Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội Lời mở đầu T i hi ng ton quc ln th VI nm 1986 n nay, nc ta ó chuyn t nn kinh t k hoch hoỏ tp trung sang phỏt trin kinh t hng hoỏ nhiu thnh phn vn hnh theo c ch th trng cú s qun lý ca Nh nc theo nh hng Xó hi ch ngha. Trong bc chuyn i ny, cỏc doanh nghip nh nc l mt b phn trng yu ca kinh t Nh nc ó bc l nhiu bt cp, hot ng kộm hiu qu, cha thc s tng xng vi vai trũ ch o ca nú trong nn kinh t nhiu thnh phn. Trc tỡnh hỡnh ú, ng v Nh nc ó cú cỏc ch trng v i mi cỏc doanh nghip nh nc. Hng lot cỏc gii phỏp ó c tin hnh, trong ú cú gii phỏp chuyn i mt s doanh nghip nh nc thnh Cụng ty c phn hay c phn hoỏ cỏc doanh nghip nh nc. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào sau cổ phần hoá cũng có hoạt động sản xuất kinh doanh mang lại hiệu quả cao cả về tính kinh tế lẫn tính xã hội. Có những doanh nghiệp gặp vấn đề về vốn, có những doanh nghiệp gặp vấn đề về lao động, cũng có những doanh nghiệp gắp vấn đề trong sản xuất hay chiếm lĩnh thị trờng kinh doanh. Nhng vn tuy mi phỏt sinh nhng nu khụng gii quyt s nh hng khụng ch n cỏc doanh nghip nh nc ó c phn hoỏ m cũn nh hng n tin trỡnh CPH ca cỏc doanh nghip nh nc cũn li. Để có thể thúc y mnh m c phn hoỏ cỏc doanh nghip nh nc, lm cho chỳng thc s cú hiu qu c v kinh t ln xó hi, tôi lựa chọn đề tài giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp sau cổ phần hoá để nghiên cứu luận văn Thạc sỹ kinh tế. Luận văn ngoài phần mở đầu và kết luận đợc chia thành 3 chơng: Chơng 1. Doanh nghiệp sau cổ phần hoá và sự cần thiết nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp sau cổ phần hoá Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 1 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội Chơng 2: Thực trạng hiệu quả kinh doanh và các giải pháp đã thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp nhà nớc sau cổ phần hoá ở nớc ta Chơng 3: Hoàn thiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp cổ phần hoá Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 2 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội Chơng 1 Doanh nghiệp sau cổ phần hoá và sự cần thiết nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp sau cổ phần hoá 1.1 Những vấn đề chung về doanh nghiệp sau cổ phần hoá 1.1.1 Doanh nghiệp sau cổ phần hoá 1.1.1.1. Doanh nghiệp nhà nớc Có rất nhiều khái niệm khác nhau về doanh nghiệp nhà nớc ở các nớc khác nhau trên thế giới. Đó là do cách tiếp cận khác nhau về khoa học hoặc do để thực hiện các số liệu thống kê với mục đích khác nhau Từ năm 1995, nhà nớc ta đã ban hành luật doanh nghiệp nhà nớc với nhiều quan điểm mới về loại hình doanh nghiệp nhà nớc. Luật DNNN năm 1995 định nghĩa DNNN nh sau: DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nớc đầu t vốn, thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh hoặc hoạt động công ích nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội do Nhà nớc giao. DNNN có t cách pháp nhân, có quyền và nghĩa vụ dân sự, tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi số vốn do doanh nghiệp quản lý. DNNN có tên gọi, có con dấu riêng và có trụ sở chính trên lãnh thổ Việt Nam Khái niệm DNNN theo luật DNNN năm 1995 và các văn bản hớng dẫn có một số điểm mới phản ánh những thay đổi trong chính sách và cơ cấu kinh tế ở nớc ta DNNN do nhà nớc đầu t, thành lập và quản lý. Nhà nớc sở hữu 100% doanh nghiệp, ngời quản lý doanh nghiệp chỉ là ngời đại diện cho doanh nghiệp nhà nớc, do nhà nớc chủ sở hữu cử ra chứ không phải là chủ sở hữu doanh nghiệp DNNN đợc phân thành DNNN hoạt động kinh doanh và DNNN hoạt động công ích Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 3 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội DNNN có t cách pháp nhân. Đây là khía cạnh pháp lý quan trọng thể hiện t cách chủ thể của DNNN trong tất cả các quan hệ pháp lý Theo quy định của luật DNNN năm 2003 thì khái niệm về DNNN đợc phát triển tơng đối sâu trong định nghĩa: DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nớc sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc có cổ phần , vốn góp chi phối, đợc tổ chức dới hình thức công ty nhà nớc, công ty cổ phần, công ty TNHH Với định nghĩa trên đã thể hiện những quan điểm mới, những thay đổi cơ bản trong chính sách của nhà nớc ta với thành phần kinh tế Nhà nớc và với các thành phần kinh tế khác. Luật DNNN năm 2003 đã đa dạng hoá các DNNN trên tiêu chí quyền chi phối. Chính sự đa dạng về hình thức tồn tại của DNNN sẽ làm sinh động thành phần kinh tế công, làm cho nó thích ứng hơn với nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa 1.1.1.2. Khỏi nim c phn hoỏ cỏc DNNN C phn hoỏ (CPH) l mt hỡnh thc chuyn i doanh nghip t doanh nghip cú mt hoc s ớt ch s hu sang cỏc doanh nghip cú nhiu ch s hu di hỡnh thc cỏc cụng ty c phn (CTCP). Thc cht ca quỏ trỡnh ny l nhm chuyn i hỡnh thc s hu trong cỏc doanh nghip c sang hỡnh thc s hu hn hp gia cỏc c ụng l t nhõn, phỏp nhõn; gia t nhõn vi nh nc; gia t nhõn vi nhau trờn c s chia nh ti sn ca cụng ty thnh nhng phn bng nhau, bỏn li cho cỏc c ụng di hỡnh thc c phiu. Thụng qua ú thit lp hỡnh thc t chc qun lý sn xut theo mụ hỡnh CTCP, hot ng vi t cỏch mt phỏp nhõn c lp. Nh vy c phn hoỏ cú th thc hin cho bt c loi hỡnh doanh nghip no, k c doanh nghip t nhõn, DNNN v cỏc loi hỡnh doanh nghip khỏc. Mc dự trong thc tin CPH din ra c i vi cỏc doanh nghip t nhõn song do s lng cỏc doanh nghip t nhõn CPH l khụng ỏng k, cho nờn khi nhc n CPH ngi ta thng hiu l CPH DNNN. C phn hoỏ cỏc DNNN l thut ng xut hin v c s dng Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 4 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội Vit Nam gn lin vi quỏ trỡnh i mi t chc v qun lý cỏc DNNN trong nhng nm gn õy. i mi cỏc DNNN l xu hng cú tớnh ph bin hu ht cỏc nc trong quỏ trỡnh phỏt trin kinh t xó hi (k c cỏc nc t bn v cỏc nc theo mụ hỡnh ca ch ngha xó hi), vi mc tiờu gim thiu nh hng khu vc kinh t nh nc, nõng cao hiu qu hot ng ca cỏc DNNN. i mi cỏc DNNN cú th c din ra theo nhng mc khỏc nhau, vi nhng ni dung thc hin khỏc nhau nh: + i mi nhng ni dung hot ng bờn trong cỏc DNNN theo hng tng cng tớnh t ch, t chu trỏch nhim, gim thiu s bao cp ca nh nc i vi hot ng sn xut kinh doanh ca DNNN, nõng cao hiu qu kinh doanh ca doanh nghip. + T do hoỏ vic tham gia cỏc hot ng kinh t cho cỏc thnh phn kinh t khỏc nhng khu vc, nhng hot ng vn ch dnh cho DNNN. Theo ú DNNN s thu hp phm vi hot ng, cỏc thnh phn kinh t khỏc s m rng phm vi. Sc cnh tranh gia DNNN v cỏc doanh nghip thuc cỏc thnh phn kinh t khỏc s cựng tng lờn. S lng cỏc DNNN s gim, gỏnh nng t ngõn sỏch cng gim bt. + U quyn kinh doanh hoc cho phộp cỏc loi hỡnh kinh doanh ngoi nh nc ký nhng hp ng kinh t thc hin nhng dch v cụng cng hoc cho khu vc ngoi nh nc thuờ nhng ti sn cụng cng. + Chuyn i mt phn hoc ton b hỡnh thc s hu nh nc thnh s hu t nhõn hoc tp th di hỡnh thc t nhõn hoỏ hoc c phn hoỏ cỏc nc t bn, cỏc nc cú nn kinh t chuyn i (Nga, ụng u); c phn hoỏ hoc bỏn khoỏn. C phn hoỏ cỏc DNNN l bin phỏp cú tớnh c thự ca mt s nc, trong ú cú nc ta trong vic i mi cỏc DNNN nhng nm va qua. ỏp ng yờu cu chuyn i cỏc DNNN thnh cỏc cụng ty c phn qua c phn hoỏ, cn phi cú nhng nghiờn cu v lý thuyt v thc tin v c phn hoỏ cỏc DNNN. Vỡ vy, Vit Nam trong nhng nm qua cng ó cú nhiu Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 5 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội nghiờn cu a ra cỏc khỏi nim khỏc nhau v c phn hoỏ doanh nghip nh nc. Theo Bỡnh Trng, C phn hoỏ ch vic chuyn i mt DNNN thnh mt cụng ty c phn, trong ú cỏc n v kinh t phi chớnh ph c phộp mua mt phn hoc ton b quyn s hu ca doanh nghip c phn hoỏ Ban i mi, phỏt trin DNNN cho rng: C phn hoỏ l quỏ trỡnh chuyn DNNN thnh cụng ty c phn Cú tỏc gi li quan nim: C phn hoỏ l quỏ trỡnh chuyn i doanh nghip t ch ch cú mt ch s hu thnh cụng ty c phn, tc l doanh nghip cú nhiu ch s hu. Vỡ vy, c phn hoỏ cỏc DNNN l quỏ trỡnh chuyn i DNNN thnh cụng ty c phn, trong ú nh nc cú th vn gi t cỏch l mt c ụng (mt c ụng c bit). ú l quỏ trỡnh chuyn s hu nh nc sang s hu ca cỏc c ụng, ng thi DNNN thc hin c phn hoỏ cú th thu hỳt thờm vn thụng qua hỡnh thc bỏn c phiu. Nhỡn chung cỏc khỏi nim v c phn hoỏ u núi trc tip n c phn hoỏ cỏc DNNN, vỡ vy, u núi ti quỏ trỡnh chuyn i doanh nghip t hỡnh thc DNNN sang hỡnh thc cụng ty c phn, vi nhng gúc khỏc nhau. Tuy nhiờn, cỏc khỏi nim cha i sõu vo bn cht bờn trong ca quỏ trỡnh c phn hoỏ cỏc DNNN. Vỡ vy, t nhng khỏi nim trờn cú th khỏi quỏt v a ra khỏi nim y v c phn hoỏ DNNN nh sau: C phn hoỏ cỏc DNNN l bin phỏp cú tớnh c thự ca quỏ trỡnh i mi cỏc DNNN, l quỏ trỡnh chuyn cỏc DNNN thnh cỏc cụng ty c phn. ú l bin phỏp chuyn doanh nghip t mt ch s hu nh nc sang s hu ca nhiu ch th - a s hu (hay sang s hu hn hp), trong ú tn ti mt phn s hu ca nh nc; l quỏ trỡnh huy ng cỏc ngun vn u t phỏt trin sn xut, x lý v khc phc nhng tn ti hin thi ca DNNN; to nhng iu kin cho ngi gúp vn v ngi lao ng thc s lm ch doanh nghip. Tt c nhm mc ớch nõng cao hiu qu sn xut Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 6 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội kinh doanh ca doanh nghip v gim nh gỏnh nng ca nh nc i vi doanh nghip. 1.1.1.3. Tớnh tt yu khỏch quan ca c phn hoỏ cỏc DNNN T nhõn hoỏ v c phn hoỏ cỏc DNNN ó tr thnh xu hng cú tớnh khỏch quan nhiu nc, nht l cỏc nc cú nn kinh t ang phỏt trin v cỏc nc cú nn kinh t chuyn i. iu ú bt ngun t nhng c s kinh t xó hi ch yu sau: * Do yờu cu ũi hi ca quỏ trỡnh xó hi hoỏ sn xut Xó hi hoỏ nn sn xut l xu hng cú tớnh quy lut ca s phỏt trin kinh t xó hi. Sn xut bao gi cng mang tớnh cht xó hi. Xó hi hoỏ sn xut bt ngun t yờu cu ca huy ng cỏc ngun lc xó hi, trc ht l ngun nhõn lc cho phỏt trin kinh t xó hi v tớnh xó hi ca sn xut phỏt trin t thp n cao, gn lin vi s phỏt trin ngy cng cao ca lc lng sn xut. Xó hi hoỏ sn xut ó mang li nhng hiu qu to ln trong s phỏt trin kinh t xó hi. Xó hi hoỏ sn xut c biu hin s thng nht ca hai mt i lp l s phõn cụng v hp tỏc lao ng. ú chớnh l s phõn cụng, chuyờn mụn hoỏ sn xut ngy cng cao, lm mi liờn h kinh t gia cỏc n v, cỏc ch th kinh t, gia cỏc ngnh, cỏc lnh vc, cỏc vựng kinh t ngy cng cht ch, do ú s ph thuc vo nhau ngy cng cao trong quỏ trỡnh sn xut v tiờu th sn phm. Sn phm lm ra cng l kt qu lao ng ca nhiu ngi, thm chớ ca nhiu quc gia . tc l xó hi hoỏ mang tớnh cht quc t hoỏ. Xó hi hoỏ sn xut bao gm 3 mt: Xó hi hoỏ sn xut v kinh t - k thut, vi ni dung xõy dng c s vt cht k thut, gn lin vi tin hnh cụng nghip hoỏ, hin i hoỏ; xó hi hoỏ sn xut v kinh t t chc, m thc cht l t chc li sn xut xó hi vi mc ớch lm cho hiu sut v nng sut lao ng xó hi ngy cng cao; xó hi hoỏ v kinh t - xó hi m thc cht gn lin vi vic xó hi hoỏ quan h sn xut, trong ú quan Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 7 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội trng nht l quan h s hu v cỏc t liu sn xut ch yu trong nn sn xut núi chung v trong tng doanh nghip núi riờng. Ba mt trờn cú mi quan h bin chng vi nhau to nờn tớnh ton din ca xó hi hoỏ sn xut. Tuy nhiờn, xó hi hoỏ v kinh t - k thut mang tớnh quyt nh v xó hi hoỏ v kinh t - xó hi cú tớnh cht m ng, to nờn nhng iu kin cho xó hi hoỏ v kinh t - k thut v xó hi hoỏ sn xut v kinh t t chc. Ch khi xó hi hoỏ sn xut c tin hnh ng b c ba mt núi trờn v cú s phự hp gia ba mt ú mi l xó hi hoỏ sn xut thc t. Nu ch dng li xó hi hoỏ sn xut v t liu sn xut - thit lp quan h sn xut khụng tin hnh ng b v khụng cú s phự hp gia ba mt núi trờn thỡ ú mi ch l xó hi hoỏ sn xut hỡnh thc. Vn xó hi hoỏ sn xut trờn thc t c tin hnh v biu hin c trong v sau quỏ trỡnh c phn hoỏ cỏc DNNN. Tiờu chun ỏnh giỏ, xem xột trỡnh ca xó hi hoỏ sn xut ú l trỡnh phỏt trin ca lc lng sn xut, mc tng nng sut lao ng v hiu qu ca nn sn xut xó hi. T tớnh cht v yờu cu trờn ca xó hi hoỏ sn xut cho thy, xó hi hoỏ sn xut l quỏ trỡnh kinh t khỏch quan ca s phỏt trin tớnh xó hi ca sn xut. C phn hoỏ cỏc DNNN l mt trong cỏc biu hin ca xó hi hoỏ sn xut trờn c ba mt, c th l: Th nht, quỏ trỡnh c phn hoỏ cỏc DNNN chớnh l quỏ trỡnh xõy dng v hon thin c ch qun lý cỏc DNNN mt cỏch ti u nht, qua ú nhm huy ng cỏc ngun lc trong ton xó hi bao gm cỏc ngun vn, ngun ti nguyờn, trỡnh khoa hc cụng ngh cng nh cỏc ngun lc khỏc ca tt c cỏc ch th trong v ngoi nc tham gia vo quỏ trỡnh c phn hoỏ, thỳc y s nghip CNH, HH xõy dng c s vt cht k thut cho nn kinh t. Sau c phn hoỏ cỏc DNNN, xột v mt c im s hu cỏc ngun lc trong cỏc cụng ty c phn cng nh c im t chc qun tr doanh nghip ta nhn thy nú mang tớnh cht Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 8 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội xó hi cao hn hn so vi trc khi c phn hoỏ. Nh vy quỏ trỡnh CPH DNNN, chớnh l quỏ trỡnh xó hi hoỏ sn xut v mt kinh t - k thut. Th hai, thc cht CPH DNNN khụng phi l t nhõn hoỏ m l quỏ trỡnh t chc sp xp li hot ng ca h thng cỏc DNNN sao cho cú hiu qu nht, to ra nng xut lao ng xó hi cao nht nhm thỳc y nn kinh t tng trng v phỏt trin. Nh vy, nu xem xột c phn hoỏ DNNN t mc tiờu n kt qu t c ta u nhn thấy: Thc cht ca c phn hoỏ DNNN chớnh l quỏ trỡnh xó hi hoỏ sn xut trờn thc t v mt kinh t - t chc. Th ba, trờn thc t quỏ trỡnh c phn hoỏ cỏc DNNN nc ta thi gian qua l quỏ trỡnh chuyn cỏc DNNN t hỡnh thc mt ch s hu sang cỏc doanh nghip nhiu ch s hu ú l cỏc c ụng. Chớnh quỏ trỡnh chuyn i ny ó lm cho cỏc t liu sn xut gn vi cỏc ch th s hu ca nú, vỡ vy vic s dng cỏc yu t ngun lc ca sn xut t hiu qu kinh t cao hn. Mt khỏc, khi DNNN chuyn i thnh cụng ty c phn thỡ hỡnh thc t chc qun lý cng nh phõn phi kt qu sn xut cng cú nhng thay i c bn. Khi cũn l DNNN thỡ vic t chc qun lý cng nh phõn phi kt qu sn xut ca doanh nghip l do Nh nc quyt nh vỡ Nh nc l ch th s hu i vi doanh nghip. Nhng khi ó l cụng ty c phn thỡ Hi ng qun tr li l ngi i din hp phỏp cho quyn s hu ca cỏc c ụng ng ra gii quyt cỏc cụng vic ny. Tt c nhng thay i ú khng nh c phn hoỏ DNNN cng chớnh l quỏ trỡnh xó hi hoỏ sn xut trờn thc t v mt kinh t- xó hi. T nhng phõn tớch trờn mt ln na cú th khng nh: C phn hoỏ DNNN l tt yu khỏch quan, iu ú hon ton do tớnh cht v yờu cu ca xó hi hoỏ sn xut trờn thc t chi phi. * Do yờu cu ũi hi phi nõng cao hiu qu kinh doanh ca cỏc doanh nghip trong nn KTTT DNNN (k c cỏc DNNN cỏc nc t bn), c bit l DNNN cỏc nc k hoch hoỏ tp trung l loi hỡnh doanh nghip do nh nc u t vn, qun lý theo c ch hnh chớnh qua nhiu cp trung gian. Do ú h Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 9 Luận văn thạc sĩ Trờng đại học kinh doanh & công nghệ Hà Nội thng ti chớnh k hoch ti chớnh cng nhc kộm nng ng; tớnh ch ng trong sn xut kinh doanh b rng buc bi nhiu quy ch, quy nh xut phỏt t ngun gc ca s hu nh nc ca doanh nghip. Tỡnh trng c quyn ca DNNN li c phỏp lut che ch, bo v nờn ó lm mt i ng lc kinh t trong hot ng. Vi ch qun lý ú li ớch ca ngi qun lý v ngi lao ng khụng gn vi kt qu sn xut mt cỏch cht ch nờn hiu qu sn xut kinh doanh khụng cao. Cỏc DNNN thng hot ng kộm hiu qu hn cỏc loi hỡnh doanh nghip khỏc. Nh vy, bn thõn DNNN vi cỏch thc t chc ó cha ng nhng yu t kộm u vit hn cỏc loi hỡnh doanh nghip khỏc. Trong nhiu trng hp s tn ti ca DNNN khụng to nờn tim lc kinh t cho nh nc m tr thnh gỏnh nng ca ngõn sỏch nh nc. õy l yu t mang tớnh t thõn ca chớnh cỏc DNNN dn n cn phi i mi v hon thin chỳng. Mt khỏc, do nhiu lý do hu ht cỏc nc ó t chc quỏ nhiu cỏc DNNN. Xu hng phỏt trin quỏ nhiu DNNN ó dn n qun lý kộm hiu qu, ngõn sỏch nh nc khụng th kham ni, dn n tỡnh trng b mc DNNN (nh tình trng cỏc nc theo c ch k hoch hoỏ tp trung, trong ú cú nc ta). S thõm ht v thua l ca DNNN nh nc u phi gỏnh chu, cú mt s doanh nghip s dng cỏc ngun vn vay ca cỏc t chc ti chớnh quc t nh ngõn hng th gii , qu h tr tin t quc t. Mt mt, chớnh ph cỏc nc nhn thy cn phi trỳt b gỏnh nng t phớa cỏc doanh nghip, mt khỏc cỏc t chc ti chớnh quc t a ra cỏc bin phỏp gõy sc ộp, buc cỏc DNNN phi t chc li sn xut v qun lý, trong ú cú vic chuyn cỏc DNNN thnh cỏc cụng ty t nhõn hoc cụng ty c phn. õy l yu t kinh t v t chc ó y cỏc DNNN t yu t mang tớnh tớch cc tr thnh yu t tiờu cc, dn n phi i mi v hon thin chỳng. Đặng Thị ánh Ngọc Lớp CHK1 10