BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGÔ TIẾN TÀI PHÂN TÍCH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG Ở BỆNH NHÂN ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN ĐA KHOA SÓC SƠN LUẬN VĂN DUỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I HÀ NỘI 2016 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGÔ TIẾN TÀI PHÂN TÍCH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG Ở BỆNH NHÂN ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN ĐA KHOA SÓC SƠN LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I CHUYÊN NGHÀNH: DƯỢC LÝ – DƯỢC LÂM SÀNG MÃ SỐ: CK 60 72 04 05 Người hướng dẫn: TS Phạm Thị Thúy Vân HÀ NỘI 2016 LỜI CẢM ƠN Với tất kính trọng lòng biết ơn sâu sắc, lời cảm ơn xin gửi tới TS Phạm Thị Thúy Vân, người thầy dành nhiều nhiều thời gian, công sức trực tiếp hướng dẫn, bảo giúp đỡ suốt trình thực hoàn thành luận văn tốt nghiệp Tôi xin chân thành cảm ơn thầy cô Bộ môn Dược lý – Dược lâm sàng toàn thể thầy cô giáo trường Đại học Dược Hà nội giảng dạy giúp đỡ suốt năm tháng học trường Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới đồng nghiệp bệnh viện đa khoa Sóc Sơn tạo điều kiện thuận lợi cho trình học tập Cuối xin bầy tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè – người động viên chia sẻ giúp đỡ thời gian vừa qua Xin chân thành cảm ơn! Hà nội, tháng năm 2016 Học viên Ngô Tiến Tài DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt ADA Chú thích Hiệp hội đái tháo đường Hoa Kỳ (American Diabetes Association) ALAT Alanin Amino Transferase ALST Aspartat Amino Transferase BMI Chỉ số khối thể (Body Mass Index) BN Bệnh nhân BYT Bộ Y tế CCĐ Chống định CKD Bệnh thận mạn (Chronic Kidney Disease) ĐTĐ Đái tháo đường FPG Chỉ số xét nghiệm đường huyết lúc đói GFR Mức lọc cầu thận (Glomerular Filtration Rate) HbA1c Hemoglobulin gắn glucose HDĐT Hướng dẫn điều trị HDL Lipoprotein tỷ trọng cao IDF KDIGO LDL Liên đoàn đái tháo đường quốc tế (International Diabetes Federation) Bệnh thận cải thiện kết cục toàn cầu (Kidney disease improving global outcomes Lipoprotein tỷ trọng thấp Chữ viết tắt RLLM Chú thích Rối loạn lipid máu T1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 Thời điểm sau 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 tháng điều trị TDKMM Tác dụng không mong muốn To Thời điểm bắt đầu nghiên cứu TZD Thiazolidindion UCMC Ức chế men chuyển WHO Tổ chức y tế giới (World Health World Health Organization) YNLS Ý nghĩa lâm sàng YNTK Ý nghĩa thống kê DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Phân biệt ĐTĐ tuýp tuýp Bảng 1.2 Mục tiêu điều trị ĐTĐ tuýp 11 Bảng 1.3 Một số dạng Insulin 14 Bảng 1.4 Đặc tính số nhóm thuốc hạ đường huyết liên quan đến lựa chọn thuốc điều trị ĐTĐ tuýp 16 Bảng 3.1 Đặc điểm tuổi giới 28 Bảng 3.2 Phân loại bệnh nhân theo thời gian mắc bệnh lý ĐTĐ 29 Bảng 3.3 Các bệnh mắc kèm mẫu nghiên cứu 29 Bảng 3.4 Đặc điểm số FPG, Lipid thời điểm ban đầu 30 Bảng 3.5 Đặc điểm chức gan bệnh bắt đầu điều trị 31 Bảng 3.6 Đặc điểm chức thận bệnh nhân bắt đầu điều trị 32 Bảng 3.7 Các thuốc sử diễn giảiụng điều trị ĐTĐ thời điểm ban đầu 33 Bảng 3.8 Các phác đồ điều trị ĐTĐ thời điểm ban đầu 34 Bảng 3.9 Các thuốc điều trị bệnh mắc kèm thời điểm ban đầu 35 Bảng 3.10 Lựa chọn thuốc điều trị ĐTĐ điều trị khởi đầu số trường hợp đặc biệt 36 Bảng 3.11 Tỷ lệ thay đổi phác đồ điều trị đái tháo đường 38 Bảng 3.12 Tỷ lệ tương tác thuốc nghiên cứu 39 Bảng 3.13 Tỷ lệ bệnh nhân tái khám bệnh nhân mắc mắc 39 Bảng 3.14 Đường huyết lúc đói bệnh nhân thời điểm tái khám 41 Bảng 3.15 Sự thay đổi đường huyết lúc đói thời điểm tái khám 42 Bảng 3.16 Tỷ lệ thay đổi phác đồ bệnh nhân mắc không đạt mục tiêu điều trị 43 Bảng 3.17 Tỷ lệ bệnh nhân đạt mục tiêu đường huyết lúc đói sau tháng điều trị 44 Bảng 3.18 Sự thay đổi đường huyết lúc đói sau tháng điều trị 44 Bảng 3.19 Tỷ lệ bệnh nhân đạt mục tiêu đường huyết lúc đói sau tháng điều trị 45 Bảng 3.20 Sự thay đổi đường huyết lúc đói sau 12 tháng điều trị 46 Bảng 3.21 Tỷ lệ bệnh nhân đạt mục tiêu đường huyết lúc đói sau tháng 12 tháng điều trị 47 Bảng 3.22 Tỷ lệ bệnh nhân đạt mục tiêu đường huyết lúc đói sau 12 tháng điều trị 47 Bảng 3.23 Tỷ lệ bệnh nhân không đạt mục Cholesterol mục tiêu T3,T9,T11 48 DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1 Khuyến cáo chung thuốc điều trị đái tháo đường type theo hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ Châu âu 2015 13 Hình 3.1 FPG thời điểm sau 3,6,9 tháng năm điều trị 41 MỤC LỤC DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ ĐỒ THỊ ĐẶT VẤN ĐỀ CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1 TỔNG QUAN VỀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG 1.1.1 Định nghĩa 1.1.2 Phân loại đái tháo đường 1.1.3 Cơ chế bệnh sinh 1.1.4 Chẩn đoán đái tháo đường 1.1.5 Biến chứng đái tháo đường 1.1.6 Điều trị bệnh ĐTĐ typ 10 1.2 CÁC THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP 13 1.2.1 Insulin 13 1.2.2 Các thuốc điều trị đái tháo đường dạng uống 15 1.2.3 Phối hợp thuốc điều trị ĐTĐ typ 19 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CƯÚ 22 2.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 22 2.1.1 Tiêu chuẩn lựa chọn 22 2.1.2 Tiêu chuẩn loại trừ 22 2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 22 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu 22 2.2.2 Quy trình nghiên cứu 22 2.2.3 Nội dung nghiên cứu 23 2.2.4 Một số quy ước sử dụng nghiên cứu 24 2.3 XỬ LÝ DỮ LIỆU 27 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 28 3.1 KHẢO SÁT THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC TRONG ĐIỀU TRỊ TẠI THỜI ĐIỂM BẮT ĐẦU NGHIÊN CỨU 28 3.1.1 Đặc điểm bệnh nhân mẫu nghiên cứu 28 3.1.2 Khảo sát thực trạng sử dụng thuốc mẫu nghiên cứu 33 3.2 PHÂN TÍCH GIÁM SÁT ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP II 39 3.2.1 Giám sát đường huyết lúc đói 39 3.2.2 Giám sát huyết áp thời điểm ban đầu tái khám 48 3.2.3 Giám sát lipid máu bệnh nhân mắc 48 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 49 4.1 ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH NHÂN TRONG MẪU NGHIÊN CỨU 49 4.1.1 Đặc điểm lâm sàng 49 4.1.2 Đặc điểm cận lâm sàng 51 4.2 ĐẶC ĐIỂM LỰA CHỌN THUỐC TẠI THỜI ĐIỂM BAN ĐẦU 54 4.3 PHÂN TÍCH GIÁM SÁT ĐIỀU TRỊ VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP II 62 4.3.1 Đường huyết lúc đói 62 4.3.2 Huyết áp lipid máu 66 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 69 10 Hoàng Thái Hòa (2008), Đánh giá tình hình sử dụng thuốc đái tháo đường typ bệnh viện đa khoa Đức Giang, Luận văn Thạc sĩ dược học, Trường Đại học Dược Hà Nội 11 Đào Mai Hương (2012), Nhận xét việc sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường dạng uống Khoa khám bệnh - Bệnh viện Bạch mai, Luận văn Thạc sĩ dược học, Trường Đại học Dược Hà Nội 12 Bộ môn Dược lâm sàng ĐH Dược Hà Nội – Môn sử dụng thuốc điều trị - Bài “Đái tháo đường” 05/2014 “Phụ lục 2: Đặc tính số nhóm thuốc hạ đường huyết liên quan đến lựa chọn thuốc điều trị ĐTĐ typ 13 Nguyễn Trường Minh (2008), Tổng quan thuốc điều trị đái tháo đường, Khóa luận tốt nghiệp dược sĩ, Trường Đại học Dược Hà nội 14 Nguyễn Thị Nga (2013), Khảo sát việc sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường typ dạng uống bệnh nhân điều trị ngoại trú Bệnh viện đa khoa Hà đông, Hà Nội, Luận văn chuyên khoa, Trường Đại học Dược Hà nội 15 Hoàng Hà Phương, "Sử dụng insulin điều trị đái tháo đường", Retrieved, from http://magazine.canhgiacduoc.org.vn/Magazine/Details/82 16 Phan Thị Hoài Phương (2010), Đánh giá tình hình sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường typ bệnh nhân nội trú điều trị khoa nội Bệnh viện Trung ương Huế, Luận văn Thạc sĩ dược học, Trường Đại học Dược Hà Nội 17 Thái Hồng Quang (2012), Thực hành lâm sàng bệnh viện đái tháo đường, NXB Y học, Hà Nội, pp 18 Nguyễn Khoa Diệu Vân (2012), "Đái tháo đường", Bệnh học nội khoa, NXB Y Học, Hà Nội, pp 19 Hội nghị khoa học “Chăm sóc sức khỏe tim mạch chuyển hóa kỷ 21” Hội tim mạch học Việt Nam, Hội Nội tiết Đái tháo đường (ĐTĐ) Hà Nội văn phòng đại diện Merck KGaA phối hợp tổ chức TIẾNG ANH: 20 Arguedas J A., Leiva V., et al (2013), "Blood pressure targets for hypertension in people with diabetes mellitus", Cochrane Database Syst Rev, 10, pp Cd008277 21 Association American Diabetes (2015), "Approaches to glycemic treatment Sec In Standards of Medical care in Diabetes", Diabetes Care, 38(Supplement 1), pp S41-S48 22 Association American Diabetes (2015), "Cardiovascular disease and risk management Sec In Standards of Medical care in Diabetes", Diabetes Care, 38 Suppl, pp S49-57 23 Association American Diabetes (2015), "Classification and diagnosis of diabetes Sec In Standards of Medical care in Diabetes", Diabetes Care, 38 Suppl, pp S8-s16 24 Association American Diabetes (2015), "Glycemic targets Sec In Standards of Medical care in Diabetes", Diabetes Care, 38 Suppl, pp S33-40 25 Bennett W L., Maruthur N M., et al (2011), "Comparative effectiveness and safety of medications for type diabetes: an update including new drugs and 2-drug combinations", Ann Intern Med, 154(9), pp 602-13 26 Dale M.M Rang H.M., Dale Maureen (2007), "The endocrine panecreas and the control of blood glucose", Rang & Dale’s pharmacology, Churchill Livingstone, Edinburgh., pp 27 Eknoyan Garabed, Lameire Norbert, et al (2013), "KDIGO 2012 clinical practice guideline for the evaluation and management of chronic kidney disease", Kidney Int, 3, pp 5-14 28 Gaede P., Lund-Andersen H., et al (2008), "Effect of a multifactorial intervention on mortality in type diabetes", N Engl J Med, 358(6), pp 580-91 29 L Burnton Laurence (2006), Goodman & Gliman’s The pharmacological basics of therapeutics, McGraw-Hill, New York, pp 30 Massi-Benedetti M., Orsini-Federici M (2008), "Treatment of type diabetes with combined therapy: what are the pros and cons?", Diabetes Care, 31 Suppl 2, pp S131-5 31 Nicolucci A., De Berardis G., et al (2007), "Primary prevention of cardiovascular diseases in people with diabetes mellitus: a scientific statement from the American Heart Association and the American Diabetes Association: response to Buse et al", Diabetes Care, 30(6), pp e57; author reply e58 32 Patel A., MacMahon S., et al (2008), "Intensive blood glucose control and vascular outcomes in patients with type diabetes", N Engl J Med, 358(24), pp 2560-72 33 Sacks D B., Arnold M., et al (2011), "Position statement executive summary: guidelines and recommendations for laboratory analysis in the diagnosis and management of diabetes mellitus", Diabetes Care, 34(6), pp 1419-23 34 T DiPirlo Joseph (2008), Pharmacotherapy: a pathophysiologic approach, McGraw-Hill Medical, New York, pp 1205-1237 35 Tuttle K R., Bakris G L., et al (2014), "Diabetic kidney disease: a report from an ADA Consensus Conference", Am J Kidney Dis, 64(4), pp 510-33 36 Wild S., Roglic G., et al (2004), "Global prevalence of diabetes: estimates for the year 2000 and projections for 2030", Diabetes Care, 27(5), pp 1047-53 PHỤ LỤC PHIẾU THU THẬP THÔNG TIN BỆNH NHÂN Họ tên: Mã BN: Chiều cao: cm Giới: Năm sinh: Tiền sử gia đình: Chẩn đoán bệnh án: Thời điểm phát ĐTĐ: Thời điểm phát bệnh mắc kèm (ghi rõ bệnh): Thời điểm phát bệnh mắc kèm (ghi rõ bệnh): Tiền sử dùng thuốc: Tiền sử dị ứng: T0 Thời điểm Cân nặng Huyết áp HbA1C FPG Ure Creatinin T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 Ghi Cho-Tp TG HDL LDL GOT/AST GPT/ALT GGT Acid Uric THUỐC SỬ DỤNG Tên thuốc hàm lượng T0 T1 Cách sử dụng/ngày AE Ghi T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 PHỤ LỤC DANH SÁCH BỆNH NHÂN TRONG NGHIÊN CỨU STT 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Họ Tên Nguyễn Quốc S Trịnh Thị U Nguyễn Thị T Nguyễn Ngọc N Lê Đình Q Nguyễn Thị P Nguyễn Văn T Nguyễn Thị C Nguyễn Thị C Nguyễn Hữu Đ Đào Thị M Nguyễn Văn V Hà Hữu Đ nguyễn Văn M Nguyễn Duy S Vũ Văn T Nguyễn Thị H Ngô Tiến Đ Trần Huy C Đoàn Văn T Phan Văn L Nguyễn Thị T Nguyễn Mạnh H Bùi Thị T Nguyễn Văn H Nguyễn Thị H Nguyễn Thị B Ngô Văn M Nguyễn Văn T Nguyễn Thị T Vũ Thị M Nguyễn Công H Đỗ Văn T Năm sinh 1938 1964 1935 1945 1954 1996 1963 1946 1947 1940 1940 1971 1957 1956 1986 1956 1950 1946 1941 1960 1960 1964 1972 1949 1952 1934 1945 1956 1975 1957 1964 1963 1963 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 Nguyễn Thị Ph Nguyễn Văn T Cao Văn Th Nguyễn Văn Ph Trần Thị Kh Nguyễn Thị Th Nguyễn Thị Qu Phạm Thị H Nguyễn Thị Th Trịnh Văn Th Nguyễn Văn H Trần Thị H Nguyễn Thị M Nguyễn Thị L Nguyễn Thị H Nguyễn Văn S Hoàng Thị H Nguyễn Văn Th Đỗ Văn TR Nguyễn Công H Lê Thị Th Đàm Thị L Lê Đình Gi Ngô Văn L Vương Thị Th Nguyễn Thị Nh Nguyễn Đình Ch Nguyễn Minh T Ngô Minh T Vũ Xuân Đ Quách Văn Th Nguyễn Công Đ Đặng Cẩm T Nguyễn Văn M Nguyễn Thị H Lê Đình Gi Nguyễn Hoa T Nguyễn Thị T 1941 1963 1959 1951 1938 1993 1957 1934 1940 1966 1964 1958 1952 1951 1969 1961 1953 1952 1963 1963 1955 1941 1964 1960 1947 1924 1940 1952 1961 1966 1962 1943 1960 1943 1945 1964 1943 1941 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 Lê Quang B Nguyễn Thị Đ Phạm Nguyên T Ngô Văn Đ Ngô Thị K Đào Văn T Lê Quang T Đào Văn Chu Kiều Thị Ng Trần Thị Th Nguyễn Văn L Võ Thị Th Nguyễn H Phan Thị Ph Dương Đức Qu Hồ Văn H Nguyễn Văn C Nguyễn Văn M Nguyễn Văn S Trần Văn D Trần Thiếu Kh Nguyễn Thị Bình Nguyễn Thị S lê văn V Nguyễn Thiị T Trịnh Thị Bích Ng Trần Đình Th Trịnh Thị Gi Đỗ Thị Th Trần Thị Kh Nguyễn Thị Ph Nguyễn Thi Y Nguyễn Văn Th Đỗ Thị S Vũ Văn M Phạm Hồng C Phạm Thị Kh Nguyễn Thị Đ 1961 1962 1957 1963 1939 1962 1969 1964 1954 1960 1945 1954 1937 1947 1955 1976 1950 1960 1960 1969 1943 1925 1963 1948 1942 1956 1935 1955 1950 1933 1957 1951 1952 1954 1952 1934 1930 1938 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 Nguyễn Thị Ng Nguyễn Văn Đ Nguyễn Văn D Tạ Thị Th Nguyễn Thị Mai H Nguyễn Văn T Nguyễn Minh H Dương Thị S Nguyễn Thị Thanh Nguyễn Văn D Nguyễn Văn H Nguyễn Thị Kim H Nguyễn Thị Quyên Nguyễn Bá Lý Ngô Văn Thân Hoàng Văn Kh Nguyễn Văn T Đỗ Văn V Phạm Thị Th Đỗ Bá S Nhữ Quốc P Nguyễn Thị H Lê quốc M Nguyễn văn kh Đồng sỹ H Vương văn S Hà Thị C lê văn Đ trịnh thị l phạm văn H Nguyễn Văn Gi Dương Đức Qu Lê Thị L Lê Đình Qu Phạm Văn B Nguyễn Thị M Nguyễn Thị Ph Đoàn Thị H 1957 1955 1955 1950 1947 1964 1968 1932 1938 1963 1968 1964 1967 1962 1928 1968 1965 1956 1947 1953 1976 1933 1952 1967 1946 1948 1941 1965 1946 1977 1945 1955 1949 1954 1976 1957 1941 1950 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 Nguyễn Thị Bích H Nguyễn Thị T Nguyễn Thị H Nguyễn Văn Th Trần Văn Tr Nguyễn Thị Th Nguyễn Thị G Nguyễn Đức Tr Nguyễn Văn B Nguyễn Minh H Nguyễn Văn D Quách Văn H Trịnh Văn Th Nguyễn Thị Th La Thị M Nguyễn Thị Th Nguyễn Văn T Nguyễn Đình O Hà Tiến Đ khổng Văn C Nguyễn Văn C Nguyễn Văn Tr Trần Thị Ng Ngô Thị Đ Bành Thế D Ngô Văn L Phạm Quang T Hạ Minh Tr Nguyễn Tuấn A nguyễn Văn Tr Trần Thị Ng Đỗ Thị Kim C Nguyễn Thị O Nguyễn Văn Ph Nguyễn Thị H Nguyễn Thị T Vũ Thị Đ Trần Thị T 1945 1932 1954 1967 1964 1939 1972 1953 1956 1968 1987 1955 1966 1993 1957 1944 1932 1940 1958 1951 1948 1951 1954 1932 1963 1960 1940 1966 1978 1960 1957 1974 1951 1954 1971 1929 1954 1947 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 Nguyễn Văn Ng Nguyễn Văn Kh Nghiêm Văn D Nguyễn Thị H Quách Thị O Nguyễn Thị B Nguyễn Thị X Phạm Thị T Đường Văn N Nguyễn Văn T Nguyễn Thị N Dương Văn H Dương Văn T Nguyễn Thị L Nguyễn Thị X nguyễn ngọc T Trần Thị M Đặng Minh H Lê Quang T Lê Chí L Nguyễn Quang M Nguyễn Văn l Đỗ Thị T Đào Văn C Nguyễn Thị N Vũ Văn T Nguyễn Thị N Nguyễn Văn G Nguyễn Thị Hải N Nguyễn Thị L Trần Văn T Trần Văn T Nguyễn Phúc Đ Ngô Văn T Nguyễn Trọng P Dương Thị B Nguyễn Thị D Nguyễn Thị H 1960 1943 1953 1957 1949 1950 1935 1933 1966 1933 1933 1947 1972 1948 1955 1958 1937 1973 1956 1955 1940 1974 1950 1955 1954 1945 1933 1973 1961 1958 1955 1953 1959 1958 1982 1927 1963 1956