Header Page of 258 ĐẶT VẤN ĐỀ Việc mang thai xảy giao tử nữ noãn bào kết hợp với giao tử nam tinh trùng trình thụ tinh Theo Hướng dẫn quốc gia chăm sóc sức khỏe sinh sản, q trình mang thai thường diễn từ 37 đến 41 tuần tính từ ngày kinh cuối [2] Dân gian thường có câu: “Chửa cửa mả” để nói lên mức độ nguy hiểm cho mẹ thai nhi giai đoạn Phụ nữ mang thai bị thiếu máu, thiếu dinh dưỡng, mắc số bệnh liên quan đến thai nghén như: sảy thai, thai lưu, đẻ non, chửa trứng, chửa tử cung, rau tiền đạo, tiền sản giật… thai nhi có nhiều nguy dị tật, thai suy dinh dưỡng, suy thai, thai mắc bệnh tử cung… Nếu thai phụ thai nhi khám quản lý thai nghén tốt, đặc biệt nhân viên y tế chăm sóc tư vấn cẩn thận, làm giảm nguy [1],[4],[7],[12] Trong chế độ chăm sóc cho thai phụ, sử dụng thuốc vi chất dinh dưỡng việc quan trọng giúp thai phụ thai nhi khỏe mạnh Khi thai phụ đến khám thai, nhân viên y tế hướng dẫn cho họ sử dụng số thuốc thiết yếu, khống chất, vitamin cần thiết cho q trình hình thành phát triển thai sắt, canxi số vitamin khác Hiện nay, chế phẩm thuốc bổ sung cho phụ nữ mang thai xuất ngày nhiều thị trường Thai phụ tiếp cận thông tin sử dụng thuốc từ nhiều nguồn khác Nếu thai phụ không tư vấn sử dụng thuốc chống định cho phụ nữ mang thai không bổ sung thuốc thiết yếu dẫn đến nhiều nguy cho thai mẹ Các nghiên cứu trước thường tập trung vào tỷ lệ mức độ thiếu máu thai nghén [5],[8],[10],[14],[16],[18],[19] Tại Việt Nam, chưa có nhiều nghiên cứu kiến thức thực hành sử dụng thuốc nói chung thai phụ Vì vậy, chúng tơi tiến hành nghiên cứu nhằm mục tiêu: Mô tả kiến thức sử dụng thuốc mang thai thai phụ đến khám thai Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 Mô tả thực hành sử dụng thuốc mang thai thai phụ đến khám thai Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 Footer Page of 258 Header Page of 258 Chƣơng TỔNG QUAN 1.1 Tổng quan trình mang thai 1.1.1 Đại cương Việc mang thai xảy giao tử nữ noãn bào kết hợp với giao tử nam tinh trùng “quá trình thụ tinh” hay thơng thường cịn gọi “thụ thai” Thời gian mang thai bình thường kéo dài 280 từ ngày đầu kỳ kinh cuối, hay 266 ngày kể từ ngày thụ thai Như vậy, việc sinh nở thường xảy sau thụ tinh 38 tuần, tức khoảng 40 tuần kể từ ngày bắt đầu chu kỳ kinh cuối [3] 1.1.2 Những thay đổi giải phẫu sinh lý phụ nữ mang thai 1.1.2.1 Thay đổi phận sinh dục - Khi có thai thân tử cung ngày to Niêm mạc tử cung biến thành ngoại sản mạc Cơ tử cung mềm ra, giảm trương lực Các mạch máu nuôi dưỡng tử cung tăng sinh Cơ thân tử cung đặc biệt phát triển mạnh lớp lớp có sợi đan chéo - Tại cổ tử cung: chất nhày ống cổ tử cung đặc lại, bịt kín ống giống nút chai gọi nút nhầy cổ tử cung - Âm đạo mềm, dài có khả dãn rộng cho thai nhi chui sinh nở - Dịch âm đạo tăng nhiều hơn, có mầu trắng đục độ pH toan [3] 1.1.2.2 Thay đổi quan phận sinh dục * Thay đổi vú Vú căng ngày to tuyến sữa ống dẫn sữa phát triển Quầng vú, núm vú thẫm màu Tại quầng vú hạt hạt kê Các mạch máu vú tăng sinh, dãn rộng Gần đến ngày đẻ vú có sữa non * Thay đổi da, cân, xương khớp Xuất vết xạm mặt vùng trán, gò má, cổ; vết rạn bụng Các thành bụng mềm dãn Hệ thống xương bị ngấm nước nên mềm Có thể gặp tình trạng loãng xương lượng canxi huy động nhiều để tạo xương cho thai nhi Những tháng cuối thai nghén gặp tượng đau, tê bì, mỏi yếu chi Footer Page of 258 Thang Long University Library Header Page of 258 * Thay đổi máy tuần hồn Khi có thai khối lượng máu tăng lên, tới 50% Vì lúc bình thường khối lượng máu có khoảng lít, có thai tăng lên thành lít Trong đó, mức tăng huyết cầu thường thấp mức tăng huyết tương nên máu bị loãng dễ bị thiếu máu Lượng huyết cầu tố bình thường khơng có thai phụ nữ 12 gam 100 ml máu (12g%) người có thai lượng huyết cầu tố trung bình 11g% Dưới mức thai phụ bị coi thiếu máu Số lượng bạch cầu tăng, tiểu cầu tăng, yếu tố đông máu tăng Một số thành phần máu giảm lúc chưa có thai lượng protid huyết thanh, canxi sắt huyết thanh, dự trữ kiềm Tim người có thai phải làm việc nhiều hơn: Cung lượng tim tăng 50% Nhịp tim tăng thêm 10-15 nhịp/phút Huyết áp động mạch không thay đổi * Thay đổi máy hơ hấp Thể tích khơng khí lưu thơng qua phổi tăng từ 7,25 lít/phút lên tới 10,5 lít/phút Nhịp thở thai phụ tăng Khi hơ hấp, mức di động hồnh tăng lên rộng * Thay đổi máy tiết niệu Thận to Tốc độ lọc máu qua thận tăng 50% Lưu lượng máu qua thận tăng từ 200 ml/phút lên 250 ml/phút Niệu quản người có thai dài ra, giảm trương lực, lại bị tử cung to, nặng đè vào nên bị ứ đọng nước tiểu, dễ gây nhiễm khuẩn đường tiết niệu (viêm thận-bể thận) Đến gần tháng đẻ, thai xuống thấp lại đè vào bàng quang gây đái rắt * Thay đổi máy tiêu hố Khi có thai, ảnh hưởng nội tiết thai nghén, thai phụ thường có tình trạng tiết nước bọt, lợm giọng buồn nơn nơn mửa gọi “tình trạng nghén” Khi thai lớn, dày bị tử cung to đẩy lên, nằm ngang nên hay ợ ợ chua chảy ngược dịch vị lên thực quản Răng dễ bị sâu tình trạng thiếu canxi từ dễ viêm lợi, viêm miệng Footer Page of 258 Header Page of 258 * Thay đổi máy thần kinh Về tâm lý cảm xúc, có thai người phụ nữ có biến đổi thể thay đổi tính tình, giảm sút trí nhớ, dễ giận hờn, cáu gắt, có khóc lóc Nhiều người bị rối loạn giấc ngủ: ban ngày ngủ gà ngủ gật đêm đến có lại không nhắm mắt * Những thay đổi khác tồn thân Thay đổi chuyển hố: có tình trạng lưu giữ nước thể ngồi tế bào Lượng nước tăng lên máu, tử cung vú lít; lượng nước tăng thai nhi, nước ối, bánh rau khoảng 3,5 lít Về muối khoáng: nhu cầu chất sắt thường vượt nguồn sắt thai phụ có sẵn Nồng độ canxi máu giảm dẫn đến chứng co giật thiếu canxi Magie giảm lúc chưa có thai Chuyển hoá chất đường bột (glucid), mỡ (lipid) đạm (protid) tăng lúc chưa có thai Sự tăng trọng lượng thể: suốt thời kỳ thai nghén thai phụ tăng khoảng 11 đến 12 kg Thân nhiệt: ba tháng đầu tiếp tục mức cao tồn hoàng thể thai nghén Từ tháng thứ tư trở đi, thân nhiệt trở lại mức bình thường [3] 1.2 Các thuốc vi chất với thai nghén 1.2.1 Sắt Phụ nữ mang thai thường cần hàm lượng sắt cao để tạo máu cho Thực tế nhu cầu chất sắt thường vượt nguồn sắt thai phụ có sẵn Nếu chế độ dinh dưỡng khơng bù đủ nhu cầu tăng lên có thai cho bú thai phụ bị nhiễm bệnh vi trùng ký sinh trùng làm tăng nguy cho mẹ thai 1.2.1.1 Chẩn đoán thiếu máu thai phụ - Lâm sàng: xanh xao, niêm mạc nhợt, mỏi mệt (là nhóm triệu chứng chính) - Xét nghiệm máu: huyết sắc tố 110g/l máu - Các xét nghiệm khác: xét nghiệm máu để chẩn đoán sốt rét, bệnh máu xét nghiệm phân tìm trứng giun sán Footer Page of 258 Thang Long University Library Header Page of 258 1.2.1.2 Ảnh hưởng thiếu máu với thai nghén sinh đẻ * Với người mẹ: - Mỏi mệt, suy yếu thiếu oxy, tim hoạt động nhiều dẫn đến suy tim - Sức đề kháng giảm, dễ bị mắc bệnh khác nhiễm khuẩn hậu sản - Khi chuyển thường rặn yếu, gây chuyển kéo dài, co hồi tử cung nên dễ bị băng huyết - Trong thời kỳ hậu sản: tiết sữa kém, sữa sớm * Với thai nhi: - Thiếu oxy làm thai chậm phát triển, tỷ lệ trẻ sơ sinh nhẹ cân cao, trẻ dễ bị thiếu máu thiếu sắt - Trẻ dễ bị suy dinh dưỡng mắc bệnh đường tiêu hố khơng thực tốt việc nuôi sữa mẹ, ăn sam q sớm 1.2.1.3 Xử trí chăm sóc - Khám thai, phát sớm điều trị tích cực cho thai phụ thiếu máu - Giải thích cho thai phụ nguy thiếu máu với thai phụ - Thực chương trình phịng chống thiếu máu cho thai phụ bà mẹ + Giáo dục tư vấn dinh dưỡng cho thai phụ bà mẹ nuôi con: ô vuông thức ăn, bổ sung thịt, cá, trứng, rau có màu xanh sẫm, tẩy giun + Uống bổ sung viên sắt axit folic: viên sắt folic thường có hàm lượng sắt 60mg axit folic 0,5 mg Mỗi ngày uống viên sau bữa ăn khoảng suốt thời gian trước đẻ tuần sau đẻ - Thai phụ thiếu máu nặng (rất xanh xao) điều trị không hồi phục cần chuyển tuyến đẻ bệnh viện - Ghi đầy đủ thông số kết lần khám vào sổ, phiếu khám [6],[9],[10],[13] 1.2.2 Axit Folic Axit folic (folate) gọi vitamin B9, loại vitamin cần thiết cho dinh dưỡng ngày thể người, giúp tổng hợp AND vi chất quan trọng phát triển toàn diện bào thai, hệ thần kinh Hậu thiếu axit folic khiếm khuyết ống thần kinh gây vơ sọ, vị não- màng não, hở đốt sống, gai đôi cột sống làm tăng nguy dị tật tim, chi, đường tiểu, sứt môi, hở hàm ếch… Footer Page of 258 Header Page of 258 Vì ống thần kinh thai nhi hình thành tuần đầu thai kì, nên việc bổ sung axit folic phải thực từ có ý định mang thai hết tháng đầu thai kì * Hậu thiếu hụt axit folic với phụ nữ mang thai - Thiếu máu hồng cầu khổng lồ - Nguy sẩy thai cao - Sinh non, sinh nhẹ cân - Có mối quan hệ việc thiếu axit folic với khuyết tật ống thần kinh thai nhi (nứt đốt sống não úng thủy) * Làm để đảm bảo đủ lượng axit folic? Axit folic có nhiều rau xanh súp lơ xanh, cải làn; loại hạt đỗ tương, đỗ đỏ, đỗ đen loại hoa nước hoa thuộc họ cam quýt Đặc biệt axit folic có nhiều gan gia súc gia cầm Ngoài việc tăng cường ăn loại trên, thai phụ nên dùng viên bổ sung axit folic Bổ sung dạng thuốc uống với liều 400mcg/ngày trước mang thai – tháng, uống axit folic kèm với sắt từ phát có thai đến sau sinh tháng Nên lựa chọn sắt có chứa 60mg sắt nguyên tố, axit folic 400- 500mcg Hình 1.1 Viên acid folic Cần lưu ý axit folic dễ bị phân hủy nhiệt độ cao trình chế biến Khi chế biến, không nên ngâm, rửa nấu lâu để tránh thất thoát thành phần axit folic nguồn thực phẩm [2],[6],[13] Footer Page of 258 Thang Long University Library Header Page of 258 1.2.3 Canxi * Vai trò canxi thể Canxi chất khoáng thiết yếu cần cho thể người với số lượng đòi hỏi cao so với loại chất khoáng khác sắt, đồng, kẽm Canxi thành phần chủ yếu cấu tạo nên xương răng, yếu tố khơng thể thiếu tạo nên q trình đơng máu cịn tham gia vào hoạt động co giãn tế bào Sự hấp thu chuyển hóa canxi thể người cịn phụ thuộc vào cung cấp đầy đủ số yếu tố khác phốt đặc biệt vitamin D Thiếu vitamin D dù cung cấp đủ canxi thể khơng thể hấp thu Với phụ nữ có thai, canxi khơng cần cho mẹ mà cịn cần cho thai Nguồn cung cấp canxi cho thẩm thấu canxi từ máu mẹ qua rau thai vào máu Phần lớn lượng canxi với phospho cấu tạo nên xương thai nhi * Nhu cầu canxi phụ nữ có thai Khi có thai, nhu cầu canxi tăng lên: tháng đầu, nhu cầu 800 mg tháng 1.000 mg, tháng cuối nuôi bú 1.500 mg thai lớn xương thai nhi phát triển Người có thai thiếu canxi thấy mệt mỏi, đau nhức bắp cơ, tê chân, đau lưng, đau khớp, lung lay, chuột rút, nặng lên co giật hạ canxi huyết mức mà biểu đặc trưng co giật mặt chi với bàn tay co rúm, ngón tay chụm lại giống bàn tay người đỡ đẻ Đối với thai, thiếu canxi dẫn đến suy dinh dưỡng bụng mẹ, bị còi xương bẩm sinh, biến dạng xương gây dị hình, lùn thấp * Bổ sung canxi cho phụ nữ có thai Trước hết canxi thành phần có sẵn thực phẩm ăn uống ngày Một số thức ăn sau chứa nhiều canxi: cua đồng, tơm đồng, sữa bột, sữa bị dê tươi, vừng, rau cần, cà rốt, sữa bột đậu nành Tuy ăn vào canxi thể hấp thu hết, tùy thuộc vào loại thức ăn, thành phần phospho vitamin D mà hấp thu canxi nhiều hay Ở phụ nữ trưởng thành, hấp thu chuyển hóa canxi cịn phụ thuộc hormon estrogen buồng trứng người mạn kinh, buồng trứng không hoạt động, estrogen thiếu hụt làm tăng tình trạng lỗng xương Vì việc ăn uống Footer Page of 258 Header Page of 258 đầy đủ với thức ăn đa dạng, nhiều rau, củ, quả, không kiêng khem vô lý, chọn lựa thức ăn có nhiều canxi cho bà mẹ mang thai điều cần thiết, tránh tình trạng thiếu canxi cho mẹ thai Có thể cung cấp canxi cho thể loại thuốc có canxi Thuốc chứa canxi gồm: loại đơn loại phối hợp với vitamin D, C, A Thuốc chứa canxi dạng viên, dạng sirơ dạng tiêm Tuy nhiên, sử dụng phải có dẫn thầy thuốc để tránh liều dẫn đến tình trạng tăng canxi huyết sỏi đường tiết niệu [1],[2],[13] 1.2.4 Các vitamin 1.2.4.1 Vitamin C Vitamin C thuộc nhóm tan nước Nó khơng có khả tồn lâu thể, lượng vitamin thừa thải Ở phụ nữ mang thai, nhu cầu chất tăng cao nên hàm lượng máu thường giảm Những nghiên cứu trước cho thấy: - Vitamin C quan trọng cấu trúc màng làm từ collagen - Ở phụ nữ có thai, hàm lượng vitamin C máu bạch cầu (kho dự trữ chất này) thường giảm - Người không dùng đủ vitamin C trước có thai dễ bị ối vỡ sớm Hình 1.2 Những thức ăn có nhiều vitamin C Vitamin C có nhiều loại rau hoa 1.2.4.2 Vitamin A - Vai trò vitamin A: có vai trị đặc biệt hoạt động thị giác Thiếu vitamin A làm tăng tỉ lệ mắc bệnh nhiếm khuẩn tử vong, gây khô mắt, dẫn đến mù lồ vĩnh viễn không điều trị Footer Page of 258 Thang Long University Library Header Page of 258 Đối với người phụ nữ có tình trạng dinh dưỡng tốt, không cần bổ sung Vitamin A suốt thời kỳ mang thai Trong tháng đầu thời kỳ có thai, chí phải tránh dùng vitamin A liều cao nguy dị dạng Đối với người phụ nữ dinh dưỡng kém, chắn vitamin A chất dinh dưỡng cần ý đặc biệt Trong thời gian mang thai sau sinh người mẹ cần dinh dưỡng tốt để đảm bảo việc cung cấp đủ vitamin A cho nguồn sữa mẹ Hình 1.3 Những thức ăn nhiều nhiều vitamin A - Sữa, gan, trứng…là nguồn vitamin A động vật, dễ dàng hấp thu dự trữ thể để dùng dần Nguồn gốc vitamin A từ thực vật có loại rau có màu xanh đậm rau ngót, rau muống, rau dền, loại củ có màu vàng, màu đỏ cà rốt, đu đủ, xồi, bí đỏ, thức ăn có nhiều caroten cịn gọi tiền vitamin A, vào thể chuyển thành vitamin A [2],[7],[13] 1.2.4.3 Vitamin D - Vai trò vitaminD: giúp cho thể hấp thu khoáng chất canxi, photpho vào thể (nếu thể thiếu vitamin D, lượng canxi đưa vào thể từ thức ăn hàng ngày hấp thu có khoảng 20%) dễ gây hậu trẻ còi xương bụng mẹ hay trẻ đẻ bình thường thóp liền lâu - Phụ nữ có thai nên bổ sung vitamin D cách nên có thời gian hoạt động trời vào buổi sáng nhiều tốt nên ăn thức ăn có nhiều vitamin D [2],[7] 1.2.4.4 Vitamin B1 - Vitamin B1 yếu tố cần thiết để chuyển hoá glucide, loại hạt cần dự trữ vitamin B1 cho trình nảy mầm nên ngũ cốc loại hạt họ đậu nguồn vitaminB1 tốt Ăn gạo không giã trắng quá, không bị mối, mục, ăn nhiều đậu đỗ cách bổ sung đủ chất vitamin B1 cho nhu cầu thể chống bệnh tê phù Footer Page of 258 Header Page 10 of 258 1.2.4.5 Vitamin B2 - Vitamin B2 tham gia trình tạo máu nên thiếu vitamin B2 gây thiếu máu nhược sắc, thiếu kèm theo việc thiếu hụt acide folic, gây thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ, thiếu thêm chất đạm,cơ thể mắc bệnh thiếu máu hồng cầu lớn dinh dưỡng - Vitamin B2 có nhiều thức ăn động vật, sữa, loại rau đậu, bia Cáchạt ngũ cốc toàn phần nguồn B2 tốt giảm nhiều trình xay xát [2],[13] 1.2.5 Thuốc kháng sinh với phụ nữ có thai Thuốc kháng sinh có vai trị quan trọng điều trị bệnh nhiễm khuẩn gây chia thành nhiều nhóm thuốc khác nhau: - Nhóm beta - lactamin (penicillin, ampicillin, amoxicillin, cephalosporin ) - Nhóm macrolid (erythromycin, clarithromycin, roxithromycin ) - Nhóm teracyclin (doxycylin, minocyclin…) - Nhóm phenicol (chloramphenicol, thiamphenicol) - Nhóm aminoglycosid (streptomycin, kanamycin ) - Nhóm quinolon (offloxacin, ciprofloxacin ) Sử dụng thuốc kháng sinh cho phụ nữ có thai: hầu hết thuốc kháng sinh vượt qua hàng rào thai gây tác hại cho thai nhi Mức độ tác hại thai nhi tùy thuộc vào loại kháng sinh sử dụng, liều lượng, thời gian sử dụng thuốc sử dụng giai đoạn thai kỳ Các tác hại gây khuyết tật, dị dạng hay thai chết lưu Đối với phụ nữ có thai, thuốc kháng sinh xếp thành nhóm: - Nhóm dùng (chỉ định): gồm có beta-lactamin, macrolid - Nhóm khơng thể dùng (chống định) gồm có phenicol (gây suy tủy, giảm bạch cầu, “hội chứng xám trẻ em”), tetracycline (gây vàng trẻ em…), aminoglycosid (gây điếc…), quinolon (gây tổn thương thối hóa khớp) - Nhóm thuốc dùng thận trọng: rifamycin (không nên dùng tháng đầu thai kỳ), nitrofuran, acid nalidixic (không nên dùng cuối thai kỳ), metronidazol, trimethoprim, sulfamid (không nên dùng giai đoạn đầu cuối thai kỳ) Footer Page 10 of 258 10 Thang Long University Library Header Page 33 of 258 KẾT LUẬN Kiến thức thai phụ sử dụng thuốc trƣớc mang thai - Có 30,6%, 76,6%, 8,9% 24,4% thai phụ biết cần uống sắt từ bắt đầu mang thai; uống hàng ngày; uống với nước hoa quả; uống xa bữa ăn - Có 15,6%, 71,7%, 77,2% 45% thai phụ biết cần uống canxi từ tháng thai kỳ; uống hàng ngày; uống với nước lọc; uống sau ăn sáng - Có 26,7%; 11,7% 11,1% thai phụ cho nên uống thêm vitamin, thuốc đông y DHA mang thai - Có 48,9% thai phụ biết khơng nên dùng kháng sinh mang thai; 78,9% thai phụ kháng sinh dùng mang thai - Nguồn thông tin sử dụng thuốc chủ yếu từ phương tiện thông tin nhà thuốc (61,1% 23,9%) Thực hành thai phụ sử dụng thuốc trƣớc mang thai - Có 31,1%, 80,5%, 9,8% 1,1% thai phụ uống sắt từ bắt đầu mang thai; uống hàng ngày; uống với nước hoa quả; uống xa bữa ăn - Có 17,2%, 68,5%, 94,5% 35,8% thai phụ bổ sung canxi từ tháng thai kỳ; uống hàng ngày; uống với nước lọc; uống sau ăn sáng - Có 61,1%; 4,4% 7,2% thai phụ uống thêm vitamin, thuốc đông y DHA mang thai - 36,1% thai phụ dùng kháng sinh mang thai với lý chủ yếu cảm cúm (64,6%) Thuốc kháng sinh chủ yếu nhà thuốc tư vấn (56,9%) - Có khác biệt kiến thức thực hành thai phụ thời điểm sử dụng viên sắt/canxi ngày việc bổ sung vitamin Footer Page 33 of 258 33 Header Page 34 of 258 KIẾN NGHỊ Hộ sinh Bác sĩ khám quản lý thai nghén cho thai phụ, cần tư vấn cho họ sử dụng viên sắt, canxi vitamin khác phù hợp Hộ sinh Bác sĩ cần tư vấn cho thai phụ có dấu hiệu bất thường, cần đến sở y tế ngay, tránh tự ý mua thuốc tự ý điều trị Footer Page 34 of 258 34 Thang Long University Library Header Page 35 of 258 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT [1] Bộ Y Tế (2003), “Kế hoạch quốc gia làm mẹ an toàn Việt Nam 2003 – 2010”, Hà Nội, tr 45 [2] Bộ Y Tế (2009), “Hướng dẫn chuẩn quốc gia dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản”, Hà Nội, tr 121-146; 183- 195 [3] Bộ Y tế (2005), “Chăm sóc bà mẹ kỳ thai nghén”, Tài liệu đào tạo hộ sinh trung học, NXB Y học, Hà Nội [4] Phan Trường Duyệt (2010), “Phòng chống tai biến sản khoa”, Nhà xuất Y học, Hà Nội [5] Đặng Thị Hà (2000), “Tầm soát thiếu máu thiếu sắt thai kỳ thành phố Hồ Chí Minh”, Luận án Tiến sĩ Y học [6] Nguyễn Thị Thu Hà (2013), ““Vai trò sắt thể”, Cập nhật lâm sàng Sản phụ khoa, Hội thảo khoa học, Hội Sản phụ khoa sinh đẻ có kế hoạch Việt Nam, 2013 [7] Vƣơng Tiến Hòa (2004), “Làm mẹ an tồn: thành cơng thách thức”, Những vấn đề thách thức sức khỏe sinh sản nay, NXB Y học Hà Nội, tr 7- 41 [8] Đoàn Thị Nga, Huỳnh Nguyễn Khánh Trang (2010), “Tỷ lệ thiếu máu thai kỳ yếu tố liên quan Mỹ Tho”, Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, tập 14, số 1, 2010: 259- 264 [9] Huỳnh Nam Phƣơng (2010), “Tiếp thụ xã hội với việc bổ sung sắt cho phụ nữ có thai dân tộc Mường Hịa Bình”, Luận án Tiến sĩ, Viện Dinh dưỡng Quốc gia [10] Vũ Bá Quyết (2013), “Thiếu máu thiếu sắt Sản khoa liệu pháp sử dụng sắt”, Cập nhật lâm sàng Sản phụ khoa, Hội thảo khoa học, Hội Sản phụ khoa sinh đẻ có kế hoạch Việt Nam, 2013 [11] Phan Lạc Hoài Thanh, Vƣơng Tiến Hịa (2005), “Kiến thức, thực hành chăm sóc trước sinh bà mẹ thực hành khám thai nhân viên y tế huyện Tiên Du- Bắc Ninh”, Tạp chí Thơng tin Y học Việt Nam, số 6/2005, tr 78- 84 Footer Page 35 of 258 Header Page 36 of 258 [12] Tổng cục thống kê (2011), “Việt Nam- Điều tra đánh giá mục tiêu trẻ em phụ nữ 2011”, Báo cáo kết quả, Hà Nội, Việt Nam [13] Phạm Duy Tƣờng (2008), “Dinh dưỡng an toàn thực phẩm”, Tài liệu dùng cho đào tạo Bác sĩ đa khoa, Nhà xuất Giáo dục, Hà Nội [14] Viện Dinh dƣỡng Quốc gia (1996), “Báo cáo suất thiếu máu Việt Nam”, Hà Nội, 7-9 TIẾNG ANH [15] Allen HL, Casterline-Sabel J (2000), “Prevalence and cause of nutritional anemia In: Ramakrishman U, ed, Nutritional Anemias”, Boca Raton, FL: CRC Press, 7- 22 [16] Bruno de Benoist, Erin McLean, Ines Egli, Mary Cogswell (2008), “Worldwide prevalence of anaemia 1993- 2005”, Who Global Database on Anaemia, ISBN, 18- 20 [17] McGraw-Hill’s (2007), “Williams Obstetrics”, The McGraw-Hill Companies, twenty-second Edition, (5) [18] Preziosi P, Prual A, Galan P, Daouda H, Boureima H, Hercberg S (1997), “Effect of iron supplementation on the iron status of pregnant women: consequences for newborns”, American Journal of Clinical Nutrition, 66 (5):1178- 1182 [19] Ritsuko Aikawa, Nguyen C Khan, Satoshi Sasaki, Colin W Bins (2005), “Risk factors for iron deficiency anemia among pregnant women living in rural Viet Nam”, Public Health nutrition, 9(4): 443-448 Footer Page 36 of 258 Thang Long University Library Header Page 37 of 258 PHỤ LỤC PHIẾU NGHIÊN CỨU Kiến thức thực hành sử dụng thuốc thai phụ đến khám thai bệnh viện Phụ sản Trung ương, năm 2013 THÔNG TIN CÁ NHÂN TT Nội dung 1.1 Họ tên 1.2 Tuổi 1.3 Nghề nghiệp 1.4 Trình độ học vấn 1.6 Tiền sử sản khoa (PARA) Câu trả lời KIẾN THỨC VỀ SỬ DỤNG THUỐC TRƯỚC KHI MANG THAI TT Nội dung Câu trả lời 2.1 Kiến thức sử dụng viên sắt 2.1.1 Theo chị phụ nữ mang Từ bắt đầu mang thai thai nên bắt đầu uống sắt Trong tháng đầu vào tháng thứ mấy? Trong tháng Trong tháng cuối Không nên uống Khác: ……………………………… 2.1.2 Theo chị phụ nữ mang Hàng ngày thai nên uống sắt Thỉnh thoảng nào? Khác:……………………………… Không biết 2.1.3 Theo chị uống sắt có Có nên uống kèm với thuốc Khơng khác không? Không biết 2.1.4 Theo chị nên uống sắt Nước lọc với nước gì? Nước hoa Nước chè, café Khác……………………………… Không biết 2.1.5 Theo chị nên uống sắt Ngay sau ăn vào thời gian Xa bữa ăn ngày? Khác:……………………………… Không biết 2.1.6 Chị cho biết phản Nơn, buồn nơn ứng phụ gặp Táo bón, phân đen uống sắt? Khác :……………………………… Không biết Footer Page 37 of 258 Header Page 38 of 258 2.2 Kiến thức sử dụng canxi 2.2.1 Theo chị phụ nữ mang Từ bắt đầu mang thai thai nên bắt đầu uống Trong tháng đầu Canxi vào tháng thứ Trong tháng mấy? Trong tháng cuối Không nên uống Khác: ……………………………… 2.2.2 Theo chị phụ nữ mang Hàng ngày thai nên uống sắt Thỉnh thoảng nào? Khác:……………………………… Không biết 2.2.3 Theo chị uống Canxi Có (tên:……………… ) có nên uống kèm với Khơng thuốc khác không? Không biết 2.2.4 Theo chị nên uống Canxi Nước lọc với nước gì? Nước hoa Nước chè, café Khác……………………………… Không biết 2.2.5 Theo chị nên uống Canxi Sau ăn sáng vào thời gian Sau ăn trưa ngày? Sau ăn tối Khác:……………………………… Không biết 2.2.6 Chị cho biết tác Sỏi tiết niệu dụng phụ gặp Táo bón uống Canxi? Khác:……………………………… Không biết 2.3 Kiến thức sử dụng loại thuốc khác 2.3.1 Theo chị phụ nữ mang DHA thai có nên uống thuốc Các Vitamin: (tên vitamin:……….) thuốc sau đây? Thuốc đông y Thuốc tây y Khác: …………………………… Không biết 2.3.2 Theo chị phụ nữ mang Nên dùng thai có nên uống thuốc Dùng theo định bác sĩ kháng sinh không? Không nên dùng Khác: …………………………………………… 2.3.3 Chị có biết loại ………………………………… kháng sinh dùng …………………………………………… cho phụ nữ mang ……………………………………………… thai không? Footer Page 38 of 258 Thang Long University Library Header Page 39 of 258 2.4 Nguồn kiến thức sử dụng thuốc mang thai 2.4 Chị biết kiến Nhà thuốc thức sử dụng thuốc Phương tiện truyền thông mang thai từ Nhân viên y tế nguồn nào? Gia đình, bạn bè Khác:……………… THỰC HÀNH VỀ SỬ DỤNG THUỐC TRONG THỜI GIAN MANG THAI TT Nội dung Câu trả lời 3.1 Thực hành sử dụng viên sắt 3.1.1 Trong thời gian mang thai Từ bắt đầu mang thai lần chị bắt đầu uống Trong tháng đầu sắt vào tháng thứ mấy? Trong tháng Trong tháng cuối Không uống (chuyển câu 3.2) Khác: ……………………………… 3.1.2 Chị uống sắt nào? Hàng ngày Thỉnh thoảng Khác:……………………………… 3.1.3 Khi uống sắt chị có uống Có (tên:………… ) kèm với thuốc khác Không không? 3.1.4 Chị uống sắt với nước gì? Nước lọc Nước hoa Nước chè, café… Khác……………………………… 3.1.5 Chị uống sắt vào thời Ngay sau ăn gian ngày? Xa bữa ăn Khác: …………………………… 3.1.6 Trong uống sắt chị có bị phản ứng phụ sau đây? Không Nôn, buồn nôn Táo bón, phân đen Khác:……………………………… 3.2 Thực hành sử dụng canxi 3.2.1 Trong thời gian mang thai Từ bắt đầu mang thai lần chị bắt đầu uống Trong tháng đầu Canxi vào tháng thứ Trong tháng mấy? Trong tháng cuối Không uống (chuyển câu 3.3) Khác: ……………………………… 3.2.2 Chị uống canxi Hàng ngày nào? Thỉnh thoảng Khác: ……………………………… 3.2.3 Khi uống Canxi chị có Có (tên: ………… ) uống kèm với thuốc khác Không không? Footer Page 39 of 258 Header Page 40 of 258 3.2.4 Chị uống Canxi với nước gì? 3.2.5 3.2.6 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.5 Nước lọc Nước hoa Nước chè, café… Khác……………………………… Chị uống Canxi vào thời Sau ăn sáng điểm ngày ? Sau ăn trưa Sau ăn tối Khác: ………………………………… Trong uống Canxi chị Khơng có bị phản ứng phụ Sỏi tiết niệu không? Buồn nôn, nôn Táo bón Khác:……………………………… 3.3 Thực hành sử dụng loại thuốc khác Trong lần mang thai Có chị có uống kháng sinh Khơng khơng? Tại chị uống kháng Do bị ho, khạc đờm sinh? Do bị cảm cúm Do bị sốt Khác: …………………………………………… Ai kê thuốc kháng sinh Bác sĩ cho chị? Mua thuốc nhà thuốc Người nhà Khác: ………………………………………… Trong lần mang thai Khơng chị có uống thêm thuốc Có khác khơng? Loại thuốc chị sử dụng gì? 2.1 DHA 2.2 Các vitamin 2.3 Thuốc đông y 2.4 Thuốc tây y 2.5 Khác Footer Page 40 of 258 Thang Long University Library Header Page 41 of 258 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG Khoa Khoa học Sức khỏe Bộ môn Điều dƣỡng VŨ THỊ THẢO Mã sinh viên B00203 KIÕN THøC Vµ THùC HµNH Về VIệC Sử DụNG THUốC CủA THAI PHụ ĐếN KHáM THAI TạI BệNH VIệN PHụ SảN TRUNG ƯƠNG, NĂM 2013 ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN HỆ VLVH Người hướng dẫn khoa học: Ths NGUYỄN THANH PHONG HÀ NỘI - Tháng 12 năm 2013 Footer Page 41 of 258 Header Page 42 of 258 LỜI CẢM ƠN Trong trình học tập, nghiên cứu hồn thành đề tài nhận nhiều giúp đỡ thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp quan cơng tác Với lịng biết ơn sâu sắc, tơi xin trân trọng cảm ơn: Ban Giám hiệu, khoa Điều dưỡng trường Đại học Thăng Long Ban Giám đốc, phòng Kế hoạch tổng hợp, khoa Khám- Bệnh viện Phụ sản Trung Ương Đã tạo điều kiện thuận lợi cho q trình học tập nghiên cứu khoa học Tơi xin bày tỏ lịng kính trọng biết ơn tới: - GS TS Phạm Thị Minh Đức, trưởng môn điều dưỡng trường Đại học Thăng Long, người thầy bỏ nhiều cơng sức đào tạo, hướng dẫn, tận tình dạy bảo, tạo điều kiện thuận lợi cho học tập hoàn thành luận văn - Thạc sĩ Nguyễn Thanh Phong, người thầy dìu dắt, giúp đỡ, hướng dẫn tạo điều kiện thuận lợi cho tơi suốt q trình học tập, nghiên cứu hoàn thành đề tài Các Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sĩ hội đồng khoa học bảo vệ đề tài đóng góp nhiều ý kiến q báu cho tơi q trình nghiên cứu hồn chỉnh đề tài tốt nghiệp Cuối cùng, tơi xin cảm ơn người thân gia đình, bạn bè đồng nghiệp giúp đỡ q trình học tập hồn thiện đề tài Tơi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2013 VŨ THỊ THẢO Footer Page 42 of 258 i Thang Long University Library Header Page 43 of 258 THUẬT NGỮ VIẾT TẮT Footer Page 43 of 258 - CTC : Cổ tử cung - SP : Sản phụ - TC : Tử cung ii Header Page 44 of 258 MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ Chƣơng TỔNG QUAN 1.1 Tổng quan trình mang thai 1.1.1 Đại cương 1.1.2 Những thay đổi giải phẫu sinh lý phụ nữ mang thai 1.2 Các thuốc vi chất với thai nghén 1.2.1 Sắt 1.2.2 Axit Folic 1.2.3 Canxi 1.2.4 Các vitamin 1.2.5 Thuốc kháng sinh với phụ nữ có thai 10 1.3 Các nghiên cứu nước giới 11 Chƣơng ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 12 2.1 Đối tượng nghiên cứu 12 2.1.1 Tiêu chuẩn chọn mẫu 12 2.1.2 Tiêu chuẩn loại trừ 12 2.2 Thời gian nghiên cứu 12 2.3 Địa điểm nghiên cứu 12 2.4 Phương pháp nghiên cứu 12 2.5 Cỡ mẫu, phương pháp chọn mẫu nghiên cứu 12 2.5.1 Cỡ mẫu nghiên cứu 12 2.5.2 Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu 13 2.6 Nội dung, biến số/chỉ số phương pháp thu thập thông tin 13 2.6.1 Nội dung, biến số/chỉ số nghiên cứu 13 2.6.2 Phương pháp công cụ thu thập thông tin 13 2.6.3 Nghiên cứu viên 14 2.7 Sai số cách khống chế 14 Footer Page 44 of 258 iii Thang Long University Library Header Page 45 of 258 2.8 Xử lý số liệu 14 2.9 Đạo đức nghiên cứu 14 Chƣơng KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 15 3.1 Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 15 3.1.1 Một số đặc điểm đối tượng nghiên cứu 15 3.1.2 Tiền sử sản khoa 15 3.2 Kiến thức sử dụng thuốc mang thai 16 3.2.1 Kiến thức thai phụ sử dụng sắt 16 3.2.2 Kiến thức sử dụng canxi 18 3.2.3 Kiến thức sử dụng thuốc khác 19 3.3 Thực hành sử dụng thuốc mang thai 21 3.3.1 Thực hành sử dụng sắt 21 3.3.2 Thực hành sử dụng canxi 23 3.3.3 Thực hành sử dụng thuốc khác 24 3.4 So sánh kiến thức thực hành sử dụng thuốc thai phụ 25 Chƣơng BÀN LUẬN 26 4.1 Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 26 4.2 Kiến thức thực hành thai phụ sử dụng thuốc mang thai 27 4.2.1 Kiến thức thực hành sử dụng sắt 27 4.2.2 Kiến thức thực hành sử dụng canxi 29 4.2.3 Kiến thức thực hành sử dụng thuốc khác 30 KẾT LUẬN 33 KIẾN NGHỊ 34 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Footer Page 45 of 258 iv Header Page 46 of 258 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 Nghề nghiệp đối tượng nghiên cứu 15 Bảng 3.2 Số lần mang thai .15 Bảng 3.3 Kiến thức tần suất sử dụng viên sắt mang thai 16 Bảng 3.4 Một số kiến thức cách uống viên sắt 17 Bảng 3.5 Một số kiến thức cách uống viên canxi .18 Bảng 3.6 Kiến thức tần suất sử dụng viên canxi mang thai 19 Bảng 3.7 Kiến thức tác dụng phụ viên canxi 19 Bảng 3.8 Kiến thức sử dụng thuốc khác mang thai 19 Bảng 3.9 Kiến thức sử dụng kháng sinh mang thai 20 Bảng 3.10 Tần suất sử dụng viên sắt 21 Bảng 3.11 Một số thực hành cách uống viên sắt 22 Bảng 3.12 Tác dụng phụ uống viên sắt 22 Bảng 3.13 Một số thực hành cách uống viên canxi 23 Bảng 3.14 Tần suất viên canxi mang thai 24 Bảng 3.15 Tác dụng phụ uống viên canxi 24 Bảng 3.16 Sử dụng kháng sinh mang thai 24 Bảng 3.17 Sử dụng thuốc khác mang thai 25 Bảng 3.18 So sánh kiến thức thực hành sử dụng thuốc thai phụ .25 Footer Page 46 of 258 v Thang Long University Library Header Page 47 of 258 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1 Kiến thức thời điểm sử dụng viên sắt mang thai .16 Biểu đồ 3.2 Hiểu biết tác dụng phụ viên sắt 17 Biểu đồ 3.3 Kiến thức thời điểm sử dụng viên canxi mang thai 18 Biểu đồ 3.4 Nguồn kiến thức sử dụng thuốc mang thai 20 Biểu đồ 3.5 Thời điểm sử dụng viên sắt mang thai 21 Biểu đồ 3.6 Thời điểm sử dụng viên canxi mang thai .23 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Viên acid folic .6 Hình 1.2 Những thức ăn có nhiều vitamin C .8 Hình 1.3 Những thức ăn nhiều nhiều vitamin A Footer Page 47 of 258 vi ... So sánh kiến thức thực hành sử dụng thuốc thai phụ Bảng 3.18 So sánh kiến thức thực hành sử dụng thuốc thai phụ Kiến thức Thực hành Đặc điểm p Đúng Không Đúng Không Thời điểm bắt đầu sử dụng viên... Tiền sử sản khoa 15 3.2 Kiến thức sử dụng thuốc mang thai 16 3.2.1 Kiến thức thai phụ sử dụng sắt 16 3.2.2 Kiến thức sử dụng canxi 18 3.2.3 Kiến thức sử dụng thuốc. .. 3.3 Thực hành sử dụng thuốc mang thai 21 3.3.1 Thực hành sử dụng sắt 21 3.3.2 Thực hành sử dụng canxi 23 3.3.3 Thực hành sử dụng thuốc khác 24 3.4 So sánh kiến thức thực