BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH Lê Thị Kim Dung TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGỒI GIỜ LÊN LỚP CĨ NỘI DUNG HĨA HỌC GĨP PHẦN GIÁO DỤC TỒN DIỆN HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2008 LỜI CẢM ƠN Thực đề tài này, nhận hướng dẫn tận tình thầy giáo, đặc biệt thầy trưởng khoa Hóa trường ĐHSP TP.HCM -TS.Trịnh Văn Biểu, người thầy trực tiếp hướng dẫn chúng tơi Việc hồn thành đề tài khơng thể thiếu giúp đỡ, ủng hộ tích cực gia đình, bạn bè đồng nghiệp em học sinh Chúng xin trân trọng gửi đến q thầy tất người lịng biết ơn sâu sắc lời cảm ơn chân thành Ngoài hạn chê mà nêu, chác chăn đề tài cịn có thiếu sót Chúng tơi mong nhận nhiều góp ý q thầy bạn bè đồng nghiệp để xây dựng đề tài hoàn thiện TP.HCM ngày 918/ 2008 iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN iii T T MỤC LỤC iv T T DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT viii T T MỞ ĐẦU T T 1.Lí chọn đề tài T T 2.Mục đích nghiên cứu T T 3.Nhiêm vụ đề tài T T 4.Khách thể đối tượng nghiên cứu T T 5.Phạm vi nghiên cứu T T 6.Giả thuyết khoa học T T 7.Phương pháp nghiên cứu T T Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI T T 1.1.Lịch sử vấn đề T T 1.2.Khái niệm hoạt động T T 1.2.1.Hoạt động gì? T T 1.2.2.Những đặc điểm hoạt động T T 1.2.3.Các loại hoạt động T T 1.2.4.Cấu trúc hoạt động T T 1.3.Hoạt động giáo dục phát triển nhân cách học sinh T T 1.3.1.Khái niệm giáo dục T T 1.3.2.Vai trị giáo dục đơi với hình thành phát triển nhân cách học T sinh T 1.3.3.Nguyên tắc chung tổ chức hoạt động giáo dục 10 T T iv 1.4.Hoạt động giáo dục lên lớp trường trung học 13 T T 1.4.1.Mục tiêu, vị trí, vai trị ý nghĩa chương trình HĐGDNGLL 13 T T 1.4.2.Sự phân bố thời lượng nội dung chương trình HĐGDNGLL 15 T T 1.4.3.Phương hướng đổi phương pháp tổ chức HĐGDNGLL 17 T T 1.4.4.Phương pháp thiết kế HĐGDNGLL 20 T T 1.4.5.Vai trò, nhiệm vụ yêu cầu người giáo viên T HĐGDNGLL 24 T 1.5.Hoạt động ngồi lên lớp có nội dung hóa học 25 T T 1.5.1.Nhiệm vụ tác dụng HĐGDNGLL có nội dung hóa học 25 T T 1.5.2.Nguyên tắc hoạt động HĐGDNGLL có nội dung hóa học 27 T T 1.5.3.Hoạt động có nội đung hóa học theo chủ đề tháng chương trình T HĐGDNGLL 28 T 1.5.3.1.Ý tưởng 28 T T 1.5.3.2.Một số điều cần ý thiết kế hoạt động 29 T T 1.5.4.Ngoại khóa hóa học 30 T T 1.5.4.1.Khái niệm 30 T T 1.5.4.2.Một số hình thức 31 T T 1.5.4.3.Cách thức tổ chức tiến hành hoạt động ngoại khóa hóa học 32 T T 1.6.Thực tế HĐGDNGLL trường THPT TP.HCM 35 T T 1.6.1.Mục đích việc tìm hiểu thực tế 35 T T 1.6.2.Cơng việc tìm hiểu thực tế 35 T T 1.6.3.Kết tìm hiểu thực tế 36 T T 1.6.4.Nhận xét: 38 T T Tóm tắt chương 39 T T Chương : THIẾT KẾ MỘT SỐ HĐGDNGLL CÓ NỘI DUNG HÓA T v HỌC 41 T 2.1.Thiết kế số HĐGDNGLL có nội dung hóa học theo chủ đề tháng 41 T T 2.1.1.Bài thiết kế số 1: Sân chơi hấp dẫn 42 T T 2.1.2 Bài thiết kế số 2: Lớp 49 T T 2.1.3 Bài thiết kế số 3: Những quà đặc biệt 58 T T 2.1.4 Bài thiết kế số 4: Bảo vệ môi trường 64 T T 2.1.5 Bài thiết kế số 5: Hóa học tài nguyên, môi trường 68 T T 2.2.Thiết kế số hoạt động ngoại khóa hóa học 73 T T 2.2.1 Bài thiết kế số 1: Vui chơi hóa học 74 T T 2.1.2 Bài thiết kế số 2: Hóa học lí thủ 88 T T 2.2.3 Bài thiết kế số 3: 110 T T Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 116 T T 3.1.Mục đích thực nghiệm 116 T T 3.2.Đối tượng nội dung thực nghiệm 116 T T 3.2.1.Đối tượng thực nghiệm 116 T T 3.2.2.Nội dung thực nghiệm 116 T T 3.3.Tiến hành thực nghiệm 117 T T 3.3.1.Thực nghiệm HĐGDNGLL có nội dung hóa học theo chủ đề tháng 117 T T 3.3.2.Thực nghiệm hoạt động ngoại khóa hóa học 117 T T 3.4.Kết thực nghiệm 119 T T 3.4.1.Các hoạt động thực nghiệm 119 T T 3.4.1.1.Hoạt động theo chủ đề tháng: Cùng tìm kiểu nhiêm môi T trường việc bảo vệ môi trường 119 T 3.4.1.2.Hoạt động Hóa học tài ngun mơi trường 122 T T 3.4.1.3.Hoạt động Lớp 124 T T vi 3.4.1.4.Hoạt động ngoại khóa - Hóa học lí thú 124 T T vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH-HĐH : cơng nghiệp hóa - đại hóa CTCT : cơng thức cấu tạo dd : dung dịch GDCD : giáo dục công dân GV : giáo viên GVCN : giáo viên chủ nhiệm HĐGDNGLL : hoạt động giáo dục lên lớp HTTH : hệ thống tuần hoàn HS : học sinh PP : phenolphtalein TĐN : Trần Đại Nghĩa THCS : trung học sở THPT : trung học phổ thông TM : thầy Menđeleep TN : thí nghiệm viii MỞ ĐẦU 1.Lí chọn đề tài Các nhà giáo dục từ lâu xác định rằng, hoạt động giáo dục ngồi lên lớp có vị trí ý nghĩa đặc biệt quan trọng trình tự giáo dục, tự rèn luyện học sinh nhằm hình thành ý thức, tình cảm, hành vi, thói quen mang lại hiệu giáo dục Thực trạng giáo dục cho thấy rằng, việc học tập học sinh nặng nề kiến thức, HĐGDNGLL chưa quan tâm đầy đủ Năm 2006-2007 năm mở đầu cho việc thực đại trà chương trình sách giáo khoa HDGDNGLL trường phổ thơng Với mục đích góp phần hình thành tình cảm, nhân cách phát triển lực hoạt động cho học sinh, HĐGDNGLL tiếp nhận triển khai thực trường phổ thông Học sinh trung học lứa tuổi ham học hỏi, tìm hiểu ưa thích hoạt động HĐGDNGLL tổ chức tốt, hút tham gia tích cực, chủ động đơng đảo học sinh tạo mơi trường tốt cho em rèn luyện, phát triển lực hoàn thiện nhân cách HDGDNGLL vấn đề mẻ, cần quan tâm ngành giáo dục Điều mà không băn khoăn làm để thực tốt HĐGDNGLL, đáp ứng mục tiêu mục tiêu chung giáo dục ngày - giáo dục toàn diện nhân cách học sinh Với mong muốn góp phần xây dựng, nâng cao hiệu HĐGDNGLL, chọn đề tài "Tổ chức hoạt động lên lớp có nội dung hóa học góp phần giáo dục tồn diện học sinh trường trung học phổ thông" 2.Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu việc tổ chức HĐGDNGLL, đưa nội dung hóa học vào HĐGDNGLL nhằm góp phần xây dựng, nâng cao chất lượng hoạt động này, từ góp phần thực mục tiêu chung giáo dục ngày - giáo dục toàn diện nhân cách học sinh 3.Nhiêm vụ đề tài - Xây dựng hệ thống lí luận làm sở cho đề tài - Tìm hiểu thực tiễn HĐGDNGLL - Thiết kế số HĐGDNGLL có nội dung hóa học - Thực nghiệm sư phạm - Tổng kết rút học kinh nghiệm 4.Khách thể đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: HĐGDNGLL có nội dung hóa học trường THPT - Khách thể nghiên cứu: Vấn đề giáo dục tồn diện học sinh trường phơ thơng qua HĐGDNGLL 5.Phạm vi nghiên cứu - HĐGDNGLL học sinh số trường THPT thành phố HCM - Việc đưa nội dung hóa học vào HĐGDNGLL 6.Giả thuyết khoa học Tổ chức tốt HĐGDNGLL tạo môi trường tích cực cho việc rèn luyện, phát triển lực hồn thiện nhân cách học sinh, góp phần thực mục tiêu giáo dục toàn diện 7.Phương pháp nghiên cứu - Đọc nghiên cứu tài liệu liên quan đến đề tài - Điều tra thực tế HĐGDNGLL trường THPT TP.HCM - Phân tích tổng hợp tài liệu, số liệu, kiện - Thực nghiệm sư phạm - Phân tích tổng họp kết thực nghiệm để rút kết luận PHỤ LỤC 3: PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN Kính chào q thầy cơ! Như biết, năm học 2006-2007 năm mở đầu cho việc thực đại trà chương trình sách giáo khoa HDGDNGLL trường phổ thơng Với mục đích góp phần hình thành tình cảm, nhân cách phát triển lực hoạt động cho học sinh, HĐGDNGLL tiếp nhận triển khai thực cách linh hoạt, phù hợp với thực trường, dựa sở chương trình nội dung GD ĐT đề Đe tài mà nghiên cứu nhằm góp phần xây dựng nâng cao hiệu HĐGDNGLL Để có thêm sở thực tế cho đề tài nghiên cứu mình, "Phiếu tham khảo ý kiến " này, muốn xin ý kiến thầy HĐGDNGLL nói chung HĐGDNGLL có nội dung hóa học mà thầy giúp thực nghiệm Xin chân thành cám ơn quý thầy cô! *** GV thực phiếu: - Họ tên: - Trường: *** Phần 1: Thầy cô cho biết ý kiến số vấn đề nêu sau U U cách đánh dấu (X) vào lựa chọn thích hợp Có mức độ biểu đồng ý (tăng dần từ l->5) 1) HĐGDNGLL trường phổ thông nay: 148 149 150 PHỤ LỤC 4: Một số "trị chơi chữ" học sinh thực hoạt động Lớp 11A3 - PTTH Mariquiri (4 tổ) • Tổ Câu dẫn U 1) Một hóa chất gây nhiễm môi trường………… 2) Đất phèn phân bố vùng…………… 3) Đồi trọc kết tượng……………… 4) Đất ven biển có tượng………………… 5) Đất khơng cải tạo, sử dụng hợp lý trở thành………… 6) Ô nhiễm mơi trường đất cịn dẫn đến nhiễm ………… 7) Phải quản lý, sử dụng đất hợp lý tính chất đất ? 8) Yếu tố định việc giảm ô nhiễm môi trường là………………… Ơ chữ 151 Câu dẫn U Chương trình môi trường Liên hiệp Quốc Hiện tượng ô nhiễm không khí tạo bụi khí thải, nhìn giống sương mù (tiếng anh) Hợp chất chì pha chung với xăng, gây nhiễm môi trường (công thức (C H ) Pb) R R R R R R Động thải khói đen gấp 7,5 lần động xăng Nguyên tố dùng để tạo nguồn lượng nguyên tử Nghị định thư kí nhằm cắt giảm lượng khí thải (năm 1997- Nhật) Hóa chất độc, thường lẩn vào khơng khí, có mùi hạnh nhân (là hợp chất dùng để đãi vàng - gồm C N) Hãng xe đầu việc chế tạo xe sử dụng nhiên liệu H (Nhật) R R Quốc gia có tiêu chuẩn khí thải xe cao giới (tiếng Việt) Ơ chữ U Cụm từ khóa: POLLUTION • Tổ Câu dẫn U 152 Sự quang hợp xảy phận thực vật Nguyên tử gây 90% tượng hấp thụ ánh sáng 30% tượng giảm tầm nhìn người đường Tác hại tiềm tàng mà methemoglobin gây cho sức khỏe người Chất từ cacte; dù nồng độ thấp làm sưng màng phổi; viêm mắt, mũi SO làm ức chế enzim thể (liên quan đến hô hấp) ? R R Chất thải công nghiệp nguyên nhân gây mưa axit? Cây xanh coi phổi thành thị cung cấp khí nào? Chất pha vào xăng để chống kích nổ, có độc tính cao, có hại cho động vật thực vật Trạng thái người sống bầu không khí nhiễm.? 153 154 155 This image cannot currently be displayed 156 157 PHỤ LỤC 5: Bài soạn trò chơi tổ hoạt động "Sự ô nhiễm môi trường việc bảo vệ môi trường"- Lớp 10A5, THPT chuyên Trần Đại Nghĩa (Sử dụng PowerPoint - Bài có CD) Thể lệ (giống "Trúc Xanh"): Lật chữ, đốn hình U U Mỗi chữ có câu hỏi, đội chơi trả lời 10đ, đội cịn lại thì 5đ Tới lượt đội chơi, trả lời lật hình, sai khơng lật hình Câu hỏi: U U Tình trạng đất bị suy thối bị thay đổi khí hậu tác động người gọi ? (Sa mạc hóa) Kể tên động vật đất có ích (Giun đất) Các vùng đất gần nhà máy đường, giấy, thường xuyên bị ô nhiễm, đâu ? (Chất thải công nghiệp) "Khả sản xuất đất" gọi ? (Độ phì nhiêu) Kể tên tầng đất (hình vẽ): A Đất mùn D Đất B Đất mặt E Đá móng C Lớp hỗn hợp Tác nhân gây nên ô nhiễm đất bao gồm phân bón N, P, thuốc trừ sâu, chất thải công nghiệp sinh hoạt (kim loại nặng, độ kiềm, axit, ) (Hóa học) Sử dụng thuốc trừ sâu tác động đến môi trường đất ? (Mất cân sinh thái) Các hoạt động làm mặn hóa hay chua phèn đất nguyên nhân gây nên? (Chế độ tưới tiêu) 158 PHỤ LỤC 6: Hướng dẫn giáo viên "cố vấn" cho hoạt động tham ngoại khóa "HĨA HỌC LÍ THÚ" KẾ HOẠCH NGOAI KHĨA HĨA U Tiết mục tham gia: "Trị chơi chữ" U U Hình thức tổ chức: Dùng hoạt cảnh thí nghiệm gợi ý cho bạn tham gia U U trò chơi đốn tên chất hóa học Nội dung ô chữ: U - Hoạt cảnh: tên thầy bói nảy ý định lừa gạt em nhỏ mồ cơi vơ tình nghe nội dung trò chuyện anh em Chúng dùng thủ đoạn "gọi hồn" người cha nhập vào xác tên đồng bọn cha gặp mặt với điều kiện em phải trả công cho chúng đồ cổ nhà mà em khơng biết giá trị Để chứng minh cho em tin cha hồn nhập vào xác tên thầy bói, gã dùng thủ đoạn "ăn lửa"để lấy lòng tin em - Thủ thuật thí nghiệm: dùng miếng khơ mực tẩm cồn đốt, sau bỏ vào miệng ăn giống ăn lửa Do tính chất dùng cồn đốt tắt nhiệt 159 nhanh ta không bị miệng 2) Phenolphatein: - Hoạt cảnh: vua Hùng Vương thứ 18 tổ chức thi kén rể cho Mị Nương thí sinh tham gia dự thi Sơn Tinh Thủy Tinh Vua Hùng đưa cho thí sinh bơng hoa giấy có tẩm phenolphtalein cho thí sinh số dung đích hóa chất (trong có NH3) điều kiện làm hoa biến thành màu hồng lấy Mị Nương Do Sơn Tinh học sinh chuyên Hóa Trường Trần Đại Nghĩa nên dễ dàng thực yêu cầu nên phép lấy Mị Nương làm vợ - Thủ thuật thí nghiệm: NH3 có tính bazơ nên xịt vào bơng có tẩm phenlphalein làm chuyển sang màu đỏ 3) Hiđro sunfua: - Họat cảnh: vào buổi trưa hè nóng nực, học sinh rủ tắm sông cho mát Ra tới kếnh Nhiêu lộc Thị Nghè khơng có dám xuống tắm nước đen thui có mùi hôi thối bốc lên chịu Hỏi: "mùi thối bốc lên "? - Đáp án: hiđro sunfua (H S) R R 4)Axit sunfuric: - Hoạt cảnh: chuyện kể chuyện tình cảm thời học sinh Trường THPT Trần Đại Nghĩa Có bạn nam muốn làm quen với bạn nữ lớp chàng trai nhút nhát q nên khơng dám nói thẳng Do có kiến thức hóa học, chàng trai viết thư để bày tỏ tình cảm cho gái Khi gái mở thư đọc ngạc nhiên thư khơng có dịng chữ Cồ gái nhờ bạn trai thuộc lớp Chuyên Hóa lớp 11A5 xem thử bạn trai giải nội dung thư cách đem hơ thư lửa đến cồn thấy dòng chữ màu đen lên - Thủ thuật thí nghiệm: dùng axit suníuric đặc viết lên tờ giấy khô Khi đem hơ lửa đến cồn dịng chữ xuất màu đen (chú ý: hơ phải ý coi chừng cháy tờ giấy) 160 5) Vanađi oxit: - Chất khơng làm thí nghiệm, đặt câu hỏi cho bạn : "muốn oxi hóa SO thành SO trình sản xuất axit sunfuric người ta thường dùng R R R R xúc tác gì? - bạn tham gia chơi giải để kiếm thêm từ khóa Thơng điệp mà muốn gửi đến buổi ngoại khóa Hóa : "HĨA HỌC VUI" II Hóa chất - dụng cụ: - Thây Thạch thây Tùng hô trợ cho em (nêu cân) - Trang phục: em tự sáng tạo, cần thầy gợi ý cho em III Lịch thực tập: - Thời gian: chiều ngày 20, 21, 22 sau em học xong - Địa điểm: Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa (hoặc em tìm địa điểm gần đây) 161 PHỤ LỤC 7: Đĩa CD gồm nội dung Folđer 9A8: Các thuyết trình hoạt động "Hóa học tài ngun, mơi trường" học sinh lớp 9A8, trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder 9A6: Các kể chuyện hoạt động "Cùng kể chuyện nhôm" học sinh lớp 9A6, trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder 9A7: Các kể chuyện hoạt động "Cùng kể chuyện sắt" học sinh lớp 9A7, trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder 10A5: Một số "trò chơi đố" hoạt động "Cùng tìm hiểu ô nhiễm môi trường bảo vệ môi trường" học sinh lớp 10A5, trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder 11A5: Trị chơi tham gia hoạt động "Hóa học lí thú" học sinh lớp 11A5, trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder hinhanh 10A5: Một số hình ảnh hoạt động Sự nhiễm mơi trường việc bảo vệ môi trường lớp 10A5, Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder hinhanh 10A7: Một số hình ảnh hoạt động Lớp lớp 10A7, Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa Folder hinhanh 11A3: Một số hình ảnh hoạt động Hãy bảo vệ mơi trường lớp 11A3, Trường THPT Mariquiri Folder hinhanh 11A2: Một số hình ảnh hoạt động Mơi trường đời sống lớp 11A2, Trường THPT Lương Thế Vinh 10 Folder hinhanh ngoaikhoa: Một số hình ảnh đoạn phim hoạt động ngoại khóa "Hóa học lí thú " học sinh Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa 162 ... tài "Tổ chức hoạt động lên lớp có nội dung hóa học góp phần giáo dục tồn diện học sinh trường trung học phổ thông" 2.Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu việc tổ chức HĐGDNGLL, đưa nội dung hóa học. .. môi trường thuận lợi không cho điều khiển mà cho tự điều khiển học sinh 1.4 .Hoạt động giáo dục lên lớp trường trung học "Hoạt động giáo dục lên lớp (HĐGDNGLL) phận q trình giáo dục trường phổ. .. giảo dục lên lớp Bộ Giáo dục Đào tạo - Ngoại khóa hóa học: Hoạt động giáo dục lên lớp bao gồm hoạt động rộng rãi có liên quan tới lĩnh vực khoa học - Hóa học 1.5.1.Nhiệm vụ tác dụng HĐGDNGLL có nội