CHỨNG KHỐN PHÁI SINH 1.Khái niệm: Là chứng khốn thể quyền mua bán cổ phiếu, trái phiếu theo điều kiện định Đã thỏa thuận trước Đây hợp đồng mua (bán) chứng khốn có (cịn gọi chứng khốn gốc), tức cổ phiếu hay trái phiếu thị trường Do vậy, giá chứng khoán phái sinh phụ thuộc chủ yếu vào diễn biến giá chứng khoán gốc hợp đồng Các chứng khoán phái sinh chủ yếu bao gồm: + Quyền mua cổ phần ( Right): Là loại chứng khốn cơng ty cổ phần phát hành kèm theo đợt phát hành cổ phiếu bổ sung, nhằm đảm bảo cho cổ đông hữu quyềm mua cổ phiếu theo điều kiện xác định + Chứng quyền ( Warrants): Là loại chứng khoán phát hành với việc phát hành trái phiếu cổ phiếu ưu đãi, cho phép người sở hữu loại chứng khốn quyền mua khối lượng cổ phiếu định theo mức giá xác định trước thời kỳ định + Hợp đồng tương lai ( Futures): Là cam kết mua bán loại chứng khốn , nhóm chứng khoán số chứng khoán định với số lượng mức giá định vào ngày xác định trước tương lai + Quyền lựa chọn ( Options ): Là quyền ghi hợp đồng cho phép người mua lựa chọn quyền mua quyền bán số lượng chứng khoán xác định khoảng thời gian định vớ mức giá xác định trước THỊ TRƯỜNG TẬP TRUNG (SGDCK) THỊ TRƯỜNG PHI TẬP TRUNG (OTC) + Hợp đồng tương lai + Hợp đồng kỳ hạn + Hợp đồng quyền chọn + Hợp đồng quyền chọn + Hợp đồng hoán đổi + Điều khoản hợp đồng SGDCK Trung tâm Thanh toán Bù trừ xây dựng + Điều khoản hợp đồng xây dựng dựa thỏa thuận hai bên + Mua đi/bán lại diễn liên tục thị trường + Khó mua đi/bán lại hợp đồng -TẦM QUAN TRỌNG CỦA CKPS: + Giúp giá tài sản sở xác định hợp lý hơn: chế tác động giá thị trường phái sinh thị trường sở giúp giá tài sản sở thị trường phản ánh nhu cầu giao dịch nhà đầu tư tương lai + Quản lý rủi ro: Nhà đầu tư sử dụng CKPS cơng cụ phòng hộ rủi ro phát sinh từ biến động giá tài sản sở -MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG CỦA CKPS: + Phòng hộ rủi ro + Đầu + Đầu tư hạn chế chênh lệch giá Ba thị trường chứng khoán phái sinh giới: 2.1, Singapore: a, Hình thành phát triển: TTCK phái sinh Singapore hình thành phát triển từ năm 1984 với việc thành lập thị trường trao đổi tiền tệ quốc tế Singapore (Singapore International Monetary Exchange SIMEX) b, Các hàng hóa: Với sản phẩm chủ yếu hợp đồng tương lai số Nikkei 225 Tới tháng 12/1999, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý, đồng thời tiết kiệm nguồn lực để xây dựng sở hạ tầng tập trung nguồn nhân lực có chất lượng cao, thị trường phái sinh hàng hóa (SICOM), phái sinh chứng khốn (SIMEX) phái sinh tiền tệ (SES) hợp lại thành sở giao dịch chung Singapore Exchange (SE) c, Phương thức quản lý: +Sở giao dịch chứng khoán Singapore (SE) tổ chức độc lập, có trách nhiệm ban hành quy định quản lý thị trường, đồng thời quan chịu giám sát quan quản lý tiền tệ Singapore (Monetary Authorities of Singapore) + Ngay từ thành lập, nhà quản lý thị trường có định hợp lý cho phép TTCK phái sinh Singapore liên thông với thị trường Chicago – TTCK phái sinh có lịch sử lâu đời phát triển giới Theo đó, nhà đầu tư cho phép giao dịch thị trường mà không tốn chi phí Quy định thu hút nhiều nhà đầu tư tham gia thị trường thời gian đầu thành lập, tạo lập tảng giúp TTCK phái sinh Singapore phát triển nhanh bền vững Bên cạnh đó, điều kiện tham gia thị trường quy định cụ thể cho nhóm đối tượng, chẳng hạn: (i)Với thành viên giao dịch cá nhân: phải nhà kinh doanh phái sinh chuyên nghiệp, có đầy đủ kiến thức, hiểu biết chứng khoán phái sinh, không yêu cầu vốn tối thiểu (ii) Đối với thành viên tốn: phải có mức vốn tối thiểu triệu la Singapore, có giấy phép cung cấp dịch vụ thị trường vốn đáp ứng chuẩn mực tài cao d, Cở sở hạ tầng: Từ năm 2004, Singapore bắt đầu đưa thêm quyền chọn cổ phiếu vào giao dịch tiếp tục gặt hái nhiều thành công Nguyên nhân Singapore đưa nhiều chế sách nhằm tạo thuận lợi cho nhà đầu tư như: (i) Thay hệ thống khớp lệnh sàn hệ thống giao dịch điện tử trực tuyến, (ii) Miễn yêu cầu cáo bạch, (iii) Giảm bớt tiêu chuẩn niêm yết quyền chọn… 2.2, Hàn Quốc: a, Hình thành phát triển: Năm 1993 đánh dấu kiện quan trọng TTCK phái sinh Hàn Quốc thức đời Tháng 5/1996, lần công cụ phái sinh số hợp đồng chứng khoán tương lai (KOSPI 200) đưa dựa việc tính tốn số giá cổ phiếu Sở Giao dịch Chứng khoán Hàn Quốc Chỉ sau tháng hoạt động, thị trường quyền chọn KOSPI 200 cho thấy rõ hiệu hoạt động cần thiết có thị trường cơng cụ phái sinh thức b, Các hàng hóa: Các quan quản lý ngành chứng khoán Hàn Quốc định đưa thị trường quyền chọn KOSPI 200 vào hoạt động tháng 7/1997 c, Phương thức quản lý & cở hạ tầng: vào tháng 4/1999, Sở giao dịch hợp đồng tương lai Hàn Quốc (KOFEX) thành lập Ngồi cơng cụ phái sinh giao dịch KSE, sản phẩm quyền chọn hợp đồng tài tương lai giao dịch KOFEX Hàng hóa niêm yết Sở là: Quyền chọn hợp đồng tương lai Trái phiếu kho bạc Hàn Quốc, Hợp đồng tương lai lãi suất Trái phiếu ổn định tiền tệ số tương lai KOSDAQ 50, quyền chọn hợp đồng tương lai phát hành với mệnh giá tính USD… => Kinh nghiệm cho thấy, để có thành cơng trên: (i) Hàn Quốc xây dựng chế pháp lý chặt chẽ có ưu đãi định ban đầu thành viên tham gia TTCK, cụ thể ưu đãi thuế; (ii) Tạo dựng sở hạ tầng đại, đáp ứng yêu cầu giao dịch khớp lệnh nhanh chóng Chấp nhận giao dịch trực tuyến từ đưa TTCK phái sinh vào hoạt động; (iii) Áp dụng phương pháp ký quỹ chặt chẽ thực giao dịch chứng khoán phái sinh nhằm ngăn ngừa rủi ro khoản, việc ký quỹ thực dựa quy chế mức ký quỹ ban đầu ký quỹ trì 2.3, Nhật Bản: TTCK phái sinh Nhật Bản với số đặc điểm sản phẩm mang tính phức tạp, đối tượng tham gia chuyên nghiệp, giao dịch mang tính chất đầu cao hám chứa nhiều rủi ro Do vậy, TTCK phái sinh phải theo dõi, điều chỉnh kịp thời phù hợp với mục tiêu ổn định thị trường bảo vệ NĐT, Sở Giao dịch chứng khoán Tokyo quy định số nguyên tắc ứng xử thị trường số trường hợp cụ thể như: (i) Khi giá thị trường hợp đồng tương lai hợp đồng quyền chọn vượt giá số cổ phiếu sở dừng giao dịch tạm thời 15 phút (ii) Khi số TOPIX dao động ngồi khoảng cho phép hạn chế giao dịch TOPIX tài khoản đồng sở hữu tổ chức kinh doanh chứng khoán (iii) Tham gia giao dịch mua bán TOPIX đối tượng giao dịch phải có báo cáo hàng ngày việc thay đổi vị trí tham gia giao dịch * KINH NGHIỆM: Kinh nghiệm phát triển thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh nước giới đặc biệt sau khủng hoảng tài năm 2008 – 2009 cho thấy, vấn đề quản trị cần quan tâm hàng đầu hợp đồng tương lai dựa số sản phẩm đặt móng cho TTCK phái sinh Thực tế nhiều quốc gia cho thấy, phát triển TTCK phái sinh thường theo hai xu hướng; Thứ nhất, thị trường phái sinh theo mơ hình tập trung hình thành sở kế thừa thị trường phái sinh phi tập trung có hàng trăm năm phát triển; Thứ hai, thị trường phái sinh theo mơ hình tập trung hình thành sở tác động tích cực từ phía quan quản lý bên cạnh thị trường phái sinh OTC chưa phát triển (điển hình như: Hàn Quốc, Thái Lan…) Quá trình Việt Nam giống quốc gia châu Á nói lại đặt bối cảnh tài kinh tế vĩ mô nước quốc tế gặp nhiều khó khăn Chính để TTCK phái sinh vào vận hành phát triển bền vững thời gian tới, việc học tập kinh nghiệm quốc gia khác vô quan trọng 3, Các điều kiện cần thiết để hình thành phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam: TTCK Việt Nam có chứng khốn sở thiếu cơng cụ tài phòng ngừa rủi ro đòn bẩy lợi nhuận chứng khoán phái sinh, số chứng khoán phái sinh tự phát đời cần quản lý Các điều kiện ban đầu cho việc hình thành TTCK phái sinh thành viên tham gia thị trường, công nghệ thơng tin, phương thức tốn bù trừ… đầy đủ Vì vậy, việc triển khai TTCK phái sinh nhu cầu tất yếu, giúp hoàn thiện cấu trúc TTCK Việt Nam nâng cao lực cạnh tranh thị trường nước với TTCK khu vực quốc tế Thị trường CKPS thị trường cao cấp thị trường tài chính, để TTCK phái sinh vào vận hành phát triển bền vững thời gian tới, việc học tập kinh nghiệm quốc gia khác vô quan trọng, cần trọng số vấn đề sau: Một là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến TTCK phái sinh Hiện nay, Chính phủ ban hành Nghị định số 42/2015/NĐ-CP TTCK phái sinh, đồng thời Bộ Tài ban hành Thông tư số 11/2016/TT-BTC hướng dẫn số điều Nghị định định Đây sở pháp lý quan trọng để triển khai TTCK phái sinh Việt Nam thời gian tới Tuy nhiên, TTCK phái sinh thị trường bậc cao nên việc hồn thiện quy định pháp luật ln cần trọng Bên cạnh đó, xây dựng văn pháp lý, chế tài kiểm tra, kiểm soát giao dịch chứng khoán phái sinh sử dụng cơng cụ phái sinh để phịng ngừa rủi ro cho NĐT, chất công cụ dễ bị lợi dụng gây rủi ro khó lường Hai là, tranh thủ tận dụng hội từ trình hội nhập kinh tế quốc tế tiến trình cải cách thể chế nước để xây dựng phát triển TTCK phái sinh theo thông lệ chuẩn mực quốc tế Để thị trường tài nước vận hành theo thông lệ quốc tế tốt nhất, có khả liên kết với thị trường khu vực quốc tế, đồng thời tăng cường thu hút vốn đầu tư gián tiếp nước ngồi việc xây dựng TTCK phái sinh cần thiết, đa dạng hóa hóa kênh đầu tư, từ làm tăng tính cạnh tranh TTCK Việt Nam Hiện nay, Việt Nam ngày hội nhập sâu vào kinh tế giới, quan hệ hợp tác với tổ chức tài lớn hàng đầu giới thiết lập trì tốt đẹp Bên cạnh đó, việc Việt Nam tham gia hầu hết Hiệp định thương mại tổ chức tài tạo uy tín cho Việt Nam, nhờ đó, TTCK phái sinh có hội phát triển, thu hút ngày nhiều NĐT ngoại Ba là, xây dựng TTCK đủ lớn để đáp ứng yêu cầu phát triển công cụ phái sinh yếu tố tiên để đưa TTCK phái sinh thành công NĐT phải quen thuộc với tài sản sở Hiện nay, công tác tái cấu trúc kinh tế chuyển sang giai đoạn thiết thực, cơng tác cổ phần hóa Chính phủ bộ, ngành, địa phương triển khai liệt Công tác tái cấu trúc TTCK ngày đạt thành quan trọng vào thực chất Đặc biệt, gần Chính phủ ban hành Nghị định 60/2015/NĐ-CP có tác động tích cực thu hút vốn đầu tư nước Những yếu tố tảng tạo hội to lớn cho phát triển TTCK thời gian tới, đưa thị trường có bước phát triển mạnh mẽ hơn, bước trở thành kênh huy động vốn trung, dài hạn chủ đạo kinh tế Việc đưa TTCK phái sinh vào vận hành thời gian tới giúp hỗ trợ TTCK sở phát triển, có tác dụng hỗ trợ ngược lại thị trường cổ phiếu, trái phiếu Bốn là, xây dựng hệ thống số đáng tin cậy, phản ánh tình hình cung cầu thị trường, để tham chiếu giao dịch phái sinh Về lâu dài, sản phẩm chứng khoán phái sinh không giúp bảo vệ lợi nhuận NĐT TTCK, mà giúp phòng ngừa rủi ro sản phẩm khác như: Hàng hóa, lãi suất thông lệ nước giới Dự kiến, Việt Nam vận hành TTCK phái sinh với hai sản phẩm ban đầu hợp đồng tương lai số hợp đồng tương lai trái phiếu Đây bước thận trọng hợp lý bối cảnh Việt Nam chưa có kinh nghiệm nhiều thị trường Bảng 1: Thị trường OTC phái sinh toàn cầu ( Đơn vị: tỷ USD) Chỉ tiêu Hợp đồng ngoại hối Hợp đồng lãi suất Hợp đồng cổ phiếu Hợp đồng hàng hóa Phái sinh tín dụng Tổng 2006 40.179 2007 56.238 2008 49.753 2009 49.181 2010 57.796 T6/2011 64.698 291.98 7.485 393.13 8.469 418.678 449.875 465.260 553.880 6.494 5.937 5.635 6.841 6.938 8.455 4.427 2.944 2.922 3.197 26.850 57.894 41.868 32.693 29.898 32.409 428.131 595.34 591.963 603.900 601.046 707.569 Bảng 2: Thị trường có tổ chức phái sinh tồn cầu Đơn vị: Tỷ USD Chỉ tiêu 2006 Giao HĐ lãi suất 24.47 dịch tương HĐ ngoại 161 lai hối HĐ cổ 1030 phiếu Tổng 25.66 Giao HĐ lãi suất 28.11 dịch quyền HĐ ngoại 78 chọn hối 2007 26.76 158 2008 18.73 95 2009 20.62 144 2010 T6/2011 21.01 28.933 170 205 1110 656 966 1128 1197 28.03 44.28 132 19.48 33.97 124 21.73 46.42 147 22.31 40.93 144 30.335 47.105 183 HĐ cổ phiếu Tổng 5.527 6.624 4.272 4.803 4.560 5.219 43.72 51.03 38.37 51.37 45.63 52.507 ... trường phái sinh hàng hóa (SICOM), phái sinh chứng khốn (SIMEX) phái sinh tiền tệ (SES) hợp lại thành sở giao dịch chung Singapore Exchange (SE) c, Phương thức quản lý: +Sở giao dịch chứng khoán. .. trường chứng khoán phái sinh Việt Nam: TTCK Việt Nam có chứng khốn sở thiếu cơng cụ tài phịng ngừa rủi ro địn bẩy lợi nhuận chứng khốn phái sinh, số chứng khoán phái sinh tự phát đời cần quản... quan trọng TTCK phái sinh Hàn Quốc thức đời Tháng 5/1996, lần công cụ phái sinh số hợp đồng chứng khoán tương lai (KOSPI 200) đưa dựa việc tính tốn số giá cổ phiếu Sở Giao dịch Chứng khoán Hàn Quốc