Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội Khoa sinh - KTNN Bùi phương thảo Tích hợp giáo dục dân số - kế hoạch hoá gia đình vào giảng dạy kiến thức di truyền cho học sinh THPT Khoá luận tốt nghiệp đại học Chuyên ngành: Di truyền học Người hướng dẫn khoa học: Th.S: Nguyễn Văn Lại Hà Nội - 2007 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Mở đầu Lý chọn đề tài Đất nước ta đường đổi mới, phát triển vũ bÃo cách mạng khoa học kỹ thuật thập kỷ vừa qua đà đưa nước ta thoát khỏi đói nghèo lạc hậu Nước ta đường hội nhập, ®êi sèng cđa ng­êi ®ang thay ®ỉi mét c¸ch chóng mặt, thách thức lớn nước ta chưa giải quyết, tăng dân số Hiện nay, dân số nước ta tăng nhanh, tính từ năm 1993 đến bình quân năm tăng thêm khoảng 1,5 triệu người Sự gia tăng dân số nguyên nhân chủ yếu cản trở tốc độ phát triển trí tuệ, thể lực nòi giống Mặt khác, tầng lớp nhân dân tư tưởng lạc hậu chưa xoá bỏ, thêm vào lµ sù kÐm hiĨu biÕt vỊ kiÕn thøc di trun đà làm dân số tăng nhanh chóng, chất lượng dân số giảm dần Một vấn đề lớn đặt cho nước ta phải làm giảm tỷ lệ tăng dân số đảm bảo chất lượng dân số Để làm điều cần phải củng cố tri thức mối quan hệ qua lại chất lượng dân số - môi trường chất lượng sống Trên sở hình thành người học hành vi đắn vấn đề sinh đẻ có kế hoạch, quy mô gia đình hợp lý, phát triển dân số hợp lý, hiểu biết, tự giác, chấp hành sách, chủ trương quốc gia dân số Nhận thức ý nghĩa tầm quan trọng vấn đề này, từ năm đầu thập kỷ 80, Bộ giáo dục đào tạo đà tiến hành thí điểm đưa nội dung giáo dục dân số Quỹ Dân Số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tài trợ Tiếp theo từ năm 1994, với tinh thần bước đầu thể chế hoá công tác giáo dục dân số, nội dung giáo dục dân số tiếp tục tăng cường, giới thiệu trường phổ thông cách tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục dân số số môn học cấp học hệ thống giáo dục phổ thông quy Việc làm nhằm giáo dục cho học sinh từ Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp ngồi ghế nhà trường đà hiểu ý thức dân số - KHHGĐ giúp cho học sinh có hành trang tốt cho bước vào tương lai Trong năm môn lựa chọn để tích hợp giáo dục dân số môn sinh học có điều kiện thuận lợi để tiến hành kết hợp giáo dục dân số Trong phần kiến thức di truyền có nhiệm vụ quan trọng giáo dục dân số giúp cho học sinh nhận thức đựơc đâu sinh trai hay gái, lại giống bố mẹ khác bố mẹ, tính trạng, loại bệnh không di truyền được, anh chị em họ hàng thân cận lấy lại xảy nhiều hậu xấu? Tuy nhiên, việc kết hợp giảng dạy kiến thức di truyền với giáo dục dân số cho học sinh THPT hạn chế Điều ảnh hưởng lớn đến sách dân số Đảng Nhà nước Xuất phát từ tình hình tiến hành nghiên cứu đề tài "Tích hợp giáo dục dân số - KHHGĐ vào giảng dạy kiến thức di truyền cho học sinh THPT" Mục đích nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu việc tích hợp giáo dục dân số - KHHGĐ vào giảng d¹y kiÕn thøc di trun ë tr­êng THPT Néi dung nghiên cứu: Xây dựng thành phần kiến thức di truyền chương trình THPT để giáo dục dân số - KHHGĐ Xây dựng phương pháp tích hợp giáo dục dân số giảng dạy kiến thức di truyền THPT Hướng dẫn giảng dạy: Tích hợp giáo dục dân số vào phần kiến thức di truyền cụ thể chương trình di truyền học trường THPT ý nghĩa thực tiễn đề tài: Việc nghiên cứu đề tài nhằm thử nghiệm phương pháp giảng dạy theo phương thức tích hợp giáo dục dân số - KHHGĐ vào giảng dạy kiến thức di truyền trường THPT Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Qua học có tích hợp giáo dục dân số, học sinh nắm kiến thức di truyền trường THPT mà cung cấp cho học sinh kiến thức, hiểu biết dân số, kế hoạch hoá gia đình từ hình thành học sinh thái độ, ý thức thực luật hôn nhân gia đình Việt Nam, sách dân số Việt Nam Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Phần Tổng quan vấn đề nghiên cứu Lược sử nghiên cứu di truyền học người dân số 1.1 Lược sử nghiên cứu di truyền học người Mặc dù gia tăng dân số nhanh vấn đề đau đầu riêng quốc gia để làm giảm tỷ lệ tăng dân số nhiệm vụ riêng Thế có ngành khoa học mà nghiên cứu nhà khoa học di truyền nhằm mục đích tìm kiếm phát minh phương thuốc, nguyên nhân xuất bệnh di truyền di truyền y học Di truyền y học môn khoa häc kü tht mµ chđ u lµ tÕ bµo học sinh học phân tử Những tiến đà tạo khả chuẩn đoán xác, tìm nguyên nhân chế phát sinh nhiều máy di truyền mà trước mô tả dạng triệu chứng hội chứng Bệnh di truyền người sau khoa học phát triển người ta biết đến, từ trước công nguyên (460-370) Hypocrat đà nói số tính trạng bệnh tật người hay xảy gia đình không hay xảy gia đình khác Người cổ Hy Lạp đà ghi nhận xét tính trạng người có liên quan đến giới tính, có tính trạng xuất bố không xuất lại xuất cháu trai.[9] Người đặt móng cho ngành di truyền học Gregor Menđen (1865) với công trình nghiên cứu đậu Hà Lan Các nguyên lý Menđen với thực vật mà với người sinh vật khác Các nguyên lý sau phát triển thành quy lt di trun cđa sinh vËt Sù nghiªn cøu di truyền học người đòi hỏi phải có kết hợp tham gia ngành khoa học khác nhà khoa học đà thành công đem thành tựu khoa học toán học vào nghiên cứu sinh học G.N Hardy Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Năm 1908 nhà toán học G.N Hardy nhà y học W Weinberg đà độc lập nghiên cứu di truyền học quần thể ®· cïng ®i ®Õn mét hƯ thøc to¸n häc nỉi tiếng: (p +q)2 = Trong p: Tần số tương đối cảu Alen trội q: Tần số tương đối Alen lặn Đó định luật Hardy - Weinberg biểu thị cho trạng thái cân di truyền quần thĨ Cïng víi sù ph¸t triĨn cđa kü tht, di truyền học quần thể đà mở rộng nghiên cứu đặc điểm di truyền hình thái sinh lý, sinh hoá, nhiễm sắc thể quần thể người.[3] Trong thời gian dài trước người chưa biết ®Õn vËt chÊt di trun tÕ bµo cã chøa nhiễm sắc thể MÃi đến năm 1956 Tleo Levan dùng kỹ thuật nuôi cấy tế bào bào thai dùng số nhược trương đà đếm xác số lượng nhiễm sắc thể người 46 Nhờ có thành công năm sau Lejerne, Gauber Turpin đà phát thấy người có hội chứng Down có 47 nhiễm sắc thể, mở đầu cho chiều hướng nghiên cứu mới, nghiên cứu chất, tượng di truyền bệnh nhiễm sắc thể (NST) Ngày nay, hàng trăm bệnh NST đà mô tả hàng chục bệnh đà tập hợp thành hội chứng Đồng thời nuôi cấy thành công tế bào dịch ối đà mở khả thực chuẩn đoán bệnh bào thai bụng mẹ, chủ yếu bệnh NST bào thai số bệnh phân tử.[9] Năm 1902 sở hiểu biết bệnh alcap ton viện Garrod đà xây dựng quan niệm sai lệch bẩm sinh chẩn đoán Dựa quan niệm nhà khoa học khác đà nghiên cứu phát nhiều bệnh chuyển hoá mở hướng giải cho y học bệnh Năm 1919 Pauling đà nghiên cứu nhận thấy hemoglobin người bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm khác hemoglobin người bình thường tính chất điện ly Sau Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Ingram đà nghiên cứu năm (1975 - 1979) đà chứng minh khai thác tính chất điện ly hemoglobin bệnh lý phụ thuộc vào thành phần axit amin khác chuỗi polipeptit phân tử globin Từ y học bắt đầu sâu vào phân tích phân tử bệnh lý đà phát hàng trăm bệnh loại phân tử protein, phân tử men, xác định chế sinh bệnh phương pháp điều trị bệnh đó.[9] Mặc dù năm đầu thập kû XX, di trun häc ng­êi vµ di trun y học đà phát nhiều bệnh di truyền Nhưng tượng di truyền sở khoa học nhiều bệnh di truyền nằm bí mật Những thành tựu nghiên cứu tượng di truyền vi khuẩn, virut đà mở hướng phòng chữa bệnh người như: Chế tạo vacxin, nghiên cứu tượng miễn dịch, tính kháng thuốc vi khuẩn Năm 1900 Landsteiner phát nhóm máu A, B, O số nhóm máu khác đà đặt móng cho môn di truyền học miễn dịch Cho đến bệnh di truyền thách thức lớn không y học mà với tất ngành khoa học, đòi hỏi phải có góp sức xà hội Di truyền học đà có thành công việc điều trị bệnh di truyền cụ thể: Năm 1962-1970 Okada cộng đà hoà nhập thành công hai tế bào từ hai thể loài hay khác loài tạo nên tế bào lai Nhờ thành công chuyển ghép ghen từ tế bào sang tế bào khác Việc chuyển gen đà thực nhiều đối tượng động vật thực vật đem lại hiệu cao song chưa thực người hệ thống thần kinh hệ thống bảo vệ người vô phức tạp mẫn cảm, thay đổi nhỏ thể gây tác hại lớn Gần thành công đà áp dụng để chữa bệnh di truyền cho người Năm 1971 Merril đà đưa gen galactotransferaza (quy định tổng hợp enzim chuyển hoá gluco) từ thể thực khuẩn vào tế bào invitro người bệnh gen hoạt động tổng hợp enzim tế bào người Như đà bổ xung enzim chuyển hoá glucô thiếu Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp người bệnh Hoặc bệnh đái tháo đường, không "Bản án tử hình" người bệnh Ngày người ta đà chuyển ghép gen tổng hợp hocmon insulin vào vi khuẩn Ecoli dựa vào đặc điểm sinh sản nhanh chóng vi khuẩn đà sản xuất hàng loạt hocmon insulin sử dụng chữa bệnh đái tháo đường.[9] Những thành tựu mở tương lai điều trị tận gốc bệnh liên quan đến máy di truyền bổ xung gen sớm trở thành thực 1.2 Lược sử nghiên cứu ngành dân số học 1.2.1 Lịch sử hình thành ngành dân số học Xà hội loài người có hai dạng hoạt động sản xuất bản: Một là: Sản xuất cải vật chất Hai là: Tái sản xuất người Hoạt động tái sản xuất người diễn gia đình, liên quan đến người, loài người không nghiên cứu, không quan tâm đến vấn đề Mặt khác, từ nhà nước xuất hiện, dân cư trở thành đối tượng quản lý đối tượng cai trị nó, việc thống kê dân số, tư dân số ngày phát triển Trung Quốc cách 4000 năm, nhờ quan sát ghi chép người ta đà phát số cháu trai chiếm khoảng 50% tổng số trẻ sơ sinh Các nhà tư tưởng cổ đại Khổng Tö (551-479 TCN), L·o Tö (570-490 TCN), Platon (528-347 TCN), Aristor (484-322 TCN) đà phát triển quan điểm vai trò yếu tố dân số phát triển xà hội, quan hệ dân số - đất đai, quy mô dân số hợp lý, sách dân số[8] Khổng Tử cho rằng: "Vi phạm dù nhỏ cân lý tưởng đất đai - dân số dẫn đến bỏ hoang đất đai, không đủ sống", L·o Tư cho r»ng :"SÏ cã h¹nh nÕu qc gia nhỏ bé, dân cư ít" Mạnh mẽ Platon khẳng định quy mô quốc gia dân số thật phải ý Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp chất lượng số lượng đoạn khác ông nhấn mạnh: "Cường quốc quốc gia đông dân một" Dưới chế độ phong kiến người nông dân quan tâm đến đồng ruộng, gia đình đơn vị sản xuất cần thiết lao động Chi phí nuôi trẻ lại sớm sử dụng sức lao động trẻ nên họ đẻ nhiều hợp lý Về phía Nhà nước phong kiến dân cư nguồn bổ xung binh lính cho chiến tranh, bổ xung cải để nuôi giai cấp thống trị nhà nước phong kiến Do nhà nước khuyến khích đẻ.[8] Sự nảy sinh phát triển chủ nghĩa tư (CNTB), cách mạng công nghiệp diễn vào nửa cuối kỷ XVIII cïng víi sù xt hiƯn cđa hƯ thèng m¸y móc nạn thất nghiệp trầm trọng, dân số tăng nhanh đạt tỷ người vào năm 1830 Bên cạnh nạn di dân với quy mô lớn: Từ năm 1820 - 1914 có 31,1 triệu người di cư vào Mỹ Tất tượng đà lôi mạnh mẽ ý nhà khoa học đến vấn đề dân số Nhưng học thuyết có tiếng vang lớn vào kỷ XVIII đến tận học thuyết I.R Malthus giáo sư sử học kinh tế học người Anh theo đạo tin lành - Nội dung học thuyết đà trả lời vấn đề: - Bản chất trình dân số sinh học không mang tính xà hội - Nạn nhân thừa tự nhiên, vĩnh cửu bị xoá bỏ - Đói nghèo có nguồn gốc dân số tăng Theo Manthus: Dân số tăng theo cấp số nhân lương thực thực phẩm lại tăng theo cấp số cộng Ông rút hai định đề: - Loài người sung sướng giữ lại lượng người định - Lương thực, thực phẩm muôn đời cần thiết cho người tình dục phải hai phái nam nữ Để giải lượng người dư theo Manthus nên dùng biện pháp tự nhiên: nghèo đói, bệnh tật, chiến tranh dùng biện pháp hành Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Học thuyết đà bị Cacmac Enghen phê phán Tuy nhiên lần quan điểm dân số học đà trình bày cách có hệ thống Cùng với việc hình thành ngày đầy đủ, sâu sắc tư tưởng dân số từ góc độ triết học, xà hội học, thành tựu thống kê mô hình hoá trình dân số thu kết chất so với giai đoạn trước Như từ kỷ XVII đặc biệt kỷ XVIII tri thức dân số nhiều phương diện đà vượt qua giai đoạn thu thập thông tin, giải vấn đề mà đà đạt tới trình ®é hƯ thèng ho¸ Néi dung cđa khoa häc vỊ tái sản xuất dân số tích luỹ hàng ngàn năm đà tương đối hoàn chỉnh vào cuối kỷ XVIII Năm 1985 lần tên gọi môn khoa học Dân số học đà xuất Việt Nam nhận thức tầm quan trọng việc phát triển dân số có ảnh hưởng đến kinh tế quốc dân Ngày 26/12/1961 Thủ tướng phủ đà định (Số 216/CP ngày 26/12/1961) việc sinh đẻ có kế hoạch, thể sớm quan tâm Đảng nhà nước ta tới vấn đề dân số với phát triển đất nước chủ trương sớm nhà nước đề chương trình dân số - KHHGĐ.[9] Trên sở thành tựu đà đạt ý nghĩa tầm quan trọng vấn đề Thủ tướng phủ đà định 326/TTg ngày 19/5/1977 lấy ngày 26/12 hàng năm ngày dân số Việt Nam.[9] 1.2.2 Hậu tăng dân số nhanh.[12] 10 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Ví dụ: Bệnh nhiễm chất độc dioxin khả di truyền người nhiễm chất độc dioxin lớn thường sinh "quái thai", để lại di chứng nghiêm trọng Như vậy, cần phải có chế độ làm việc có khoa học, tránh tiếp xúc với chất độc hại đặc biệt người phụ nữ mang thai) Cầm xoá bỏ tư tưởng "giàu không giàu con", phải hiểu rõ hậu mặt sức khỏe chất lượng đứa kinh tế gia đình đông Mặt khác, biến dị có hại xảy trường hợp kết hôn đồng huyết Hệ số lai gần cao xác xuất xuất bệnh di truyền hệ sau lớn Ví dụ hai anh em ruột lấy nhau, sau cđa hä lÊy qua ®êi, ®Õn ®êi thø tư gia đình đà xuất bốn đứa trẻ gia đình khác có hai năm đứa trẻ mắc bệnh si đần di truyền Đôi truyền nhiễm tỷ lệ chết trẻ sau kết hôn gần vượt lên 20% - 30% so với kết hôn bình thường Vì gen lặn, định tật sinh lý tỷ lệ tử vong (gen gây chết nửa gây chết) trở lại trạng thái đồng hợp tử Tuy nhiên, tác hại đột biến sinh tuyệt đối Đột biến có hại điều kiện lại có lợi điều kiện khác Chẳng hạn thể đồng hợp tử gen chi phối bệnh tế bào hình lưỡi liềm, thể có khả chống bệnh sốt rét Nếu cặp vợ chồng di hợp gen đẻ thường chết phần tư Phương pháp tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình giảng dạy di truyền trường THPT Để khai thác có hiệu kiến thøc di trun d¹y häc sinh häc nh»m tÝch hợp giáo dục dân số cho học sinh, giáo viên cần tự trang bị cho thân số kiến thức giáo dục dân số như: khái niệm dân số, giáo dục dân số, nội dung giáo dục dân số kiến thức, thái độ, kỹ giáo dục dân số Đồng thời giáo viên nắm mối liên hệ tương đồng 28 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp kiến thức dân số kiến thức di truyền trường THPT có liên quan tới việc tích hợp giáo dục dân số 2.1 Nguyên tắc tích hợp giáo dục dân số giảng dạy kiến thức di truyền: - Tích hợp giáo dục dân số không làm thay đổi tính đặc trưng tiết học không biến tiết học môn thành tiết học giáo dục dân số - Khai thác nội dung giáo dục dân số có chọn lọc, mang tính điển hình không ôm đồm, tuỳ tiện - Lấy kiến thức di truyền làm sở để hiểu nội dung giáo dục dân số - Tích hợp giáo dục dân số phải làm chuyển biến thái độ kỹ học sinh giáo dục dân số 2.2 Quy trình tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình Kiến thức giáo dục dân số cần trang bị cho học sinh lĩnh vực đà xác định rộng lớn, kiến thức vỊ c¬ së vËt chÊt di trun, quy lt di truyền biến dị đa dạng phong phú Giao thoa lĩnh vực đà tạo nên tiềm vô giàu có để tích hợp giáo dục dân số dạy học di truyền, khai thác để đạt hiệu quả, giá trị cao lại phụ thuộc vào lực sư phạm giáo viên, quy trình dạy học hợp lý điều kiện sở vật chất nhà trường, khả nhận thức học sinh Tôi xây dựng quy trình tham khảo cho việc tích hợp giáo dục dân số, gồm bước sau: Bước Xác định nội dung giáo dục dân số cần trang bị cho học sinh Bước 2: Xác định kiến thức di truyền có liên quan đến tích hợp giáo dục dân số Bước 3: Thiết kế câu hỏi, tập, tình nhằm tích hợp giáo dục dân số 29 Bước 4: Thực việc tích hợp giáo dục dân số dạy KT di truyền Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Quy trình cho thấy muốn khai thác triệt để tri thức di truyền nhằm tích hợp giáo dục dân số, giáo viên cần xây dựng tình huống, toán nhận thức, câu hỏi, tập mang tính tìm tòi sáng tạo liên hệ với thực tiễn "sức ép dân số lên lĩnh vực khác đời sống người Trên sở, hình thành kiến thức, thái độ kỹ giáo dục dân sè cho häc sinh 2.3 VÝ dơ: ¸p dơng tÝch hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình vào giảng dạy kiến thức di truyền cụ thể Bài "Phương pháp nghiên cứu di truyền người øng dơng y häc" Sinh häc líp 12 PhÇn II Di truyền y học Bước 1: Xác định nội dung giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình cần trang bị cho học sinh: * Kiến thức: - Vai trò di truyền y học: Trình bày ứng dụng di truyền người vào y học để tìm hiểu nguyên nhân, chuẩn đoán, phòng ngừa, hạn chế tật, bệnh di truyền điều trị số trường hợp - Phân tích chế g©y bƯnh ë mét sè bƯnh di trun ë ng­êi - ChÊp nhËn t­ vÊn di trun y häc vµ chuẩn đoán trước sinh cần thiết cặp vợ chồng muốn sinh * Thái độ: - Thông cảm, chia xẻ, giúp đỡ người không may mắc bệnh di truyền - Khuyên nhủ, tư vấn cho họ hàng, người thân nên đến trung tâm tư vấn trước kết hôn, chấp nhận Luật hôn nhân gia đình, sách dân số 30 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Việt Nam Cũng hình thành em ý thức, thái độ hôn nhân sống sau - Tin tưởng vào khả di truyền y học việc khắc phơc mét sè bƯnh di trun ë ng­êi B­íc 2: Xác định kiến thức "Phương pháp nghiên cứu di trun ë ng­êi vµ øng dơng y häc" hµm chứa nội dung giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình bao gồm: - Vai trò di truyền y học - Nguyên nhân, chế di truyền số bệnh di truyền người - Chữa trị ngăn chặn số bệnh di truyền người Bước 3: Xây dựng câu hỏi, tình huống, tập nhằm tích hợp, giáo dục dân số: - Nhờ ứng dụng di truyền học, y học đà đạt thành gì? - Lấy ví dụ số bệnh di truyÒn ë ng­êi? - Nhê di truyÒn häc ng­êi ta đà chữa trị phòng bệnh nào? - Ngoài thành tựu trên, di truyền học đem lại thành tựu y học? Với hệ thống câu hỏi trên, kiến thức giáo dục dân số hình thành học sinh cách nhẹ nhàng, sâu đậm, không "gò ép" tiêu tốn nhiều thời gian, không làm thay đổi tính đặc trưng tiết học môn Bước 4: Thực việc tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình qua nội dung cụ thể cách khai thác triệt để kiến thức chuyên ngành liên quan theo câu hỏi, tình mà giáo viên đà xây dựng 31 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp áp dụng dạy phần II: Di truyền y học _Bài :"Phương pháp nghiên cứu di truyền ë ng­êi vµ øng dơng y häc" - Sinh häc líp 12 Chun sang mơc: Di trun y häc, giáo viên chuyển tiếp: di truyền học đà øng dơng nhiỊu chän gièng vi sinh vËt, thùc vật, động vật Vậy ngày di truyền học có ứng dụng y học (ghi đề mục lên bảng) - Giáo viên hỏi: Các em hÃy đọc SGK kết hợp với hiểu biết qua phương tiện thông tin khác Trả lời câu hỏi: Nhờ ứng dụng di truyền học, y học đà đạt thành gì? Phương án trả lời: ứng dụng di truyền học: - Xác định nguyên nhân bệnh di trun - Phßng ngõa mét sè bƯnh di trun - Điều trị số bệnh di truyền - Hoạt động theo nhóm: Để tìm hiểu nguyên nhân, hậu quả, phòng ngừa điều trị số bệnh di truyền người: Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận c©u hái theo nhãm: VÝ dơ mét sè bƯnh di truyền người? Nguyên nhân, hậu quả, cách chữa trị phòng ngừa bệnh nào? - Kết thảo luận thư ký nhóm ghi lai vào phiếu Tên bệnh Ví dụ: Nguyên nhân Hậu Cách chữa trị phòng ngừa Trong trình phát Người bệnh biểu Không có cách sinh giao tử, cặp dị tật: Cổ chữa trị Vì tỷ lệ nhiễm sắc thể ngắn, gáy dẹt, trẻ em bị Down không phân ly tạo rộng mắt xếch, tăng lên với Bệnh giao tử mang nhiễm lưỡi dài, dầy, ngón tuổi mẹ Do 32 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Down sắc thể giao tử tay ngắn, thể cách phòng ngừa: không nhiễm Giao tử phát triển chậm, si người phụ nữ mang nhiễm sắc thể đần, vô sinh không nên sinh đẻ thụ tinh giao tử mang độ tuổi nhiễm sắc thể thể 35 ba nhiẽm Đột biệt nhiễm sắc thể hội chứng Down Bệnh Do đột biến gen lặn Máu người bị Tiêm chất sinh sợi máu nhiễm sắc thể X gây bệnh khó nên đông thiếu huyết chất sinh sợi huyết làm máu không đông gặp không khí Hết thời gian thảo luận, giáo viên yêu cầu nhóm lên trình bày kết nhóm Giáo viên chữa phiếu hoàn chỉnh lại kiến thức Giáo viên nhấn mạnh: - Một số bệnh di truyền có nguy mắc cao tuổi mẹ cao bệnh Down, hội chứng nhiễm sắc thể 18 Do phụ nữ không nên sinh tuổi đà 35 - Với bệnh di truyền gen lặn, người mang gen lặn lớn số người mắc bệnh nhiều Vì người dị hợp khỏe mạnh nên có khả kết hôn làm gen lặn phát tán rộng rÃi dòng họ quần thể Do việc kết hôn đồng huyết kết hôn quần thể cô lập làm tăng khả đẻ mắc bệnh Vì phải thực Luật hôn nhân gia đình Việt Nam: Cấm kết hôn gần vòng đời 33 Bùi Phương Thảo Khoá ln tèt nghiƯp - Mét sè bƯnh di trun cã nguy c¬ xt hiƯn cao ng­êi mĐ mang thai tiếp xúc với hóa chất độc hại, hút thuốc, uống rượu Do người mẹ mang thai tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại, không hút thuốc, uống rượu - Khi tuổi mẹ trẻ (dưới 18 tuổi) chưa phát triển hoàn thiện đứa sinh hay bị mắc bệnh di truyền Do nên có thể đà phát triển đầy đủ thể chất đủ kinh tế để chuẩn bị nuôi Với nữ nên có độ tuổi 24-25 tuổi, nam giới độ tuổi 27-28 nam Giáo viên hỏi học sinh: Ngoài thành tựu di truyền đem lại thành tựu y học? Giáo viên định hướng cho học sinh số thµnh tùu: Di trun häc ung th­, t­ vÊn di truyền học, di truyền học virut HIV Giáo viên: Yêu cầu học sinh đọc thêm "Di truyền y học tư vấn - Di truyền học vấn đề dân số" trang 52 Sau đọc xong giáo viên nhấn mạnh: - Trước kết hôn, nam, nữ niên nên đến trung tâm tư vấn để có lời khuyên hợp lý về: Lập gia đình nên chọn đối tượng nào? Với số người nghi ngờ vào thể dị hợp số bệnh di truyền có nên sinh hay không? Chạy chữa cho sao? - Ngày nay, phương pháp lấy mẫu xét nghiệm bào thai bụng mẹ chủân đoán hàng chục bệnh di trun NÕu bƯnh di trun thc lo¹i nguy hiĨm, nÕu cần cho phá thai vào lúc thích hợp Do người mẹ mang thai nên khám thai vào tuần đầu mang thai - Đối với vấn đề dân số: Mặc dầu di truyền học có khả chủ động sinh trai, gái phải tích cực thay đổi tâm lý 34 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp xà hội trọng nam khinh nữ, chấp hành kế hoạch hóa gia đình, gia đình nên có 1-2 để nuôi dạy cho tốt Qua trình thực việc tích hợp mà giáo viên đà xây dựng trên, học sinh hoàn toàn chủ động, sáng tạo, chiếm lĩnh kiến thức giáo dục dân số 2.4 Thực nghiệm sư phạm Tiến hành giảng dạy "Phương pháp nghiên cứu di truyền người ứng dụng y học" có tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình lớp 12A3 12A6 - Tr­êng THPT ViƯt Tr× - Phó Thä Sau giảng dạy tiến hành kiểm tra 10 phút đánh giá khả tiếp thu học sinh với kiểm tra trắc nghiệm (10 câu hỏi MCQ) Kết quả: Xếp loại Giỏi Khá Trung Lớp (%) (%) bình (%) (%) (%) 12A3 36 56 12A6 29 54,5 12,7 3,8 35 Yếu Kém Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Phần kết luận kiến nghị Kết luận: Qua việc phân tích ,nghiên cứu đưa số kết luận sau: Việc tích hợp kiến thức di truyền vào giáo dục dân số_KHHGĐ trường THPT quan trọng giai đoạn phải tiến hành tất trường phổ thông toàn quốc Các kiến thức bệnh di truyền , sách dân số _KHHGĐ,luật hôn nhân gia đình Việt Nam cần thiết cho em.Những kiến thức giúp cho em co đủ tự tin đối mặt với thực tế sống sau kết hôn, sinh Qua trình nghiên cứu điều tra thực tế trường phổ thông, dựa vào kiểm tra học sinh, em hầu hết đà nhận thức tuổi sinh con: nam giới thực trách nhiệm làm cha độ tuổi 26-27 nữ giới thực nghĩa vụ làm mẹ tuổi 22-23 Nhận thức khoảng cách hai lần sinh, số bệnh di truyền có liên quan đến tuổi mẹ cao Qua thấy em có hiểu biết vấn đề Luật hôn nhân gia đình Việt nam sách dân số kế hoạch hóa gia đình hiểu biết bệnh di truyền người Như phương pháp dạy học theo lối tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình phương pháp hữu hiệu để tuyên truyền, giáo dục dân số - kế hoạch hóa gia đình cho học sinh Không qua em nắm kiến thức di truyền chương trình sinh học phổ thông mà em cung cấp kiến thức liên quan đến vấn đề dân số, vấn đề liên quan đến hôn nhân sống gia đình sau Phương thức tích hợp giảng dạy nhằm giảm bớt tính kinh viện, hàn lâm chương trình dạy học cũ nhằm tăng tính hành dụng, giúp học sinh sớm hội 36 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp nhập với xà hội, với thực tế em sống không đơn kiến thức sách Tuy nhiên số em bị điểm trung bình, yếu phương pháp tích hợp giáo dục dân số - kế hoạch hóa gia đình dạy học di truyền phương pháp hiệu để giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình phụ thuộc vào nội dung kiến thức Thời gian cho tiết học ngắn lại phải cung cấp đầy đủ kiến thức di truyền cho học sinh lượng thông tin giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình cho học sinh hạn chế Kiến nghị: Vì phương pháp tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình phương pháp hữu hiệu để giáo dục dân số nên vấn đề nâng cao chất lượng giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình cho học sinh cần kết hợp thêm nhiều hình thức giáo dục khác: Tổ chức buổi ngoại khóa, diễn kịch, thời trang dân số, tổ chức họp thi tìm hiểu công tác dân số kế hoạch hóa gia đình Để nâng cao hiệu dạy tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình, giáo viên cần đầu tư thời gian, trí tuệ việc gia công sư phạm (tập trung nghiên cứu chương trình, nội dung cụ thể bài, chọn läc kiÕn thøc mịi nhän, x©y dùng bé c©u hái tình huống) có yếu tố thành công dạy học tích hợp giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình đạt hiệu cao, bền vững Việc giáo dục dân số - kế hoạch hóa gia đình vào trường phổ thông cần thiết giai đoạn sau Qua kính mong quan có chức năng, nhà trường cần quan tâm đến giáo dục trang bị cho học sinh, sinh viên cấp học cao kiến thức cần thiết, ý thức bảo vệ phát triển giống nòi loài người đặc biệt quan tâm, tạo 37 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp điều kiện cho việc giáo dục dân số kế hoạch hóa gia đình cho học sinh 38 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp tài liệu tham khảo Nguyễn Minh Công - Vũ §øc L­u - Bµi tËp di trun häc - NXB Giáo dục năm 1997 Trần Bá Hoành - Nguyễn Minh Công - Sinh học 12 - NXB Giáo dục năm 1998 Trần Bá Hoành - Sách giáo viên sinh học 11, 12 - tài liệu tham khảo 1995 Lê Đình Lương - Phan Cự Nhân - Cơ sở di truyền học - NXB Giáo dục năm 1994 Hoàng Đức Nhuận - Đặng Hữu Lanh - Sinh học 11 - NXB Giáo dục năm 1998 6.Hoàng Đức Nhuận (chủ biên)-Một số vấn đề Giáo dục dân số-Dự ánVIE/97/P13-Hà Nội 2000 7.Lê Thị Thảo - Sách tham khảo cho học sinh lớp 11, 12 thi tốt nghiệp phổ thông - NXB Trẻ năm 1996 Đặng Văn Viện - Di truyền học người - NXB Giáo dục năm 1978 9.Bạch Quốc Tuyên-Đoàn Minh Phương.Bệnh học di truyền người-NXB Giáo dục -1997 10.Hoàng Đức Nhuận (chủ biên) - Một số vấn đề Giáo dục dân số Dự án VIE/97/P13 - Hà Nội năm 2000 11 Tích hợp giáo dục dân số sức khỏe sinh sản vị thành niên trường THPT - Tài liệu tập huấn giáo viên trường THPT - Bộ Giáo dục Đào tạo - Uỷ ban dân số, gia đình trẻ em - Hà Nội năm 2005 12.Tài liệu mạng internet-trang web : Google.com.vn/giaoducdanso 39 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Phụ lục: Bài kiểm tra trắc nghiệm Câu 1: Theo em phụ nữ nên sinh độ tuổi tốt nhất? A D­íi 18 ti B Tõ 18 ti ®Õn 22 tuổi C Từ 23 tuổi đến 35 tuổi D Trên 35 tuổi Câu 2: Nữ giới nên sinh đầu lòng vào tuổi nào? A Từ 18 tuổi đến 21 ti B Tõ 22 ti ®Õn 30 ti C.Tõ 31 tuổi đến 35 tuổi D Trên 35 tuổi Câu 3: Nên sinh cách năm? A năm đến năm B năm đến năm C năm đến năm D.Trên năm Câu 4: Theo em cặp vợ chồng nên có vừa? A B hc C D trở lên Câu 5: Theo em không nên kết hôn gần : A ®êi B ®êi C ®êi D đời 40 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp Câu 6: Bộ nhiễm sắc thể người mắc bệnh Down là: A Có nhiễm sắc thể 18 B Cã nhiƠm s¾c thĨ 21 C Cã nhiƠm s¾c thĨ X (XXX) D.ChØ cã mét nhiƠm s¾c thể X(OX) Câu 7: Bệnh Bạch tạng liên quan tới đột biến gen lặn nhiễm sắc thể thường, Bố mẹ thể dị hợp - Xác xuất bị bệnh bao nhiêu? A 0% B 25% C 50% D 75% Câu 8: Bệnh mù màu đỏ - lục đột biến gen lặn nhiễm sắc thể X gây nên Người phụ nữ mắc bệnh lấy người đàn ông bình thường Hỏi xác xuất sinh trai bi bƯnh lµ: A 25% B 50% C 75% D 100% Câu 9: Những người mang gen gây bệnh di truyền có thì: A Không nên kết hôn không nên sinh B Kết hôn không sinh C Kết hôn sinh bình thường D Cần chữa trị sau sinh bình thường Câu 10:Vật chất di truyền nhận từ bố mẹ,trong đó: A.Nhận từ mẹ nhiều B.Nhận từ bố nhiều C.Bố mẹ truyền cho ngang D.Không xác định tuỳ theo gen trội lặn 41 Bùi Phương Thảo Khoá luận tốt nghiệp đáp án Câu 1: C C©u 2: B C©u 3: C C©u 4: A C©u 5: B C©u 6: B C©u 7: B C©u 8: D C©u 9: B C©u10: A 42 ... phần kiến thức di truyền chương trình THPT để giáo dục dân số - KHHGĐ Xây dựng phương pháp tích hợp giáo dục dân số giảng dạy kiến thức di truyền THPT Hướng dẫn giảng dạy: Tích hợp giáo dục dân số. .. giảng dạy di truyền trường THPT Để khai thác có hiệu kiến thức di truyền dạy học sinh học nhằm tích hợp giáo dục dân số cho học sinh, giáo viên cần tự trang bị cho thân số kiến thức giáo dục dân số. .. thức dân số kiến thức di truyền trường THPT có liên quan tới việc tích hợp giáo dục dân số 2.1 Nguyên tắc tích hợp giáo dục dân số giảng dạy kiến thức di truyền: - Tích hợp giáo dục dân số không