí Minh [10] Trần Quốc Vượng (2000), Văn hố Việt Nam tìm tịi và suy ngẫm, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội [11] Trần Quốc Vượng chủ biên (2002), Lịch sử văn hoá Việt Nam, Đề tài Nghiên cứu khoa học cấp Đại học Quốc gia, Hà Nội Phương pháp đánh giá học phần Trọng số: Chuyên cần: 0,1 Bài tập cá nhân: 0,1 Kiểm tra học phần: 0,2 Thi kết thúc học phần 0,6 Cợng 1,0 Tính theo thang điểm: A, B, C, D, F Ngày tháng năm 2015 Duyệt Khoa (hoặc mơn) Trưởng nhóm giảng dạy Hồng Thị Mai Sa CHƯƠNG I: LỊCH SỬ VĂN HÓA VIỆT NAM: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN 1.1 Khái niệm lịch sử văn hóa 1.1.1 Khái quát văn hóa 1.1.1.1 Khái niệm văn hóa Sự phát triển của loài người gắn liền với văn hóa từ bước sơ khởi, không phải lúc ấy đã có một khái niệm văn hóa độc lập song có thể nói văn hóa xuất khá sớm ngôn ngữ của các dân tộc văn minh phát triển thời cổ đại Trung Hoa, Ấn Độ, Ai Cập, Hi Lạp Ở phương Đông, từ văn hóa mà chúng ta dùng có cội nguồn từ tiếng Hán Trong ngôn ngữ Hán, hai chữ văn hóa xuất khá sớm, hai từ đơn có nghĩa riêng biệt Theo tài liệu cổ xưa của Trung Quốc thì văn có nghĩa “vẻ đẹp”, hóa có nghĩa “biến đổi”, biến hóa Văn hóa gộp lại theo nghĩa gốc “làm cho đẹp, trở thành đẹp đẽ” Ở phương Tây, từ văn hóa xuất vào khoảng thế kỷ III TCN Xét về nguồn gốc, văn hóa khái niệm gắn với sản xuất nông nghiệp Văn hóa tiếng Latinh bắt nguồn từ chữ Cultus có nghĩa gốc trồng trọt, cày cấy, vun trồng Về sau, thuật ngữ văn hóa mở rộng thành Cultus animi được chủn nghĩa, nói về sự vun trờng tinh thần, trí tuệ, bồi dưỡng tâm hồn người Từ thuật ngữ gốc Latinh mà xuất từ Culture tiếng Anh, Pháp, Kultur tiếng Đức Kultura tiếng Nga đều có nghĩa văn hóa Theo tiến trình lịch sử, khái niệm văn hóa dần phong phú về nội hàm, rất nhiều thế kỷ nó được dùng để khái niệm tượng hết sức khác Ngày nay, để nghiên cứu đầy đủ sâu sắc khái niệm phức hợp này, cần thiết phải nghiên cứu mối quan hệ văn hóa tự nhiên các hình thái bản của sự tồn văn hóa Nghiên cứu mối quan hệ văn hóa tự nhiên các hình thái bản của sự tồn văn hóa, ta rút hai cách hiểu bản về nội dung văn hóa sau: Theo nghĩa rộng, văn hóa hoạt động sáng tạo của người các lĩnh vực sản xuất vật chất tinh thần Nó bao gồm cả quá trình sản xuất, bảo quản, phân phối, trao đổi tiêu thụ giá trị vật chất tinh thần Nó tổng hợp giá trị đã vật thể hóa hoạt động sáng tạo của người Theo nghĩa hẹp thì văn hóa nhu cầu thiết yếu đời sống tinh thần của xã hội, thể trình độ phát triển chung của một đất nước, một thời đại, lĩnh vực sản xuất tinh thần tạo các giá trị nhân văn, công trình nghệ thuật được lưu truyền từ đời sang đời khác làm giàu đẹp thêm cuộc sống của người 1.1.1.2 Các chức văn hóa * Chức tổ chức xã hội Chức chủ yếu của văn hóa trì kết cấu xã hội, thực sự liên kết tổ chức đời sống cộng đồng thông qua các thiết chế xã hội – văn hóa Thiết chế xã hội một tổ chức hoạt động xã hội được đặt để trì sự ổn định phát triển của các quan hệ xã hội Nó được thể chế hóa được các thành viên cộng đồng thừa nhận Thiết chế xã hội cịn biểu sự đại diện của hệ thớng chuẩn mực xã hội, vận hành sinh hoạt kinh tế, trị, pháp ḷt, tơn giáo, văn hóa, xã hội… * Chức điều tiết xã hội Để thực chức điều tiết xã hội, văn hóa hình thành nên giá trị Giá trị chuẩn mực được cộng đồng thừa nhận tuân thủ tuyệt đối Nó điều chỉnh các nguyện vọng hành động của người, sở để đánh giá hành vi định đoạt lợi ích xã hợi của các thành viên cộng đồng Tuy nhiên, các giá trị khơng đóng kín, bất biến mà thường xun được điều chỉnh, bổ sung, đáp ứng nhu cầu tồn phát triển của cộng đồng Nhờ đó, xã hội trì được trạng thái cân động, không ngừng thích ứng với biến đởi của mơi trường phát triển hoàn thiện * Chức giao tiếp Do gắn liền với người hoạt động của người xã hội, văn hóa trở thành một công cụ giao tiếp quan trọng Thông qua ngôn ngữ, chữ viết, người tiếp xúc với nhau, trao đổi với nhau, thông báo cho nhau, yêu cầu hoặc trực tiếp nhận ở các thông tin cần thiết về hoạt đợng sớng thường ngày của cợng đờng Ngồi ra, văn hóa cịn đóng vai trị chiếc cầu nới các thế hệ, các dân tộc, quốc gia tạo nên sự tiếp xúc, giao lưu các nền văn hóa * Chức giáo dục Văn hóa hình thành một quá trình lâu dài được tích lũy qua nhiều thế hệ Nó tạo nên các trầm tích trùn thớng văn hóa Nhờ đó, văn hóa thực được chức giáo dục Với chức giáo dục, văn hóa tạo nên sự phát triển liên tục của lịch sử nhân loại lịch sử mỗi dân tộc Việc giáo dục người các giá trị truyền thống văn hóa có một vai trị rất quan trọng, mợt quá trình bền bỉ không ngừng nghỉ của nhân loại 1.1.1.3 Các quy luật vận động phát triển văn hóa * Quy luật sự định điều kiện kinh tế - xã hội văn hóa Điều kiện kinh tế - xã hội bao gồm các yếu tố phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên, hồn cảnh địa lí, dân sớ… đó phương thức sản xuất vật chất yếu tố bản nhất Hoạt động kinh tế tạo tiền đề vật chất cho sự tờn của văn hóa Nó khơng tạo tiền đề mà cịn quy định tính chất, diện mạo của một nền văn hóa Cơ sở kinh tế - xã hội quy định nội dung, bản chất của một nền văn hóa của các thành tố văn hóa Tách rời khỏi sở kinh tế sẽ không hiểu được nội dung, bản chất của văn hóa Cơ sở kinh tế - xã hội góp phần xác định mục tiêu, xu hướng phát triển của văn hóa; bởi văn hóa mang tính giai cấp Cùng với kinh tế, trị quy định phương hướng phát triển của văn hóa, tạo nên nội dung ý thức hệ của văn hóa hệ thớng các sách pháp ḷt quản lí các hoạt đợng văn hóa Tuy nhiên, văn hóa có tính đợc lập tương đới * Quy luật kế thừa phát triển văn hóa Kế thừa quy luật nội tại, quy luật sống cịn của văn hóa Kế thừa văn hóa ln liền với sáng tạo đổi mới Kế thừa không có nghĩa “phục cổ” một cách nguyên xi, máy móc Mối quan hệ bảo tồn phát triển diễn rất đa dạng Có bên cạnh cái vốn có của truyền thống lại xuất yếu tố vay mượn Có giá trị vốn có đó lại được “lai tạo” với giá trị khác tạo một giá trị mới Cũng có cái vốn cũ đó được chuyển hóa thành cái mới, thay thế cái cũ Vì vậy, muốn bảo tồn phát huy văn hóa truyền thống phải đặt bảo tồn phát triển mối quan hệ biện chứng, tránh sự phiến diện, một chiều Phải thấy rằng, bảo tồn mới một điều kiện cho phát triển Sự kế thừa phải song hành với đổi mới vì văn hóa không có nhiệm vụ giữ gìn lưu truyền các giá trị quá khứ mà phải sáng tạo giá trị mới * Quy luật tiếp xúc - giao lưu phát triển văn hóa Văn hóa không có chỡ cho khép kín Nó phải ln được mở cửa giao lưu với bên để tiếp nhận sinh khí mới, để bản thân nền văn hóa đó phát triển Hoạt động tiếp xúc giao lưu văn hóa được thực một cách thường xuyên Cơ sở của giao lưu văn hóa giao lưu kinh tế Ngồi hoạt đợng trao đởi kinh tế cịn có hoạt động trao đổi phi kinh tế mà ảnh hưởng của chúng đến giao lưu văn hóa không nhỏ trao đổi tặng phẩm, vật phẩm tôn giáo… Sự tiếp xúc văn hóa có thể có được nhờ tiếp xúc khác quan hệ hôn nhân, quan hệ ngoại giao… Các cuộc thiên di lớn nhỏ, xảy thời nguyên thủy cổ trung đại làm cho các tập đoàn người có văn hóa khác đã tiến đến bên hoặc sống xen kẽ vào Đó một yếu tố quan trọng tạo sự tiếp xúc giao lưu văn hóa Quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa đòi hỏi mỡi q́c gia, dân tợc phải xử lí tớt mới quan hệ biện chứng yếu tố nội sinh ngoại sinh phát triển văn hóa 1.1.2 Về mơn học lịch sử văn hóa Việt Nam Lịch sử văn hóa Việt Nam môn học nghiên cứu các sự kiện, tượng của văn hóa gắn với các thời kỳ đấu tranh giữ nước dựng nước của dân tộc để thấy rõ quy luật phát triển của văn hóa Việt Nam quan hệ với chế đợ trị kinh tế 1.2 Đối tượng phương pháp nghiên cứu 1.2.1 Đối tượng - Bối cảnh lịch sử, kinh tế - xã hội của các sự kiện văn hóa Việt Nam - Các tượng văn hóa Việt Nam - Các thành tựu văn hóa tương ứng với từng thời kỳ lịch sử Việt Nam 1.2.2 Phương pháp tiếp cận * Phương pháp logic – lịch sử Quán triệt quan điểm vật biện chứng vật lịch sử, đồng thời vận dụng phương pháp lịch sử (lịch đại) phương pháp logic (đồng đại) nghiên cứu văn hóa Trong đó, phương pháp lịch sử được đặt lên hàng đầu Phương pháp logic cần phải được vận dụng hợp lý, bởi lẽ, nếu thuần túy vận dụng phương pháp lịch sử thì khó có thể trình bày các sự kiện thành tựu khuynh hướng các quy luật phát triển của lịch sử Thực phương pháp này, chúng ta nghiên cứu văn hóa tiến trình hình thành, phát triển với quy luật nội của chúng, nghiên cứu văn hóa gắn với lịch sử tư tưởng, lịch sử xã hội của mỗi dân tộc nhân loại * Phương pháp liên ngành Văn hóa vốn dĩ một khái niệm hàm chứa nội dung rất phong phú rộng lớn Để tiếp cận được, đặc biệt để có thể hiểu được, đường tất yếu phải tạo sự kết hợp của nhiều ngành khoa học khác Thực phương pháp này, chúng ta: - Vận dụng tri thức của nhiều môn khoa học khác Dân tộc học, Khảo cổ học, Sử học, Xã hội học, Triết học… để làm rõ các vấn đề đời sống văn hóa của người xã hội các quá trình lịch sử - Sử dụng các thuật ngữ, khái niệm, các khái quát lí luận (nguyên lí, quy luật, kết luận khoa học) của các khoa học khác trường hợp cần thiết nghiên cứu văn hóa - Sử dụng các cứ liệu của các khoa học làm sở cho việc nghiên cứu văn hóa Câu hỏi ôn tập chương 1: Trình bày khái niệm văn hóa? Các chức của văn hóa? Chức quan trọng nhất, vì sao? Phân tích các quy luật phát triển văn hóa? Vì phải nghiên cứu lịch sử văn hóa dân tộc? Anh (chị) suy nghĩ gì về nhận định sau: “Lịch sử dân tộc là lịch sử văn hóa dân tộc ấy”? Trình bày ưu, nhược điểm của các phương pháp nghiên cứu lịch sử văn hóa? CHƯƠNG II: VĂN HÓA VIỆT NAM – SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 2.1 Điều kiện hình thành văn hóa Việt Nam 2.1.1 Địa văn hóa/ điều kiện tự nhiên Bối cảnh địa lí - khí hậu Việt Nam có ba đặc điểm bản, đặc điểm thường trực, có thể coi số tự nhiên của văn hóa Việt Nam Hằng sớ tự nhiên thứ nhất: khí hậu nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm mưa nhiều Hằng số tự nhiên thứ hai: một vùng sông nước Hằng số tự nhiên quan trọng thứ ba: nơi giao điểm của các nền văn hóa, văn minh Điều kiện tự nhiên quy định cho khu vực loại hình văn hóa gắn với nông nghiệp với đặc điểm sau: + Trồng lúa nước; + Sớng định cư hịa hợp với thiên nhiên; + Đề cao vai trò của phụ nữ; + Sùng bái mùa màng, sinh nở Do nằm vùng địa lí nên văn hóa Việt Nam có đầy đủ phẩm chất nói trên, chúng cấu thành các yếu tố đặc thù nội dung văn hóa Việt Nam Bên cạnh đó, điều kiện địa lí riêng có của Việt Nam tạo phẩm chất văn hóa độc đáo, các yếu tố riêng thuộc về bản sắc Đó là: + Ứng xử mềm dẻo, khả thích nghi chịu đựng cao; + Tính dung hợp cao; + Không có các công trình kiến trúc đồ sộ (ngoại trừ hệ thống đê điều thủy lợi), vùng đất trẻ, lấn dần biển nên không có kết cấu bền vững; +Tồn nhiều loại hình nghệ thuật gắn với sông nước, biển (chèo, rối nước, đua thuyền…) 2.1.2 Con người, chủ nhân văn hóa Căn cứ vào kết quả nghiên cứu về sự hình thành phân bố các chủng người trái đất, có thể nói chủ thể của văn hóa Việt Nam đời phạm vi của trung tâm hình thành lồi người phía Đơng khu vực hình thành của đại chủng phương Nam Quá trình hình thành các dân tộc Việt Nam có thể chia thành giai đoạn: a) Vào thời đồ đá (khoảng 10.000 năm về trước), khu vực Đông Dương diễn sự hợp chủng dịng người tḥc đại chủng Mongoloid từ vùng Tây Tạng, với cư dân Melanésien bản địa (thuộc đại chủng Úc), dẫn đến kết quả sự hình thành chủng Indonésien (cịn gọi Cở Mã Lai) với nước da ngăm đen, tóc quăn dợn sóng, tầm vóc thấp… b) Từ cuối thời đá mới, đầu thời đại đồ đồng (khoảng gần 5.000 năm về trước), sở sự chuyển biến từ loại hình Indonésien bản địa dưới tác động của việc tiếp xúc thường xuyên với đại chủng Mơngloid từ phía Bắc, đã hình thành mợt chủng mới chủng Nam Á (Austro-asiatique) c) Thời kỳ sau đó, chủng Nam Á được chia tách thành một loạt các chủng tộc mà cổ thư Việt Nam Trung Hoa được gọi danh từ Bách Việt Trong đó, ở phía Nam, dọc theo dải Trường Sơn, vẫn địa bàn cư trú của người Indonésien Thời gian đã làm cho họ chuyển biến thành chủng có tên gọi Nam Đảo (Austronésien) Như vậy, người Việt tuyệt đại bộ phận các dân tộc Việt Nam đều xuất phát từ cùng một nguồn gốc chung nhóm loại hình Indonesien, điều đó đã tạo nên tính thớng nhất - mợt tính thớng nhất sự đa dạng - của người văn hóa Việt Nam, rợng tồn vùng Đơng Nam Á 2.1.3 Lịch sử xã hội Với vị trí địa lí giao điểm của các l̀ng văn hóa, quá trình phát triển lịch sử xã hội của Việt Nam đã bị chi phối mạnh mẽ bởi các quan hệ giao lưu văn hóa rộng rãi với Đông Nam Á, Trung Hoa, Ấn Độ phương Tây Dưới giác độ giao lưu tiếp biến, văn hóa Việt Nam kết quả của các cuộc gặp gỡ văn hóa lớn khu vực: + Giao lưu với văn hóa các tộc người bản địa qua văn hóa Chămpa ở Trung Bộ văn hóa Ĩc Eo ở Nam Bợ; + Giao lưu với văn hóa Trung Hoa: chủ yếu đường cưỡng chế (bị xâm lược, đô hộ đồng hóa); + Giao lưu với văn hóa Ấn Độ: chủ yếu đường hòa bình, tự nguyện; + Giao lưu với văn hóa phương Tây: lịch sử, sự giao lưu diễn chủ yếu thông qua các kênh: buôn bán đường biển, sự đô hộ của thực dân Pháp, sau đó đế quốc Mĩ 2.2 Phân kỳ lịch sử văn hóa Việt Nam Việc phân chia các thời kỳ lịch sử văn hóa nước ta phải dựa vào các cợt mớc trị quan trọng mà xác định Theo cách tiếp cận đó, tiến trình lịch sử văn hóa Việt Nam có thể được phân chia thành thời kỳ sau: 2.2.1 Văn hóa Việt Nam thời tiền sử sơ sử 2.2.1.1 Văn hóa Việt Nam thời tiền sử Những kết quả nghiên cứu khoa học của Khảo cổ học Cổ nhân học đã khẳng định, Việt Nam một khu vực loài người có mặt từ rất sớm, mợt cái nơi của lồi người Những phát di cốt người - vượn các hang Thẩm Khuyên, Thẩm Hai (Lạng Sơn) hang Thẩm Ồm (Nghệ An), phát di cốt người đại hang Hùm (Yên Bái) hang Kéo Lèng (Lạng Sơn) đã chứng tỏ ở Việt Nam, người đã từng có mặt rất sớm đã từng trải qua sự tiến hóa từ dạng người vượn đến dạng người đại (người khôn ngoan - Homosapiens) Gần đây, bản đồ khảo cổ học từ thời tiền sử Việt Nam đã được bổ sung khá phong phú với một loạt nền văn hóa tiền sử từ thời đại đá cũ qua thời đại đá mới đến XIII, nhà Trần đã lãnh đạo quân dân Đại Việt tiến hành ba cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại (1258 - 1288) chống lại ba cuộc xâm lăng tàn bạo của đế quốc Ngun Mơng Bên cạnh đó, nhà Trần cịn mở rợng đất đai về phía Nam, bình giặc Chiêm Thành gây được ảnh hưởng mạnh mẽ đối với các nước xung quanh * Thành tựu văn hóa + Hệ tư tưởng Ở thời kỳ Lý - Trần, nền độc lập tự chủ được thể rõ nét nhất thông qua sự lựa chọn, thiết lập hệ tư tưởng chủ đạo ứng xử với thời c̣c Đó sự dung hịa tam giáo Nho - Phật - Đạo, gọi sách Tam giáo đờng ngun, đó nởi trợi Phật giáo Nho giáo Cũng hệ tư tưởng, thời Lý - Trần, ý thức đề kháng Trung Hoa “bất tốn Hoa Hạ” rất quyết liệt + Văn hóa vật thể Các công trình kiến trúc thời Lý - Trần rất đa dạng Trước hết việc xây dựng kinh thành Thăng Long, một công trình có quy mơ lớn với hai vịng thành nhiều cung điện Ngồi cịn có nhiều kiến trúc khác như, Văn miếu Quốc Tử Giám, chùa, đền tháp, đình… tiêu biểu hệ thống chùa tháp mà ngày lưu lại như: chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, chùa Quán Sứ, chùa Giạm, tháp Báo Thiên, tháp Chương Sơn, chùa Phổ Minh + Văn hóa tinh thần Mở mang học tập thi cử: Năm 1070, nhà Lý dựng Văn Miếu để thờ Chu Công, Khổng Tử các môn đệ của ngài, đến năm 1076 lại mở Quốc Tử Giám ở kinh thành để làm nơi học tập cho em tầng lớp quý tộc, quan lại Năm 1075, triều đình mở khoa thi đầu tiên để chọn nhân tài Các hình thái văn hóa dân gian lễ hợi, tín ngưỡng, phong tục, truyện dân gian, hát múa, điêu khắc được phục hưng lưu truyền cho đến tận ngày Đến đời Trần, nghệ thuật ca múa nhạc nghệ thuật tạo hình đã có bước phát triển mới Năm 1239, vua Trần cho xây dựng cung thất làng Tức Mạc (về sau gọi Phủ Thiên Trường) quê hương của nhà Trần để nhà vua về thăm quê thư nhàn Nghệ thuật kiến trúc đời Trần được phục hưng mạnh mẽ Sau chiến thắng oanh liệt của dân tộc, cung điện, đền chùa, nhà cửa được sửa chữa hoặc xây dựng mới Tháp Phổ Minh chùa Bình Sơn (Lập Thạch - Vĩnh Phú) công trình kiến trúc có giá trị thời Trần Nền văn hóa bác học hình thành phát triển Từ sự phát triển của Phật giáo Nho giáo, đợi ngũ trí thức đã được hình thành, mà sản phẩm nền văn học viết Theo các nguồn tư liệu, từ thế kỷ X đến thế kỷ XII, có 50 tác giả, đó chủ yếu các nhà sư, từ thế kỷ XIII đến thế kỷ XIV, có 60 tác giả, đó chủ yếu các nho sĩ Sáng tác văn học thời kỳ tất nhiên mang nặng tư tưởng của Phật giáo, đạo lý của Nho giáo, song có áng văn mang ý nghĩa nhân sinh giá trị văn hóa sâu sắc, Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt, Chiếu dời đô của Lý Công Uẩn Tư tưởng độc lập động lực thúc đẩy sự đời phát triển văn tự - chữ Nôm văn học chữ Nôm Sự phát triển các bộ môn khoa học: việc biên soạn lịch sử dân tộc bắt đầu phát triển Nhà Trần thành lập Viện quốc sử để ghi chép lịch sử của các triều đại Một số ngành khoa học khác kỹ thuật quân sự, pháp chế, thiên văn, lịch pháp, y học có thành tựu đáng kể 2.2.3.3 Văn hóa Đại Việt thời Hậu Lê * Bối cảnh lịch sử Năm 1400, Hồ Quý Ly giành được nhà Trần lập nhà Hồ Nhà Hồ tồn từ năm 1400 - 1407 Sau lên ngôi, vua đầu triều nhà Hồ dời đô về Thanh Hóa đặt tên cho kinh đô mới Tây Đô, đổi quốc hiệu Đại Ngu (niềm an vui lớn) Nhà Hồ đã ban hành rất nhiều sách cải cách về trị quân sự, về kinh tế xã hội, về văn hóa giáo dục, về quan hệ bang giao, mở rộng đất đai về phương Nam, gây ảnh hưởng mạnh mẽ đối với các nước xung quanh Năm 1407, nhà Minh xâm lược Đại Việt Sau 10 năm kháng chiến (1418 - 1427), Lê Lợi đã lãnh đạo nhân dân giành độc lập, giặc Minh bị quét khỏi bờ cõi Đại Việt Vào đầu năm 1428, Lê Lợi lên ngơi Hồng đế, khai sáng nhà Hậu Lê Đến năm 1527, nhà Mạc giành nhà Lê, dẫn đến xung đột Lê - Mạc, gọi thời kỳ Nam Bắc triều Từ năm 1570 đến năm 1786 lại thời kỳ đất nước bị phân tranh, hậu quả xung đột của Lê Trịnh ở Đàng với các chúa Nguyễn ở Đàng Năm 1786, anh em nhà Tây Sơn khởi nghĩa thống nhất đất nước, thành lập triều Tây Sơn (1788 - 1802) *Thành tựu văn hóa + Củng cố xây dựng thể chế của chế độ phong kiến trung ương tập quyền Sau lên ngôi, Lê Lợi đẩy mạnh công việc kiến thiết đất nước về nhiều mặt Đến đời vua Lê Thánh Tông (1460 - 1407) thì thiết chế nhà nước đã đạt đến trình độ hồn chỉnh nhất Tất cả đợi ngũ quan lại thời Lê đều được tuyển chọn qua các kỳ thi với quy chế rất chặt chẽ Ngay vừa lên ngôi, Lê Lợi đã sai các quan đại thần soạn thảo luật lệ Đến năm 1489, nhà Lê đã biên soạn xong bợ ḷt Hồng Đức, tức Lê Triều hình luật + Văn hóa vật chất Nghề nông rất được quan tâm Nhà Lê triệt để thi hành sách khuyến nông Thủ công nghiệp vẫn tiếp tục tồn ở vị trí mợt ngành kinh tế phụ, nhiên, các trung tâm thủ công nghiệp chuyên nghiệp của khá nhiều địa phương đã lần lượt đời Riêng vùng Thăng Long, nhà Lê lập thành phủ Trung Đô, sau đổi Phụng Thiên, quản lĩnh hai huyện, chia làm 36 phường vừa làm nghề thủ công vừa buôn bán Bấy giờ, chợ đã mọc lên ở khắp nơi nhà Lê đã ban hành quy định khá chặt chẽ về việc lập chợ Ngoài ra, nhiều thương nhân nước ngồi đến xin đặt quan hệ bn bán hoạt động ngoại thương được hạn chế một số khu vực nhất định, có sự kiểm soát chặt chẽ của nhà Lê + Văn hóa tinh thần Nho giáo giữ địa vị độc tôn Về giáo dục thi cử, nhà Lê rất quan tâm đến lĩnh vực Nhà Lê sức đề cao kẻ sĩ, tạo cho học trị có ý chí trở thành kẻ sĩ Về văn học, trước hết, văn học chữ Hán chiếm ưu thế văn đàn Khác với thời Lý - Trần, đến đây, lực lượng sáng tác chủ yếu nho sĩ Bên cạnh văn học chữ Hán, văn học chữ Nôm đã tiến được một bước rất dài Với Quốc âm thi tập, Nguyễn Trãi đã có đến 254 thơ Nôm, các thành viên hội Tao Đàn đã để lại bộ Hồng Đức quốc âm thi tập với 300 thơ Nôm Các bộ môn khoa học khác lịch sử, địa lí, toán học, y học, dược học… có bước tiến mới mẻ Ngoài ra, khoa học quân sự nước nhà đã vươn tới một đỉnh cao mới Thiên tài lỗi lạc của khoa học quân sự thời kỳ Nguyễn Trãi tác phẩm ghi lại văn kiện quân sự quan trọng nhất Quân trung từ mệnh tập Về nghệ thuật, một số loại hình ca, múa, nhạc vẫn tiếp tục phát triển đó, tuồng, chèo hai thể loại sân khấu đã đạt đến sự ổn định về mặt nghệ thuật lý luận Kiến trúc điêu khắc: Tại Thanh Hóa, vị vua đầu tiên triều Hậu Lê cho xây một thành lũy kiên cố, gọi Lam Kinh Lam Kinh được coi kinh đô thứ hai của nhà Lê Tại Thăng Long (năm 1430 đổi tên Đông Kinh), từ năm 1428 trở đã xây dựng các cung điện lớn điện Kính Thiên, điện Cần Chính, điện Vạn Thọ Ngồi cịn xây mợt sớ điện nhỏ, vừa điện Cần Đức, điện Trùng Quang, điện Giảng Võ Đời vua Lê Tương Dực, nhà vua đã xây các đàn Nam Giao tế trời đất, đàn Xã Tắc để cầu được mùa, đàn Phong Vân để cầu mưa mỗi hạn hán Đời vua Lê Thánh Tông đã xây dựng lại Văn Miếu, mở mang Quốc Tử Giám Kiến trúc đình làng có nhiều chuyển biến sâu sắc, nhất có quyết định năm 1492 của vương triều nhà Lê giao cho làng xã quản lý đình làng Nhìn chung, sở văn hóa bản địa, văn hóa thời Hậu Lê đã phát triển rực rỡ về mặt Đặc biệt sự cực thịnh của văn hóa Nho giáo, sự đa dạng về văn hóa bác học, sự phong phú về văn hóa chữ Nôm 2.2.3.4 Văn hóa Đại Việt từ kỷ XVI đến kỷ XVIII * Bối cảnh lịch sử Sau mợt thời gian nắm qùn, triều Lê đã vào suy thoái Tầng lớp thống trị sống xa hoa, trụy lạc, triều đình cả bộ máy quan lại ngày hũ bại, ruỗng nát Dưới sự thống trị của triều đình chuyên chế, đời sống nhân dân khổ cực điêu đứng Các cuộc khởi nghĩa nông dân bùng nổ khắp nơi Cũng từ đầu thế kỷ XVI, các cuộc xung đột tranh giành các phe phái phong kiến diễn gay gắt Năm 1527, tập đoàn phong kiến Mạc Đăng Dung cầm đầu thắng thế, đã phế truất triều Lê, lập triều Mạc Viên tướng cũ của triều Lê Nguyễn Kim tập hợp các thế lực chống lại nhà Mạc, chiếm giữ vùng Thanh Hóa, Nghệ An, lập thành một vương triều riêng mang danh nghĩa “triều Lê Trung Hưng” Sau Nguyễn Kim chết, quyền hành lọt vào tay Trịnh Kiểm Và từ đó, cuộc xung đột Mạc - Trịnh kéo dài thế kỷ (cuộc xung đột cịn gọi xung đợt Bắc - Nam triều) Cuối cùng Nam triều thắng Bắc triều, sau đó diễn cuộc xung đột mới – xung đột Trịnh - Nguyễn Cuộc xung đột đã dẫn tới vạch đơi nước làm giang sơn riêng của hai dịng họ Phía Bắc tḥc họ Trịnh, thường được gọi Đàng Ngồi hay Bắc Hà, phía Nam tḥc họ Ngũn, thường gọi Đàng Trong hay Nam Hà Năm 1786, anh em nhà Tây Sơn khởi nghĩa, thống nhất đất nước * Thành tựu văn hóa + Hệ tư tưởng Giai đoạn đã có thay đổi lĩnh vực tư tưởng Điều mới mẻ đời sống tư tưởng của đất nước giai đoạn sự xuất của một tôn giáo mới - đạo Thiên Chúa (Kitô giáo) Bằng hình thức thông qua thương mại mà các giáo sĩ Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha tìm đến nước ta truyền giáo ngày đông mạnh mẽ + Sự xuất của chữ quốc ngữ: từ thế kỷ XVII vào nước ta để truyền đạo, các giáo sĩ phương Tây đã tìm cách học tiếng Việt, họ dùng chữ cái La Tinh để ghi âm tiếng Việt nhằm phục vụ cho việc giảng đạo Chữ quốc ngữ dần dần xuất Các giáo sĩ người Bồ Đào Nha, Italia đã dùng chữ để soạn sách giáo lý, làm từ điển để tổ chức việc đúc chữ in Hai cớ đạo tḥc Dịng Tên, Gaspar de Amaral Antoine de Barbosa, đã xuất bản các cuốn từ điển Việt - Bồ, từ điển Bồ - Việt vào năm 1632 Năm 1649 - 1951, Alexandre de Rhodes đã cho xuất bản La Mã bộ từ điển Việt - Bồ - La Tinh cuốn Phép giảng tám ngày, một cuốn sách giáo lý hai thứ tiếng La Tinh - Việt + Văn học có nhiều chuyển biến mới Văn Nôm được khởi phát từ các giai đoạn trước, đến thời kỳ đã ngày phát triển Cùng với sự phát triển của văn học thành văn sự nở rộ của sáng tác dân gian: truyện cười, truyện trạng, tục ngữ… đều nở rộ thời gian Các hình thức diễn xướng dân gian tuồng, chèo, hát ả đào… phát triển rất mạnh mẽ + Kiến trúc: sự trỗi dậy của Phật giáo Đạo giáo thời kỳ đã khiến cho thiết chế của tôn giáo được xây dựng khá nhiều * Sự phát triển văn hóa Việt Đàng Giữa thế kỷ XVI, sau Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm nắm bắt tất cả quyền hành, tước đoạt quyền lực của dòng họ Nguyễn Con trai Nguyễn Kim Nguyễn Hoàng phải xin vào trấn thủ đất Thuận Hóa vào năm 1558, rồi kiêm trấn thủ Quảng Nam năm 1570 Thực ra, trước Nguyễn Hoàng vào trấn nhậm, cư dân Việt đã vào khai phá làng, lập ấp Sau ly khai với tập đoàn Lê - Trịnh ở Đàng tiến hành cuộc chiến tranh hai tập đoàn phong kiến, các chúa Nguyễn đã biến Thuận - Quảng thành vùng đất trù phú Rồi từ Thuận - Quảng, các chúa Nguyễn mở rộng dần sự khai phá của mình vào Nam Bợ So với Đàng ngồi, Đàng vùng đất mới của người Việt Đặc điểm tự nhiên của vùng đất có khác biệt so với vùng đất cội nguồn, nơi tổ tiên người Việt sinh sống lâu đời vùng cội nguồn của văn hóa dân tộc Đại Việt Do vậy, lịch sử văn hóa Việt Nam vùng đất mới sẽ có nét riêng biệt Người Việt đến sẽ phải thích ứng với các quan hệ sau, để phát triển đời sống văn hóa của mình - Thứ nhất, đó mối quan hệ vốn văn hóa ẩn tiềm thức người Việt mang theo từ vùng cội nguồn điều kiện tự nhiên, xã hội của vùng đất mới - Thứ hai, mối quan hệ văn hóa của người Việt với văn hóa của các dân tộc khác vùng địa bàn mà họ sinh sống - Thứ ba mối quan hệ văn hóa của lưu dân khai phá với vốn văn hóa của cư dân xa xưa, nhất ở Nam Bộ 2.2.3.5 Văn hóa Đại Việt triều Nguyễn * Bối cảnh lịch sử Sau thống nhất đất nước, Ngũn Huệ lên ngơi hồng đế, lấy niên hiệu Quang Trung Nhà Nguyễn Tây Sơn được thành lập Triều Nguyễn Tây Sơn lập được chiến công hiển hách cuộc chiến chống quân Mãn Thanh Xiêm La Vua Quang Trung đã thực thi nhiều sách tiến bộ, thúc đẩy sự phát triển đất nước về các mặt kinh tế - văn hóa Đặc biệt, nhà vua rất có ý thức phát triển văn hóa Nhưng vào năm 1792, nhà vua đột ngột qua đời, mới 39 tuổi Người kế vị ông Quang Toản, đã không đủ sức gánh vác trọng trách được giao phó Do mâu thuẫn từ việc tranh giành quyền lực, nội bộ nhà Tây Sơn đã lục đục từ đó Lợi dụng mâu thuẫn nội bộ nhà Tây Sơn, dựa vào thế lực của chủ nghĩa tư bản Pháp, Nguyễn Ánh đã đánh đổ nhà Tây Sơn, lên vua, lập triều Nguyễn vào năm 1802, lấy niên hiệu Gia Long Nhà Nguyễn - Gia Long tồn từ năm 1802 đến 1945 * Văn hóa - những bước chuyển những thành tựu + Văn hóa vật chất Nghề nông phát triển được đề cao Các nghề thủ công tiếp tục phát triển Các sản phẩm gốm sứ, sản phẩm mỹ nghệ đã sản phẩm giao dịch với các nước khu vực + Văn hóa tinh thần Các tôn giáo lớn Nho, Phật, Thiên chúa giáo tiếp tục tác động vào đời sống của nhân dân ở từng mức đợ khác Bên cạnh đó, các tín ngưỡng dân gian ngày được mở rộng Về văn học, sáng tác dân gian phong phú, phản ảnh trung thực cuộc sống lao động chiến đấu của nhân dân, tư tưởng tình cảm, tâm hồn người Việt Nam Nền văn học viết phồn thịnh Bên cạnh văn học chữ Hán, nền văn học chữ Nôm khá phát triển, có thể nói chiếm ưu thế văn đàn Các tác phẩm có giá trị về nội dung tư tưởng về nghệ thuật ngôn ngữ, đều tác phẩm chữ Nôm Các ngành khoa học, nghệ thuật khác khá phát triển Triều Nguyễn (đời vua Minh Mạng) đã cho lập Quốc sử quán với nhiệm vụ thu thập biên soạn sách sử Việc biên soạn địa chí đã trở thành phong trào Thời Nguyễn, ngành địa chí học địa lí lịch sử phát triển rất mạnh mẽ Về y học, thầy thuốc danh tiếng nửa sau thế kỷ XVIII Lê Hữu Trác, biệt hiệu Hải thượng lãn ông tác giả của rất nhiều công trình y học lớn, đó nổi bật nhất bộ Hải thượng y tông tâm lĩnh (66 quyển), đó ghi lại 305 vị thuốc nam 2854 phương thuốc cổ truyền Cuối thế kỷ XVIII, một số ngành khoa học rất mới đã có mầm mống xuất ở nước ta Sang thế kỷ XIX, kỹ thuật của phương Tây du nhập vào nước ta ngày nhiều Về lĩnh vực nghệ thuật, nghệ thuật điêu khắc tạc tượng thế kỷ XVIII đạt đến trình độ điêu luyện, chứng tỏ tài tuyệt vời của người nghệ nhân dân gian Chùa Tây Phương nơi tập trung nhiều tượng có giá trị, đó nổi tiếng tượng Tuyết Sơn 18 vị Tổ Về hội họa, cịn lại mợt sớ tranh vẽ sơn màu gỗ ở các đền, chùa, một số tranh bốn mùa, tranh vẽ chân dung ở các gia đình có danh tiếng Tranh dân gian được mô hình hóa một cách đặc sắc Về kiến trúc: nổi bật kiến trúc kinh thành lăng tẩm Huế 2.2.4 Văn hóa Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1945 2.2.4.1 Bối cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa Năm 1858, thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam Từ năm 1862 trở đi, sau chiếm được ba tỉnh miền Đông Nam Bợ (Định Tường, Biên Hịa, Vĩnh Long), thực dân Pháp lấn dần từng bước để đến năm 1884 thì đặt xong ách hợ tồn cõi Việt Nam Triều đình nhà Nguyễn chống cự yếu ớt cuối cùng đã đầu hàng Sau hồn thành cơng c̣c bình định Việt Nam, thực dân Pháp bắt tay vào công cuộc khai thác thuộc địa 2.2.4.2 Đặc trưng văn hóa giai đoạn từ 1858 đến 1945 Đây thời kỳ diễn va chạm mạnh mẽ văn hóa cổ truyền của dân tộc văn hóa phương Tây mang đậm màu sắc văn minh vật chất Giai đoạn có hai đặc trưng văn hóa lớn: - Tiếp xúc cưỡng bức giao thoa văn hóa Việt - Pháp; - Giao lưu văn hóa tự nhiên Việt Nam với thế giới phương Tây Trong tầng lớp sĩ phu lúc bấy có ba thái độ ứng xử chủ yếu: Một là, phủ nhận tuyệt đối văn minh phương Tây, x́t phát từ lịng u nước chớng ngoại xâm phần đó ảnh hưởng của tính bảo thủ, nệ cổ, trì trệ của tư tưởng Nho giáo, chống lại sự giao thoa văn hóa phương Đông - Tây Thái độ lụi tàn dần cùng nền văn hóa giáo dục cũ Hai là, bộ phận đầu hàng thực dân về trị, cớ học lấy mợt chữ Pháp, chữ quốc ngữ văn hóa Pháp rời làm quan cho qùn thực dân, trở thành ông Tây, bà đầm An Nam Đây sự chấp nhận đồng hóa một cách tiêu cực Ba là, tiếp nhận có chọn lọc, có mức độ văn minh phương Tây kết hợp với việc canh tân văn hóa nước nhà 2.2.4.3 Những biến đổi văn hóa những trào lưu cải cách Việt Nam * Hệ tư tưởng Sự tiếp xúc giao lưu văn hóa Việt Nam từ năm 1858 - 1945 diễn một thời kỳ đầy biến động lớn về tư tưởng trị Ở Việt Nam, ći thế kỷ XIX đã có cuộc vận động cải cách đất nước với gương mặt quen thuộc Nguyễn Hiệp, Lê Đỉnh, Đặng Huy Trứ, Nguyễn Trường Tộ Tư tưởng dân chủ tư sản: hệ tư tưởng vào Việt Nam đã cảnh tỉnh thu phục một số nhà nho, khiến họ đã từ biệt hệ tư tưởng quen thuộc của bao thế hệ trước Phan Bội Châu mợt nhân chứng tiêu biểu Ơng nhà trị có ước nguyện giành độc lập dân tộc Phan Bội Châu (1867 - 1940) đã chuyển từ tư tưởng quân chủ (thể ở Duy Tân Hội) sang tư tưởng dân chủ (thể ở Việt Nam Quang Phục Hội) Tư tưởng dân chủ tư sản đã có ảnh hưởng quan trọng đến văn hóa Việt Nam Dưới ảnh hưởng của sóng Tân thư Tân văn Trang Quốc, đã dẫn đến sự đời của phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục các nhà nho Lương Văn Can, Nguyễn Quyền lập Cùng với việc đời các giai cấp tư sản, tiểu tư sản, sự phát triển của hệ thống giáo dục Pháp - Việt đã tạo nhiều trí thức mới, đơng đảo hơn, khiến tư tưởng tư sản vào Việt Nam đã có chiều sâu Tư tưởng xã hội chủ nghĩa: Việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam gắn liền với việc hình thành phong trào Cộng sản Việt Nam, thông qua các tở chức u nước Về mặt trị, chủ nghĩa Mác - Lênin cẩm nang giúp cho người Việt Nam giải phóng dân tộc * Văn hóa + Văn hóa vật chất Với mục đích khai thác thuộc địa, từ đầu, người Pháp đã triển khai phát triển đô thị, công nghiệp giao thông Sự phát triển của đô thị dẫn đến sự phát triển của kiến trúc đô thị Các kiến trúc kiểu Tây phương được đưa vào Việt Nam, được Việt Nam hóa Sự xuất bộ Âu phục của nam giới, áo dài tân thời của phụ nữ được cải tiến từ chiếc áo dài truyền thống, kiểu nhà Tây nhiều tầng với tiện nghi phù hợp, với lối sống đô thị, phương tiện giao thông mới có nguồn gốc phương Tây (các loại xe có động ô tô, tàu điện, xe lửa, tàu xuồng máy…) + Văn hóa tinh thần Báo chí Việt Nam đời ở Sài Gòn trước tiên Khởi điểm để báo chí đời từ ý đờ của thực dân Pháp: cần có mợt thứ vũ khí nhằm tun trùn cho qùn tḥc địa Sài Gịn mợt nơi đầu về báo chí cả nước vì ở đó đã có nhà in Pháp đưa vào Sang đầu thế kỷ XX, báo mới lan Bắc Văn học nghệ thuật, tình yêu nước nét nổi bật của thơ văn yêu nước thời kỳ Nói khác đi, văn học nửa sau thế kỷ XIX đã vào cuộc kháng chiến chống Pháp xâm lược Sụ giao lưu tiếp xúc văn hóa Đông - Tây đã tác động một cách khách quan đến văn học, khiến nền văn học nước nhà thời kỳ có dáng vẻ mới Nghề văn, từ Nam Bắc, đã thực sự có bước chuyển mình Đó sự thay đổi cả về số lượng lẫn chất lượng nghệ thuật Quan trọng nhất đã có một sự cách tân về quan niệm văn học, về nghề văn phương pháp sáng tác Năm 1943, Đảng cộng sản Đông Dương đưa đề cương về “Cách mạng văn hóa Việt Nam” với ba nguyên tắc hành động: “Dân tộc, khoa học và đại chúng” đã được tất cả các ngành nghệ thuật quán triệt, kể cả văn học Bản đề cương đã tạo điều kiện vấn đề giải quyết truyền thống đại cho nền văn học trung đại bước sang thời đại Một kết quả của giao lưu, tiếp xúc thâu nhận văn hóa phương Tây ở nước ta sự xuất các loại hình nghệ thuật mới, có nguồn gốc phương Tây Tóm lại, cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, gần 100 năm, văn hóa Việt Nam từ thành thị đến nông thôn có biến thiên ghê gớm từ văn hóa vật chất đến văn hóa tinh thần Tất cả đều tới hòa nhập với thế giới đại 2.2.5 Văn hóa Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến 2.2.5.1 Bối cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa Cách mạng tháng Tám một bước ngoặt vĩ đại lịch sử Việt Nam, làm thay đởi tồn diện xã hợi Việt Nam lĩnh vực kinh tế, trị, văn hóa, xã hợi Mặc dù sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam tiếp tục trải qua cuộc kháng Pháp lần thứ hai, cuộc chiến tranh gay gắt với đế quốc Mĩ suốt thời gian đó Đảng ta vẫn giành mối lưu tâm lớn cho văn hóa Cụ thể là, quán triệt