TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN ĐỖ THANH HƯNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Kinh doanh quốc tế Mã số ngành: D340120 Tháng - Năm 2014 i TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN ĐỖ THANH HƯNG MSSV: 4114754 NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Kinh doanh quốc tế Mã số ngành: D340120 CÁN BỘ HƯỚNG DẪN TS VÕ VĂN DỨT Tháng - Năm 2014 ii LỜI CẢM TẠ Trong suốt thời gian từ bắt đầu làm luận văn giảng đường đại học đến nay, em nhận nhiều quan tâm, giúp đỡ q thầy cơ, gia đình bạn bè Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý thầy cô Khoa Kinh Tế – Quản Trị Kinh Doanh với tri thức tâm huyết để truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho chúng em suốt thời gian làm luận văn trường Và đặc biệt, học kỳ này, Khoa tổ chức cho chúng em tiếp cận với môn học mà theo em hữu ích sinh viên ngành Ngoại Thương tất sinh viên thuộc chuyên ngành khác Em xin chân thành cảm ơn TS.Võ Văn Dứt tận tâm hướng dẫn em qua buổi buổi nói chuyện, thảo luận lĩnh vực sáng tạo nghiên khoa học Nếu khơng có lời hướng dẫn, dạy bảo thầy em nghĩ thu hoạch em khó hoàn thiện Một lần nữa, em xin chân thành cảm ơn iii LỜI CAM ĐOAN Em cam đoan đề tài em thực hiện, số liệu thu thập kết phân tích đề tài trung thực, đề tài không trùng với đề tài nghiên cứu khoa học Ngày … tháng … năm … Sinh viên thực (ký ghi họ tên) iv NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN Ngày … tháng … năm … Giáo viên hướng dẫn (ký ghi họ tên) v MỤC LỤC Chương 1: GIỚI THIỆU 1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1 Mục tiêu chung 1.2.2 Mục tiêu cụ thể 1.3 PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1 Không gian 1.3.2 Thời gian 1.3.3 Đối tượng nghiên cứu CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ CẠNH TRANH 2.1.1 Khái niệm cạnh tranh, lực cạnh tranh 2.1.2 Các cấp độ lực cạnh tranh 2.1.3 Các tiêu đánh giá lực cạnh tranh sản phẩm 2.1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến lực cạnh tranh mặt hàng cà phê xuất 2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 10 2.2.1 Phương pháp thu thập số liệu 10 2.2.2 Phương pháp phân tích số liệu 10 CHƯƠNG 3: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CÀ PHÊ TẠI LIÊN MINH CHÂU ÂU VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 12 3.1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGÀNH CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM 12 3.1.1 Lịch sử hình thành phát triển 12 3.1.2 Thực trạng sản xuất cà phê Việt Nam 13 3.2 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CÀ PHÊ TẠI LIÊN MINH CHÂU ÂU 18 vi 3.2.1 Đặc điểm thị trường cà phê liên minh Châu Âu 18 3.2.2 Tình hình nhập cà phê liên minh Châu Âu 19 3.2.3 Một số quy định nhập cà phê vào thị trường liên minh Châu Âu 24 3.3 KINH NGHIỆM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH MẶT HÀNG CÀ PHÊ CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA XUẤT KHẨU VÀO LIÊN MINH CHÂU ÂU VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 26 3.3.1 Braxin 26 3.3.2 Indonesia 28 3.3.3 Bài học kinh nghiệm Việt Nam 29 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH MẶT HÀNG CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 31 4.1 THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TẠI LIÊN MINH CHÂU ÂU 31 4.1.1 Khối lượng kim ngạch xuất 31 4.1.2 Về chất lượng cà phê xuất 32 4.1.3 Cơ cấu chủng loại xuất 34 4.1.4 Giá xuất 35 4.2 CÁC CHI TIÊU ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 36 4.2.1 Các tiêu định lượng 36 4.2.2 Các tiêu định tính 43 4.3 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU THEO MƠ HÌNH KIM CƯƠNG CỦA M.PORTER 46 4.3.1 Điều kiện yếu tố sản xuất 48 4.3.2 Điều kiện nhu cầu nước 50 4.3.3 Các ngành hỗ trợ có liên quan đến mặt hàng cà phê xuất 51 4.3.4 Môi trường cạnh tranh cấu ngành 52 4.3.5 Vai trò nhà nước 53 4.3.6 Vai trò hội 54 vii 4.4 NHẬN XÉT CHUNG VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 54 4.4.1 Những thành công đạt 54 4.4.2 Điểm yếu nguyên nhân 55 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 58 5.1 ĐỊNH HƯỚNG, MỤC TIÊU NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 58 5.1.1 Định hướng 58 5.1.2 Mục tiêu 59 5.2 DỰ BÁO NHU CẦU NHẬP KHẨU CÀ PHÊ CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU; NHỮNG ĐIỂM MẠNH, ĐIỂM YẾU, CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC TRONG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM SANG LIÊN MINH CHÂU ÂU 59 5.2.1 Dự báo nhu cầu nhập cà phê liên minh Châu Âu 59 5.2.2 Những điểm mạnh, điểm yếu, hội thách thức mặt hàng cà phê Việt Nam thị trường liên minh Châu Âu 60 5.3 CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 63 5.3.1 Các giải pháp từ phía doanh nghiệp 63 5.3.2 Các kiến nghị phía phú hiệp hội cà phê 64 5.3.3 Xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại, đẩy mạnh kênh phân phối sang thị trường liên minh Châu Âu 65 CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 67 6.1 KẾT LUẬN 67 6.2 KIẾN NGHỊ 67 viii DANH SÁCH BẢNG Trang Bảng 3.1: Thị trường xuất cà phê Việt Nam năm 2013 14 Bảng 3.2 Tổng sản lượng cà phê niên vụ từ 2006-2013 15 Bảng 3.3: Sản lượng cà phê sản xuất liên minh Châu Âu giai đoạn 20052013 18 Bảng 3.4: Tình hình nhập cà phê liên minh Châu Âu giai đoạn 20052013 19 Bảng 3.5: Khối lượng cà phê nhập liên minh Châu Âu giai đoạn 2005-2013 20 Bảng 3.6: Kim ngạch nhập cà phê liên minh Châu Âu giai đoạn 20052013 21 Bảng 3.7: Khối lượng cà phê 10 quốc gia hàng đầu xuất cà phê nhân vào thị trường liên minh Châu Âu, giai đoạn 2010-2013 23 Bảng 4.1: Sản lượng kim ngạch nhập cà phê Việt Nam liên minh Châu Âu giai đoạn 2005-2013 31 Bảng 4.2: Tiêu chuẩn cà phê Việt Nam 33 Bảng 4.3: Các chi tiêu để tính hệ số RCA mặt hàng cà phê Việt Nam giai đoạn 2005-2013 37 Bảng 4.4: Chỉ số RCA mặt hàng cà phê Việt Nam giai đoạn 2005-2013 37 Bảng 4.5: Mức thị phần quốc gia xuất cà phê nhân vào thị trường liên minh Châu Âu qua năm, giai đoạn 2005-2013 38 Bảng 4.6: Giá cà phê nhân xuất số quốc gia vào thị trường liên minh Châu Âu giai đoạn 2005-2013 42 ix DANH SÁCH HÌNH Trang Biểu đồ 3.1: Tình hình sản xuất cà phê Việt Nam (2005 – 2013) 16 Biểu đồ 3.2: Sản lượng cà phê Việt Nam theo tỉnh thành (2013) 17 Biểu đồ 3.3: Thị phần quốc gia xuất cà phê rang xay hoà tan vào thị trường liên minh Châu Âu năm 2013 24 Biểu đồ 4.1: Sản lượng kim ngạch cà phê xuất Việt Nam sang thị trường liên minh Châu Âu giai đoạn 2005-2013 32 Biểu đồ 4.2: Giá cà phê xuất trung bình Việt Nam sang thị trường liên minh Châu Âu, giai đoạn 2005-2013 35 Biểu đồ 4.3: Thị phần trung bình quốc gia xuất cà phê hàng đầu vào thị trường liên minh Châu Âu năm 2013 38 Biểu đồ 4.4: Thị phần trung bình số quốc gia xuất cà phê rang xay hòa tan vào thị trường liên minh Châu Âu năm 2013 40 Biểu đồ 4.5: Giá cà phê nhân xuất số quốc gia vào thị trường liên minh Châu Âu giai đoạn 2005-2013 43 x Doanh nghiệp cần thoả thuận với nông dân mua giá cao cà phê ngun liệu chín, có chất lượng, từ tạo động lực cho người dân tăng cường hái chín, hạn chế hái tuốt Đồng thời có sách giá phù hợp với cà phê chế biến ướt nửa ướt, đảm bảo mua với giá trị, cao chế biến khơ khuyến khích hộ trồng cà phê quan tâm đến phương pháp Xây dựng hệ thống đồng khâu để cải thiện hệ thống thu mua phân phối cà phê, doanh nghiệp cà phê cần tập trung cải tiến cách thức tổ chức thu mua cho phù hợp với vùng, loại cà phê, trước thu hoạch nên có đầu tư cho nơng dân cách hợp lý, thu hoạch cần tập trung cao độ vốn thu mua cà phê để tốn cho nơng dân Bên cạnh cần xây dựng hệ thống kho tàng phục vụ cho công tác chế biến bảo quản cà phê từ đầu nhằm giữ cho chất lượng cà phê ngày cao, đảm bảo đủ chân hàng phục vụ tốt cho xuất Ngoài ra, việc hoàn thiện hệ thống tổ chức doanh nghiệp cà phê có tác dụng quan trọng đến phát triển ngành Các doanh nghiệp thiết lập hệ thống marketing chuyên nghiên cứu thị trường sản phẩm, giá có kế hoạch quảng cáo khuyến mại cho phù hợp Còn lại doanh nghiệp vừa nhỏ đóng vai trị vệ tinh chuyên tổ chức thu mua, chế biến cung ứng hàng xuất Để đạt điều doang nghiệp xuất doang nghiệp làm nhiệm vụ cung ứng hàng xuất phải gắn bó với chặt chẽ, có kế hoạch phân chia lợi nhuận cụ thể Các doanh nghiệp lớn có trách nhiệm đầu tư, hỗ trợ vốn, sở hạ tầng, giải pháp cải tiến chất lượng, mẫu mã sản phẩm cho người sản xuất doanh nghiệp làm nhiệm vụ cung ứng, ngược lại doanh nghiệp vừa nhỏ có trách nhiệm cung ứng hàng đảm bảo chất lượng, mẫu mã theo yêu cầu xuất thời gian, địa điểm, có việc sản xuất, chế biến, xuất cà phê hoạt động có hiệu quả, việc thâm nhập thị trường giới chắn có biến đổi mạng mẽ 5.3.2 Các kiến nghị phía phú hiệp hội cà phê Nhà nước cần quy hoạch phát triển chế biến cà phê tất cấp độ chế biến: cà phê nhân, rang xay, chế biến cà phê hịa tan, có tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm kiểm tra chất lượng sản phẩm bảo đảm an tồn vệ sinh thực phẩm Ðồng thời, có sách tín dụng đặc biệt ưu đãi dự án chế biến cà phê hòa tan, kết hợp với marketing xây dựng thị trường tiêu thụ bền vững ngồi nước Cần có kết hợp chặt chẽ doanh nghiệp thu mua, chế biến nông sản xuất với nông dân sản xuất để xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, doanh nghiệp nông dân phải chia sẻ lợi nhuận để tồn phát triển thay doanh nghiệp sức ép giá nơng dân Nhà nước cần có biện pháp cụ thể để hỗ trợ đồng vốn cho nông dân, kiểm sốt chặt chẽ loại phân bón, thuốc trừ sâu, quy hoạch hợp lý diện tích cà phê với giống 65 Nhà nước cần có chương trình tái canh chủ động, đồng giải pháp kỹ thuật, sách, nguồn lực đầu tư… để đảm bảo hiệu tái canh mà không bị giảm sút đột ngột sản lượng Để nâng cao chất lượng cà phê, người trồng cà phê nên bố trí nhân cơng thu hái cà phê làm nhiều đợt Khi thấy cà phê chín thu hái dần vừa đảm bảo chất lượng, tránh cà phê chín nẫu, khơ hái lẫn nhiều xanh, vừa tốn nhân cơng chủ động sân phơi Tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, khuyến khích có thưởng doanh nghiệp xuất nhân cà phê tự nguyện áp dụng toàn số tiêu chất lượng cà phê nhân theo tiêu chuẩn TCVN 4193:2005, hệ thống tiêu chuẩn mới, áp dụng cách tính lỗi khuyết tật để đánh giá chất lượng, phù hợp với cách đánh giá chất lượng chung Hội đồng cà phê giới (ICO) Phổ biến quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cà phê nhân xuất tới doanh nghiệp, người sản xuất, thu mua, chế biến cà phê; tiến hành xây dựng mơ hình mẫu áp dụng quy chuẩn kỹ thuật này, tổ chức kiểm tra chất lượng cà phê trước thông quan số tiêu chất lượng quan trọng, dễ thực ẩm độ, khuyết tật tạp chất, hạt mốc 5.3.3 Xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại, đẩy mạnh kênh phân phối sang thị trường liên minh Châu Âu Tăng cường hợp tác quốc tế dựa sở chiếm lĩnh thị trường nước, mở rộng thị trường tồn cầu, tăng uy tín vị cà phê Việt Nam công việc không dễ dàng cần phải thực Khối lượng cà phê xuất ngày lớn thụ động ngồi chờ đến mua bán mà cần chủ động tạo thị trường, mở rộng thị trường Đây quốc sách lớn Nhà nước nhiệm vụ chung ngành cấp Nhà nước cần tạo nhiều hội cho doanh nghiệp ngành cà phê tiếp cận với thị trường nước ngồi thơng qua hệ thống tham tán thương mại, qua hội chợ triển lãm thương mại quốc tế Ngồi cịn mở quan đại diện sử dụng phương thức thương mại khác đổi hàng, Hiệp định Chính phủ, Bộ Thương mại Cơ quan thường vụ nước cần mở rộng hoạt động xúc tiến thương mại nhiều hình thức để quảng bá cà phê Việt Nam thị trường giới Việt Nam gia nhập ICO, tham gia ACPC tổ chức quốc tế khác có liên quan để tăng cường hợp tác kinh tế thương mại, khoa học, công nghệ phát triển nguồn nhân lực Đẩy mạnh mối quan hệ thương mại Việt Nam - liên minh Châu Âu, ký kết hiệp định thương mại song phương Việt Nam với liên minh Châu Âu, hiệp định đa phương ASEAN - liên minh Châu Âu, từ giảm hàng rào thuế quan, phi thuế quan, tạo điều kiện cho việc xuất phân phối cà phê sang thị trường này, thu hút đầu tư liên minh Châu Âu vào Việt Nam Đồng thời, tăng cường quan hệ hợp tác với tổ chức cà phê liên minh Châu Âu ECF, SCAE; VICOFA chủ động tham gia vào tổ chức này, từ mặt tận dụng hỗ trợ kĩ thuật, tài để doanh nghiệp Việt 66 Nam mở rộng kênh phân phối sang liên minh Châu Âu, nguồn vốn doanh nghiệp nước ta hạn hẹp, chưa đủ khả xây dựng kênh phân phối riêng; mặt khác, hội để tiếp cận với nhà nhập khẩu, doanh nghiệp rang xay chế biến cà phê lớn đây, giúp hạn chế xuất gián tiếp qua doanh nghiệp trung gian Đẩy mạnh hình thức thương mại điện tử giao dịch mua bán, ký gửi cà phê nước liên minh Châu Âu, đưa thông tin sản phẩm lên website cơng ty tiếng nước ngoài, sàn giao dịch điện tử…, tạo nội dung thông tin phong phú, thu hút quan tâm đối tác nước ngồi nói chung liên minh Châu Âu nói riêng Tóm lại, liên minh Châu Âu thị trường tiềm cho mặt hàng cà phê Việt Nam.Với thị trường khó tính này, ngành cà phê Việt Nam cần phải có sách hợp lý chuẩn bị thật kĩ lưỡng 67 CHƯƠNG KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 6.1 KẾT LUẬN Trong năm gần đây, Việt Nam nhanh chóng trở thành nước sản xuất cà phê hàng đầu Với lợi so sánh điều kiện đất đai, khí hậu, nguồn nhân lực dồi giá rẻ, suất lao động thuộc loại cao nhì giới nên vòng năm qua ngành cà phê Việt Nam chiếm thị phần đáng kể, có mặt 75 quốc gia, ngành có nguồn thu ngoại tệ quan trọng sau thuỷ hải sản gạo với thị trường lớn liên minh Châu Âu, Hoa kỳ, Nhật Bản Tuy nhiên, trước bối cảnh thị trường giới ngày cạnh tranh gay gắt lợi so sánh “ hao mòn” dần, địi hỏi ngành cà phê phải có chiến lược cạnh tranh thích hợp bảo đảm hiệu bền vững Nếu khơng nguy tụt hậu phá sản ập đến lúc Vậy nên, tìm kiếm tiến hành giải pháp để hạn chế, khắc phục mặt cịn yếu cơng việc phải sớm thực muốn nâng cao khả cạnh tranh ngành Bên cạnh đó, ủng hộ, giúp đỡ, hỗ trợ từ phía nhà nước khơng thừa mà luôn cần thiết Tự thân cộng với hỗ trợ đó, tương lai không xa chắn cà phê Việt Nam tồn phát triển nhanh chóng Đây mong muốn chung cho ngành, mặt hàng tiềm có triển vọng phát triển Việt Nam Toàn viết phần cho thấy tình hình chung lực cạnh tranh mặt hàng cà phê thị trường giới nói chung thị trường liên minh Châu Âu nói riêng Qua rút nguyên nhân đề giải pháp nhằm nâng cao lực cạnh tranh mặt hàng cà phê thị trường liên minh Châu Âu 6.2 KIẾN NGHỊ Nhà nước cần coi cà phê trồng mũi nhọn, có nhiều tiềm khai thác cần xác định rõ mặt hàng chủ lực chiến lược phát triển nông nghiệp - công nghiệp - nông sản xuất để có sách đầu tư phát triển hợp lý Cho phép doanh nghiệp cà phê lớn, kinh doanh có hiệu quyền tích luỹ tập trung tư để có nguồn vốn lưu động đủ mạnh, chủ động thu mua sản phẩm người sản xuất làm tốt hoạt động xuất Nhà nước cần có sách bảo hộ cho người sản xuất cà phê để họ có điều kiện trì phát triển thâm canh suất trồng mức giá cà phê xuống ngang thấp giá thành sản xuất 68 Nhà nước cần có sách ưu tiên cho doanh nghiệp Nhà nước có hiệu cao để doanh nghiệp có đủ mạnh tài chính, đóng vai trị chủ đạo kinh tế nhiều thành phần nay, có điều kiện, khả để cạnh tranh thương trường quốc tế Đồng thời nghiên cứu hình thức hỗ trợ vốn để chủ vườn cà phê, đơn vị chuyên doanh cà phê địa phương có điều kiện đầu tư phát triển mạnh sản xuất tiêu thụ sản phẩm cho người lao động Chính sách thuế người sản xuất xuất cần phải hợp lý, linh hoạt Cụ thể thuế đất nông nghiệp cần định theo hạng đất Không nên theo suất thực thu hàng năm mảnh đất để khuyến khích người sản xuất đầu tư tăng suất trồng Tăng cường công tác quản lý chất lượng sản phẩm cà phê, khơng nên để tình trạng q nhiều đơn vị kiểm tra chất lượng cà phê xuất mà thiếu kinh nghiệm nghiệp vụ cà phê Ngành cà phê cần có chiến lược thị trường cụ thể, đa dạng hoá đa phương hố quan hệ thị trường cần có chiến dịch tuyên truyền quảng cáo thị trường quốc tế, mở rộng khả tiếp thị, xây dựng bạn hàng lớn ổn định lâu dài, đồng thời tranh thủ thu hút vốn đầu tư nước cho thâm canh mở rộng sản xuất cà phê khâu chế biến đa dạng hoá sản phẩm xuất Xây dựng củng cố hệ thống thơng tin tồn ngành cà phê, thường xuyên liên tục để nắm bắt xử lý thơng tin nhanh chóng, xác, thống công tác kinh doanh xuất nhập khẩu, tranh thủ thời thuận lợi kinh doanh 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ICO, 2008, Rules on Statistics - Statistical Reports, WP-Council 180/08, London ICO, 2009 B, Progress report on the implement of the Coffee Quality – Improvement Programmee (CQP), Coffee year 2007/08, Document No EB 3958/09 ICO, 2010 B, Progress report on the implement of the Coffee Quality – Improvement Programmee (CQP), Coffee year 2009/2010, Document No EB 3977/10 Nguyễn Minh Tuấn, 2010, Nâng cao lực cạnh tranh doanh nghiệp nhà nước hội nhập kinh tế quốc tế, Nxb Đại học Quốc gia, TP HCM Micheal E Porter (2008), Lợi Cạnh tranh Quốc gia, Nhà xuất Trẻ, TP Hồ Chí Minh Balassa, Bela; Marcus Noland (1989) ""Revealed Comparative Advantage in Japan and the United States" Journal of International Economic Integration GS TS Bùi Xuân Lưu (2009), Giáo trình Kinh tế Ngoại Thương, Nhà xuất Thông tin Truyền Thông, Hà Nội Nguyễn Tiến Thỏa, Nâng cao sức cạnh tranh cà phê Việt Nam- Một địi hỏi xúc Tạp chí Thị trường giá cả, Số 9/2003 Cẩm nang Doanh nhân trẻ, 2010, Khái niệm cạnh tranh loại hình cạnh tranh, truy cập ngày 7/9/2014, http://www.doanhnhan.net/khai-niem-canh-tranhva-cac-loai-hinh-canh-tranh-p53a7678.html 10 Bộ NN&PTNT, 2008, Nâng cao lực cạnh tranh cà phê Việt Nam đến 2015 định hướng 2020, truy cập ngày 18/8/2014, http://agro.gov.vn/news/tID10477_Nang-cao-nang-luc-canh-tranh-cua-ca-pheViet-Nam-den-2015-va-dinh-huong-2020.htm 11 ECF, 2006, European coffee report 2006, truy cập ngày 9/9/2014, http://www.ecfcoffee.org/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=94 12 ECF, 2008, European coffee report 2008, truy cập ngày 9/9/2014, http://www.ecfcoffee.org/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=94 13 ECF, 2011, European coffee report 2010/11, truy cập ngày 9/9/2014, http://www.ecfcoffee.org/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=94 70 14 ECF, 2012, European coffee report 2012, truy cập ngày 9/9/2014, http://www.ecfcoffee.org/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=94 15 ECF, 2013, European coffee report 2012, truy cập ngày 9/9/2014, http://www.ecfcoffee.org/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=94 16 ICO, 2011, Coffee market report – December 2011, truy cập ngày 12/9/2014, http://dev.ico.org/documents/wsiteenglish/edletter-11-e.htm 17 ICO, 2012, Coffee market report – January 2012, truy cập ngày 12/9/2014, http://dev.ico.org/documents/wsiteenglish/edletter-11-e.htm 18 ICO, 2013, Coffe Price, truy cập ngày 13/9/2014, http://www.ico.org/coffee_prices.asp 19 ICO, 2013, Trade Statistics, truy cập ngày 15/9/2014, http://www.ico.org/trade_statistics.asp 20 WTO, International Trade Statistics 2013, truy cập ngày 18/9/2014, http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2013_e/its13_toc_e.htm 21 Tổng cục thống kê, Thông tin thống kê hàng tháng, truy cập ngày 30/9/2014, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=629&idmid=4 22 Vietrade, Cục xúc tiến thương mại, truy cập ngày 19/9/2014, http://www.vietrade.gov.vn/ca-phe/3548-sn-lng-ca-phe-mua-v-mua-v-201314.html 23 Vietrade, Cục xúc tiến thương mại, truy cập ngày 19/9/2014, http://www.vietrade.gov.vn/ca-phe/2791-th-trng-ca-phe-brazil-mua-v-201213-phn2.html 24 FAS (USDA), Coffee: World Markets and Trade, truy cập ngày 15/9/2014 http://www.fas.usda.gov/data/coffee-world-markets-and-trade 71 DỬ LIỆU NHẬP KHẨU VÀ XUẤT KHẨU CÀ PHÊ NHÂN, RANG VÀ HÒA TAN CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA VÀO LIÊN MINH CHÂU ÂU Top 20 quốc gia xuất cà phê nhân vào liên minh Châu Âu Đơn vị tính: Quốc gia 2009 2010 2011 2012 2013 Braxin 14.619.558 14.938.293 14.678.162 12.711.232 13.395.995 Việt Nam 8.421.188 9.032.193 9.076.962 11.970.522 10.974.765 Ấn Độ 1.297.863 1.814.827 2.698.988 2.351.910 2.122.855 Honduras 2.390.300 2.589.897 2.515.220 3.140.923 2.837.088 Peru 2.195.433 2.414.587 2.489.995 2.615.155 2.478.210 Indonesia 2.966.900 2.652.785 1.992.702 1.994.040 2.781.382 Uganda 2.154.350 1.752.312 1.840.773 1.615.952 2.116.038 Colombia 2.193.445 1.503.543 1.788.583 1.685.947 2.201.523 Ethiopia 1.321.458 1.685.012 1.753.392 1.605.250 1.450.562 El Salvador 739.613 642.302 762.248 397.963 439.675 Guatemala 784.875 907.802 741.012 829.125 631.088 Papua New Guinea 448.067 405.475 544.548 523.633 265.155 Costa Rica 154.802 412.362 252.667 293.735 327.988 Tanzania 548.862 357.620 486.790 373.255 583.887 Cameroon 375.420 525.485 480.027 421.603 359.180 Kenya 640.640 529.637 461.678 506.333 492.303 Nicaragua 525.138 605.377 447.790 405.880 413.832 Côte d'Ivoire 399.243 358.715 345.262 438.973 369.317 Mexico 311.453 432.012 336.063 467.530 549.262 China 492.575 480.570 262.295 673.545 723.645 Khác 1.792.097 1.785.350 1.952.013 1.483.567 1.263.670 (Nguồn: Liên đoàn cà phê Châu Âu, ECF- European Coffee Federation) 72 Các quốc gia xuất cà phê hòa tan vào liên minh Châu Âu Đơn vị tính: Quốc gia 2009 2010 2011 2012 2013 Ecuador 10.177 11.548 12.506 17.218 16.639 Braxin 11.124 9.987 8.904 13.392 12.010 Switzerland 3.199 5.759 5.983 5.021 6.223 Colombia 3.521 3.679 3.079 3.377 3.088 Ấn Độ 3.303 2.636 3.827 3.291 2.939 Others 9.735 10.012 7.229 8.345 7.716 (Nguồn: Liên đoàn cà phê Châu Âu, ECF- European Coffee Federation) 73 PHỤ LỤC QUY CHUẨN KỸ THUẬT QUỐC GIA ĐỐI VỚI SẢN PHẨM CẢ PHÊ (National technical regulation for coffee products) QUY ĐỊNH CHUNG 1.1 Phạm vi điều chỉnh Quy chuẩn quy định tiêu chất lượng, an toàn thực phẩm yêu cầu quản lý sản phẩm cà phê 1.2 Đối tượng áp dụng Quy chuẩn áp dụng đối với: a) Tổ chức, cá nhân nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh sản cà phê Việt Nam b) Cơ quan quản lý nhà nước có liên quan 1.3 Giải thích từ ngữ kí hiệu viết tắt Trong quy chuẩn này, từ ngữ hiểu sau: (1) Cà phê nguyên chất (genuine coffee) sản phẩm có nguồn gốc từ cà phê chín cà phê qua q trình tách hạt, rang, sau xay để đạt kích cỡ yêu cầu (2) Cà phê hỗn hợp (mixed cofee)là sản phẩm có nguồn gốc từ cà phê nguyên chất nêu điều (1) trộn với thành phần không gây hại đến sức khỏe, bao gồm cà phê hỗn hợp dạng bột cà phê hỗn hợp dạng lỏng (3) Cà phê tách cafein (decaffeinated) sản phẩm có nguồn gốc từ cà phê nguyên chất nêu điều (1) tách cafein (4) Cà phê hịa tan (instant coffee) sản phẩm có nguồn gốc từ cà phê nguyên chất qua trình tách hạt, rang xay không pha trộn với chất nào, sau chiết nước, cho bay theo quy trình thích hợp để tạo sản phẩm dạng bột, dạng vảy hay dạng khác, hịa tan hồn tồn nước dùng liền (5) Cà phê hòa tan hỗn hợp (mixed Instant coffee) cà phê hòa tan nêu mục (4) trộn với số thành phần khác không gây hại đến sức khỏe (6) Cà phê hòa tan tách cafein (decaffeinated instant coffee) cà phê hòa tan nêu mục (4) tách cafein 74 Trong trường hợp cà phê nêu điều (1), (2), (3), (4), (5) (6) có bổ sung hương vị, dùng đóng bao bì kín, dạng lỏng khô, phải tuân thủ yêu cầu quy chuẩn QUY ĐỊNH VỀ KỸ THUẬT 2.1 Các tiêu hóa lý quy định Phụ lục Quy chuẩn 2.2 Kim loại nặng Phù hợp QCVN 8-2:2001/BYT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia giới hạn ô nhiễm kim loại nặng thực phẩm (nhóm thực phẩm bổ sung) 2.3 Độc tố vi nấm Theo QCVN 8-1:2011/BYT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia giới hạn ô nhiễm độc tố vi nấm thực phẩm 2.4 Dư lượng thuốc bảo vệ thực vật: phù hợp với Codex 2.5 Các tiêu vi sinh cà phê dạng lỏng quy định Phụ lục 2.6 Danh mục phụ gia thực phẩm phép sử dụng phù hợp với quy định hành Ngoài tuân thủ quy định trên, quy định chất bảo quản sản phẩm cà phê hỗn hợp dạng lỏng (điểm 2, mục 3) quy định Phụ lục 3 LẤY MẪU VÀ PHƯƠNG PHÁP THỬ 3.1 Lấy mẫu: Theo hướng dẫn Thông tư 16/2009/TT-BKHCN ngày 02 tháng năm 2009 Bộ Khoa học Công nghệ hướng dẫn kiểm tra nhà nước chất lượng hàng hóa lưu thơng thị trường quy định khác pháp luật có liên quan 3.2 Phương pháp thử: Các yêu cầu kĩ thuật Quy chuẩn thử theo phương pháp (các phương pháp không bắt buộc áp dụng, sử dụng phương pháp thử khác tương đương): TCVN 5253 Cà phê – Phương pháp xác định hàm lượng tro TCVN 6603:2000 (ISO 10095:1992), Cà phê – Xác định hàm lượng cafein – Phương pháp dùng sắc ký lỏng cao áp TCVN 7035:2002 (ISO 11294:1994), Cà phê bột – Xác định độ ẩm – Phương pháp xác định hao hụt khối lượng 103 0C (Phương pháp thông thường) QUY ĐỊNH VỀ QUẢN LÝ 4.1 Ghi nhãn 75 Việc ghi nhãn sản phẩm cà phê thực theo quy định hành pháp luật 4.2 Công bố hợp quy 4.2.1 Các sản phẩm cà phê nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh nước phải công bố hợp quy phù hợp với quy định kỹ thuật Quy chuẩn 4.2.2 Phương thức, trình tự, thủ tục cơng bố hợp quy thực theo quy định chứng nhận hợp chuẩn, chứng nhận hợp quy công bố hợp chuẩn, công bố hợp quy ban hành kèm theo Quyết định số 24/2007/QĐ-BKHCN ngày 28 tháng năm 2007 Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ quy định khác pháp luật 4.3 Kiểm tra sản phẩm cà phê Việc kiểm tra chất lượng, an toàn sản cà phê phải thực theo quy định pháp luật TRÁCH NHIỆM CỦA TỔ CHỨC, CÁ NHÂN 5.1 Tổ chức, cá nhân nhập khẩu, sản xuất sản phẩm cà phê phải công bố hợp quy phù hợp với quy định kỹ thuật Quy chuẩn này, đăng ký công bố hợp quy quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo phân cấp Bộ Y tế bảo đảm chất lượng, an tồn theo nội dung cơng bố 5.2 Tổ chức, cá nhân nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh cà phê sau hoàn tất đăng ký công bố hợp quy với quan quản lý nhà nước có thẩm quyền bảo đảm chất lượng, vệ sinh an toàn, ghi nhãn phù hợp với quy định pháp luật TỔ CHỨC THỰC HIỆN 6.1 Giao Cục An toàn vệ sinh thực phẩm chủ trì, phối hợp với quan chức có liên quan hướng dẫn triển khai tổ chức việc thực Quy chuẩn 6.2 Căn vào yêu cầu quản lý, Cục An toàn vệ sinh thực phẩm có trách nhiệm kiến nghị Bộ Y tế sửa đổi, bổ sung Quy chuẩn 6.3 Trong trường hợp tiêu chuẩn quy định pháp luật viện dẫn Quy chuẩn có thay đổi, bổ sung thay áp dụng theo quy định văn 76 PHỤ LỤC SƠ LƯỢC VỀ MỘT SỐ LOẠI HÌNH CÀ PHÊ CĨ CHỨNG NHẬN Sản xuất cà phê bền vững hay cà phê có chứng nhận định hướng phát triển phủ Khái niệm “bền vững”: Bền vững hiểu là: Sản xuất phải có lãi ngày gia tăng, chất lượng vườn phải bền, thu hoạch nhiều năm Toàn ngành cà phê phải bền vững từ sản xuất, chế biến nâng cao chất lượng, đến thị trường xuất Hiện vấn đề mực nước ngầm giảm sút trầm trọng, việc lạm dụng thuốc Bảo vệ thực vật tưới nhiều nước, bón q nhiều phân làm tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng tới môi trường, chất lượng đất, chất lượng sản phẩm, việc thu hái cà phê xanh, kỹ thuật chế biến thô sơ vấn đề ngành người sản xuất cà phê cần quan tâm Bên cạnh đó, việc sản xuất cà phê cần hướng tới thị trường, loại hình cà phê thị trường quan tâm hay có khả quan tâm Xuất phát từ lý Cục trồng trọt - Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn Việt Nam chủ trì chương trình sản xuất cà phê bền vững 4C Chính Phủ đồng thời khuyến khích phát triển loại hình cà phê bền vững/có chứng khác nhằm bước hướng sản xuất cà phê Việt Nam theo hướng bền vững nâng cao chất lượng sản phẩm, chuẩn bị cho lộ trình tiến tới áp dụng tiêu chuẩn chất lượng cà phê TCVN 4193:2005 Chính phủ ban hành thơng qua việc liên kết nhà: Nhà nông, Nhà nước, Nhà Khoa học, nhà Doanh nghiệp Các loại hình cà phê có chứng nhận trở thành xu hướng tất yếu ngành sản xuất cà phê Việt Nam, nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển kinh tế, xã hội môi trường Có nhiều loại hình cà phê bền vững phổ biến như: 4C (nguyên tắc chung cho cộng đồng cà phê), UTZ, RFA (Rừng nhiệt đới) Fair-trade (Thương mại cơng bằng) Giới thiệu tóm lược loại hình cà phê bền vững Cà phê 4C (tức từ phụ âm đầu từ tiếng Anh Common Code for the Coffee Community – Bộ Quy tắc chung cho Cộng đồng Cà phê) Hiệp hội 4C Hiệp hội mở dựa chế thị trường nhằm cổ động khuyến khích tính bền vững chuỗi sản xuất cà phê nhân Mục tiêu hiệp hội cải thiện thu nhập điều kiện sống người sản xuất thơng qua việc giảm chi phí sản xuất, cải thiện chất lượng sản phẩm, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cải thiện điều kiện tiếp cận thị trường, đồng thời thúc đẩy bền vững môi trường Cà phê cung cấp cho kênh tiêu thụ thương hiệu luồng phải đạt tiêu chuẩn bền vững ba mặt: xã hội, môi trường kinh tế Ba mặt đánh giá theo mức: xanh (các hoạt động khuyến khích), vàng (các hoạt động cần cải thiện) đỏ 77 (các hoạt động cần chấm dứt) theo tiêu chí tổng số 30 tiêu chí Đây tổ chức cấp chứng nhận cho loại mặt hàng nông sản cà phê UTZ: UTZ theo ngôn ngữ người Mayan “tốt” UTZ Certified thực trách nhiệm tạo thị trường mở minh bạch cho sản phẩm nông nghiệp UTZ Certified hướng tới phát triển chuỗi cung ứng sản phẩm nông nghiệp nhằm đáp ứng địi hỏi kỳ vọng nơng dân, ngành cơng nghiệp thực phẩm người tiêu dùng Chương trình đảm bảo qui trình sản xuất cung ứng bền vững, tạo khả truy nguyên nguồn gốc trực tuyến cho sản phẩm nông nghiệp Chương trình dựa Bộ quy tắc gồm tiêu chuẩn xã hội môi trường thực hành trồng cà phê có trách nhiệm quản lý vườn hiệu Bộ quy tắc gồm có 11 chương có 175 tiêu chí tra Các chương theo trình tự cơng đoạn trình trồng chế biến cà phê nhóm lại theo chủ đề ba phần: Phần liên quan đến vấn đề tính truy nguyên quản lý chung Phần liên quan đến thực hành nông nghiệp tốt hoạt động trang trại Phần liên quan đến vấn đề xã hội môi trường cụ thể Đơn vị chứng nhận phải tuân thủ tiêu chí tra bắt buộc Rainforest Alliance (RFA): chương trình nơng nghiệp Tổ chức Liên minh Rừng nhiệt đới hỗ trợ ban thư ký quốc tế mạng lưới nông nghiệp bền vững (the sustainable agriculture network (SAN) SAN tổ chức liên kết nhóm bảo tồn mơi trường hàng đầu giới với người sản xuất người tiêu dùng có trách nhiệm thơng qua việc cấp chứng nhận liên minh rừng nhiệt đới (RFA) Cũng 4C, định hướng chung tổ chức RFA dựa ý tưởng bền vững thông qua việc phát triển đảm bảo lành mạnh mặt môi trường, công mặt xã hội bền vững mặt kinh tế Theo đó, họat động sản xuất cần đảm bảo bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ động vật hoang dại, bảo vệ đất rừng, bảo vệ môi trường cải thiện sống cho người sản xuất cho cộng đồng Tiêu chuẩn tổ chức gồm có 10 nguyên tắc, với 93 tiêu chí gồm tiêu chí bắt buộc tiêu chí tối thiểu Muốn đạt chứng nhận người dân cần tuân thủ 100% tiêu chí bắt buộc, 50% nguyên tắc 80% tất tiêu chuẩn Đánh giá theo cách tuân thủ không tuân thủ Khác với 4C, RFA cấp chứng nhận cho nhiều loại mặt hàng nơng sản khác Fair-trade: Fair-trade có nghĩa Thương mại công bằng, tổ chức mua bán dựa việc đối thoại, minh bạch tôn trọng lẫn nhằm đạt công thương mại quốc tế Tổ chức góp phần vào việc phát triển bền vững thông qua việc tạo điều kiện mua bán tốt đảm bảo quyền lợi cho người sản xuất nhỏ Tiêu chuẩn tổ chức bao gồm 107 tiêu chí, có 38 yêu cầu tối thiểu 69 yêu cầu cải tiến Theo loại hình cà phê nơng dân tổ chức thành hợp tác xã hay tổ hợp tác, có tên riêng, có tài khoản riêng người sản xuất 78 bảo vệ tối đa giá Fairtrade cấp chứng nhận cho người sản xuất nhỏ Fairtrade cấp chứng nhận cho nhiều loại mặt hàng nơng sản khác Lợi ích chương trình cà phê có chứng nhận  Về mặt kinh tế: Việc triển khai áp dụng tiêu chuẩn loại hình cà phê có chứng nhận làm tăng giá trị cà phê xuất khẩu, người dân hưởng lợi từ việc nhận giá cộng thêm giá bán cao đặc biệt cà phê chứng nhận RFA Fairtrade Bên cạnh đó, chi phí sản xuất giảm nhờ giảm chi phí đầu vào thơng qua chương trình tập huấn chương trình GAP  Về mặt xã hội: Chương trình kết nối thành công nhà (nhà Nông, nhà Nước, nhà Khoa học nhà Doanh nghiệp) Bên cạnh kiến thức, ý thức người sản xuất bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe người lao động, an toàn sản xuất, mối quan tâm giáo dục, phát triển cộng đồng nâng cao rõ rệt sau nắm bắt tiêu chí tiêu chuẩn Ngồi ra, người sản xuất tiếp cận với tiến khoa học kỹ thuật thông qua buổi tập huấn nhờ người sản xuất có hội nâng cao kiến thức canh tác vườn cây, giúp giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu đầu ra, an tồn cho mơi trường, mơi sinh  Về môi trường: Các nông hộ tham gia chương trình cà phê có chứng nhận có ý thức rõ rệt việc bảo vệ nguồn nước quản lý rác thải, tăng cường che bóng số loại phủ đất để giữ ẩm cải tạo đất, ý thức bảo vệ động vật hoang dã nâng cao Phát triển mơ hình cà phê có chứng nhận xu hướng tất yếu đáng khuyến khích Để phát triển mơ hình diện tích trồng cà phê cấp chứng nhận cà phê bền vững, mấu chốt thành công quan tâm thích đáng nhà nước, hỗ trợ cơng sức, tài doanh nghiệp, tích cực hưởng ứng người trồng cà phê hỗ trợ mặt khoa học nhà nghiên cứu Nguồn: Liên hiệp Hội Khoa học kỹ thuật tỉnh DakLak, n.d 79 ... CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 58 5.1 ĐỊNH HƯỚNG, MỤC TIÊU NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU. .. VỀ THỊ TRƯỜNG CÀ PHÊ TẠI LIÊN MINH CHÂU ÂU VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MẶT HÀNG CÀ PHÊ VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 3.1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGÀNH CÀ PHÊ CỦA VIỆT... Việt Nam 29 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH MẶT HÀNG CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TẠI THỊ TRƯỜNG LIÊN MINH CHÂU ÂU 31 4.1 THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TẠI LIÊN MINH CHÂU ÂU