Bài giảng Kinh tế môi trường Chương 1 TS. Hoàng Văn Long

Bài giảng Kinh tế môi trường Chương 1: Nền tảng của kinh tế môi trường do TS. Hoàng Văn Long biện soạn gồm các nội dung chính: Khái niệm cơ bản liên quan trong kinh tế và môi trường, Kinh tế môi trường là gì?, Tại sao cần học kinh tế môi trường? Vì sao lại xảy ra ô nhiễm và suy thoái tài nguyên?,.. Mời các bạn cùng tham khảo.

KINH TẾ MÔI TRƯỜNG

(Dành cho chương trình sau đại học)

TS Hoàng Văn Long

Tổng quan môn học

• Thời gian 45 tiết, 3 tín chỉ

- Thời gian giảng dạy: 11,12,13,26,27/11

- 30 tiết lý thuyết

- 15 tiết bài tập và thực hành

Chương trình chi tiết

• Chương 1: Nền tảng của kinh tế môi trường

• Chương 2: Thất bại thị trường, kiểm soát ô

nhiễm và chính sách môi trường

• Chương 3: Kinh tế tài nguyên, chất thải và đa dạng sinh học

• Chương 4: Công cụ Quản lý môi trường

• Chương 5: Định giá tài nguyên và môi trường

• Chương 6: BĐKH, Kinh tế xanh và Tăng trưởng xanh

Các tài liệu chính

[1] Tài liệu giảng dạy Kinh tế Môi trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh EEPSEA (Environmental Economics Program in the Southeast Asia) Tài liệu đọc, hướng dẫn giảng dạy, câu hỏi và bài tập

[2] Giáo trình Kinh tế môi trường (2005) Hoàng Xuân Cơ, NXB Giáo dục, Hà Nội.

[3] Giáo trình Kinh tế Tài Nguyên Môi trường (2009) PSG TS

Nguyễn Văn Song Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.

[4] Giáo trình Kinh tế Môi trường, 2009 Nguyễn Mậu Dũng, Đại học Nông nghiệp Hà Nội

[5] Nguyễn Thế Chinh, 2003, Giáo trình Kinh tế và Quản lý Môi

trường, Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội.

[6] Lê Quốc Lý, 2014, Giáo trình Kinh tế Môi trường, Nhà

xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội

[7] Barry C Field & Nancy D Olewiler, 2011,

Environmental Economics Third Canadian Edition (20 chương)

[8] Tietenberg, T 2012 Kinh tế tài nguyên môi trường Xuất bản lần thứ 9

[9] Tài liệu giảng dạy kinh tế môi trường sau đại học

MIT:

http://ocw.mit.edu/courses/economics/14-42-environm ental-policy-and-economics-spring-2011/lecture-notes/

Chương 1

NỀN TẢNG CỦA

KINH TẾ MÔI TRƯỜNG

Các nội dung chính

Khái niệm cơ bản liên quan trong kinh tế và môi trường

Kinh tế môi trường là gì?

Tại sao cần học kinh tế môi trường? Vì sao lại xảy ra ô nhiễm và suy thoái tài nguyên?

Giải pháp để giải quyết vấn đề môi trường trong kinh tế môi trường là gì?

Câu hỏi ôn tập

1.1 Khái niệm cơ bản kinh tế môi trường

• Quy Luật của thị trường

Những khái niệm liên quan đến môi trường

• Ngoại ứng:

• Hàng hóa công:

• Thất bại thị trường:

• Môi trường là gì?

• Ô nhiễm môi trường là gì?

• Suy thoái môi trường là gì?

• Tai biến môi trường là gì?

• Tiêu chuẩn môi trường là gì?

• Đánh giá tác động môi trường?

• Đánh giá môi trường chiến lược?

Các chức năng của môi trường

• Chức năng biến đổi lý hoá: pha loãng, phân huỷ hoá học nhờ ánh sáng mặt trời, sự tách chiết các vật thải

và độc tố.

• Chức năng biến đổi sinh hoá: sự hấp thụ các chất dư thừa, sự tuần hoàn của chu trình cácbon, chu trình

nitơ, phân huỷ chất thải nhờ vi khuẩn, vi sinh vật.

• Chức năng biến đổi sinh học: khoáng hoá các chất thải hữu cơ, mùn hoá, v.v

• Chức năng giảm nhẹ các tác động có hại của thiên

nhiên tới con người và sinh vật.

- Cạn kiệt tài nguyên

- Mất cân bằng sinh thái

- …

=> Các vấn đề này ảnh hưởng tới con người như thế nào?

15

Nguyên nhân của các vấn đề môi trường

• Ý thức bảo vệ môi trường của con người

• Con người chạy theo lợi ích kinh tế:

“Con người gây ô nhiễm bởi đó là phương cách rẻ nhất để giải quyết một vấn đề rất thực tế là làm thế nào để thải bỏ các phế phẩm sinh ra sau khi sản xuất và tiêu dùng hàng hóa” (Barry Field and Nancy Olewiler)

• Cơ chế khuyến khích chưa hợp lý

• Quyền tài sản về môi trường không được phân định rõ ràng

16

KINH TẾ MÔI TRƯỜNG LÀ GÌ?

• Phân phối: mang sản

phẩm tới người tiêu dùng

• Cung cấp môi trường sống cho con người

• Nhận rác thải, chất thải từ quá trình sinh hoạt, sản xuất,…

17

VẤN ĐỀ CỐT LÕI CỦA KINH TẾ MÔI

TRƯỜNG

• Đánh giá tầm quan trọng về mặt kinh tế của

các biến đổi môi trường

• Tìm hiểu nguyên nhân kinh tế của các biến đổi môi trường

• Đề xuất các giải pháp kinh tế nhằm làm chậm lại, chấm dứt và đảo ngược các biến đổi tác

động tiêu cực tới môi trường

=> Ví dụ?????

18

Kinh tế môi trường là gì?

• Kinh tế môi trường nghiên cứu các vấn đề môi trường dưới cách nhìn và phương pháp của

Kinh tế học?

• Kinh tế học gồm có: Kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô

KHÁI NIỆM KINH TẾ MÔI TRƯỜNG

Kinh tế môi trường:

- Là một nhánh của kinh tế học: nguồn gốc từ kinh

tế vi mô và kinh tế vĩ mô (chủ yếu là từ Vi mô)

- Ứng dụng các lý thuyết và kỹ thuật phân tích kinh

tế để nghiên cứu xem các nguồn tài nguyên môi trường được phát triển và quản lý như thế nào?

- Xem xét các hoạt động kinh tế ảnh hưởng đến các môi trường tự nhiên ra sao?

- Xem xét cách thay đổi các thể chế và chính sách kinh tế nhằm cải thiện chất lượng môi trường

20

SỰ KHÁC BIỆT GIỮA KINH TẾ MÔI TRƯỜNG

VỚI CÁC MÔN KINH TẾ HỌC KHÁC

• KTMT tập trung nghiên cứu xem các hoạt

động kinh tế ảnh hưởng như thế nào đến môi trường tự nhiên (không khí, nước, đất và vô số các giống loài sinh vật)

• KTMT nghiên cứu và đánh giá các phương

pháp khác nhau để xã hội đạt được mục đích

sử dụng tối ưu tất cả các nguồn tài nguyên

trong đó có tài nguyên môi trường

21

Phương pháp tiếp cận của Kinh tế môi

trường

Kinh tế môi trường nghiên cứu các vấn đề môi trường với viễn cảnh và những ý tưởng phân tích kinh tế

Nó khai thác từ cả hai phía: kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô, nhưng từ kinh tế vi mô nhiều hơn Kinh tế môi trường tập trung chủ yếu vào vấn đề người ta ra quyết định như thế nào, tại sao gây ra những hậu quả đối với môi trường và chúng ta có thể thay đổi các thể chế, chính sách kinh tế ra sao để đưa các tác động môi trường vào thế cân bằng hơn, ổn định hơn với những mong muốn và yêu cầu của chúng ta và của bản thân hệ sinh thái Vì vậy, một trong những việc đầu tiên là phải làm quen với những ý tưởng cơ bản và các công cụ phân tích của kinh tế vi mô Dựa vào những cơ sở phương pháp luận và phương pháp của kinh tế vi mô, các nhà kinh tế môi trường phải lý giải một cách đúng đắn và rõ ràng hàng loạt vấn đề đặt ra như tại sao môi trường lại bị suy thoái, sự suy thoái môi trường dẫn đến những hậu quả gì

và có thể làm gì để ngăn chặn và giảm sự suy thoái môi trường một cách có hiệu quả nhất? Có nhiều loại câu trả lời cho các vấn đề nêu trên Chẳng hạn, ta có thể cho rằng môi trường bị suy thoái là do hành vi và thái độ ứng xử của con người trái với luân thường, đạo lý Vì thế, để bảo vệ tốt môi trường, cần phải không ngừng nâng cao nhận thức về môi trường, thường xuyên giáo dục đạo đức môi trường cho toàn thể cộng đồng bằng nhiều hình thức khác nhau Đó cũng là mối quan tâm hàng đầu của bất cứ một xã hội văn minh nào Tuy nhiên, nâng cao ý thức trách nhiệm, giáo dục đạo đức môi trường là việc làm thường xuyên, là một quá trình lâu dài nhằm cải tạo và xây dựng mới đạo đức, tác phong và lối sống sao cho thân thiện với môi trường Để làm được việc đó, đòi hỏi phải có thời gian và không thể cùng một lúc giải quyết được tất cả các vấn đề môi trường quan trọng và cấp bách đang đặt ra.

Cách trả lời thứ hai cho vấn đề tại sao người ta lại gây ô nhiễm môi trường, làm cho môi trường bị suy thoái là cách xem xét về mặt kinh tế và xem xét các cơ quan, thiết chế kinh

tế (và xã hội) được cấu trúc ra sao và hoạt động như thế nào mà có thể tạo điều kiện dễ dàng cho người ta phá hoại môi trường (Cơ quan, thiết chế kinh tế chúng tôi dùng ở đây là bao gồm các tổ chức công cộng và tư nhân, luật pháp và các tổ chức mà xã hội sử dụng để cấu trúc hoạt động kinh tế Ví dụ: thị trường, các công ty, sở hãng công cộng, cơ quan luật thương mại, v.v…) Chúng ta dễ nhận biết rằng, người ta gây ô nhiễm, làm suy thoái môi trường là vì đó là phương cách rẻ tiền nhất để giải quyết chất thải còn lại sau khi người tiêu dùng đã dùng xong một thứ gì đó, hoặc sau khi người sản xuất đã sản xuất xong một thứ gì đó Người đó có những quyết định này về sản xuất, tiêu thụ và thanh toán chất thải trong phạm vi một số cơ quan, thiết chế kinh tế và xã hội Các cơ quan, thiết chế này cấu trúc nên những khuyến khích, dẫn dắt người ta quyết định theo hướng này, chứ không phải theo hướng khác Như vậy, vấn đề đặt ra ở đây là nghiên cứu và thiết kế quy trình khuyến khích hoạt động có hiệu quả, đặc biệt là cấu trúc lại nó sao cho

có thể định hướng người ta ra các quyết định đúng đắn, phù hợp với mục tiêu bảo vệ môi trường, phát triển phong cách và lối sống thân thiện, lành mạnh với môi trường

Có ý kiến cho rằng, người ta gây ô nhiễm, làm suy thoái môi trường là vì động cơ lợi

nhuận Do đó, cách duy nhất để giảm ô nhiễm môi trường, nâng cao chất lượng môi trường là làm giảm động cơ lợi nhuận Điều này đúng, nhưng hoàn toàn chưa đủ, bởi vì không chỉ có các công ty, xí nghiệp do động cơ lợi nhuận thúc đẩy, nên gây ra ô nhiễm môi trường, mà cả các cá nhân người tiêu dùng cũng đang gây ra ô nhiễm môi trường khi đổ rác thải bừa bãi xuống các cống rãnh, ao, hồ hoặc sử dụng các phương tiện giao thông có động cơ cũ kỹ, lạc hậu, xả nhiều khói, v.v…, Ở đây, các cá nhân người tiêu dùng không hề nghĩ đến lỗ hay lãi, cho nên bản thân lợi nhuận không phải là nguyên nhân làm cho người ta gây ô nhiễm môi trường Tương tự như vậy, nhiều doanh nghiệp Nhà nước sản xuất các hàng hoá (dịch vụ) công cộng đôi khi đã gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng mà không hề bị thúc đẩy bởi động cơ lợi nhuận Hoặc là, trong các nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung quan liêu, bao cấp trước đây là những nền kinh tế thiếu động cơ lợi nhuận, nhưng môi trường vẫn bị suy thoái nghiêm trọng ở một số vùng; không khí và nguồn nước bị ô nhiễm nặng ở nhiều thành phố và khu công nghiệp, gây ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ của dân cư và phá vỡ cân bằng sinh thái, v.v… Như vậy, động cơ lợi nhuận bản thân nó không phải là nguyên nhân chính gây ra sự suy thoái, ô nhiễm môi trường

• Bất cứ một hệ thống kinh tế nào cũng sẽ gây ra những tác động phá hoại môi trường, nếu như các khuyến khích trong

hệ thống kinh tế đó không được cấu trúc để tránh các tác động xấu Các nhà kinh tế môi trường cần phải đi nghiên cứu bản chất, cơ chế hoạt động của các hệ thống kinh tế để hiểu được các hệ thống khuyến khích của chúng hoạt động

ra sao và có thể thay đổi chúng như thế nào để có được

một nền kinh tế phát triển một cách hợp lý, hoạt động có hiệu quả, mà không gây ra những tác động xấu đến môi

trường Các hệ thống khuyến khích rất phong phú và đa

dạng, có thể được phân thành các nhóm chủ yếu sau đây:

1.2 Kinh tế môi trường là gì?

Trung tâm của kinh tế học môi trường là khái niệm

ảnh hưởng ngoại lai Điều này có nghĩa là một số ảnh hưởng của một hoạt động đã không được tính hết vào trong giá của nó Ví dụ,

ô nhiễm vượt quá mức "tối ưu" xã hội có thể xảy ra nếu giá mà

người sản xuất đưa ra không trang trải đủ các chi phí gây ra cho

người bị ảnh hưởng tiêu cực Một ví dụ nổi tiếng về ảnh hưởng

ngoại lai là Bi kịch của mảnh đất công của Garrett Hardin, xảy ra gắn

liền với các hàng hóa công cộng Du khách tham quan một khu vực giải trí miễn phí sẽ sử dụng tài nguyên nhiều hơn nếu họ phải trả

tiền cho nó, dẫn đến sự xuống cấp môi trường Tất nhiên điều này giả định rằng không có một công cụ chính sách nào (ví dụ như giấy phép, các quy định) được sử dụng để quản lý việc vào tham quan.

1.3 Tại sao cần học kinh tế môi trường?

• Kinh tế học nghiên cứu sự phân bổ các loại tài

nguyên khan hiếm Giúp cho chúng ta hiểu xã hội cần chi bao nhiêu tiền để đảm bảo chất lượng

môi trường và chính sách môi trường được xây dựng trên cơ sở nào? Tại sao không thể xảy ra ô nhiễm bằng 0? Kinh tế học giúp chúng ta hiểu

được: (1) Giá trị của việc giảm thiểu ô nhiễm(2) Chi phí để giảm ô nhiễm (3) Tác động về phúc lợi

từ các chính sách kiểm soát ô nhiễm

1.4 Vì sao lại xảy ra ô nhiễm và suy thoái tài

Ngoại ứng

• Ngoại ứng:Yếu tố ngoại ứng xuất hiện khi một quyết định sản xuất hoặc tiêu dùng của một / một số cá nhân tác động trực tiếp đến việc sản xuất hay tiêu dùng của những người khác

mà không thông qua giá cả thị trường

• Ngoại ứng có thể xuất hiện giữa những người sản xuất với nhau, giữa những người tiêu dùng với nhau hoặc giữa người sản xuất với người tiêu dùng Vấn đề chính yếu của ngoại

ứng là nó tạo ra các lợi ích và chi phí không được bồi hoàn.

• Ngoại ứng tích cực:

• Ngoại ứng tiêu cực:

• Ví dụ?

Hàng hóa công

• Chất lượng môi trường là một loại hàng hóa công

tranh và không thể loại trừ; theo đó không thể loại trừ một cách hiệu quả các cá nhân khỏi việc sử dụng hàng hóa công cộng và việc một cá nhân sử dụng loại hàng hóa này không làm ảnh hưởng đến giá trị và tính có thể

sử dụng của nó đối với cá nhân khác

• Một vài ví dụ về hàng hóa công cộng bao gồm không khí

để thở, tri thức và thông tin, an ninh quốc gia, hệ thống kiểm soát lũ lụt, hải đăng , đèn đường

Quyền tài sản

• Quyền tài sản: Định lý Coase cho rằng việc quy định quyền tài sản sẽ dẫn đến một giải pháp tối ưu, mà không cần biết là ai

đáng kể và số lượng những bên tham gia thương lượng là hạn chế Ví dụ, nếu những người sống gần một nhà máy có quyền

sử dụng nước và không khí sạch, hoặc nếu nhà máy có quyền gây ô nhiễm, khi đó có thể là nhà máy có thể trả cho những

người bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm hoặc cũng có thể những người này có thể trả cho nhà máy để không gây ô nhiễm Hoặc, chính những người dân có thể hành động khi họ muốn nếu những

quyền về tài sản khác bị vi phạm

• VD: Về quyền tài sản

1.5 Giải pháp nào đối với vấn đề môi

• Tại sao môi trường bị ô nhiễm?

• Để giải quyết vấn đề ô nhiễm cần có những giải pháp gì?

Câu hỏi chương 1:

1 Kinh tế môi trường là gì?

2 Các khái niệm kinh tế học thường dùng trong

kinh tế môi trường là gì?

3 Các khái niệm liên quan đến môi trường

4 Dưới góc độ kinh tế môi trường vì sao lại xảy

ra ô nhiễm và suy thoái tài nguyên? (3 Yếu tố: Ngoại ứng, hành hóa công và thất bại thị

trường

Tài liệu tham khảo

voer.edu.vn/c/giao-trinh-kinh-te-va-quan-ly-moi -truong-chuong-mo-dau/0499ef6c/3c26a063

Sách Kinh tế và Quản lý môi trường Chương

em=M%E1%BB%99t-s%E1%BB%91-kh%C3%A1i-%BA%BFn-m%C3%B4i-tr%C6%B0%E1%BB%9Dn g-41139