TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI ---------- LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA (2011-2015) Đề tài: BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN VÀ VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM Giáo viên hướng dẫn: Nguyễn Anh Thư Sinh viên thực hiện: Tăng Nguyễn Việt Thanh MSSV: 5115841 Lớp: Luật tư pháp 1-K37 Cần Thơ, 12/2014 Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Lời cảm ơn  Trong quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này, người viết đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của quý thầy cô và sự động viên của bạn bè khi người viết gặp khó khăn, chán nản để người viết có thể hoàn thành luận văn của mình. Với lòng biết ơn và kính trọng, người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô công tác tại Khoa Luật – Trường Đại học Cần Thơ, những người đã tạo điều kiện và truyền đạt những kiến thức lý luận, pháp lý làm nền tảng để người viết nghiên cứu hoàn thành luận văn này. Người viết cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã luôn bên cạnh, động viên, giúp đỡ người viết Đặc biệt người viết xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến cô Nguyễn Anh Thư, người đã hết lòng giúp đỡ cũng như tận tình hướng dẫn người viết để người viết có thể hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp Dù đã có nhiều có gắng trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài tuy nhiên do khả năng nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế nên không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Người viết rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các thầy cô và đọc giả quan tâm đến đề tài để người viết hoàn thiện hơn đề tài của mình. Người viết xin chân thành cảm ơn! GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ..................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN ..................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................ 1 3. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................... 1 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................ 2 5. Kết cấu của luận văn........................................................................................................ 2 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BIỂN, VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM ......... 3 1.1 Một số khái niệm liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển ....... 3 1.1.1 Khái niệm về môi trường và hoạt động bảo vệ môi trường .............................. 3 1.1.1.1 Khái niệm về môi trường ............................................................................... 3 1.1.1.2 Khái niệm về hoạt động bảo vệ môi trường................................................. 4 1.1.2 Khái niệm về biển và vùng ven biển ..................................................................... 4 1.1.2.1 Khái niệm về biển ........................................................................................... 4 1.1.2.2 Khái niệm về vùng ven biển .......................................................................... 4 1.2 Sơ lược về tình hình biển, vùng ven biển và môi trường biển, vùng ven biển5 1.2.1 Tình hình về biển và vùng ven biển ...................................................................... 5 1.2.2 Tình hình về môi trường biển, vùng ven biển ..................................................... 7 1.3 Những tác động của con người đến môi trường biển, vùng ven biển ............ 10 1.3.1 Quá trình đô thị hóa ............................................................................................. 10 1.3.2 Hoạt động giải trí và du lịch 10 1.3.3 Hoạt động nuôi trồng, đánh bắt thủy sản và việc khai thác khoáng sản, dầu mỏ ..................................................................................................................................... 11 1.3.4 Giao thông biển .................................................................................................... 13 1.4 Sơ lược các văn bản pháp luật bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển ....... 15 CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN........................................................................................................................................ 19 2.1 Các chủ thể có liên quan trong việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển ...................................................................................................................................... 19 2.1.1 Các cơ quan nhà nước ......................................................................................... 19 2.1.1.1 Các cơ quan có thẩm quyền chung ............................................................. 19 2.1.1.2 Các cơ quan có thẩm quyền chuyên môn ................................................... 20 2.1.2 Các tổ chức, cá nhân có liên quan 25 2.2 Nguyên tắc bảo vệ môi trường biển ....................................................................... 26 GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam 2.3 Quy định của pháp luật về việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển .. 28 2.3.1 Khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên 28 2.3.2 Quản lý chất thải cũng như kiểm soát các nguồn thải ảnh hưởng đến môi trường biển ...................................................................................................................... 30 2.3.3 Đảm bảo việc phòng ngừa, ứng phó trước sự cố môi trường ......................... 33 2.3.4 Bảo vệ các hệ sinh thái biển, ven biển ............................................................... 34 2.4 Trách nhiệm pháp lý trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển ..... 35 2.4.1 Xử phạt vi phạm hành chính ............................................................................... 36 2.4.1.1 Đối tượng bị xử phạt ..................................................................................... 36 2.4.1.2 Hình thức xử phạt .......................................................................................... 37 2.4.2 Truy cứu trách nhiệm hình sự ............................................................................. 39 2.4.3 Trách nhiệm dân sự .............................................................................................. 40 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN NƯỚC TA, NHỮNG TỒN TẠI VÀ HƯỚNG ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN .. 43 3.1 Thực trạng bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển nước ta ....................... 43 3.2 Những tồn tại và hướng đề xuất hoàn thiện trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển .......................................................................................................... 49 3.2.1 Những tồn tại trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển .................. 49 3.2.2 Hướng đề xuất hoàn thiện việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển ....... 53 KẾT LUẬN ............................................................................................................................ 59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO GVHD: Nguyễn Anh Thư SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Biển và vùng ven biển là nơi có nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào. Với nhiều vùng đồng bằng màu mỡ, tài nguyên biển phong phú, biển và vùng ven biển tạo ra không gian sống, các tài nguyên sinh vật, phi sinh vật cho các hoạt động của con người và có chức năng điều tiết môi trường tự nhiên cũng như môi trường nhân tạo. Vì những lẽ trên mà biển và vùng ven biển thu hút nhiều sự chú ý của con người. Nó trở thành nơi trọng tâm của nhiều ngành kinh tế quốc gia, nơi diễn ra hầu hết các hoạt động về kinh tế, xã hội và cũng là nơi mà con người tác động vào môi trường tự nhiên nhiều nhất. Đối với những quốc gia có biển, phần lớn dân số thường tập trung ven biển và không ngừng gia tăng trong tương lai. Do đó dẫn đến việc mất cân bằng giữa nhu cầu sử dụng và nguồn tài nguyên thiên nhiên. Ngoài ra việc phát triển các khu đô thị ven biển làm mất đi các hệ sinh thái tự nhiên. Các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt của con người tạo ra các chất thải, thải vào môi trường biển một cách trực tiếp hoặc gián tiếp làm ô nhiễm nguồn nước mặt, ảnh hưởng đến các loài sinh vật biển làm giảm tính đa dạng sinh học. Bên cạnh đó việc suy giảm các cánh rừng ngập mặn, rừng phòng hộ do khai thác quá mức gây ra các hiện tượng sạc lở, xói mòn bờ biển, bảo lũ,.. làm ảnh hưởng rất lớn đến đời sống dân cư ven biển. Trong khi đó các văn bản pháp luật quy định về việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì còn nhiều bất cập và chưa thống nhất, phương thức quản lý thì còn nhiều hạn chế. Để bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển cần có những hành động kịp thời và hiệu quả. Chính vì những vấn đề cấp thiết trên nên người viết chọn đề tài “Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp với mong muốn tìm hiểu thêm về việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển cũng như thực trạng áp dụng những văn bản quy phạm pháp luật nước ta. Từ đó đưa ra những giải pháp nhằm cải thiện, nâng cao hơn nữa chất lượng cũng như hiệu quả thực tiễn của pháp luật trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài này là đi sâu vào nghiên cứu những quy định của pháp luật trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển để tự trang bị cho bản thân những kiến thức quan trọng, hữu ích trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển và với vốn hiểu biết của mình từ đó có một số đề xuất góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. 3. Phạm vi nghiên cứu GVHD: Nguyễn Anh Thư 1 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Do yêu cầu của một đề tài luận văn nằm trong khuôn khổ thời gian cho phép nên người viết chủ yếu tập trung nghiên cứu các quy định hiện hành của pháp luật về bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển, tìm ra những tồn tại, vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật, những tác động của con người ảnh hưởng đến môi trường biển và vùng ven biển. Từ đó đưa ra nhận định, giải pháp để bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển nước ta. 4. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn này là phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp liệt kê, so sánh kết hợp giữa lý luận nghiên cứu trên tài liệu, sách vở và thực tiễn. Bên cạnh đó tìm hiểu các thông tin, tài liệu, tạp chí, sách báo và các trang web cần thiết cho quá trình nghiên cứu đề tài. 5. Kết cấu của luận văn Gồm các phần sau đây: LỜI NÓI ĐẦU CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BIỂN, VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN NƯỚC TA VÀ NHỮNG TỒN TẠI, HƯỚNG ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO GVHD: Nguyễn Anh Thư 2 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BIỂN, VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM  1.1 Một số khái niệm liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển 1.1.1 Khái niệm về môi trường và hoạt động bảo vệ môi trường 1.1.1.1 Khái niệm về môi trường Môi trường là một khái niệm có nội hàm vô cùng rộng và được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau1. Nên có rất nhiều quan điểm về khái niệm môi trường, một số quan điểm như sau: - Quan điểm thứ nhất: Môi trường bao gồm các vật chất hữu cơ và vô cơ quanh sinh vật. Theo định nghĩa này thì không thể nào xác định được môi trường một cách cụ thể, vì mỗi cá thể, mỗi loài, mỗi chi vẫn có một môi trường và một quần thể, một quần xã lại có một môi trường rộng lớn hơn. - Quan điểm thứ hai: Môi trường là những gì cần thiết cho điều kiện sinh tồn của sinh vật. Theo định nghĩa này thì rất hẹp, bởi vì trong thực tế có yếu tố này là cần thiết cho loài này nhưng không cần thiết cho loài kia dù cùng sống chung một nơi, hơn nữa cũng có những yếu tố có hại hoặc không có lợi vẫn tồn tại và tác động lên cơ thể và ta không thể loại trừ nó ra khỏi môi trường tự nhiên Theo Luật bảo vệ môi trường Việt Nam 1993 thì: “Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên” 2 Luật bảo vệ môi trường năm 2005 cũng quy định tương tự: “Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật” 3 Như vậy ta có thể hiểu môi trường được tạo thành bởi vô số các yếu tố vật chất. Bao gồm các yếu tố vật chất tự nhiên như đất, nước, không khí, ánh sáng. Những yếu tố này tồn tại ngoài ý muốn của con người, chúng hình thành và phát triển trên quy luật tự nhiên vốn có. Con người chỉ có thể tác động đến chúng trong những chừng mục nhất định. Ngoài các yếu tố tự nhiên còn có các yếu tố vật chất nhân tạo những yếu tố này do con người tạo ra nhằm để tác động đến tự nhiên để phục vụ cho nhu cầu của con người. Và do những sự tác động đó của con người dẫn đến việc môi trường hiện nay 1 Trường Đại học Luật Hà Nội: Giáo trình Luật môi trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2006 tr.7. Điều 1, Luật Bảo vệ môi trường 1993 3 Khoản 1 Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2005 2 GVHD: Nguyễn Anh Thư 3 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam đang thay đổi theo chiều hướng bất lợi cho con người và sinh vật, đặc biệt là các yếu tố tự nhiên như đất, nước, không khí vì vậy việc bảo vệ môi trường là một hoạt động cần thiết và cấp bách 1.1.1.2 Khái niệm về hoạt động bảo vệ môi trường. Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của mỗi người, là sự nghiệp của toàn xã hội. Hoạt động bảo vệ môi trường nhằm ngăn chặn các hành vi gây ô nhiễm môi trường và góp phần làm giảm mức độ ô nhiễm môi trường bằng các quy định pháp luật cũng như những việc làm cụ thể. Bảo vệ môi trường là một vấn đề quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển kinh tế, xã hội một cách bền vững. Theo luật bảo vệ môi trường quy định tại Điều 3 khoản 3 thì hoạt động bảo vệ môi trường được khái niệm như sau: “Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp; phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường, ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học”4 Như vậy hoạt động bảo vệ môi trường có thể thực hiện bằng nhiều hoạt động, việc làm khác nhau nhưng đều mang mục đích cuối cùng là giữ cho môi trường trong sạch. Hiện nay vấn đề ô nhiễm môi trường đang lan rộng không chỉ trong phạm vi quốc gia mà là cả thế giới, đang đe dọa đến cuộc sống của con người và sinh vật vì vậy bảo vệ môi trường là một vấn đề cấp bách và quan trọng của toàn thể loài người, nó đòi hỏi mọi người cần chung tay, hợp sức với nhau để bảo vê môi trường bằng các hoạt động thiết thực và cụ thể. 1.1.2 Khái niệm về biển và vùng ven biển 1.1.2.1 Khái niệm về biển Như chúng ta đã biết khoảng 71% bề mặt trái đất được bao phủ bởi các đại dương. Đại dương là một vùng lớn nước chứa nước mặn nó là một khối nước liên tục và theo tập quán được chia thành các đại dương chủ chốt khác nhau và một số biển nhỏ. Mặc dù được công nhận như các đại dương “tách biệt” nhưng các vùng nước mặn này tạo thành một khối nước liền nhau trên toàn cầu thường gọi chung là đại dương thế giới. Như vậy biển nói chung là một vùng nước mặn rộng lớn, nhưng có phạm vi nhỏ hơn đại dương, có thể nối liền các đại dương hoặc không. Cụ thể hơn biển là đường viền của đại dương nối liền với đất liền và là một phần của đại dương. 1.1.2.2 Khái niệm về vùng ven biển 4 Khoản 3 Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2005 GVHD: Nguyễn Anh Thư 4 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Nói về khái niệm vùng ven biển đa số các ý kiến đều cho rằng vùng ven biển là khu vực có giao diện khá hẹp giữa biển và đất liền. Đó là nơi các quá trình sinh thái phụ thuộc vào sự tác động giữa đất liền và biển, các tác động này diễn ra rất phức tạp và nhạy cảm. Theo nghị định 25/2009/NĐ-CP về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo tại khoản 4 Điều 3 quy định: “Vùng ven biển là vùng chuyển tiếp giữa lục địa và biển, bao gồm vùng biển ven bờ và vùng đất ven biển được xác định theo ranh giới hành chính để quản lý” Vùng ven biển thường được hiểu là nơi tương tác giữa đất liền và biển, bao gồm các môi trường ven bờ và cũng như vùng nước kế cận. Các thành phần của nó có thể là các vùng châu thổ, vùng đồng bằng ven biển, các vùng đất ngập nước, bãi biển và cồn cát, rạn san hô, các vùng rừng ngập mặn, đầm phá và các đặc trưng ven bờ khác. Tuy nhiên khái niệm vùng ven biển được xác định một cách khác nhau giữa các quốc gia thường được dựa vào giới hạn pháp lý và ranh giới hành chính. Ngoài ra, còn có những sai khác về địa văn, sinh thái và kinh tế giữa các vùng khác nhau, do đó không có một định nghĩa được chấp nhận rộng rãi về vùng ven biển. Thay vào đó, có nhiều định nghĩa bổ sung phục vụ cho những mục đích quản lý khác nhau, ở một số nước Châu Âu, vùng ven biển mở rộng ra tới vùng lãnh hải, một số nước khác thì lấy đường đẳng sâu làm giới hạn. Còn về ranh giới đất liền thì cũng rất mơ hồ do tác động của biển vào khí hậu có thể vào đến vùng nội địa bên trong cũng như vùng đồng bằng ngập lụt rộng lớn. Vấn đề ranh giới vùng ven bờ có thể được xác định một cách thực tế bao gồm các khu vực và các hoạt động liên quan đến vấn đề quản lý mà chương trình sẽ nhắm vào. Trong nhiều trường hợp, ranh giới vùng đất và biển được chọn thường có một khoảng cách nhất định với một mốc tự nhiên chẳng hạn như là mức nước thấp trung bình hay mức nước cao trung bình 1.2 Sơ lược về tình hình biển, vùng ven biển và môi trường biển, vùng ven biển 1.2.1 Tình hình về biển và vùng ven biển Việt Nam là quốc gia ven biển nằm bên bờ Tây của Biển Đông, có địa chính trị và địa kinh tế rất quan trọng không phải bất kỳ quốc gia nào cũng có. Với bờ biển dài trên 3.260km trải dài từ Bắc xuống Nam, đứng thứ 27 trong số 157 quốc gia ven biển, các quốc đảo và các lãnh thổ trên thế giới. Chỉ số chiều dài bờ biển trên diện tích đất liền của nước ta là xấp xỉ 0,01 (nghĩa là cứ 100km2 đất liền có 1km bờ biển) đứng đầu các nước Đông Dương, trên Thái Lan và xấp xỉ Malaysia. Trong 63 tỉnh, thành phố của cả nước thì 28 tỉnh, thành phố có biển và gần một nửa dân số sinh sống tại các tỉnh, thành ven biển. Theo Công ước của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982 thì nước ta có GVHD: Nguyễn Anh Thư 5 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam diện tích biển khoảng trên 1 triệu km2, gấp 3 lần diện tích đất liền, chiếm gần 30% diện tích Biển Đông5 (cả Biển Đông gần 3,5 triệu km2). Vùng biển nước ta có khoảng 3.000 hòn đảo lớn, nhỏ và 2 quần đảo xa bờ là Hoàng Sa và Trường Sa được phân bố khá đều theo chiều dài bờ biển của đất nước, có vị trí đặc biệt quan trọng như một tuyến phòng thủ tiền tiêu để bảo vệ sườn phía Đông đất nước; một số đảo ven bờ còn có vị trí quan trọng được sử dụng làm các điểm mốc quốc gia trên biển để thiết lập đường cơ sở ven bờ lục địa Việt Nam, từ đó xác định vùng nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, làm cơ sở pháp lý để bảo vệ chủ quyền quốc gia trên các vùng biển. Biển Việt Nam có tiềm năng tài nguyên phong phú, đặc biệt là dầu mỏ và khí đốt. Tại vùng biển và thềm lục địa Việt Nam đã xác định nhiều bề trầm tích có triển vọng dầu khí với trữ lượng lớn. Về nguồn lợi hải sản nước ta được đánh giá vào loại phong phú trong khu vực. Ngoài cá biển là nguồn lợi chính còn có nhiều đặc sản khác có giá trị kinh tế cao như: tôm cua, mực, hải sâm, rong biển,… Riêng cá biển đã phát hiện hơn 2.000 loài khác nhau, trong đó có trên 100 loài có giá trị kinh tế cao. Đến nay đã xác định có 15 bãi cá lớn quan trọng, trong đó có 12 bãi cá phân bổ ở vùng ven bờ và 3 bãi cá ở các gò nổi ngoài khơi. Nước ta có khoảng 125 bãi biển lớn nhỏ thuận lợi cho việc phát triển du lịch, trong đó 20 bãi biển thuộc quy mô và tiêu chuẩn quốc tế. Dọc bờ biển nước ta đã xác định nhiều khu vực có thể xây dựng cảng, trong đó một số nơi có khả năng xây dựng cảng nước sâu như: Cái Lân và một số điểm ở khu vực Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long, Lạch Huyện, Đình Vũ, Cát Hải, Đồ Sơn, Nghi Sơn, Cửa Lò, Hòn La, Vũng Áng, Chân Mây, Đà Nẵng, Dung Quất, Văn Phong, Cam Ranh, Vũng Tàu, Thị Vải,… Riêng khu vực Vũng Tàu đến Hà Tiên do biển nông, nhiều sình lầy nên ít có khả năng xây dựng cảng biển lớn, nhưng vẫn có thể xây dựng cảng quy mô vừa ở Hòn Chông, Phú Quốc hoặc cảng sông Cần Thơ. Hiện nay nước ta có 228 bến cảng thuộc 29 cảng biển theo Quyết định số 1433/QĐ-BGTVT của Bộ Giao thông Vận tải, việc phát triển và mở rộng các cảng biển làm thúc đẩy giao thông vận tải biển phát triển góp phần phát triển kinh tế xã hội. Vùng ven biển nước ta có tới 28 tỉnh thành bao gồm 273 huyện, 4134 xã chiếm tới 41% diện tích đất đai của cả nước đây là nơi tập trung đông dân cư và nguồn nhân lực 5 Khái quát về biển, đảo Việt Nam, http://vnsea.net/?TabId=126&ArticleID=546&language=vi-VN [truy cập ngày 12/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 6 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam dồi dào với dân số khoản 29,2 triệu người chiếm 34,6% dân số cả nước mật độ dân cư vùng ven biển khoản 281 người/km2 cao hơn mật độ dân cư trung bình của cả nước6. Vùng ven biển Việt Nam với đặc điểm có nhiều vùng đất ngập nước và nhiều kiểu hệ sinh thái biển, khoảng 112 hệ thống của sông lớn nhỏ cùng với rừng ngập mặn và bải bùn, các đầm lầy ngập nước theo mùa, những đụng cát ven biển, nhiều rạn san hô gần bờ, thảm cỏ biển và những đầm phá nước mặn và nước lợ góp phần tạo nên cảnh quang thiên nhiên vô cùng đa dạng, phong phú thúc đẩy sự phát triển du lịch giải quyết nhu cầu việc làm của người lao động địa phương bên cạnh đó do sự đa dạng của hệ sinh thái vùng ven biển nên có rất nhiều loài động, thực vật quý hiếm Như vậy không ai có thể nghi ngờ lợi ích to lớn của kinh tế biển, góp vào sự tăng trưởng kinh tế chung của đất nước, thế nhưng muốn khai thác một cách có hiệu quả tiềm năng mà biển mang lại thì công việc trước hết là phải ra sức bảo vệ môi trường biển vì hiện nay biển đang bị ô nhiễm và suy thoái nghiêm trọng từ những hoạt động vô ý thức và có ý thức của con người 1.2.2 Tình hình về môi trường biển, vùng ven biển Biển và vùng ven biển nước ta mang lại rất nhiều nguồn lợi cho đất nước. Tuy nhiên trước sức ép về dân số, kinh tế xã hội thì tình hình ô nhiễm biển và vùng ven biển nước ta đã lên tới mức đáng báo động. Chất lượng nước biển đang bị ô nhiễm nghiêm trọng ảnh hưởng nhiều đến sự sống của các động vật thủy sinh. Hàm lượng dầu lượng dầu trong nước biển nước ta nhìn chung đều vượt qua các giới hạn tiêu chuẩn Việt Nam và vượt xa tiêu chuẩn Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN)7. Các hoạt động quan trắc và phân tích môi trường biển ven bờ Việt Nam do 3 trạm quan trắc, phân tích môi trường biển Bắc, Trung, Nam cho thấy nước biển gần lục địa trên đà suy thoái nghiêm trọng và chứa nhiều chất độc hại vượt ngưỡng cho phép. Nguyên nhân là do Việt Nam nằm trên tuyến đường giao thông chính từ Trung Đông đến Đông Nam Á, tuyến đường này diễn ra rất nhiều hoạt động vận chuyển dầu, có khoảng 200 triệu tấn dầu được vận chuyển hàng năm qua các vùng biển ngoài khơi Việt Nam. Với lượng thải dầu cho phép và bất hợp pháp rất lớn cộng với các sự cố tràn dầu diễn ra thường xuyên. Các vụ tai nạn đổ ra biển từ vài chục đến hàng trăm tấn dầu ảnh hưởng lớn đến môi trường và kinh tế. Ngoài ra ở vùng biển Việt Nam có khoảng 340 giếng khoan thăm dò và khai thác dầu khí, bên cạnh nước thải lẫn dầu với khối 6 Thực trạng và chiến lược phát tiển y tế biển – đảo Việt Nam đến 2010 – 2020, http://www.vinimam.org.vn/vnm/Thuc-trang-va-chien-luoc-phat-trien-y-te-bien---dao-Viet-Nam-den-2010--2020-t2-133.html [truy cập ngày 12/8/2014] 7 Báo động suy kiệt nguồn nước mặt, http://www.congan.com.vn/index.php?mod=detnews&catid=681&p=&id=490603 [truy cập ngày 12/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 7 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam lượng lớn và trung bình mỗi năm hoạt động này phát làm phát sinh khoản 5.600 tấn rác thải dầu khí trong đó có khoảng 20-30% là chất thải rắn nguy hại còn chưa có bãi chứa và nơi xử lý8. Ngoài ra các hoạt động thăm dò, khai thác dầu khí, hoạt động của tàu thuyền đánh cá đặc biệt là các tàu thuyền nhỏ, lạc hậu, không lắp đặt hệ thống phân ly dầu nước cũng là một trong những nguồn gây ô nhiễm dầu ở biển nước ta. Dưới những sự tác động trên chất lượng môi trường đang thay đổi. Đa dạng sinh học biển Việt Nam đang đứng trước những mối đe đọa ngày càng tăng lên cùng với sự gia tăng dân số và mở rộng các hoạt động kinh tế, khai thác biển. Nơi cư trú tự nhiên của các loài bị phá hủy làm giảm năng suất khai thác tự nhiên ở vùng biển. Nguồn lợi hải sản có xu hướng giảm dần về trữ lượng và sản lượng lẫn kích thước đánh bắt. Trong khi đó nhu cầu đánh bắt không ngừng tăng nhưng kỹ thuật và công nghệ khai thác vẫn còn lạc hậu, kiểu đánh bắt một cách hủy diệt thêm vào đó nạn dùng chất nổ, hóa chất độc hại, khai thác hải sản trái vụ cộng với công tác quản lý còn yếu kém ở một số địa phương có thể dẫn đến nguy cơ nguồn lợi thủy sản gần bờ bị cạn kiệt điển hình ở một số nơi như: Cà Mau, Khánh Hòa, Đà Nẳng, Quảng Bình. Diện tích rừng ngập mặn của nước ta đang bị suy giảm do nạn phá rừng khai thác gỗ và lấy diện tích để nuôi trồng thủy sản. Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn rừng ngập mặn nước ta tập trung phần lớn ở các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre, Kiên Giang, Long An. Bình quân hằng năm rừng ngập mặn bị mất hơn 4000 ha với tốc độ 5%/ năm. Vụ phát triển rừng (thuộc Tổng cục Lâm nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) thống kê cả nước còn khoảng 166.000 ha diện tích rừng ngập mặn, giảm 60% so với những năm 19409. Đánh giá sơ bộ cho thấy trong vòng 50 năm trở lại đây Việt Nam đã mất tới 80% diện tích rừng ngập mặn. Tùy từng thời kỳ, diện tích này có phục hồi song không nhiều và rừng ngập mặn vẫn luôn bị đe dọa và tiếp tục bị thu hẹp. Việc phá rừng để lấy diện tích nuôi trồng thủy sản là thủ phạm gây ra ô nhiểm môi trường và cũng chính là nạn nhân của nó bởi hầu hết các vùng phá rừng để lấy diện tích nuôi trồng thủy sản đều không theo quy hoạch, không có hệ thống thủy lợi cũng như hệ thống xử lý chất thải làm diện tích nước nuôi trồng tù đọng, lượng oxy hòa tan ngày càng thấp và các chất độc hại tăng nhanh. Nên chỉ sau một thời gian ngắn sử dụng các ao nuôi trồng thủy sản này bị giảm năng suất rõ rệt đồng thời bùng phát dịch bệnh trong phạm vi rộng lớn. 8 Những thách thức đối với hệ sinh thái vùng bờ biển, http://tongcuclamnghiep.gov.vn/diem-bao/diem-tin-ngay04-03-2014-a1604 [truy cập ngày 12/8/2014] 9 Lá chắn rừng ngập mặn đang suy giảm, http://baotintuc.vn/xa-hoi/la-chan-rung-ngap-man-dang-suy-giam20140727135041667.htm [truy cập ngày 12/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 8 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Rừng ngập mặn có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ bờ biển chống xói mòn, gió bảo, sự xâm mặn. Nhưng nếu vì lợi ích trước mắt mà người dân ở nhiều địa phương lấn chiếm rừng bừa bãi, khai thác rừng một cách quá mức cộng thêm nạn khai thác rừng trái phép càng ngày càng mở rộng với quy mô lớn và những thủ đoạn tinh vi thì trong tương lai rừng ngập mặn ở Việt Nam sẽ bị xóa sổ. Các rạn san hô cũng bị giảm sút về chất lượng và độ che phủ. Riêng ở miền Bắc diện tích rạn san hô giảm từ 1/4 đến 1/2, 85% số rạn san hô còn sống đều có chất lượng không tốt. Trong số 10 vùng tập trung cỏ biển như Tam Giang, Phú Quốc, một số vùng cũng bị suy giảm đáng kể. Viện Tài nguyên Thế giới đã cảnh báo khoảng 80% rạn san hô ở vùng biển Việt Nam nằm trong tình trạng rủi ro, trong đó 50% ở mức cao. Nếu không có hành động tích cực và hiệu quả thì chỉ đến năm 2030, biển Việt Nam sẽ trở thành “thủy mạc” không còn rạn san hô cũng như tôm, cá nữa. Theo các số liệu thống kê cho thấy khoảng 70% ô nhiễm biển và đại dương có nguồn gốc từ đất liền từ những chất thải của các thành phố, thị xã, thị trấn ven biển10. Như vậy vùng ven biển nước ta là nơi gánh chịu nguồn ô nhiễm cao nhất. Là nơi chịu sức ép về chất thải gần 60% tổng dân số, khoảng 50% đô thị lớn của cả nước. Hầu hết các chất thải sinh hoạt và từ các khu công nghiệp đều đổ trực tiếp ra biển mà không được thông qua các hệ thống xử lý, mang theo một lượng lớn các chất bồi lắng, hóa chất, kim loại, nhựa, cặn dầu và thậm chí là các chất phóng xạ. Ở nước ta hằng năm có trên 100 con sông thải ra biển khoảng 880km3 nước, 270 – 300 triệu tấn phù sa kéo theo nhiều chất có thể gây ô nhiễm biển đặc biệt là các loại hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật. Trong một số nghiên cứu gần đây chỉ tính riêng dư lượng thuốc bảo vệ thực vật có trong nước biển ở các vùng cửa sông châu thổ sông Hồng đều cao hơn hẳn các vùng biển khác. Trên một số địa bàn vùng ven biển nước ta như tại Quảng Bình, Quản Ngãi, Khánh Hòa tình hình ô nghiểm môi trường đang rất trầm trọng và ảnh hưởng lớn đến đời sống của cư dân ven biển. Theo báo cáo quan trắc môi trường, phần lớn các gia đình sống ven biển ở tỉnh Khánh Hòa không có nhà vệ sinh tự hoại, rác thải ném bừa ra biển. Các vùng nước ven bờ của các khu đông dân cư thường có độ nhiễm bẩn rất cao. Nhiều nguồn nước thải sinh hoạt có chứa các yếu tố nhiễm bẩn vượt tiêu chuẩn cho phép. Trước tình hình trên nhiều báo cáo về hiện trạng môi trường đã chỉ ra rằng chất lượng môi trường biển và vùng ven biển đang tiếp tục bị suy giảm. Vùng ven bờ bị đục hóa ở một số nơi, lượng phù sa lơ lững tăng làm ảnh hưởng đến hoạt động du lịch, 10 Việt Nam: ô nhiễm môi trường biển ngày càng nghiêm trọng, http://www1.vinamarine.gov.vn/MT/Print.aspx?id=742f9d1e-6a5b-4ebc-b3bf-ef8eb3056124 [truy cập ngày 12/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 9 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam giảm khả năng quan hợp của một số loài sinh vật biển và làm suy giảm giống hải sản tự nhiên. Hiện tượng thủy triều đỏ xuất hiện ở nhiều nơi ảnh hưởng lớn đến hoạt động nuôi trồng thủy sản và làm các loài sinh vật chết hàng loạt. 1.3 Những tác động của con người đến môi trường biển, vùng ven biển 1.3.1 Quá trình đô thị hóa Đô thị hóa là quá trình mở rộng các điểm dân cư đô thị và phổ cập lối sống thành thị trên lãnh thổ nhằm phát triển mạng lưới đô thị hoàn chỉnh phục vụ mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đồng thời mở ra những cơ hội dầu tư lớn mạnh về mọi phương diện cho các thành phần kinh tế. Quá trình đô thị hóa ở nước ta diển ra khá nhanh và tập trung chủ yếu ở hai vùng đồng bằng lớn là đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long và khu vực Đông Nam Bộ. Theo một số thống kê gần đây các thành phố ven biển như: Hải Phòng, Đà Nẵng, Vũng Tàu, Nha Trang, Bạc Liêu…có mật độ dân số khá cao, quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ làm tập trung rất nhiều dân số ở vùng ven biển11. Đô thị hóa mang lại nhiều lợi ích cho việc phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân nhưng nó cũng mang lại nhiều vấn đề về môi trường nói chung và môi trường biển, ven biển nói riêng. Quá trình đô thị hóa dẫn đến vấn đề về nhu cầu sử dụng đất tăng ở nhiều vùng đặc biệt là vùng triều và vùng ven bờ chủ yếu dùng để sử dụng vào các mục đích như nông nghiệp, thủy sản, nhà ở, xí nghiệp phục vụ cho nhu cầu sản xuất cũng như giao thông, bến cảng phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của con người. Để lấy diện tích đất xây dựng người ta đã tiến hành san lấp các các ao hồ sông mương, phá hủy rừng ngập mặn làm mất đi sự đa dạng sinh thái biển Bên cạnh đó quá trình phát triển của đô thị mang lại một lượng lớn chất thải từ các khu công nghiệp, sinh hoạt, các chất thải này được thải trực tiếp vào biển mà không qua hệ thống xử lý chất thải làm giảm lượng oxy trong nước, gây ô nhiễm hữu cơ làm mất nơi cư trú của các loài sinh vật biển. Thêm vào đó các chế phẩm từ hoạt động nuôi trồng thủy sản, dư lượng các chất thuốc kích thích, thuốc bảo vệ thực vật cũng làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường biển gây mất cân bằng sinh thái biển. 1.3.2 Hoạt động giải trí và du lịch Du lịch là một ngành kinh doanh tổng hợp không những chứa đựng trong đó giá trị kinh tế đơn thuần mà đó là cả những giá trị về lịch sử, văn hóa của một vùng miền một đất nước. Hoạt động du lịch ở Việt Nam đang phát triển khá mạnh mẽ năm 2013 Việt 11 Dân số và lao động, http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=14632 [truy cập ngày 15/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 10 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Nam thu hút khoảng 7,57 triệu lượt khách quốc tế và số khách nội địa đạt khoảng 35 triệu lượt đem lại doanh thu khoảng 200.000 tỷ đồng trong đó du lịch biển đảo chiếm khoảng 70%. Hoạt động giải trí và du lịch đem lại rất nhiều lợi ích về kinh tế góp phần giải quyết nhu cầu việc làm cho người dân ven biển nhưng nó cũng ảnh hưởng rất nhiều đến môi trường. Một số tác động tiêu cực của du lịch, giải trí ảnh hưởng đến môi trường ven biển đáng kể là: - Các chất thải từ phương tiện giao thông vận chuyển hành khách, khách du lịch làm ảnh hưởng đến môi trường biển, việc neo đậu tàu thuyền không đúng nơi quy định có thể dẫn đến việc phá hủy các rạn san hô có giá trị. - Việc xây dựng các khách sạn, đường sá gây ra sự xói mòn và trôi chảy các lớp trầm tích. Hoạt động của các nhà hàng khách sạn thải ra các chất thải đặc biệt là nước thải chưa được xử lý gây nên tình trạng ô nhiễm ven bờ cũng như làm ô nhiễm các nguồn nước dùng cho sinh hoạt, nước ngầm. - Hoạt động tham quan du lịch cũng ảnh hưởng đến sự sống một số loài động vật sinh sống trong các khu rừng ngập mặn, các vùng đất ngập nước ven bờ, ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của thảm thực vật. - Hoạt động khai thác một cách không hợp lý và quá mức nguồn lợi hải sản để phục vụ cho nhu cầu thưởng thức đặc sản biển của du khách làm suy giảm, cạn kiệt nguồn lợi hải sản đặc biệt là nguồn lợi hải sản ven bờ. 1.3.3 Hoạt động nuôi trồng, đánh bắt thủy sản và việc khai thác khoáng sản, dầu mỏ * Hoạt động nôi trồng, khai thác thủy sản Vùng ven biển là nơi thích hợp cho việc phát triển nuôi trồng thủy sản. Việc phát triển thủy sản có ý nghĩa lớn trong việc phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo và nâng cao mức sống của người dân ven biển. Tuy nhiên việc khai thác và nuôi trồng thủy sản đều có những ảnh hưởng xấu đến môi trường một cách trực tiếp hoặc gián tiếp qua các nguyên nhân như: - Hầu hết các hoạt động nôi trồng thủy sản ven biển nước ta mang tính tự phát cao và thiếu quy hoạch, quy mô và phương thức đa dạng nhưng chủ yếu vẫn là quản canh, tăng cường mở rộng diện tích. Việc mở rộng các ao nuôi trồng thủy sản dẫn đến việc lấn chiếm, phá hủy làm ảnh hưởng đến các hệ sinh thái như rừng ngập mặn, các vùng ngập nước ven bờ, các bãi triều cạn, rạn san hô, làm mất đi môi trường nuôi dưỡng, cung cấp nguồn thức ăn cho các loài thủy sản tự nhiên - Hoạt động nuôi trồng thủy sản còn tác động tiêu cực đến môi trường như làm thay đổi cấu trúc chuổi thức ăn tự nhiên của môi trường do lượng thức ăn dư thừa trong quá GVHD: Nguyễn Anh Thư 11 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam trình nuôi. Cùng với các chất bài tiết của sinh vật nuôi thải ra môi trường nước xung quanh tạo ra hiện tượng phú dưỡng. Điều này làm cho hàm lượng các chất dinh dưỡng có trong nước cao hơn mức bình thường, thúc đẩy sự phát triển của một số loài tảo, trong đó có một số loài tảo độc khi nở hoa gây ra hiện tượng thủy triều đỏ có thể gây hại cho các loài sinh vật khác. - Ngoài ra nuôi trồng thủy sản ven biển cũng đòi hỏi một lượng nước ngọt khá lớn để phục vụ sinh hoạt, các hoạt động nuôi trồng để điều hòa nồng độ muối thích hợp cho vật nuôi. Vì vậy cung cấp nước ngọt cũng là một vấn đề khó giải quyết đối với việc quản lý, nếu quản lý không chặt chẽ có thể dẫn đến việc khai thác, lạm dụng các mạch nước ngầm. Hậu quả lâu dài của nó có thể dẫn đến cạn kiệt nguồn nước ngầm, gây mặn hóa đất, thu hẹp diện tích rừng phòng hộ, làm tăng hoạt động cát bay và bảo cát… Song song với nuôi trồng hoạt động đánh bắt cũng ảnh hưởng đến môi trường biển đặc biệt là đối với sự đa dạng sinh học, nguồn lợi thủy sản,… Theo thống kê tính đến năm 2007 nước ta có khoảng 95.300 tàu thuyền đánh bắt thủy sản số lượng này ngày một tăng và rất khó để quản lý do nhiều tàu thuyền đánh bắt nhỏ lẻ, tự phát. Số lượng tàu thuyền càng tăng thì lượng chất thải đổ ra biển cang nhiều (nước thải sinh hoạt, dầu mỡ hết khả năng sử dụng, dầu bị rò rỉ trong quá trình vận hành,...) ước tính mỗi ngư dân một ngày xả ra biển khoảng 0,5 kg chất thải rắn và một tàu đánh cá có từ khoảng 4-5 người, lượng tàu neo đậu tại một cảng cá có thể đạt 400600 chiếc/ ngày nên lượng chất thải xả ra biển khoảng 200-300kg/ ngày - Số lượng tàu thuyền đánh bắt tăng cũng đồng nghĩa với lượng hải sản bị khai thác càng nhiều. Theo Tổng cục Thủy sản, sản lượng khai thác năm 2012 ước tính đạt 2,6 triệu tấn tăng 10,6% so với 201112. Sản lượng khai thác tăng nhưng hiệu suất khai thác giảm, các đối tượng hải sản chưa trưởng thành còn chiếm tỉ lệ cao trong sản lượng khai thác là biểu hiện rõ nhất về sự suy giảm nguồn lợi hải sản do sự khai thác quá mức. - Tình trạng vi phạm các quy định cấm trong việc khai thác vẫn xảy ra thường xuyên ở nhiều nơi đáng kể là dùng ánh sáng có cường độ lớn, xung điện, chất độc, thuốc nổ…để đánh bắt cá, khai thác thủy sản vào những mùa vụ cấm, không tuân thủ các quy định về mắt lưới…dẫn đến nguồn lợi thủy sản bị giảm sút, một số loài có nguy cơ tuyệt chủng. 12 Tổng sản lượng thủy sản năm 2012 ước đạt 5,8 triệu tấn, http://www.thuysanvietnam.com.vn/tong-san-luongthuy-san-nam-2012-uoc-dat-5-8-trieu-tan-article-3612.tsvn [truy cập ngày 15/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 12 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam * Khai thác khoáng sản và dầu mỏ Nước ta là một nước đang phát triển, nhiên liệu là một vấn đề hết sức cần thiết trong khi đó vùng biển, thềm lục địa nước ta có tiềm năng dầu khí lớn việc khai thác dầu khí ở nước ta đang ngày càng phát triển tuy nhiên nó cũng tác động lớn đến môi trường tự nhiên. Hoạt động khai thác dầu khí tiềm ẩn rất nhiều rủi ro gây sự cố ô nhiễm môi trường từ việc khai thác đến quá trình vận chuyển, sử dụng. - Hoạt động khai thác dầu làm phá hủy các quần xã sinh vật đáy làm thay đổi về đặc tính trầm tích đưới đáy biển. - Khi sự cố ô nhiễm dầu xảy ra làm hình thành một lớp dầu giữa mặt thoáng của nước và không khí việc này làm ảnh hưởng đến quá trình trao đổi khí của nước, thay đổi sức căng bề mặt, pH, nhiệt độ…từ đó ảnh hưởng đến sinh hoạt và sự sống của các quần thể động vật. Ở độ sâu hơn dầu có thể giết chế các rạn san hô, ở những vùng bị ô nhiễm dầu người ta thấy đến 76% san hô bị hủy diệt - Dầu có thể bám vào các loài thực vật của rừng ngập mặn làm cho cây ngạt thở và chết, tác động của ô nhiễm dầu có thể dẫn đến sự di cư của các loài hải sản, xua đuổi chúng đến vùng khác làm ảnh hưởng đến hoạt động khai thác. Ngoài ra ở nơi ô nhiễm dầu còn ảnh hưởng đến khí hậu khu vực do dầu làm giảm sự bốc hơi của nước, ảnh hưởng đến hoạt động du lịch và giải trí. Khoáng sản là một vật liệu của vỏ trái đất được hình thành tử quá trình tự nhiên mà con người có thể khai thác sử dụng một cách trực tiếp hay gián tiếp phục vụ cho các nhu cầu của cuộc sống. Vùng ven biển nước ta có rất nhiều khoáng sản, tùy theo từng loại khoáng sản mà người ta sử dụng những phương tiện khác nhau để khai thác. Nhưng khai thác bằng bất cứ phương tiện nào đi chăng nữa thì hậu quả của nó để lại vẫn rất lớn. Các hợp chất khí độc hại như CO2, SO2, CO, bụi,…được sinh ra do quá trình khai thác khoáng sản làm ô nhiễm môi trường không khí nặng hơn có thể gây ra hiện tượng mưa axit làm ảnh hưởng đến môi trường nước và sinh vật, làm ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt. Việc khai thác cát ở vùng bờ biển một cách bất hợp lý làm xói mòn, xụt lở bờ biển ảnh hưởng đến hệ sinh thái ven bờ. 1.3.4 Giao thông biển Cùng với sự phát triển của xã hội giao thông đường thủy đã không còn bó hẹp giữa các khu vực, các quốc gia mà nó đã phát triển và mở rộng thành hệ thống rộng lớn trên toàn thế giới giúp cho việc mua bán, trao đổi hàng hóa được thuận tiện góp phần vào sự phát triển của mỗi quốc gia. Giao thông biển Việt Nam hiện nay đang ngày càng phát triển mạnh với nhiều lợi thế vốn có của mình. Theo quy hoạch phát triển vận tải biển Việt Nam nêu lên mục GVHD: Nguyễn Anh Thư 13 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam tiêu chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020 và sau năm 2020 kinh tế hàng hải đứng đầu trong năm lĩnh vực phát triển kinh tế biển13. Tuy nhiên cũng như những hoạt động khác giao thông biển cũng có những mặt trái của nó làm tác động đến môi trường biển và ven bờ như: - Việc xây dựng các công trình phục vụ như: bến cảng, các bờ kè, nạo vét uốn nắn các dòng sông, mở rộng mạng lưới kênh rạch,…làm mất các hệ sinh thái vùng bờ cũng như mất đi các nguồn lợi từ các hệ sinh thái này mang lại, phá vỡ các dòng chảy tự nhiên của sông, tăng tốc độ dòng chảy và hạ thấp mực nước ngầm. Hoạt động mở rộng mạng lưới kênh rạch có thể gây nguy cơ mặn hóa sâu trong đất liền do sự xâm nhập của nước biển. - Bên cạnh đó hoạt động của tàu thuyền còn có thể gây ra ô nhiễm môi trường biển như: + Ô nhiễm do nhiệt: do quá trình vận hành của tàu thuyền dùng nước để làm mát động cơ, máy móc sau khi làm mát lượng nước này mang theo một lượng nhiệt khá lớn và nhiều chất cặn bẩn sau đó được thải trực tiếp vào biển. Làm ảnh hưởng đến nhiệt độ của nước biển có thể làm thay đổi sự di cư của các loài động vật biển nhạy cảm với yếu tố nhiệt. Sự nóng lên của nước biển còn tạo điều kiện thuận lợi cho một số loài sinh vật có hại làm ảnh hưởng đến hoạt động đánh bắt hay nuôi trồng thủy sản. + Ô nhiễm hóa học: hoạt động vệ sinh tàu thuyền thải ra các chất dầu mỡ, ngoài ra trong quá trình bốc dở hàng hóa hay tiếp nhiên nhiệu có thể xảy ra rò rỉ thất thoát ra môi trường biển. Việc sử dựng sơn có chứa kim loại nặng trong việc sơn sửa tàu thuyền có thể gây nhiễm độc cục bộ đất, nước và các hệ sinh thái. + Ô nhiễm sinh học: trong quá trình vận chuyển hàng hóa như phân bón, nguyên liệu sản xuất, các dạng này chứa các chất dinh dưỡng cao đặt biệt là nitơ, phospho nếu bị thất thoát ra biển sẽ làm mất cân bằng các chất trong nước biển gây ra hiện tượng thủy triều đỏ làm chết các loài sinh vật biển. Một trong những vấn đề quan trọng liên quan đến giao thông biển là nước dùng để dằn tàu, đây là đặc điểm cần thiết đối với sự vận hành của các tàu lớn. Thông thường các tàu sử dụng nước để dằn tàu, dễ dàng lấy vào và thải ra khỏi tàu nên hiệu quả và kinh tế hơn các vật dằn tàu dạng cứng. Khi tàu không chở hàng, người ta bơm nước dằn vào tàu, khi tàu xuống hàng thì người ta xả nước dằn ra khỏi tàu. Có rất nhiều loại vi khuẩn và sinh vật có thể tồn tại trong nước dằn và cặn nước dằn được chở trên tàu. Việc xả nước dằn trong vùng nước cảng có thể 13 Quyết định số 1601/QĐ-TTg ngày 15-10-2009 của Thủ tướng Chính Phủ về Phê duyệt Quy hoạch phát triển vận tải biển Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 GVHD: Nguyễn Anh Thư 14 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam gây ra sự hình thành thủy sinh và các mầm bệnh có hại đe dọa tới đời sống con người, thực vật, sinh vật và môi trường biển. 1.4 Sơ lược các văn bản pháp luật bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển. Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quy định về việc bảo vệ môi trường ở khu vực này. Cơ bản nhất là Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 được Quốc hội thông qua ngày 29 tháng 11 năm 2005. Bộ luật gồm 15 chương và 136 điều khoản, trong đó chương VII, mục 1 quy định về nội dung bảo vệ môi trường biển với các quy định về nguyên tắc bảo vệ môi trường biển; Các quy định cơ bản về môi trường biển như: bảo tồn và sử dụng hợp lý tài nguyên, kiểm soát xử lý ô nhiễm, tổ chức phòng ngừa ứng phó sự cố môi trường biển Để đều chỉnh và đảm bảo hoạt động bảo vệ môi trường biển, ngoài các quy định mang tính chất định hướng tại Mục 1, Chương VII, của Luật Bảo vệ môi trường 2005. Còn có các văn bản pháp luật quy định cụ thể các vấn đề bảo vệ môi trường biển như: - Luật Biển Việt Nam số 18/2012/QH13 gồm 7 chương và 55 điều khoản quy định các vùng biển, đảo thuộc chủ quyền của Việt Nam; các hoạt động trong vùng biển Việt Nam; quản lý, bảo vệ biển, đảo và phát triển kinh tế biển; Luật Biển Việt Nam là căn cứ để xác định quyền tài phán của quốc gia trên lảnh thổ của mình. - Nghị định số 25/2009/NĐ-CP quy định về việc quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo ngày 06 tháng 3 năm 2009. Nghị định quy định cụ thể về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường tại các vùng ven biển, vùng biển và hải đảo Việt Nam; trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có hoạt động quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo. - Nghị định số 51/2014/NĐ-CP ngày 21 tháng 5 năm 2014 quy định việc giao các khu vực biển nhất định cho tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên biển. Nghị định này quy định cụ thể việc giao các khu vực biển nhất định trên các vùng biển Việt Nam cho tổ chức, cá nhân để khai thác và sử dụng tài nguyên theo giấy chứng nhận đầu tư, giấy phép hoặc quyết định cho phép khai thác, sử dụng tài nguyên biển của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền; trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân liên quan đến việc giao khu vực biển. - Nghị định 162/2013/NĐ-CP ngày 12 tháng 11 năm 2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trên các vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nghị định quy định cụ thể về hành vi vi phạm hành chính; hình thức xử phạt, mức phạt; các biện pháp khắc phục hậu quả; thẩm quyền lập biên bản vi GVHD: Nguyễn Anh Thư 15 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam phạm hành chính trên các vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Nghị định số 21/2012/NĐ-CP ngày 21 tháng 3 năm 2012 quy định về quản lý cảng biển và luồng hàng hải. Nghị định này quy định về đầu tư xây dựng, khai thác cảng biển, luồng hàng hải và quản lý hoạt động hàng hải tại cảng biển và trong vùng biển Việt Nam và các quy định về an toàn hàng hải, an ninh hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường - Nghị định 158/2013/NĐ-CP ngày 12 tháng 11 năm 2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo. Nghị định quy định về các hành vi vi phạm hành chính, hình thức xử phạt, các biện pháp khắc phục hậu quả, thẩm quyền lập biên bản vi phạm hành chính và thẩm quyền xử phạt trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo. - Nghị định số 33/2010/NĐ-CP quy định về quản lý hoạt động khai thác thủy sản của tổ chức, các nhân Việt Nam trên các vùng biển. Nghị định quy định rõ việc quản lý hoạt động khai thác thủy sản trong và ngoài vùng biển Việt Nam, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân cũng như các cơ quan quản lý nhà nước trong hoạt động khai thác thủy sản. - Nghị định số 57/2008/NĐ-CP ban hành quy chế quản lý các khu bảo tồn biển Việt Nam có tầm quan trong quốc gia và quốc tế. Quy chế này quy định về tiêu chuẩn, phân loại, việc tổ chức, quản lý, bảo vệ và phát triển các Khu bảo tồn biển Việt Nam có tầm quan trọng quốc gia và quốc tế; trách nhiệm của các Bộ, ngành và địa phương. Quy chế này áp dụng đối với các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài có hoạt động liên quan đến Khu bảo tồn biển nêu trên trừ trường hợp Điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác - Quyết định số 23/2013/QĐ-TTg ngày 26 tháng 4 năm 2013 của Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chế phối hợp quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển hải đảo. Quy chế này quy định mục đích, nguyên tắc, nội dung và trách nhiệm phối hợp quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường với các Bộ, ngành, các cơ quan, tổ chức có liên quan và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố ven biển trực thuộc Trung ương - Quyết định số 218/QĐ-TTg phê duyệt chiến lượt quản lý hệ thống rừng đặc dụng, khu bảo tồn biển, khu bảo tồn vùng nước nội địa Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn năm 2030 - Thông tư số 42/2010/TT-BTNMT quy định quy chuẫn kỹ thuật quốc gia về môi trường. Trong đó QCVN:35/2010/BTNMT quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về GVHD: Nguyễn Anh Thư 16 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam nước khai thác thải từ các công trình dầu khí trên biển; QCVN: 36:2010/BTNMT quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về dung dịch khoan và mùn khoan thải từ các công trình dầu khí trên biển. Theo đó các công trình thăm dò, khai thác dầu khí trên biển phải tuân thủ các quy định tiêu chuẩn về nước xả thải cũng như các chất thải khi đổ ra môi trường biển. Các văn bản trên được quy định lồng ghép với một số văn bản pháp luật chuyên ngành như Luật thủy sản 2003, Luật đa dạng sinh học 2008, Luật dầu khí 1993 sửa đổi, bổ sung năm 2008, Bộ luật hàng hải Việt Nam 2005…và các văn bản dưới luật khác quy định một số lĩnh vực cụ thể trong đó cũng có đề cập đến việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển trong phạm vi ngành, lĩnh vực của văn bản điều chỉnh. Nhìn chung các quy định về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển là tương đối đầy đủ, tuy nhiên do đặc thù môi trường biển và vùng ven biển là một khu vực rộng lớn và có nhiều thành phần khác nhau để quản lý. Nên các quy định điều chỉnh ở khu vực này nằm rải rác ở nhiều văn bản và cũng như chưa có sự thống nhất cao dẫn đến nhiều khó khăn trong việc áp dụng. Ngoài ra để bảo vệ môi trường nhiều văn bản pháp lý quốc tế đã được cộng đồng quốc tế xây dựng để mở rộng hoạt động bảo vệ môi trường ra phạm vi thế giới. Việt Nam cũng đã tham gia ký kết nhiều điều ước quốc tế với nội dung bảo vệ môi trường biển như: - Công ước của Liên Hợp quốc về Luật biển 1982 Sau Hiến chương Liên Hợp quốc, Công ước Luật biển 1982 được đánh giá là văn kiện pháp lý quốc tế quan trọng nhất kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, được nhiều quốc gia ký kết và tham gia 117 quốc gia và thực thể thông qua và ký kết ngày 10/12/1982. Với 17 phần, 320 điều khoản và 9 phụ lục với 100 điều khoản, Công ước về Luật biển 1982 (Luật biển quốc tế năm 1982) thực sự là một bản hiến pháp về biển của cộng đồng quốc tế, tổng hợp toàn diện, bao quát được tất cả những vấn đề quan trọng nhất về chế độ pháp lý của biển cả và đại dương thế giới; quy định được những quyền lợi và và nghĩa vụ về nhiều mặt của mọi loại quốc gia (có biển cũng như không có biển) đối với các vùng biển thuộc quyền tài phán quốc gia cũng như đối với những vùng biển thuộc phạm vi quốc tế Công ước Luật biển 1982 đã quy định một vấn đề quan trọng đối với các quốc gia ven biển đó là chủ quyền và quyền tài phán đối với các quốc gia ven biển trong khu vực thuộc chủ quyền của mình. Theo Công ước Luật biển 1982 vùng biển nước ta bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài pháp quốc gia của Việt Nam. GVHD: Nguyễn Anh Thư 17 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Công ước về kiểm soát và vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hiểm và việc loại bỏ chúng BASEL 1989 Công ước Basel được thông qua tại Hội nghị Đại sứ Đặc mệnh Toàn quyền ở Basel vào năm 1989 và bắt đầu có hiệu lực vào năm 1992. Công ước Basel 1989 không chỉ điều chỉnh các hoạt động liên quan trực tiếp tới ô nhiễm môi trường biển mà còn điều chỉnh các hoạt động vận chuyển các chất thải giữa các quốc gia bằng các con đường khác nhau trong đó có đường biển. Công ước có hiệu lực tại Việt Nam ngày 11-6-1995 Mục tiêu của công ước là giảm đến mức tối thiểu việc sản sinh các chất thải nguy hại về mức độ độc hại lẫn số lượng bằng việc kiểm soát nghiêm ngặt việc vận chuyển qua biên giới các chất thải nguy hại và đảm bảo rằng mọi hoạt động như nhập khẩu, xuất khẩu, vận chuyển quá cảnh và tiêu hủy các chất thải nguy hại phải tiến hành theo các phương thức hợp lý về mặt sinh thái. - Công ước MARPOL 73/78 về ngăn chặn ô nhiễm do tàu gây ra Công ước về ngăn ngừa ô nhiễm biển do tàu gây ra được thông qua tại Luân Đôn, ngày 02 tháng 11 năm 1973 và có hiệu lực vào năm 1983. Công ước này được bổ sung bằng nghị định thư 1978 cấm và hạn chế chất thải gây ô nhiễm từ việc thăm dò khai thác tài nguyên thiên nhiên. Vì vậy công ước thường được gọi tắt là công ước MARPOL 73/78. Công ước có hiệu lực ở Việt Nam vào ngày 29/8/1991. Công ước gồm 6 phụ lục trong đó phụ lục 1 gồm các quy định về ngăn ngừa ô nhiễm biển do dầu, phụ lục 2 gồm các quy định về ngăn ngừa ô nhiễm biển do chất lỏng độc hại chở xổ gây ra. Hai phụ lục này là những phụ lục bắt buộc có hiệu lực. Công ước MARPOL 73/78 khẳng định rằng mọi hành động bất kỳ gây ra một sự thải cố ý hay vô ý từ một phương tiện thủy bất kỳ xuống biển đều là hành vi làm ô nhiễm môi trường biển. Mục đích của công ước là thông qua các biện pháp toàn diện tiến đến chấm dứt toàn bộ việc chủ tâm làm ô nhiễm môi trường nhưng trước hết là kiểm soát, chế ngự và hạn chế tới mức thấp nhất việc thải các chất có hại xuống biển. GVHD: Nguyễn Anh Thư 18 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam CHƯƠNG 2 PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN  2.1 Các chủ thể có liên quan trong việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Luật bảo vệ môi trường 2005, quy định tại Điều 4 về nguyên tắc bảo vệ môi trường đã nêu rõ: “Bảo vệ môi trường là sự nghiệp của toàn xã hội, quyền và trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân”. Theo đó bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển nói riêng là trách nhiệm của toàn xã hội. Tuy nhiên để quản lý và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển một cách có hiệu quả thì các cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải thể hiện trách nhiệm và quyền hạn là cơ quan đầu tàu của mình trước. 2.1.1 Các cơ quan nhà nước 2.1.1.1 Các cơ quan có thẩm quyền chung * Chính phủ Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chung ở Trung ương, cơ quan nắm giữ quyền hành pháp và quản lý thống nhất trong tất cả các mặt của xã hội. Trong lĩnh vực môi trường Chính phủ là cơ quan thống nhất quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường trong phạm vi cả nước14. Chính phủ có nhiệm vụ và quyền hạn tổ chức thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường, thi hành các chính sách bảo vệ, cải tạo, tái sinh và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên. * Ủy ban nhân dân các cấp Theo Điều 29 Nghị định 25/2009/NĐ-CP ngày 6 tháng 3 năm 2009 quy định về việc tổ chức quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo thì Ủy ban nhân dân các tỉnh ven biển có trách nhiệm trong việc quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường biển, hải đảo trên địa bàn quản lý của mình như sau: - Quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo thuộc phạm vi quản lý và theo phân cấp. Đánh giá tình hình khai thác, sử dụng các vùng biển và hải đảo - Điều tra, đánh giá và kiểm soát ô nhiễm, suy thoái môi trường biển và hải đảo từ các nguồn phát sinh do các hoạt động khai thác, sử dụng biển, và các sự cố, thiên tai trên biển - Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, bảo vệ tài nguyên và môi trường các vùng biển, hải đảo. 14 Điều 121, Luật Bảo vệ Môi trường 2005 GVHD: Nguyễn Anh Thư 19 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Ngoài ra trách nhiệm của Ủy ban nhân dân còn được quy định tại Điều 122, Luật Bảo vệ môi trường 2005 quy định trách nhiệm bảo vệ môi trường nói chung của Ủy ban nhân dân các cấp; Điều 91, quy định trách nhiệm Ủy ban nhân dân tỉnh trong lĩnh vực khoa học công nghệ, tài nguyên và môi trường; Điều 103 quy định trách nhiệm Ủy ban nhân dân huyện trong lĩnh vực khoa học công nghệ, tài nguyên và môi trường của Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân số 11/2003/QH11 ngày 26 tháng 11 năm 2003. Từ những quy định trên ta có thể thấy rằng trách nhiệm và quyền hạn của Ủy ban nhân dân được quy định khá rõ. Tuy nhiên nhiệm vụ và quyền hạn của Ủy ban nhân dân từng cấp lại chưa được xác định rõ ràng và trách nhiệm bảo vệ môi trường của Ủy ban nhân dân cấp huyện và Ủy ban nhân dân cấp xã chưa được nhiều sự quan tâm. Bằng chứng là trách nhiệm bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ môi trường biển, ven biển nói riêng của Ủy ban nhân dân cấp huyện được quy định tại Điều 103 Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân là rất ít, chỉ quy định về việc thực hiện bảo vệ môi trường, phòng chống khắc phục hậu quả thiên tai còn trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã thì chưa được quy định. Và tại Điều 29, Nghị định 25/2009/NĐCP thì chỉ quy định về trách nhiệm chung của Ủy ban nhân dân các tỉnh ven biển chứ chưa xác định rõ trách nhiệm của Ủy ban nhân dân từng cấp. Nhưng theo đã biết Ủy ban nhân dân cấp huyện và Ủy ban nhân dân cấp xã là hai cơ quan quản lý gần gủi với dân nhất, thuận lợi cho việc theo dõi, tổ chức, đánh giá về hiện trạng môi trường, kiểm soát các hoạt động của các tổ chức, cá nhân có thể ảnh hưởng xấu đến môi trường, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật môi trường cũng như các sự cố về môi trường để khắc phục hậu quả, cải thiện môi trường. Vì thế việc xem xét và quy định trách nhiệm cụ thể của Ủy ban nhân dân huyện và Ủy ban nhân dân xã trong việc quản lý, bảo vệ môi trưởng biển, vùng ven biển là điều cần thiết. 2.1.1.2 Các cơ quan có thẩm quyền chuyên môn * Các cơ quan có thẩm quyền chuyên môn ở trung ương  Bộ Tài nguyên và Môi trường Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực trong phạm vi cả nước cụ thể về các lĩnh vực như: Đất đai; tài nguyên nước, khoáng sản, địa chất; môi trường; khí tượng thủy văn; biến đổi khí hậu; đo đạt, bản đồ; quản lý tổng hợp thống nhất về biển và hải đảo; quản lý nhà nước về các dịch vụ công trong các ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của Bộ. GVHD: Nguyễn Anh Thư 20 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Nhiệm vụ và quyền hạn của Bộ Tài nguyên và Môi trường được quy định tại Nghị định số 36/2012/NĐ-CP ngày 18 tháng 4 năm 2012 quy định chức năng, nhiệm vụ quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ, cơ quan ngang bộ. Cụ thể tại Điều 2, Nghị định 21/2013/NĐ-CP ngày 4 tháng 3 năm 2013 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Trong đó một số nhiệm vụ và quyền hạn cơ bản về môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường được quy định tại Khoản 8, Khoản 11, Điều 2. Đó là những chức năng chung của Bộ Tài nguyên và Môi trường trong việc bảo vệ môi trường. Trong hoạt động bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển nhiệm vụ của Bộ Tài nguyên và Môi trường được quy định tại Điều 27, Nghị định 25/2009/NĐ-CP. Tại Điều 27, Nghị định 25/2009/NĐ-CP nhiệm vụ của Bộ Tài nguyên và Môi trường trong việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển được quy định một cách cụ thể và chi tiết hơn so với Nghị định 21/2013/NĐ-CP Bộ Tài nguyên và Môi trường là chủ thể quản lý một cách bao quát về môi trường và để đảm bảo cho việc quản lý cũng như ban hành các chính sách có hiệu quả, phù hợp với tình hình thực tế, trong cơ cấu của Bộ Tài nguyên và Môi trường có các cơ quan riêng biệt phụ trách từng lĩnh vực trong phạm vi quản lý của Bộ15. Trong đó Tổng cục môi trường và Tổng cục Biển và Hải đảo là một trong những cơ quan trục tiếp thực hiện việc quản lý và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. - Tổng cục Môi trường Tổng cục Môi trường là cơ quan trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện chức năng tham mưu giúp Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý nhà nước và tổ chức việc thực thi pháp luật về môi trường trong phạm vi cả nước. Nhiệm vụ và quyền hạn của Tổng cục Môi trường được quy định tại Quyết định số 25/2014/QĐ-TTg ngày 25 tháng 3 năm 2014 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Môi trường trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường. Trong đó đối với lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển Tổng cục Môi trường có các nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể quy định tại Điều 2, khoản 6, Quyết định 25/2014/QĐ-TTg. Người viết đề cập một số nhiệm vụ, quyền hạn của Tổng cục môi trường liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển cụ thể như: + Hướng dẫn, kiểm tra và tổ chức thực hiện công tác bảo vệ môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản, ký quỹ cải tạo và phục hồi môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản và tài nguyên khác theo quy định của pháp luật 15 Điều 3, Nghị định số 21/2013/NĐ-CP ngày 04 tháng 03 năm 2013 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài nguyên và Môi trường. GVHD: Nguyễn Anh Thư 21 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam + Xây dựng và tổ chức thực hiện các đề án, dự án, công trình bảo vệ môi trường, khắc phục cải thiện chất lượng môi trường lưu vực sông, vùng ven biển, vùng biển và hải đảo bị ô nhiễm, suy thoái môi trường theo quy định của pháp luật; + Là đầu mối giúp Bộ trưởng Bộ tải nguyên môi trường điều phối hoạt động phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương giải quyết các vấn đề ô nhiễm môi trường lưu vực sông, vùng ven biển có tính liên ngành, liên tỉnh, liên quốc gia; tham gia các tổ chức lưu vực sông liên tỉnh, liên quốc gia. - Tổng cục Biển và Hải Đảo Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam là cơ quan trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện chức năng tham mưu và quản lý nhà nước tổng hợp thống nhất về biển và hải đảo. Nhiệm vụ và quyền hạn của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam được quy định tại Quyết định 43/2014/QĐ-TTg quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Tổng cục Biển và Hải đảo. Trước đó nhiệm vụ và quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Tổng cục Biển và Hải đảo được Quyết định 116/2008/QĐ-TTg quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam trực thuộc Bộ Tài Nguyên và Môi Trường điều chỉnh. So với Quyết định 116/2008/QĐ-TTg, Quyết định 43/2014/QĐ-TTg thì Tổng cục Biển và Hải đảo được quy định nhiều nhiệm vụ và quyền hạn hơn trong việc tham mưu, quản lý, bảo vệ môi trường biển và hải đảo cụ thể như: + Được ban hành theo thẩm quyền các văn bản chuyên môn, nghiệp vụ về biển, hải đảo cũng như được trình Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường để trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành hoặc quyết định ban hành theo thẩm quyền các dự thảo nghị quyết của Quốc hội, dự thảo nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội. Đây là điểm mới hơn của Quyết định 43/2014/QĐ-TTg + Bên cạnh đó Quyết định 43/2014/QĐ-TTg cũng thay đổi, nâng cao một số nhiệm vụ được xem là quan trọng được quy định cụ thể tại Khoản 12, Khoản 13, Khoản 17 Điều 2 của Quyết định mà đối với Quyết định 116/2008/QĐ-TTg thì các nhiệm vụ này chưa được xem trọng và còn quy định xen lẫn trong các nhiệm vụ khác. Điều đó cho ta thấy được quá trình tiến bộ, sự thay đổi về quan điểm về việc bảo vệ môi trường biển, đảo. Nhìn một cách khái quát trách nhiệm của Tổng cục Biển và Hải đảo trong việc quản lý và bảo vệ môi trường biển vùng ven biển được quy định một cách khá cụ thể. Tuy nhiên vẫn còn một số vấn đề không nằm trong nhiệm vụ và quyền hạn của Tổng cục Biển và Hải đảo nhưng nó cũng là một phần quan trọng trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển điển hình như việc bảo tồn đa dạng sinh GVHD: Nguyễn Anh Thư 22 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam học. Như đã biết vùng biển và ven biển nước ta có rất nhiều hệ sinh thái, nhiều loài động, thực vật vì vậy việc bảo vệ đa dạng sinh học cũng là một trong những nhiệm vụ của hoạt động bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Thế nhưng trách nhiệm, quyền hạn trong việc bảo vệ đa dạng sinh học lại là của Tổng cục Môi trường chứ không phải Tổng cục Biển và Hải đảo. Việc quy định như vậy có thể dẫn đến nhiều vấn đề khó khăn trong việc quản lý, các chính sách, chiến lược không kịp thời và chính xác, có thể gây chồng chéo nhiệm vụ và khó xác định trách nhiệm là của chủ thể nào khi có sai phạm xảy ra. * Các cơ quan có thẩm quyền chuyên môn ở địa phương  Sở Tài nguyên và Môi trường Sở Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện chức năng quản lý nhà nước về; tài nguyên đất; tài nguyên nước; tài nguyên khoáng sản; địa chất; môi trường; khí tượng thủy văn; tổng hợp và thống nhất quản lý các vấn đề về biển đảo (đối với các tỉnh có biển, đảo). Nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Sở tài nguyên và môi trường được quy định tại Thông tư số 50/2014/TTLTBTNMT-BNV hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Sở Tài nguyên và Môi trường thuộc ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Phòng Tài nguyên và Môi trường thuộc Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. Tương tự như Bộ Tài nguyên và Môi trường, Sở Tài nguyên và Môi trường cũng là chủ thể quản lý một cách bao quát về môi trường nhưng ở địa phương và trong cơ cấu tổ chức của Sở cũng có những cơ quan quản lý trực tiếp về môi trường biển, vùng ven biển đó là Chi cục Bảo vệ Môi trường và Chi cục Biển và Hải đảo - Chi cục Bảo vệ Môi trường: Chi cục Bảo vệ Môi trường được thành lập theo từng khu vực gồm khu vực miền Trung và Tây Nguyên; Đông Nam bộ; Tây Nam Bộ. Tùy theo từng khu vực khác nhau mà Chi cục Bảo vệ Môi trường có những chức năng chính khác nhau nhưng cơ bản Chi cục Bảo vệ Môi trường có chức năng giúp Cục trưởng thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường có tính liên tỉnh, liên vùng, bao gồm: quan trắc môi trường; phòng, chống, khắc phục ô nhiễm, suy thoái, sự cố môi trường; quản lý tổng hợp đới bờ và môi trường lưu vực sông; cải thiện chất lượng môi trường; bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học;… - Chi cục Biển và Hải đảo: Chi cục Biển và Hải đảo là tổ chức trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường, giúp Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tham mưu cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện chức năng quản lý nhà nước tổng hợp và thống GVHD: Nguyễn Anh Thư 23 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam nhất quản lý các vấn đề về biển, đảo trên địa bàn cấp tỉnh. Nhiệm vụ của Chi cục Biển và Hải đảo trong việc quản lý, bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, ven biển và hải đảo được quy định tại Điều 2 Thông tư số 26/2010/TTLT-BTNMT-BNV hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và biên chế của Chi cục Biển và Hải đảo trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường. Ngoài ra theo cơ cấu tổ chức của Ủy ban nhân dân cấp huyện có Phòng Tài nguyên và Môi trường. Phòng Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện thực hiện chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cấp huyện quản lý nhà nước về đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, môi trường, đo đạc, bản đồ. Còn đối với Ủy ban nhân dân cấp xã thì có các Cán bộ phụ trách về môi trường thực hiện các nhiệm vụ giúp Ủy ban nhân dân cấp xã về việc quản lý, bảo vệ môi trường ở địa phương. * Các Bộ, ngành có liên quan. Ngoài Bộ Tài nguyên và Môi trường các Bộ, cơ quan ngang bộ khác cũng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển như: Bộ Kế hoạch và Đầu tư phải đảm bảo yêu cầu bảo vệ môi trường trong các dự án, cộng trình; Bộ xây dựng có trách nhiệm hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra đối với các hoạt động xử lý chất thải, nước thải tại các khu đô thị, khu sản xuất, cơ sở sản xuất vật liệu; Bộ Quốc phòng, Bộ Công an có trách nhiệm huy động lực lượng ứng phó, khắc phục sự cố trên các vùng biển và hải đảo Việt Nam; Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông cũng góp phần không nhỏ trong việc tuyên truyền, giáo dục và nâng cao ý thức của cộng đồng về vai trò của biển và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Ngoài ra trong phạm vi quản lý của mình các Bộ, cơ quan ngang Bộ còn có trách nhiệm như: Ban hành quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật về quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên biển và hải đảo theo yêu cầu quản lý chuyên ngành; Tổ chức xây dựng chương trình, kế hoạch điều tra, khảo sát, khai thác tài nguyên biển và hải đảo thuộc lĩnh vực mình quản lý; Phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường giải quyết hoặc đề xuất cấp có thẩm quyền giải quyết các vấn đề về quản lý, khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo liên ngành, liên tỉnh; tổ chức thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý các vi phạm pháp luật về quản lý, khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo theo quy định của pháp luật; Định kỳ hàng năm báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường về tình hình quản lý, khai thác tài nguyên biển và hải đảo do mình quản lý16 16 Xem Điều 28, Nghị định 25/2009/NĐ-CP về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo GVHD: Nguyễn Anh Thư 24 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam 2.1.2 Các tổ chức, cá nhân có liên quan Các tổ chức, cá nhân nói chung và các tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên biển nói riêng là những chủ thể tác động một cách trực tiếp đến môi trường biển, vùng ven biển, có nguy cơ cũng như khả năng gây ô nhiễm môi trường biển, vùng ven biển rất lớn và cũng là những chủ thể chịu ảnh hưởng trực tiếp từ ô nhiễm môi trường. Vì thế việc quy định trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động bảo vệ môi trường biển là điều rất cần thiết. Tuy nhiên các quy định của pháp luật nước ta chưa có nhiều quy định về trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có các hoạt động liên quan đến môi trường biển, vùng ven biển Theo Luật bảo vệ môi trường 2005 quy định tại Điều 58 về việc tổ chức phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường biển: Tổ chức cá nhân hoạt động khai thác khoáng sản, chủ phương tiện vận chuyển xăng dầu, hóa chất, chất phóng xạ và các chất độc hại khác trên biển phải có kế hoạch, nhân lực phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường và các chủ phương tiện vận tải, kho lưu giữ hàng hóa trên biển có nguy cơ gây sự cố môi trường phải có nhiệm vụ thông báo cho các lực lượng phòng ngừa ứng phó sự cố môi trường như các lực lượng cứu nạn, cứu hộ quốc gia, lực lượng cảnh sát biển để tổ chức, ứng phó một cách kịp thời. Trong khi đó tại các văn bản điều chỉnh các lĩnh vực cụ thể có thể ảnh hưởng đến môi trường biển như: Luật dầu khí và Luật hàng hải việc quy định trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ môi trường biển khi thực hiện các hoạt động dầu khí cũng như hàng hải chưa được đầy đủ và cụ thể. Điển hình Luật dầu khí năm 1993 chỉ quy định tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động dầu khí phải có đề án bảo vệ môi trường, thực hiện các biện pháp ngăn ngừa, loại trừ các nguyên nhân ô nhiễm và có trách nhiệm khắc phục hậu quả do sự cố ô nhiễm môi trường gây ra. Bộ luật hàng hải Việt Nam 2005 cũng quy định rất ít các điều, khoản về trách nhiệm bảo vệ môi trường biển của các tổ chức cá nhân sở hữu tàu biển khi tham gia vào hoạt động hàng hải. Chỉ có Điều 28 là đề cập đến việc bắt buộc có bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ tàu biển về ô nhiễm môi trường đối với các tàu biển chuyên dùng để vận chuyển dầu mỏ, hoặc các hàng hóa nguy hiểm khác khi tàu hoạt động trong vùng nước cảng biển và vùng biển Việt Nam Ngoài ra đối với các tổ chức, cá nhân được giao các khu vực biển để khai thác, sử dụng theo Nghị định 51/2014/NĐ-CP quy định việc giao các vùng biển nhất định cho tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên biển thì trách nhiệm của họ đối với việc bảo vệ môi trường biển trong khu vực được giao cũng được quy định tại Điều 12 nhưng chỉ được quy định một cách chung nhất và chưa cụ thể GVHD: Nguyễn Anh Thư 25 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Như vậy, hoạt động bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển là một hoạt động tổng hợp, đa chức năng. Quyền lợi cũng như trách nhiệm của các Bộ, ngành, cơ quan và các tổ chức, cá nhân luôn đan xen với nhau. Vì thế, bên cạnh việc quy định quyền hạn, trách nhiệm của các cơ quan chức năng thì việc quy định quyền hạn, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân một cách đầy đủ và cụ thể là rất cần thiết để bảo vệ môi trường biển vùng ven biển một cách có hiệu quả. 2.2 Nguyên tắc bảo vệ môi trường biển Luật bảo vệ môi trường 2005 đã quy định những nguyên tắc cụ thể trong hoạt động bảo vệ môi trường biển tại Điều 55, gồm các nội dung sau: 1. Bảo vệ môi trường là một nội dung của quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế biển nhằm giảm thiểu tác động xấu đối với môi trường biển và tăng hiệu quả kinh tế biển. Bảo vệ môi trường là một nội dung không thể thiếu trong việc phát triển kinh tế biển vì để phát triển kinh tế biển một cách hiệu quả chúng ta cần có một thời gian dài. Trong thời gian đó các điều kiện để phát triển kinh tế biển như các nguồn tài nguyên thiên nhiên để phát triển công nghiệp và môi trường, hệ sinh thái biển phục vụ cho phát triển du lịch và dịch vụ… phải được duy trì. Nếu việc phát triển mà không duy trì được các nguồn tài nguyên đó thì trong tương lai kinh tế biển nước ta sẽ không thể tiếp tục. Thế nên việc phát triển kinh tế biển luôn phải gắn liền với việc bảo vệ, hạn chế những tác động đến môi trường, giảm thiểu tốc độ ô nhiễm môi trường và tái tạo tài nguyên thiên nhiên. Chứng minh điều đó các văn bản quy định về việc phát triển kinh tế biển ở nước ta đều kèm theo các quy định về bảo vệ môi trường và theo Quyết định số 1570/QĐ-TTg ngày 06 tháng 9 năm 2013 phê duyệt Chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên và bảo vệ môi trường biển đến năm 2020 tầm nhìn đến 2030 đã đạt ra mục tiêu là: + Đáp ứng một bước hạ tầng thông tin kỹ thuật cơ bản về tài nguyên và môi trường biển; cung cấp thông tin dự báo thiên tai, biến đổi khí hậu kịp thời, đủ độ tin cậy phục vụ phát tiển kinh tế biển, phát triển kinh tế xã hội vùng ven biển và các đảo; + Giảm nhẹ mức độ suy thoái, cạn kiệt tài nguyên và kiềm chế tốc độ gia tăng ô nhiễm môi trường vùng ven biển, vùng bờ và trên các đảo; + Nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, duy trì chức năng sinh thái và năng suất sinh học của các hệ sinh thái biển nhằm bảo vệ đa dạng sinh học biển và các nguồn lợi từ biển; + Tăng cường năng lực và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động điều tra cơ bản, khai thác sử dụng tài nguyên theo hướng bền vững và bảo vệ môi trường biển. GVHD: Nguyễn Anh Thư 26 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam 2. Phòng ngừa và hạn chế chất thải từ đất liền và từ các hoạt động trên biển; chủ động, phối hợp ứng phó sự cố môi trường biển. Theo Công ước Luật Biển 1982 các nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm môi trường biển là các hoạt động trên đất liền; việc thăm dò khai thác tài nguyên và thềm lục địa và đại dương; thải chất thải ra biển và vận chuyển hành hóa trên biển ngày càng tăng. Vì thế nếu muốn bảo vệ môi trường biển thì ta phải ngăn chặn, hạn chế các nguyên nhân dẫn đến sự ô nhiễm chứ không thể để xảy ra ô nhiễm rồi mới bắt đầu ra sức xử lý ô nhiễm bởi vì môi trường không giống như các hiện tượng xã hội khác. Khi bị tàn phá, ô nhiễm thì không có khả năng khôi phục lại hiện trạng ban đầu hoặc là rất khó khăn, tốn kém và mất nhiều thời gian và đặc biệt môi trường biển là môi trường rất khó khôi phục lại nhất vì khi bị ô nhiễm nó sẽ nhanh chóng lan rộng ra nhiều vùng khác nhau, gây khó khăn trong việc khắc phục hậu quả. Vì lẽ đó ngăn ngừa những hành vi gây nguy hại cho môi trường cần được quan tâm nhiều hơn so với các vấn đề khác. Luật bảo vệ môi trường 2005 cũng đã quy định tại khoản 3 Điều 4:“Hoạt động bảo vệ môi trường phải thường xuyên lấy phòng ngừa là chính kết hợp với khắc phục ô nhiễm, suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường” 3. Bảo vệ môi trường biển phải trên cơ sở phân vùng chức năng bảo vệ và sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Phân vùng chức năng trong việc bảo vệ môi trường biển được hiểu là chia các vùng biển, vùng ven biển thành các vùng nhỏ với những chức năng khác nhau tùy vào điều kiện tự nhiên, tình hình môi trường và tài nguyên thiên nhiên ở vùng biển đó thuận lợi cho việc quản lý về khai thác hay bảo vệ. Vùng biển và ven biển là nơi tập trung nhiều hoạt động của con người, cũng là nơi có nguồn lợi phong phú về tài nguyên thiên nhiên nên thu hút rất nhiều chủ thể liên quan và lợi ích của các chủ thể này gắn liền với vùng biển, ven biển. Do đó rất dễ xảy ra mâu thuẫn, xung đột về lợi ích giữa các bên liên quan với nhau như mâu thuẫn giữa các nghề khai thác với nhau, giữa khai thác với các lĩnh vực khác nếu không thực hiện việc phân vùng chức năng biển. Do đó để bảo vệ môi trường biển một cách có hiệu quả và khoa học thì việc phân vùng chức năng biển là điều rất cần thiết, phân vùng chức năng sử dụng biển và vùng ven biển được xem là công cụ quan trọng để đưa ra được phương án sử dụng theo chức năng của các hệ thống tài nguyên biển và vùng bờ giúp cho việc quản lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển được tốt hơn. Nguyên tắc xem phân vùng chức năng bảo vệ và sử dụng tài nguyên biển, ven biển là cơ sở của hoạt GVHD: Nguyễn Anh Thư 27 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam động bảo vệ môi trường biển là điều cần thiết để hướng tới sự phát triển bền vững của nguyên tắc tiếp theo. 4. Bảo vệ môi trường biển phải gắn với quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường biển phục vụ phát triển bền vững. Đây là nguyên tắc mang tính định hướng cho hoạt động bảo vệ môi trường biển. Có thể thấy rõ hoạt động bảo vệ môi trường biển không thể tách rời hoạt động phát triển kinh tế biển và hoạt động bảo vệ là hoạt động tạo tiền đề để phát triển kinh tế biển và ngược lại việc phát triển kinh tế biển một cách bền vững thì không thể không có hoạt động quản lý, bảo vệ tài nguyên và môi trường biển. Nguyên tắc này yêu cầu phải được thực hiện ngay trong giai đoạn quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế biển. 2.3 Quy định của pháp luật về việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển 2.3.1 Khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên Một trong những nguyên tắc của bảo vệ môi trường biển là phải gắn liền với quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường biển phục vụ sự phát triển bền vững. Việc phát triển bền vững phải gắn liền giữa hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và hoạt động bảo vệ môi trường. Vì thế hoạt động khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên có ảnh hưởng rất lớn đến bảo vệ môi trường biển. Việc khai thác, sử dụng các tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý cũng góp phần vào việc bảo vệ môi trường biển. Nội dung này được Luật bảo vệ môi trường 2005 quy định tại Điều 56 gồm các nội dung cụ thể như: Các nguồn tài nguyên biển phải được điều tra, đánh giá về trữ lượng và khả năng tái sinh; Các hoạt động khai thác nguồn lợi, tài nguyên biển phải theo quy hoạch đã được phê duyệt và nghiêm cấm việc sử dụng các công cụ hủy diệt trong khai thác; Hoạt động trong khu bảo tồn thiên nhiên, rừng ngập mặn, di sản tự nhiên biển phải tuân theo quy chế của ban quản lý. Từ những quy định trên ta thấy có rất nhiều hoạt động liên quan đến khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên trên biển và mỗi hoạt động cũng sẽ có những quy định riêng để thực hiện. Cụ thể: - Các hoạt động liên quan đến khai thác nguồn lợi thủy sản. Luật thủy sản 2003 quy định về nguyên tắc hoạt động thủy sản là phải đảm bảo hiệu quả kinh tế và gắn liền với việc bảo vệ, tái tạo, phát triển nguồn lợi thủy sản, tính đa dạng sinh học; bảo vệ môi trường và cảnh quan thiên nhiên. Việc phát triển các lĩnh vực trong hoạt động thủy sản phải theo kế hoạch trong phạm vi cả nước và của từng địa phương. Đối với việc khai thác thủy sản Bộ thủy sản (hiện nay là Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn) có trách nhiệm định kỳ công bố các phương pháp khai thác, ngư cụ bị cấm sử dụng cũng như chũng loại, kích cở của các loài thủy sản được phép GVHD: Nguyễn Anh Thư 28 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam khai thác để đảm bảo vấn đề khai thác một cách bền vững và đạt hiệu quả kinh tế và bảo vệ đa dạng sinh học vùng biển17. Bên cạnh đó nhà nước ta đã ban hành chương trình bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản đến năm 2020 theo Quyết định số 188/QĐ-TTg ngày 13 tháng 2 năm 2012 phê duyệt chương trình bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản đến năm 2020. Mục tiêu của chương trình là: Bảo tồn, bảo vệ, tái tạo nguồn lợi thủy sản nhằm phục hồi nguồn lợi thủy sản, các loài thủy sản có giá trị kinh tế và nghiên cứu khoa học, đặc biệt là nguồn lợi thủy sản vùng ven bờ; gắn với quản lý có hiệu quả các hoạt động khai thác thủy sản nhằm phát triển ngành khai thác thủy sản bền vững, đồng thời giữ gìn tính đa dạng sinh học của tài nguyên sinh vật biển Việt Nam - Hoạt động khai thác khoáng sản, dầu mỏ. Hoạt động khai thác khoáng sản, dầu mỏ là hoạt động tiềm ẩn nhiều nguy cơ và khả năng gây ô nhiễm môi trường lớn đặc biệt là đối với việc khai thác khoáng sản, dầu mỏ ở các khu vực biển và ven bờ. Có thể gây ảnh hưởng đến môi trường biển một cách nghiêm trọng. Về quy định bảo vệ môi trường biển trong các hoạt động khai thác khoáng sản, dầu mỏ nước ta chưa thật sự có các văn bản điều chỉnh một cách trực tiếp, chỉ có một số quy định chung của Luật khoáng sản và Luật dầu khí quy định về bảo vệ môi trường trong các hoạt động khoáng sản, dầu khí. + Về hoạt động khoáng sản: Luật khoáng sản 2010 quy định nguyên tắc hoạt động khoáng sản gồm các hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản phải phù hợp với chiến lược, quy hoạch khoáng sản, gắn với bảo vệ môi trường và cảnh quang thiên nhiên, di tích lịch sử - văn hóa danh lam thắng cảnh và các tài nguyên thiên nhiên khác, đảm bảo quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội. Cụ thể hơn đối với các tổ chức, cá nhân hoạt động khoáng sản ngoài phải sử dụng công nghệ, thiết bị thân thiện với môi trường còn phải thực hiện các biện pháp ngăn ngừa giảm thiểu tác động xấu đến môi trường, cải tạo, phục hồi môi trường cũng như chịu các chi phí về việc cải tạo, phục hồi đó và các tổ chức, cá nhân trước khi tiến hành khai thác khoáng sản phải thực hiện ký quỹ để phục hồi cải tạo môi trường18. Ngoài ra nhà nước ta còn quy định thêm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động bảo vệ môi trường tại các khu vực khai thác khoáng sản và các khu vực bị ảnh hưởng bởi hoạt động khai thác khoáng sản theo Quyết định số 18/2013/QĐ-TTg quy định về việc cải tạo phục hồi môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản. Cụ thể Điều 3, Quyết định đã quy định rõ về yêu cầu cải tạo, phục hồi môi trường gồm 17 18 Điều 8, Luật thủy sản 2003 Điều 30, Luật khoáng sản 2010 GVHD: Nguyễn Anh Thư 29 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam các nội dụng cụ thể như sau: Phải thực hiện cải tạo, phục hồi môi trường ngay trong quá trình khai thác khoáng sản; Đảm bảo đưa môi trường, hệ sinh thái tại khu vực khai thác khoáng sản và khu vực bị ảnh hưởng về gần với trạng thái môi trường ban đầu;… Quyết định này cũng quy định rõ ràng hơn về việc ký quỹ, tạo điều kiện cải tạo môi trường được đề cập tại Điều 30 Luật khoáng sản 2010. Đây là một quy định khá hiệu quả tạo điều kiện cho việc phục hồi, cải tạo môi trường tốt hơn góp phần đảm bảo các tổ chức cá nhân thực hiện đúng trách nhiệm, nghĩa vụ của mình. + Về hoạt động dầu khí: Luật dầu khí 1993 sửa đổi bổ sung năm 2008 cũng quy định tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động dầu khí phải sử dụng công nghệ kỹ thuật tiên tiến, tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ tài nguyên, môi trường, an toàn cho người và tài sản. Theo đó các tổ chức, cá nhân tiến hành các hoạt động dầu khí phải tuân thủ pháp luật về bảo vệ môi trường nói chung và đối với hoạt động dầu khí trên biển các tổ chức cá nhân tiến hành hoạt động dầu khí còn phải tuân thủ các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước khai thác thải từ các công trình dầu khí trên biển (QCVN: 35:2010/BTNMT) và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về dung dịch khoan và mùn khoan thải từ các công trình dầu khí trên biển (QCVN: 36:2010/BTNMT) Ban hành kèm theo Thông tư số 42/2010/TT-BTNMT quy định quy chuẩn quốc gia về môi trường. 2.3.2 Quản lý chất thải cũng như kiểm soát các nguồn thải ảnh hưởng đến môi trường biển Nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường biển chủ yếu là do chất thải. Bao gồm như: nước từ sinh hoạt và từ các khu công nghiệp; các loại rác thải sinh hoạt chất thải từ các hoạt động nông nghiệp, lâm nghiệp, đánh bắt cá và chất thải từ các hoạt động của tàu thuyền. Vì thế quản lý chất thải có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ môi trường biển. Luật bảo vệ môi trường 2005 quy định tại Điều 57 về kiểm soát, xử lý ô nhiễm môi trường biển với các nội dung cụ thể như: 1. Nguồn thải từ đất liền, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, đô thị, khu dân cư ven biển, trên biển, trên đảo phải được điều tra, thống kê, đánh giá và có giải pháp ngăn ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường biển Quy định này được cụ thể hơn tại các văn bản liên quan như: Nghị định 59/2007/NĐ-CP quy định về việc quản lý chất thải rắn và Nghị định 88/2007/NĐ-CP quy định về việc thoát nước đô thị và khu công nghiệp. Theo đó chất thải phát sinh từ các hoạt động của các tổ chức, cá nhân sẽ được thu gom, phân loại và xử lý, và các tổ chức, cá nhân có thể phải trả phí cho các hoạt động đó. Đối với nước thải từ sinh hoạt GVHD: Nguyễn Anh Thư 30 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam của người dân, khu đô thị, khu công nghiệp thì phải đảm bảo các quy chuẩn môi trường về nước xả thải. Mặc dù các văn bản trên đã quy định về việc thu gom, xử lý các chất thải phát sinh từ các hoạt động của các tổ chức, cá nhân nhưng trên thực tế việc thực hiện quy định đó thì gặp không ít khó khăn. Do các quy định của pháp luật còn nhiều vướng mắc. Điển hình là việc xử lý các nguồn thải tại các khu du lịch biển thì còn hạn chế do ta chưa quy định cụ thể trách nhiệm và biện pháp xử lý cụ thể đối với khách du lịch khi thực hiện hành vi làm ô nhiễm môi trường. Về vấn đề này Luật du lịch 2005 quy định tại Điều 9 về bảo vệ môi trường du lịch đã quy định: các tổ chức, cá nhân, khách du lịch và cộng đồng dân cư có trách nhiệm bảo vệ gìn giữ cảnh quan và môi trường. Thông tư liên tịch số 19/2013/TTLT-BVHTTDL-BTNMT về việc Hướng dẫn bảo vệ môi trường trong hoạt động du lịch, tổ chức lễ hội, bảo vệ phát huy giá trị di tích cũng quy định cụ thể về trách nhiệm bảo vệ môi trường du lịch của các chủ thể gồm: du khách, cơ sở lưu trú du lịch, doanh nghiệp lữ hành, tổ chức, cá nhân kinh doanh vận chuyển khách du lịch19 Tuy nhiên về việc xử lý hành vi vi phạm khi các chủ thể này không thực hiện đúng trách nhiệm của mình hoặc có hành vi gây ô nhiễm môi trường thì còn khó khăn. Mặc dù Nghị định số 158/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo đã quy định một số hành vi vi phạm trong lĩnh vực du lịch và mức phạt tuy nhiên vẫn còn thiếu sót do chủ yếu là quy định về các hành vi vi phạm của các tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ du lịch chứ ít quy định về các hành vi vi phạm của khách du lịch. Trong khi đó tình trạng khách du lịch vứt rác thải bừa bải xảy ra rất nhiều ở các khu du lịch biển hiện nay, gây nhiều khó khăn cho công tác thu gom, xử lý rác thải. 2. Chất thải và các yếu tố gây ô nhiễm khác từ hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, xây dựng, giao thông, vận tải, khai thác trên biển phải được kiểm soát và xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường Nói đến chất thải và các yếu tố gây ô nhiễm môi trường từ các hoạt động sản xuất kinh doanh, khai thác trên biển ta nghĩ nhiều nhất đó là chất thải do hoạt động của tàu thuyền gây ra gồm: dầu, nhiên liệu dư thừa, rò rỉ trong quá trình hoạt động của tàu thuyền. Quy định về vấn đề này Bộ Luật hàng hải Việt Nam năm 2005 đã quy định một trong những nguyên tắc của hoạt động hàng hải là: hoạt động hàng hải phải gắn liền với việc tái tạo và phát triển môi trường và cảnh quang thiên nhiên bền vững. Để 19 Điều 6, Điều 8, Điều 9, Điều 10 Thông tư 19/2013/TTLT-BVHTTDL-BTNMT Hướng dẫn bảo vệ môi trường trong hoạt động du lịch, tổ chức lễ hội, bảo vệ phát huy giá trị di tích GVHD: Nguyễn Anh Thư 31 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam đảm bảo thực hiện các nguyên tắc trên có các văn bản quy định cụ thể việc kiểm soát, xử lý ô nhiễm môi trường biển trong hoạt động hàng hải như: Nghị định 21/2012/NĐCP quy định về việc quản lý cảng biển và luồng hàng hải. Tại Chương III, Mục 5 đề cập đến việc đảm bảo an toàn, an ninh hàng hải và trật tự vệ sinh tại cảng biển. Theo đó tại Điều 78 quy định các tàu thuyền khi hoạt động trong khu vực cảng biển phải thực hiện chế độ đổ rác, bơm xả nước bẩn và nước dằn tàu theo quy định và chỉ dẫn của cảng vụ hàng hải. Nếu các tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động hàng hải mà không tuân thủ hay vi phạm các quy định đề cập trên thì có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 93/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông hàng hải và đường thủy nội địa. Đối với các tàu thuyền nước ngoài hoạt động trong lãnh thổ Việt Nam khi vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường biển có thể bị xử phạt theo Nghị định 162/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trên các vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 3. Dầu, mỡ, dung dịch khoan, hoá chất và các chất độc hại khác được sử dụng trong các hoạt động thăm dò, khai thác tài nguyên biển sau khi sử dụng phải được thu gom, lưu giữ trong thiết bị chuyên dụng và phải được xử lý theo quy định về quản lý chất thải nguy hại. Mặc dù Luật bảo vệ môi trường 2005 đã quy định chất thải trong các hoạt động thăm dò, khai thác tài nguyên biển phải được thu gom lưu giữ, nhưng trên thực tế khi các hoạt động khoan ngoài khơi, các chất thải như mùn khoan, dung dịch khoan được phép thải xuống biển nếu không vượt quá các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia được quy định tại Thông tư 42/2010/TT-BTNMT ngày 29 tháng 12 năm 2010 quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường. ban hành kèm theo các quy chuẩn kỷ thuật quốc gia về môi trường như: quy chuẩn nước thải, dung dịch khoan và mùn khoan từ các công trình dầu khí trên biển. Thông tư 42/2010/TT-BTNMT cũng quy định cụ thể khoảng cách cho phép đổ các loại mùn khoan và dung dịch khoan là lớn hơn 03 (ba) hải lý đối với mùn khoan và dung dịch khoan nền nước. Mùn khoan phát sinh trong hoạt động thăm dò, khai thác dầu khí sử dụng dung dịch khoan nền không nước là lớn hơn 12 (mười hai) hải lý. Khoảng cách đó tính từ khu vực đổ chất thải đến bờ biển (đất liền), ranh giới khu vực nuôi trồng thủy sản, khu bảo vệ thủy sinh và khu vui chơi giải trí dưới nước20 Theo đó nếu muốn bảo vệ môi trường biển không bị ô nhiễm bởi các chất thải từ các hoạt động thăm dò, khai thác tài nguyên biển thì không những phải có những quy định 20 QCVN: 36:2010/BTNMT – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về dung dịch khoan và mùn khoan thải từ các công trình dầu khí trên biển Ban hành kèm theo Thông tư 42/2010/TT-BTNMT GVHD: Nguyễn Anh Thư 32 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam về kiểm soát các nguồn thải như từ những hoạt động thăm dò, khai thác ta cần phải thực hiện các biện pháp như kiểm tra giám sát một cách chặt chẽ đối với các chất thải đổ ra biển và xử lý nghiêm những hành vi đổ chất thải vượt quá quy chuẩn quốc gia vào môi trường biển. 4. Nghiêm cấm mọi hình thức đổ chất thải trong vùng biển nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quy định trên nghiêm cấm mọi hình thức đổ chất thải trong vùng biển của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nhưng ta hiểu đó là nghiêm cấm mọi hình thức đổ chất thải không đúng quy định (có thể là chất thải nguy hại hoặc chất thải thông thường nhưng không được xử lý đúng quy định, thải vào vùng không được cho phép) trong vùng biển của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chứ không phải là nghiêm cấm đổ chất thải dưới mọi hình thức vào vùng biển nước ta. Các quy định của pháp luật đã chứng minh điều đó là sự thật. Bằng chứng là Nghị định số 21/2008/NĐCP về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường đã quy định cho phép chất thải thông thường của các phương tiện vận tải, các giàn khoan hoạt động trên biển đã xử lý đạt quy chuẩn kỹ thuật về chất thải được đổ xuống biển trừ các vùng biển thuộc khu bảo tồn thiên nhiên, di sản tự nhiên, vùng có hệ sinh thái tự nhiên mới, khu vực sinh sản thường xuyên hoặc theo mùa của các loài thủy, hải sản21. 2.3.3 Đảm bảo việc phòng ngừa, ứng phó trước sự cố môi trường Do tính ảnh hưởng phổ biến của môi trường, khi môi trường bị ảnh hưởng bởi những tác hại mà con người gây ra nó không chỉ giới hạn tại nơi xảy ra hành vi vi phạm mà lan rộng ra các khu vực khác và việc cải thiện môi trường cũng như khôi phục lại tình trạng ban đầu của nó là một việc làm rất khó khăn và tiêu tốn nhiều công sức, thời gian. Vì thế phòng ngừa sự cố môi trường luôn là tiêu chí hàng đầu của tất cả các quốc gia trong việc bảo vệ môi trường. Tại Việt Nam việc phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường cũng được quan tâm, đánh giá cao. Bằng chứng là Luật bảo vệ môi trường 2005 dành ra một chương để quy định việc phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường (Chương IX, Mục 1) nói chung và đối với môi trường biển nói riêng được quy định tại Điều 58 Luật bảo vệ môi trường 2005 gồm các nội dung cụ thể sau: 21 Điều 12, Nghị định số 21/2008/NĐ-CP về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. GVHD: Nguyễn Anh Thư 33 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Tổ chức, cá nhân hoạt động khai thác khoáng sản, chủ phương tiện vận chuyển xăng, dầu, hoá chất, chất phóng xạ và các chất độc hại khác trên biển phải có kế hoạch, nhân lực, trang thiết bị bảo đảm phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường. - Lực lượng cứu nạn, cứu hộ quốc gia, lực lượng cảnh sát biển phải được đào tạo, huấn luyện, trang bị phương tiện, thiết bị bảo đảm ứng phó sự cố môi trường trên biển. - Chủ phương tiện vận tải, kho lưu giữ hàng hoá trên biển có nguy cơ gây ra sự cố môi trường phải có hình thức thông báo cho các lực lượng quy định tại khoản 2 Điều này và tổ chức, cá nhân liên quan khác được biết và có phương án phòng tránh sự cố môi trường. - Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh ven biển trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm phát hiện, cảnh báo, thông báo kịp thời về tai biến thiên nhiên, sự cố môi trường trên biển và tổ chức ứng phó, khắc phục hậu quả. Bên cạnh đó Nghị định số 25/2009/NĐ-CP về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo đã dành Điều 17 và Điều 18 để quy định về việc phòng ngừa, ngăn chặn, kiểm soát ô nhiễm môi trường biển, hải đảo và ứng phó khắc phục sự cố môi trường, thiên tai trên các vùng ven biển, vùng biển Việt Nam. Ngoài ra trong các lĩnh vực có nhiều khả năng gây ô nhiễm môi trường biển như trong lĩnh vực dầu khí và hàng hải cũng có một số văn bản điều chỉnh cụ thể như: * Đối với lĩnh vực dầu khí: Luật dầu khí 1993 sửa đổi bổ sung 2008 có những quy định cụ thể nhằm phòng ngừa sự cố trong hoạt động dầu khí như: các tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động dầu khí phải có đề án bảo vệ môi trường, thực hiện tất cả các biện pháp để ngăn ngừa ô nhiễm, loại trừ ngay các nguyên nhân gây ra ô nhiễm và có trách nhiệm khắc phục hậu quả do sự cố ô nhiễm môi trường gây ra * Trong lĩnh vực hàng hải: Bộ Luật hàng hải 2005 và một số văn bản liên quan như: Nghị định 21/2012 về quản lý cảng biển và luồng hàng hải quy định tại Chương III, Mục 6 về việc phòng chống cháy nổ và phòng ngừa sự cố môi trường; Quy chế hoạt động ứng phó sự cố tràn dầu ban hành kèm theo Quyết định số 02/2013/QĐ-TTg và một số điều ước quốc tế liên quan đến phòng ngừa, ứng phó sự cố tràn dầu trong hoạt động hàng hải: Công ước Marpol 73/78 về ngăn ngừa ô nhiễm biển do tàu gây ra, Công ước luật biển 1982… 2.3.4 Bảo vệ các hệ sinh thái biển, ven biển Các hệ sinh thái biển và ven biển nước ta rất đa dạng và phong phú thế nhưng trước sức ép về kinh tế các hệ sinh thái này đang bị khai thác một cách quá mức. Đánh giá GVHD: Nguyễn Anh Thư 34 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam sơ bộ cho thấy, trong vòng 50 năm trở lại đây Việt Nam đã mất tới 80% diện tích rừng ngập mặn, các rạn san hô bị giảm sút về chất lượng và độ che phủ. Ở vùng biển miền Bắc diện tích rạn san hô giảm từ 1/4 đến 1/2. 85% số rạn san hô còn sống đều có chất lượng không tốt hoặc xấu22, làm ảnh hưởng rất lớn đến môi trường biển, ven biển và cuộc sống của người dân ven biển. Vì thế việc bảo vệ các hệ sinh thái ven biển là vấn đề quan trọng trong việc bảo vệ môi trường vùng ven biển. Nhận thức được tình hình đó nước ta đã có nhiều quy định trong việc bảo vệ các hệ sinh thái ven bờ trước hết phải kể đến là Luật thủy sản 2003 và Nghị định 27/2005/NĐ-CP ngày 8 tháng 3 năm 2005 quy định chi tiết hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thủy sản với quy định về định nghĩa khu bảo tồn biển. Theo Điều 2, Nghị định 27/2005/NĐ-CP thì khu bảo tồn biển là vùng biển được xác định (kể cả đảo có trong vùng biển đó) có các loài động vật, thực vật có giá trị và tầm quan trong quốc gia hoặc quốc tế về khoa học, giáo dục, du lịch, giải trí được bảo vệ và quản lý theo quy chế của khu bảo tồn. Bên cạnh đó Chính phủ còn ban hành Quy chế về quản lý các khu bảo tồn biển Việt Nam có tầm quan trong quốc gia và quốc tế kèm theo Nghị định 57/2008/NĐ-CP ngày 2 tháng 5 năm 2008 quy định rõ về tiêu chuẩn phân loại, việc tổ chức quản lý, bảo vệ và phát triển các khu bảo tồn biển Việt Nam Gần đây nhất Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chiến lược quản lý rừng đặc dụng, khu bảo tồn biển, khu bảo tồn vùng nước nội địa Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn đến 2030 theo Quyết định 218/QĐ-TTg ngày 07 tháng 02 năm 2014. Với mục tiêu đến năm 2020 đưa diện tích hệ thống rừng đặc dụng, khu bảo tồn biển, khu bảo tồn vùng nước nội địa đạt 9% diện tích lãnh thổ trên cạn và 0,24% diện tích biển Việt Nam. Các khu rừng đặc dụng, khu bảo tồn biển, khu bảo tồn vùng nước nội địa này sẽ được tiếp cận các phương thức quản lý mới như đồng quản lý, chia sẽ lợi ích 2.4 Trách nhiệm pháp lý trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển Trách nhiệm chính là quyền và nghĩa vụ để người sử dụng theo nghĩa rộng có thể có được những lợi ích từ việc khai thác, sử dụng tài nguyên, nguồn lợi từ vùng biển, ven biển nhưng đồng thời họ cũng sẽ phải gánh chịu những chế tài nhất định nếu hành vi của họ vượt quá sự cho phép của pháp luật và trở thành hành vi vi phạm. Trách nhiệm pháp lý trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển bao gồm nhiều lĩnh vực như: hình sự, hành chính, dân sự và kỷ luật. Ở đây người viết chỉ đề cập đến những hành vi vi phạm và chế tài ở lĩnh vực hành chính, hình sự, dân sự dành cho họ khi thực hiện 22 ThS. Hồ Công Hường, Bảo vệ môi trường biển, hải đảo nhìn từ góc độ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, Số 1(159), 2013, trang 32 GVHD: Nguyễn Anh Thư 35 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam những hành vi đó. Đây là những loại chế tài được áp dụng phổ biến trên thực tế và được pháp luật quy định khá rõ trong các văn bản. Về trách nhiệm kỷ luật là loại trách nhiệm do các cơ quan, tổ chức, đơn vị áp dụng đối với cán bộ, công chức, viên chức, nhân viên, học viên khi họ vi phạm các quy tắc, quy chế, quy định của cơ quan, đơn vị, tổ chức đó. Trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì trách nhiệm kỷ luật chủ yếu là phát sinh đối với cán bộ, công chức, viên chức có chức vụ và quyền hạn nhất định khi thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của mình mà vi phạm quy định của cơ quan, đơn vị. Tùy theo mức độ vi phạm và đối tượng là cán bộ hay công chức, viên chức mà có những hình thức kỷ luật khác nhau. Đối với cán bộ, công chức áp dụng theo Điều 78, 79 của Luật cán bộ, công chức 2008, đối với viên chức thì áp dụng các hình thức kỷ luật quy định tại Điều 52, Luật viên chức năm 2010. Nếu hành vi của cán bộ, công chức, viên chức vi phạm về pháp luật hình sự hoặc dân sự trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự cùng lúc với trách nhiệm kỷ luật, với trách nhiệm dân sự. Vì thế người viết không đi sâu vào loại trách nhiệm này. 2.4.1 Xử phạt vi phạm hành chính 2.4.1.1 Đối tượng bị xử phạt Đối tượng bị xử phạt trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển là các cá nhân, tổ chức trong nước và cá nhân, tổ chức nước ngoài (sau đây gọi chung là cá nhân, tổ chức) có hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển vùng ven biển Việt Nam23 có năng lực chủ thể và thuộc đối tượng bị xử phạt theo quy định của pháp luật. Theo luật pháp Việt Nam chia các chủ thể này thành các nhóm như sau: * Đối với cá nhân, theo quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính số 15/2012/QH13 quy định tại Điều 5 và Điều 134 thì: - Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi vi phạm hành chính thì bị xử phạt cảnh cáo về các hành vi do cố ý. - Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi sẽ bị xử phạt hành chính về mọi hành vi vi phạm hành chính do mình gây ra. Tuy nhiên, khi phạt tiền đối với các đối tượng này thì mức phạt tiền không được vượt quá một phần hai mức phạt đối với người thành niên; Trường hợp người vi phạm hành chính không có tiền nộp phạt hoặc không có khả năng thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả thì cha me hoặc người giám hộ phải thực hiện thay. 23 Điều 2, Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường GVHD: Nguyễn Anh Thư 36 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Người từ đủ 18 tuổi trở lên, trừ những chủ thể bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự thì chịu các chế tài theo quy định của pháp luật. * Đối với tổ chức: bị xử phạt vi phạm hành chính về mọi hành vi vi phạm hành chính do mình gây ra. Đối với tổ chức, cá nhân nước ngoài khi vi phạm hành chính trong phạm vi lãnh thổ, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên tàu bay mang quốc tịch Việt Nam, tàu biển mang cờ quốc tịch Việt Nam thì bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật Việt Nam, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác. 2.4.1.2 Hình thức xử phạt Theo Điều 4, Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Các hình thức xử phạt bao gồm: - Người vi phạm hành chính phải chịu một trong các hình thức xử phạt chính: cảnh cáo, phạt tiền. + Hình thức phạt cảnh cáo được áp dụng đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính không nghiêm trọng có tình tiết giảm nhẹ và theo quy định là áp dụng hình thức xử phạt cảnh cáo đối với mọi hành vi vi phạm hành chính do người chưa thành niên từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi thực hiện. Cảnh cáo được quyết định bằng văn bản. + Đối với hình thức phạt tiền theo Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định tại Điều 29 thì mức phạt tiền tối thiểu đối với hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển là 10.000.000, tối đa là 1.000.000.000 (đây là mức phạt đối với hành vi vi phạm của cá nhân, nếu tổ chức vi phạm mức phạt sẽ gấp 02 lần mức phạt tiền cùng với hành vi vi phạm của cá nhân) Ngoài ra trong một số văn bản khác như Nghị định 162/2013/NĐ-CP ngày 12 tháng 11 năm 2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trên các vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quy định tại Mục 3 về vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường biển trong đó mức phạt tối thiểu là 1.000.000 đồng đối với hành vi không ghi nhật ký dầu, bơm nước la canh buồng máy, nhật ký đổ nước thải theo quy định. Và mức phạt tiền tối đa vẫn là 1.000.000.000 đồng đối với cá nhân và gấp hai lần nếu là tổ chức vi phạm. - Tùy theo tính chất và mức đô vi phạm mà người vi phạm hành chính còn có thể bị áp dụng một hoặc nhiều hình thức phạt bổ sung; bị áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khắc phục hậu quả theo quy định của pháp luật liên quan. GVHD: Nguyễn Anh Thư 37 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam + Các hình thức phạt bổ sung có thế áp dụng cho các đối tượng vi phạm chẳng hạn như: tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm; tước quyền sử dụng giấy phép sử dụng các phương tiện, giấy chứng nhận, chứng chỉ hành nghề…theo quy định của pháp luật. + Ngoài ra các cá nhân tổ chức vi phạm có thể bị buộc thực hiện các biện pháp nhằm khắc phục hậu quả theo quy định tại khoản 8, Điều 29, Nghị định 179/2013/NĐCP và trong một số trường hợp khi các hành vi vi phạm quy định về bảo vệ môi trường biển liên quan đến hoạt động hàng hải còn áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả theo quy định của Nghị định 162/2013/NĐ-CP như: Buộc người, tàu thuyền vi phạm rời khỏi vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Buộc tàu thuyền đi ngầm, phương tiện đi ngầm phải hoạt động nổi trên mặt nước; Buộc treo Quốc kỳ Việt Nam hoặc cờ quốc tịch theo quy định; Buộc di dời về vùng hoạt động cho phù hợp với cấp tàu. Nhìn chung các quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển được quy định tương đối chặt chẻ, không bỏ sót các hành vi vi phạm. Tuy nhiên vẫn còn một số điều bất cập như sau: Thứ nhất: về mức phạt đối với các hành vi vi phạm quy định về quản lý bảo về môi trường biển theo người viết là còn khá nhẹ, chưa đảm bảo tính răn đe đối với các đối tượng vi phạm. Cụ thể về mức phạt tối thiểu là 10.000.000 đồng đối với các phương tiện vận tải, kho lưu giữ hàng hóa trên biển có nguy cơ gây sự cố môi trường mà không thông báo cho các lực lượng cứu nạn, cứu hộ quốc gia, lực lượng cảnh sát biển. Mức phạt tối thiểu là 10.000.000 (Khoàn 1, Điều 29, Nghị định 179/2013/NĐ-CP) đồng đối với hành vi này là chưa hợp lý vì nếu các phương tiện vận tải, kho lưu giữ hàng hóa trên biển mà có nguy cơ gây sự cố môi trường lại không thông báo với cơ quan chức năng thì khi xảy ra sự cố sẽ không có biện pháp phục kịp thời có thể làm nguồn ô nhiễm lan rộng và khó có thể khắc phục được vì một khi môi trường biển bị ô nhiễm nó sẽ lan nhanh ra các khu vực khác. Vì thế cần quy định mức phạt tối thiểu cao hơn để nâng cao trách nhiệm của các chủ phương tiện để phòng ngừa tốt hơn các sự cố môi trường. Theo ý kiến cá nhân của cá nhân người viết thì mức phạt tối thiểu đối với hành vi trên phải tăng lên khoảng từ 15.000.000 đến 20.000.000 để đảm bảo tính răn đe, đánh vào ý thức của các chủ thể trên phòng ngừa sự cố và bảo vệ môi trường được tốt hơn. Thứ hai: Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển là một hoạt động bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau như: bảo vệ rừng ven biển, đa dạng sinh học, tài nguyên khoàng sản…Vì thế các quy định xử phạt đối với các hành vi vi phạm nằm rải rác ở nhiều văn GVHD: Nguyễn Anh Thư 38 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam bản khác nhau, chưa có văn bản pháp luật nào quy định thống nhất về quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Tóm lại, vấn đề tồn tại chủ yếu ở các văn bản pháp luật quy định về xử phạt quy phạm hành chính đối với bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển là quy định về mức phạt. Mặc dù so với văn bản trước đây là Nghị định 117/2009/NĐ-CP thì Nghị định 179/2013/NĐ-CP đã có nhiều cải thiện như nâng mức phạt tối thiểu trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển lên từ 2.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng. Tuy nhiên theo ý kiến riêng của người viết thì mức phạt này vẫn còn khá thấp trong thời điểm hiện nay. 2.4.2 Truy cứu trách nhiệm hình sự Trách nhiệm hình sự là trách nhiệm nặng nhất so các các trách nhiệm như: hành chính, dân sự, kỷ luật. Các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường theo pháp luật hình sự chính là các tội phạm về môi trường. Đó là những hành vi gây nguy hiểm cho xã hội ở mức độ cao, được quy định trong Bộ luật hình sự và người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự đó là hình phạt. Hình phạt được áp dụng đối với các chủ thể vi phạm pháp luật hình sự về môi trường được quy định thành ba hình phạt chính đó là: phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù. Ngoài ra có hai hình phạt bổ sung là phạt tiền và cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định. Theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung 2009 thì các tội phạm về môi trường có liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển tập trung ở các tội như: Tội gây ô nhiễm môi trường (Điều 182); Tội quy phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại (Điều 182a); Tội vi phạm quy định về phòng ngừa sự cố môi trường (Điều 182b); Tội đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam (Điều 185); Tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản (Điều 188); Tội hủy hoại rừng (Điều 189). Tùy theo mức độ vi phạm của tội phạm mà có các khung hình phạt khác nhau, vì đề tài này không tập trung vào trách nhiệm pháp lý nên người viết sẽ tóm gọn phần hình phạt của các tội vừa nêu trên như sau: - Về hình phạt tù: các tội danh của các điều luật trên đều quy định mức phạt tù từ 6 tháng (mức phạt tối thiểu của khoản 1) đến 10 năm (mức phạt tối đa của khoản 3) trừ tội hủy hoại rừng có mức phạt tù tối đa là 15 năm - Về hình phạt tiền: với tư cách là hình phạt chính mức phạt tiền được quy định ở các điều luật này từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000. đồng. Riêng đối với hành vi đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng; hành vi hủy hoại rừng bị phạt tiền từ 60.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng và từ 10.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng đối với hành vi hủy hoại nguồn lợi thủy sản. GVHD: Nguyễn Anh Thư 39 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Về hình phạt cải tạo không giam giữ: ngoài hình thức phạt tiền các điều luật trên đều có quy định hình phạt cải tạo không giam giữ từ 2 năm đến 3 năm. - Đối với hình phạt tiền với tư cách là hình phạt bổ sung: trong trường hợp xét thấy hình phạt chính vẫn chưa thỏa đáng để đạt mục đích giáo dục, cải tạo người phạm tội thì các điều luật cho phép áp dụng thêm hình phạt tiền với tư cách là hình phạt bổ sung. Với mức phạt từ 2.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng tùy vào từng hành vi vi phạm. - Đối với việc cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định: tất cả các điều luật nêu trên đều có quy định hình phạt bổ sung là cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm đối với những trường hợp xét thấy nếu để người phạm tội tiếp tục giữ chức vụ, hành nghề hoặc làm các công việc liên quan thì có nguy cơ họ sẽ tiếp tục gây nguy hại cho môi trường. Với các hình phạt như thế có thể được xem là đủ để mang tính răn đe đối với các đối tượng vi phạm về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Nhưng trên thực tế việc áp dụng các quy định này cũng khá khó khăn do luật hình sự quy định chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân, mà việc vi phạm vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì bao gồm cả cá nhân và pháp nhân. Mặc dù Luật hình sự hiện hành có quy định về đồng phạm: “Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm” (Khoản 1 Điều 20, Bộ luật hình sự hiện hành) nếu tổ chức vi phạm các tội về môi trường trong Luật hình sự thì có thể bị xử lý theo quy định của Luật hình sự hiện hành về đồng phạm nếu thỏa mãn các dấu hiệu về mặt khách quan và mặt chủ quan của đồng phạm. Tuy nhiên trên thực tế thì rất khó xử lý nếu như người đứng đầu của tổ chức (người chỉ đạo hành vi vi phạm) bị thay đổi. Người đúng đầu mới của tổ chức vừa được thay thế nên lấy lý do là “không biết” sự việc xả thải của tổ chức mình vào thời điểm trước đó và đổ lỗi cho người đã bị đổi đi. Nếu các cơ quan tiến hành tố tụng không có giải pháp tốt thì sẽ bỏ lọt tội phạm24 2.4.3 Trách nhiệm dân sự Các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường theo quy định của pháp luật dân sự là những hành vi gây tổn hại đến môi trường, không tuân thủ theo sự chỉ đạo của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền khi có sự cố môi trường, gây tác hại cho cá nhân, tổ chức hay cộng đồng. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì các chủ thể trên phải chịu trách nhiệm dân sự dưới hình thức bồi thường thiệt hại. 24 TS. Phạm Văn Beo: Luật hình sự Việt nam (quyển 2, phần các tội phạm), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, Tr 353-354 GVHD: Nguyễn Anh Thư 40 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Luật bảo vệ môi trường 2005 đã dành 5 điều từ Điều 130 đến Điều 134 để quy định việc bồi thường thiệt hại do ô nhiễm và suy thoái môi trường. Trong đó Điều 130 quy định thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường bao gồm: - Suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường - Thiệt hại về sức khỏe, tính mạng của con người, tài sản và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân do hậu quả của việc suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường gây ra. Căn cứ theo Điều 133, Luật bảo vệ môi trường 2005 thì việc giải quyết bồi thường thiệt hại về môi trường được thực hiện bằng các biện pháp như: thỏa thuận giữa chủ thể có hành vi gây ô nhiễm suy thoái môi trường và chủ thể bị thiệt hại, giải quyết của trong tài, khởi kiện tại tòa án. Để xác định trách nhiệm bồi thường của chủ thể gây thiệt hại điều quan trọng là phải xác định được mức thiệt hại đối với môi trường. Theo Nghị định 113/2010/NĐCP quy định về việc xác định thiệt hại đối với môi trường thì Ủy ban nhân dân các cấp, các tổ chức, cá nhân phát hiện môi trường có dấu hiệu ô nhiễm thì có trách nhiệm thông báo với cơ quan có trách nhiệm yêu cầu bồi thường thiệt hại đối với môi trường. Đó là Ủy ban nhân nhân cấp xã, huyện, tỉnh và Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong đó cơ quan trách nhiệm thu thập, thẩm định dữ liệu, chứng cứ để xác định thiệt hại là Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban nhân nhân cấp tỉnh và Ủy ban nhân dân cấp huyện (Điều 3, Nghị định 113/2010/NĐ-CP) Ngoài ra trách nhiệm bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm, suy thoái môi trường còn được quy định trong Bộ luật dân sự 2005. Theo Bộ luật dân sự 2005 thì các căn cứ để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại về các hành vi trên được quy định tại các Điều 604, 605 và 606. Đặc biệt là Điều 624 của Bộ luật dân sự 2005 quy định về bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường cụ thể như sau: “Cá nhân, pháp nhân và các chủ thể khác làm ô nhiễm môi trường gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp người gây ô nhiễm môi trường không có lỗi” Bên cạnh việc phải bồi thường thiệt hại kể cả trong trường hợp không có lỗi, các tổ chức, cá nhân nếu có hành vi vi phạm pháp luật gây ô nhiễm, suy thoái môi trường còn phải chịu trách nhiệm khắc phục tình trạng môi trường bị ô nhiễm. Vì trách nhiệm bồi thường thiệt hại về môi trường có mối quan hệ mật thiết với trách nhiệm khắc phục tình trạng môi trường bị ô nhiễm. Thông thường, trong các quan hệ pháp lý khác có liên quan đến bồi thường thiệt hại, người gây thiệt hại chỉ phải bồi thường những thiệt hại do mình gây ra và được giải phóng khỏi quan hệ với người bị hại. Nhưng trong GVHD: Nguyễn Anh Thư 41 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam lĩnh vực môi trường, người làm ô nhiễm môi trường gây thiệt hại thường phải thực hiện đồng thời cả hai biện pháp: khắc phục tình trạng môi trường bị ô nhiễm và bồi thường thiệt hại về môi trường. Ngoài ra tổ chức, cá nhân làm môi trường suy thoái, ô nhiễm còn phải chi trả toàn bộ chi phí xác định thiệt hại, chi phí thực thiện thủ tục yêu cầu bồi thường thiệt hại do các cơ quan đã ứng trước kinh phí theo quy định tại Điều 13, Nghị định 113/2010/NĐ-CP. GVHD: Nguyễn Anh Thư 42 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN NƯỚC TA, NHỮNG TỒN TẠI VÀ HƯỚNG ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN  3.1 Thực trạng bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển nước ta Ngoài việc ban hành các văn bản pháp luật quy định về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển nhà nước ta đã có những hoạt động thiết thực để giữ gìn, bảo vệ môi trường biển cụ thể như: * Về quản lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển: thực hiện theo Quyết định số 158/2007/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chương trình quản lý tổng hợp dải ven biển vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương vùng Bắc Trung bộ và Duyên hải Trung bộ, bao gồm: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận đã thực hiện phương pháp quản lý tổng hợp đới bờ. Quản lý tổng hợp đới bờ là một phương thức quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo - là một hệ thống quản lý tài nguyên và môi trường theo cách tiếp cận tổng hợp quá trình lập chiến lược và kế hoạch hành động thực hiện chiến lược, nhằm giải quyết những vấn đề quản lý phức tạp ở đới bờ. Mục đích chính của giải pháp này là điều phối và lồng ghép các hoạt động của các ngành, các nhóm kinh tế - xã hội khác nhau trong vùng bờ để đạt kết quả phát triển tối ưu và lâu dài, giải quyết các mâu thuẫn về lợi ích trong sử dụng tài nguyên và môi trường, qua đó góp phần hạn chế những tác động tiêu cực từ hoạt động của từng ngành, lĩnh vực tại đới bờ, bảo vệ môi trường và góp phần thiết thực giảm nhẹ thiên tai. Cách tiếp cận đa ngành và tổng hợp này được thiết kế để hướng dẫn hài hòa các hoạt động của hai hoặc nhiều ngành kinh tế trong việc quy hoạch và quản lý. Để hoạt động quản lý tổng hợp đới bờ có hiệu quả nhiều hội nghị về tập huấn về quản lý tổng hợp đới ven bờ điển hình như Hội nghị tập huấn Truyền thông về Quản lý tổng hợp đới bờ do Cục Quản lý Khai thác biển và hải đảo thuộc Tổng cục Biển và hải đảo Việt Nam phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức ngày 5 tháng 8 năm 2014 hội nghị đã phổ biến một số nội dung về công tác quản lý, sử dụng, giá trị tài nguyên thiên nhiên, vấn đề môi trường vùng bờ; các nguyên tắc tổ chức thực hiện, bài học kinh nghiệm và thực tiễn triển khai Quản lý tổng hợp đới bờ tại Việt Nam. Qua đó, giúp các đại biểu có thêm thông tin, kỹ năng và nắm bắt được các văn bản quy định GVHD: Nguyễn Anh Thư 43 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam của Nhà nước về quản lý tổng hợp đới bờ để tăng cường công tác tuyên truyền đến người dân địa phương nâng cao nhận thức về bảo vệ, sử dụng và khai thác tài nguyên, môi trường vùng ven biển. Nhà nước ta cũng đã phê duyệt chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên và bảo vệ môi trường biển đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 (Theo Quyết định số 1570/QĐ-TTg) với các mục tiêu cụ thể trong đến năm 2020 là: - Đáp ứng một bước hạ tầng thông tin kỹ thuật cơ bản về tài nguyên và môi trường biển; cung cấp thông tin dự báo thiên tai, biến đổi khí hậu một cách kịp thời, độ tin cậy cao để phục vụ phát triển kinh tế biển, phát triển kinh tế - xã hội vùng ven biển và trên các đảo - Giảm nhẹ tốc độ suy thoái, cạn kiệt nguồn tài nguyên và kiềm chế sự gia tăng ô nhiễm môi trường vùng ven biển, vùng biển ven bờ và trên các đảo - Nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, duy trì chức năng sinh thái và năng suất sinh học của các hệ sinh thái biển nhằm bảo vệ đa dạng sinh học biển và các nguồn lợi từ biển - Tăng cường năng lực và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động điều tra cơ bản, khai thác, sử dụng tài nguyên theo hướng bền vững và bảo vệ môi trường biển * Hoạt động thu gom rác thải bảo vệ môi trường biển: Với khẩu hiệu “Bảo vệ môi trường biển, đảo là trách nhiệm của mỗi người dân” nhiều chiến dịch, hoạt động bảo vệ môi trường biển được phát động và diễn ra trên nhiều địa phương cộng ác chiến dịch thanh niên tình nguyện hướng về biển đảo. Nội dung của các chiến dịch này là làm sạch, thu gom rác thải môi trường biển, trồng cây gây rừng, khai thông cống rãnh, tuyên truyền phát tờ rơi nâng cao ý thức của người dân trong bảo vệ môi trường biển * Xây dựng và bảo vệ các khu bảo tồn biển: xây dựng và bảo vệ các khu bảo tồn biển nhằm bảo vệ, bảo tồn nguồn lợi thủy sản, bảo vệ môi trường sinh thái biển, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững ngành thủy sản và góp phần quan trọng trong công tác bảo vệ môi trường sinh thái biển. Tính đến năm 2014 sau 4 năm triển khai và thực hiện Quyết định số 742/QĐ-TTg ngày 26 tháng 5 năm 2010 về việc phê duyệt Quy hoạch hệ thống khu bảo tồn biển Việt Nam đến năm 2020. Theo Quyết định 742/QĐ-TTg thì mục tiêu trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2015 nước ta sẽ hoàn thành việc xây dựng và đưa vào hoạt động 16 khu bảo tồn biển. Các khu bảo tồn biển này gồm: Đảo Trần, Cô Tô, Bạch Long Vĩ, Cát Bà, Hòn Mê, Cồn Cỏ, Hải Vân – Sơn Trà, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Nam Yết, Vịnh Nha Trang, Núi Chúa, Phú Quý, Hòn Cao, Côn Đảo, Phú Quốc. GVHD: Nguyễn Anh Thư 44 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Tuy nhiên hiện nay nước ta chỉ mới hoàn thành và đưa vào hoạt động 9/16 khu bảo tồn biển đó là: Vịnh Nha Trang (Khánh Hòa), Cù Lao Chàm (Quảng Nam), Phú Quốc (Kiên Giang), Cồn Cỏ (Quảng Trị), Hòn Cau (Bình Thuận), Bạch Long Vĩ, Cát Bà (Hải Phòng), Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu) và Núi Chúa (Ninh Thuận). Trong số các khu bảo tồn đang hoạt động ở nước ta thì khu bảo tồn biển Vịnh Nha Trang có thể được xem là khu bảo tồn biển có tầm vóc quốc tế. Với Diện tích khoảng 160km² bao gồm khoảng 38 km² mặt đất và khoảng 122 km² vùng nước xung quanh các đảo Vịnh Nha Trang là một trong những khu vực có tầm quan trọng bậc nhất về bảo tồn biển và du lịch biển của Việt Nam. Rạn san hô có tầm quan trọng mang tính quốc tế và đa dạng sinh học thuộc loại cao nhất ở Việt Nam với hơn 350 loài san hô cứng tạo rạn trong đó có 40 loài mới được ghi nhận cho Việt Nam, trên 230 loài cá rạn, 112 loài thân mềm, 112 loài giáp xác, 27 loài da gai, 69 loài rong và 7 loài cỏ biển25. Ngoài ra ở một số khu bảo tồn khác như Phú Quốc, Cồn Cỏ và Núi Chúa đều có hệ sinh thái động, thực vật biển phong phú với nhiều loại hải sản quý hiếm, tính đa dạng sinh học cao. Ngoài ra Quyết định số 742/QĐ-TTg còn quy định các nhiệm vụ và các dự án thực hiện quy hoạch hệ thống khu bảo tồn biển Việt Nam đến năm 2020 các dự án, nhiệm vụ này được chia làm 2 giai đoạn với tổng kinh phí lên đến 420.000.000.000 tỷ đồng - Giai đoạn 2010 – 2015 gồm các dự án về: Xây dựng cơ sở dữ liệu hệ thống các khu bảo tồn biển; Quy hoạch chi tiết, thiết lập và đưa vào hoạt động hệ thống 16 khu bảo tồn biển thuộc giai đoạn I; Nghiên cứu xây dựng cơ chế chính sách quản lý hệ thống các khu bảo tồn biển; Nâng cao năng lực quản lý về bảo tồn biển cho cán bộ quản lý từ Trung ương đến địa phương Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn biển. Tổng kinh phí của các dự án là 275.000.000.000 tỷ đồng - Giai đoạn 2016 – 2020 gồm 4 dự án về: Nghiên cứu, điều tra, khảo sát đề xuất quy hoạch phát triển mở rộng hệ thống khu bảo tồn biển; Thiết lập và đưa vào hoạt động một số khu bảo tồn biển; Giám sát biến động về nguồn lợi thủy sản, đa dạng sinh học, hệ sinh thái biển tại từng khu bảo tồn biển được thiết lập; Nghiên cứu đề xuất xây dựng các mô hình thí điểm về xã hội hóa công tác bảo tồn. Tổng kinh phí của giai đoạn 2 là 145.000.000.000 tỷ đồng Bên cạnh đó theo Quyết định số 45/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn đa dạng sinh học của cả nước đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Đã xác định các mục tiêu cụ thể đến năm 2020 là phải nâng cao chất lượng và diện tích của 25 Hệ thống các khu bảo tồn biển Việt Nam http://bientoancanh.vn/He-thong-cac-khu-bao-ton-bien-VietNam_C33_D3061.htm [truy cập ngày 20-9-2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 45 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam các hệ sinh thái tự nhiên được bảo vệ trên phạm vi cả nước; bảo vệ và phát triển bền vững khoảng 60.000 ha diện tích rừng ngập mặn; bảo vệ hệ sinh thái các rạn san hô, thảm cỏ biển tại các vùng Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ; Hoàn thiện quy hoạch hệ thống các khu bảo tồn; Đảm bảo giai đoạn 2016-2020 sẽ đưa vào hoạt động 46 khu bảo tồn mới với tổng diện tích khoảng 567.000 ha. Việc đưa vào hoạt động các khu bảo tồn sẽ góp phần đáng kể trong công tác bảo vệ tính đa dạng sinh học nói chung và có vai trò quan trọng trong việc phục hồi, tái tạo nguồn tài nguyên thiên nhiên, giúp phát triển kinh tế và nâng cao mức sống của người dân, góp phần bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển được tốt hơn. Ngoài ra một mô hình đặc biệt đó là mô hình khu bảo tồn biển cấp địa phương đã được hình thành ở một số địa phương ở Việt Nam. Điển hình như khu bảo vệ hệ sinh thái biển Rạn Trào (Khánh Hòa). Các khu bảo vệ hệ sinh thái biển cấp địa phương được hình thành theo các dự án và do nhu cầu của địa phương, được chính quyền địa phương và người dân thiết lập một cách tự phát. Sự xuất hiện của mô hình này đã giúp ích rất nhiều trong việc bảo vệ môi trường cũng như đa dạng sinh học biển. Tuy nhiên mô hình này tồn tại cũng gặp nhiều khó khăn do chưa có quy định pháp luật quy định một cách cụ thể, nguồn kinh phí hạn hẹp chủ yếu là nhờ vào sự hỗ trợ từ bên ngoài (các nước, các tổ chức quốc tế…) * Ứng phó sự cố tràn dầu: Hiện Việt Nam đã thành lập được 3 trung tâm ứng phó sự cố tràn dầu khu vực miền Bắc, miền Trung, miền Nam. 5 tàu đa năng ứng phó sự cố tràn dầu và một số phao quay, bồn chứa, máy hút, chất phân tán, chất hấp thụ và các thiết bị phụ trợ như bơm chuyển dầu sẵn sàng ứng phó kịp thời, hiệu quả mọi trường hợp xảy ra sự cố tràn dầu để giảm tới mức thấp nhất thiệt hại đối với môi trường, ảnh hưởng đến các ngành kinh tế và đời sống của người dân. Các trung tâm ứng phó sự cố tràn dầu hoạt động khá hiệu quả. Chỉ riêng trung tâm miền trung từ năm 2004 đến 2012 đã xử lý thành công khoảng 31 sự cố tràn dầu thu gom khoảng 22.000 tấn rác thải nhiễm dầu và khoảng 270 tấn dầu tràn ra biển26. Bên cạnh đó các cuộc tập huấn về ứng phó sự cố tràn dầu cũng được diễn ra thường xuyên và ở nhiều khu vực khác nhau. Một số cuộc tập huấn như: Chi cục Biển và hải đảo thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Quảng Ninh và Công ty SOS Môi trường của Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam (VACNE) ngày 28 tháng 4 năm 2014 đã phối hợp tổ chức tập huấn và nâng cao năng lực ứng phó sự cố tràn dầu cho các cán bộ, nhân viên của 23 đơn vị, doanh nghiệp trên địa bàn quanh khu vực Vịnh Hạ Long. 26 Thống kê các sự cố tràn dầu đã được trung tâm Miền Trung xử lý từ năm 2004 đến 2012 http://www.songthu.com.vn/linh-vuc-hoat-dong/ung-pho-su-co-tran-dau/cac-sctd-da-duoc-trung-tam-xu-ly14.html [truy cập ngày 20-9-2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 46 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Tại khu vực miền nam, ngày 20 tháng 5 năm 2014 tại Bến Tre Trung tâm Ứng phó sự cố tràn dầu khu vực miền Nam (NASOS) cũng đã tổ chức lớp tập huấn Chương trình khung Ứng phó sự cố tràn dầu vùng vịnh Thái Lan năm 2014, do Ông Trần Văn Hoạt Giám đốc Trung tâm ứng phó sự cố tràn dầu miền Nam chủ trì khóa tập huấn. Khóa tập huấn nhằm nâng cao năng lực ứng phó sự cố tràn dầu cho các cán bộ phụ trách công tác ứng phó sự cố tràn dầu của 14 tỉnh/thành khu vực miền Nam và các đơn vị khác có liên quan. Đây là tập huấn hằng năm do Ủy ban quốc gia Tìm kiếm Cứu nạn tổ chức, nhằm giúp cho cán bộ phụ trách công tác về lĩnh vực ứng phó sự cố tràn dầu khu vực miền Nam và các đơn vị liên quan được nâng cao kiến thức của ngành và có các kỹ năng trong việc phòng chống cũng như lập bản đồ nhạy cảm vùng bờ cho việc ứng phó sự cố tràn dầu trên địa bàn tỉnh. * Xây dựng hệ thống đê biển: Việc xây dựng, nâng cấp các tuyến đê biển phòng hộ ngày càng được nhà nước ta quan tâm, và được quy định một cách cụ thể điển hình như Quyết định số 667/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình cũng cố, nâng cấp hệ thống đê biển từ Quảng Ngải đến Kiên Giang. Hệ thống đê biển có ý nghĩa quan trọng việc đảm bảo phát triển kinh tế biển bền vũng, hạn chế thiên tai, bảo vệ môi trường và an toàn dân sinh. Tuy nhiên do trình độ khoa học kỹ thuật còn yếu kém, kinh phí đầu tư cho việc tu bổ, xây dụng các tuyến đê biển còn khá ít và do sự khó khăn của địa hình nên một số tuyến đê biển đã xây dựng sau một thời gian ngắn sử dụng đã bị xuống cấp, sạt lở nghiêm trọng * Công tác tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân: tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển, hải đảo ngày càng được quan tâm và chú trọng. Các hoạt động như Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam được tổ chức hàng năm và được sự hưởng ứng nhiệt tình của nhân dân cả nước. Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam được tổ chức hằng năm từ ngày 01 đến ngày 08 tháng 6 để hướng đến ngày Môi trường thế giới (05/6) và ngày đại dương thế giới (08/6). Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam năm 2014 được tổ chức tại Hải Phòng với chủ đề “Chung tay bảo vệ Đại dương xanh”. Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam hàng năm là dịp để Việt Nam khẳng định tiềm lực lớn về kinh tế biển; thể hiện ý chí quyết tâm phát triển toàn diện ngành nghề biển, bảo vệ tài nguyên và môi trường vùng biển, đảo bền vững và bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia trên biển. Hưởng ứng Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam là dịp để tuyên truyền, vận động mọi người dân nâng cao ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn và phát huy giá trị của tài nguyên và môi trường biển, đảo; lòng tự hào, ý thức dân tộc đối với chủ quyền vùng biển của tổ quốc, góp phần giữ vững ổn định và phát triển đất nước. GVHD: Nguyễn Anh Thư 47 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Bên cạnh đó các cuộc thi như: Tìm hiểu pháp luật về biển, đảo Việt Nam với mục đích nhằm tuyên truyền sâu rộng đến người dân cùng đoàn viên, thanh niên cả nước những nội dung cơ bản các quy định của pháp luật về biển, đảo Việt Nam; vị trí chiến lược của biển, đảo Việt Nam và mục tiêu phấn đấu đến năm 2020 đưa Việt Nam trở thành một quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển, qua đó khơi dậy lòng yêu quê hương, đất nước, yêu biển, đảo Việt Nam; nâng cao ý thức chủ quyền về biển, đảo quê hương, từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm trong việc tham gia đóng góp xây dựng biển, đảo. Cuộc thi Hoa hậu Đại dương Việt Nam 2014 lần đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam thu hút được nhiều sự chú ý của mọi người nhằm nâng cao nhận thức về vị trí, tầm quan trọng của biển, hải đảo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc cũng như tôn vinh giá trị của đại đương đối với sự sống của nhân loại. Việc giáo dục kiến thức, ý thức về bảo vệ tài nguyên môi trường biển, đảo cũng được quan tâm. Theo PGS.TS. Trần Quang Bảo - Trưởng phòng Đào tạo (Trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam), trong bối cảnh như hiện nay việc giáo dục về tài nguyên môi trường, biển đảo cần phải được thực hiện có hệ thống từ bậc học mầm non đến đại học. Theo đó các trường học hiện nay đã đưa các hoạt động về bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, hải đảo vào chương trình đào tạo cũng như tổ chức các hoạt động ngoại khóa để rèn luyện nâng cao ý thức của học sinh. Điển hình năm 2007, Thành Phố Hội An đã triển khai đưa vào giảng dạy môn “Đa dạng sinh học và môi trường biển” cho 2 trường Tiểu học và Trung học cơ sở trên đảo Cù Lao Chàm và việc đưa vào giảng dạy môn học này đem lại nhiều kết quả khả quan. * Nghiên cứu khoa học về biển đảo: hoạt động nghiên cứu khoa học biển được nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Trong giai đoạn 2011-2015. đã có 27 đề tài, dự án cấp nhà nước được phê duyệt trong khuôn khổ Chương trình KC09/11-15, với mức kinh phí trung bình 8 tỷ đồng/đề tài, dự án27. Nghiên cứu khoa học biển ngoài việc cung cấp các luận cứ khoa học cho việc hoạch định và hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về biển và khung thể chế quản lý tổng hợp và thống nhất về biển, vùng ven biển và hải đảo mà còn đề ra các ứng dụng mới và hiệu quả trong giám sát điều tra tài nguyên môi trường biển; phòng tránh thiên tai trên biển đảo. Một trong các ứng dụng mới đó là sử dụng Rada biển trong quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường biển. Ứng dụng này được thực hiện giai đoạn 1 ở khu vực Vịnh Bắc Bộ. Các trạm Rada được lắp đặt tại các trạm Đồ Sơn, Hải Phòng và Đảo Hòn Dấu. Ban đầu đã đạt được những kết quả khả quan trong việc quan trắc dòng 27 Đẩy mạnh ứng dụng kết quả nghiên cứu về Biền, Đảo http://www.nistpass.gov.vn/vi/tin-tuc/chien-luoc-chinhsach/1282-day-manh-ung-dung-ket-qua-nghien-cuu-ve-bien-dao [truy cập ngày 20-8-2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 48 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam chảy, song; giám sát bờ biển; dự báo quỹ đạo vật thể trôi phục vụ tìm kiếm cứu nạn trên biển. 3.2 Những tồn tại và hướng đề xuất hoàn thiện trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển 3.2.1 Những tồn tại trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển * Tồn tại trong quy định của pháp luật - Hệ thống pháp luật hiện hành của nước ta điều chỉnh các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển chủ yếu theo ngành và lãnh thổ. Như Bộ Công Thương quản lý hoạt động khai thác dầu khí, cảng biển; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý hoạt động khai thác tài nguyên khoáng sản, tài nguyên đất...Mặc dù chưa được phân định rõ ràng nhưng các cấp Trung ương và địa phương thực hiện quản lý biển, vùng ven biển theo phân cấp với chức năng và nhiệm vụ được giao. Theo đó các bộ, ngành, địa phương theo nhiệm vụ của mình đều xây dựng, ban hành hoặc trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để phục vụ công tác quản lý nhà nước của mình làm cho số lượng văn bản điều chỉnh nhiều nhưng không thống nhất và chồng chéo về nội dung. - Hiện nay văn bản pháp luật liên quan mật thiết nhất trong việc bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển là Nghị định số 25/2009/NĐ-CP ngày 06 tháng 3 năm 2009 quy định về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo. Tuy nhiên trong thực tiễn áp dụng Nghị định này đã xảy ra nhiều bất cập như Nghị định số 25/2009/NĐ-CP chỉ dừng lại ở những quy định định khung, chưa thể chế hóa đầy đủ và cụ thể nội hàm và các yêu cầu của công tác quản lý tổng hợp của các bộ, nghành, địa phương trong công tác quản lý tổng hợp tài nguyên bảo vệ môi trường biển, hải đảo (ví dụ như: quy định về tính thứ bậc giữa quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng tài nguyên, bảo vệ môi trường biển, hải đảo với các quy hoạch chuyên ngành; quy định về xây dựng, quản lý, khai thác hệ cơ sở dữ liệu biển, đảo; quy định về công tác giám sát tổng hợp các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên biển, hải đảo…) - Các văn bản quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì nằm rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau gây khó khăn cho việc áp dụng. Bên cạnh đó các quy định trong luật chuyên ngành thì còn mang tính khái quát, chưa cụ thể. Điển hình như Luật Biển Việt Nam được ban hành và có hiệu lực ngày 01/01/2013 chỉ có một chương quy định về phát triển kinh tế biển nhưng mới chỉ đề cập đến một số nội dung liên quan đến quản lý tổng hợp tài nguyên, môi trường biển, nhiều nội dung quy định còn thiếu, chưa đầy đủ và đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu triển khai thực hiện phương thức quản lý tổng hợp, thống nhất tài nguyên, môi GVHD: Nguyễn Anh Thư 49 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam trường biển và hải đảo dựa trên tiếp cận hệ sinh thái. Việc bảo vệ và phát triển các hệ sinh thái biển tuy đã được quy định trong Luật bảo vệ môi trường 2005 và các văn bản pháp luật chuyên ngành khác có liên quan nhưng xét trên tính liên thông của biển và tính chất lan truyền ô nhiễm trên biển thì các quy định này còn mang tính nguyên tắc, thiếu tổng thể, chỉ tập trung giải quyết các vấn đề trong ngành, lĩnh vực mà chưa có quy định cụ thể về cơ chế phối hợp trong việc bảo vệ môi trường biển, ven biển nên hiệu quả thực thi chưa cao. Trước tình hình trên đòi hỏi chúng ta cần phải có một văn bản quy định thống nhất, chặt chẽ, cụ thể về việc bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, vùng ven biển. - Quy định về trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ môi trường còn rất ít. Quyền và nghĩa vụ của họ chưa được xác định một cách rõ ràng. Bên cạnh đó nước ta cũng chưa có những quy định cụ thể để xử lý hành vi vứt rác thải của du khách ở điểm du lịch đặc biệt là các điểm du lịch biển. - Đối với các quy định về xử phạt hành chính khi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển thì mức phạt còn thấp và chưa đảm bảo tính răn đe cao đối với các đối tượng vi phạm. Rất ít các trường hợp quy định việc tái phạm. Bên cạnh đó việc quy định về bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường còn nhiều bất cập liên quan đến việc chứng minh thiệt hại và việc xác định thiệt hại đối với môi trường còn nhiều khó khăn. Đây là điều gây rất nhiều khó khăn trong việc khởi kiện đòi lại công bằng, cuộc sống yên bình của người dân và làm gián tiếp ảnh hưởng đến ý thức bảo vệ môi trường của họ. * Tồn tại trong hệ thống, công tác quản lý - Nhìn chung tổ chức bộ máy quản lý nhà nước tổng hợp và thống nhất về biển, hải đảo nói chung và trong quản lý bảo vệ tài nguyên, môi trường biển và vùng ven biển nói riêng chưa có sự cân đối giữa trung ương và địa phương. Ở cấp địa phương mặc dù đã thành lập được các chi cục biển và hải đảo nhưng vẫn chưa đầy đủ và còn yếu kém. Nhiệm vụ và quyền hạn cũng như tổ chức bộ máy chưa tương xứng với bộ máy của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam. Bên cạnh đó ở địa phương nhiệm vụ và quyền hạn của Ủy ban nhân dân cấp huyện, xã còn nhiều yếu kém, hạn chế làm ảnh hưởng đến công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển. - Do hệ thống pháp luật nước ta điều chỉnh các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển chủ yếu theo ngành và lãnh thổ nên việc quản lý cũng phải theo ngành và lãnh thổ. Việc quản lý theo ngành và lãnh thổ trong tình hình hiện nay lại có những điểm yếu nhất định như: GVHD: Nguyễn Anh Thư 50 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam + Việc quản lý ngành chỉ tập trung quản lý việc khai thác hay bảo vệ một hoặc một số chức năng nhất định trong vùng biển và ven biển mà chưa tính đến các chức năng của vùng biển, ven biển một cách tổng thể. Các vùng biển và ven biển không được xem xét là một hệ thống tài nguyên thống nhất và toàn vẹn. + Việc phối hợp giữa các ngành, các cấp trong khai thác, sử dụng tiết kiệm hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển còn chưa thật sự chặt chẽ. Quy hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên biển, hải đảo của các ngành, lĩnh vực còn thiếu sự gắn kết hài hòa giữa lợi ích của các bên do chưa có được quy hoạch tổng thể về khai thác, sử dụng tài nguyên biển và hải đảo (quy hoạch sử dụng biển) định hướng cho hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên. Tồn tại này là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng khai thác quá mức một hoặc một số chức năng, đồng thời làm ảnh hưởng đến các chức năng khác của vùng biển, hải đảo nói chung và vùng biển ven biển nói riêng. Làm cho tài nguyên biển bị suy thoái, tình trạng ô nhiễm môi trường biển tiếp tục diễn ra phức tạp, nhiều hệ sinh thái quan trọng của vùng biển và ven biển như rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn,…bị tổn thương dẫn đến sự nghèo nàn của nguồn lợi thủy sản. + Do việc quản lý theo ngành và lãnh thổ nên các bộ, ngành, địa phương đều tập trung vào việc quản lý, khai thác một hoặc một số chức năng của vùng biển, ven biển trong lĩnh vực của mình. Việc này có thể gây ra hậu quả là một hoặc một số chức năng của vùng biển, ven biển bị khai thác quá mức, làm ảnh hưởng đến các chức năng khác. Từ đó sinh ra các xung đột, mâu thuẫn giữa các ngành, các cấp chính quyền. Đó là các mâu thuẫn, xung đột về lợi ích giữa các ngành như du lịch mâu thuẫn với bảo tồn biển và dân sinh, nuôi trồng thủy sản mâu thuẫn với bảo tồn tài nguyên. Cụ thể. do ở nhiều nơi hoạt động du lịch phát triển mạnh vượt quá khả năng đáp ứng của tài nguyên thiên nhiên gây ô nhiễm và suy thoái môi trường làm ảnh hưởng đến các hoạt động bình thường của cộng đồng ở địa phương. Các chất thải từ hoạt động du lịch không qua xử lý thải vào môi trường gây ô nhiễm nước biển, các loài sinh vật cần bảo vệ bị khai thác do nhu cầu của du khách; Để phát triển ngành nuôi trồng thủy sản ở nhiều nơi đã chặt phá rừng ngập mặn để tạo mặt thoáng và tăng diện tích mặt nước, rừng ngập mặn là loại sinh cảnh có giá trị cần được bảo tồn vì thế hoạt động nuôi trồng thủy sản có thể gây mâu thuẫn đáng kể đối với ngành tài nguyên và môi trường trong việc phục hồi, bảo vệ hệ sinh thái ven biển. Ngoài ra khi một vùng biển, ven biển được sử dụng không bền vững chỉ nhằm đạt đến mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận thu được qua quá trình khai thác các tài nguyên thiên nhiên thì có thể dẫn đến một số chức năng bị khai thác quá mức. Khai thác quá mức GVHD: Nguyễn Anh Thư 51 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam một chức năng nào đó trong vùng biển, hải đảo nói chung và vùng biển, ven biển nói riêng không chỉ làm cạn kiệt nguồn tài nguyên dự trữ được chức năng đó cung cấp mà còn làm mất đi tiềm năng đầy đủ của chúng. Khi một hoặc nhiều hoặc nhiều chức năng của vùng biển, ven biển không thể thực hiện được đầy đủ khả năng của nó sẽ làm nảy sinh các xung đột, mâu thuẫn và tiếp tục làm suy thoái các chức năng khác. - Hiện nay việc kiểm tra, giám sát hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên biển chỉ có lực lượng kiểm ngư thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có năng lực thực hiện. Do vậy việc kiểm tra giám sát chưa được chặt chẽ do không đủ nhân lực, nhưng nếu thực hiện theo hướng mỗi ngành đều thành lập lực lượng kiểm tra, giám sát hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên biển thuộc phạm vi quản lý của mình thì sẽ dẫn đến tình trạng phân tán, dàn trải và khó có điều kiện để đầu tư thích đáng. Từ một số tác động tiêu cực mà phương thức quản lý biển, hải đảo theo ngành và lãnh thổ ta có thể thấy rằng phương thức quản lý này hiện nay mang đến hiều hậu quả như làm ô nhiễm môi trường, cạn kiệt nguồn tài nguyên và gây suy thoái các hệ sinh thái biển. Ví thế việc thay đổi trong phương thức quản lý là điều cần thiết và cấp bách. - Nước ta vẫn chưa thực hiện được hoàn toàn việc phân vùng chức năng các vùng biển nên còn xảy ra xung đột giữa khai thác, phát triển với bảo vệ, bảo tồn thậm chí ở một số địa phương xung đột trên còn diễn ra gay gắt. Bên cạnh đó do việc quy hoạch không gian biển còn yếu kém, thiếu quy hoạch tổng thể nên không gian phát triển nhiều nơi bị bó hẹp làm hạn chế chế độ mở ra biển cũng như thiếu sự kết nối với không gian biển với các nước trong khu vực và toàn cầu. - Vấn đề quản lý vùng biển khai thác mới chỉ được khoanh vùng ở mức tối thiểu. Việc mở cửa các nghề khai thác thủy sản ở Việt Nam như nghề cá theo kiểu “tự do” sẽ nhanh chóng dẫn đến việc cạn kiệt nguồn lợi thủy sản. Bên cạnh đó các hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên, môi trường biển một cách quá mức đẫn đến nhiều nguồn tài nguyên bị suy giảm, các hệ sinh thái, khu bảo tồn biển đang ngày càng suy giảm tính đa dạng sinh học. - Hiểu biết về biển đảo của người dân còn chưa đầy đủ, thiếu toàn diện. Mặc dù nước ta đã xây dựng được trang thông tin về cơ sở dữ liệu Biển Đông nhưng quy mô và tính đa dạng của thông tin còn nhiều hạn chế. Hệ thống thông tin dữ liệu, số liệu hiện có về tài nguyên, môi trường biển còn phân tán, thiếu tính gắn kết, cơ chế cung cấp cũng như chia sẽ thông tin chưa hợp lý và không được tích hợp thành cơ sở dữ liệu chung thống nhất, đồng bộ và hiện đại để quản lý, phục vụ cho việc hoạch định các chính sách phát triển kinh tế biển và bảo vệ môi trường biển, ven biển. GVHD: Nguyễn Anh Thư 52 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Công tác tuyên truyền về biển đảo nói chung đã góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế nhất định như: quy mô tuyên truyền nhỏ lẻ, không chuyên sâu, thiếu tính hệ thống và bài bản, mới chỉ dừng lại ở việc làm theo phong trào và lồng ghép vào một số sự kiện ngành là chủ yếu. Chưa xây dựng theo hướng chuẩn hóa và phổ biến giáo dục các nội dung pháp lý cơ bản về quản lý, bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên và môi trường biển, hải đảo. Hình thức tuyên truyền thì chưa thực sự khoa học, thiếu chiều sâu và chưa có sự đổi mới theo hướng sinh động và đa dạng để phù hợp với từng đối tượng. Bên cạnh đó nguồn kinh phí đầu tư cho công tác tuyên truyền còn hạn hẹp, đội ngũ báo cáo viên chưa được xây dựng một cách chuyên sâu từ trung uong đến địa phương và còn thiếu về số lượng, chất lượng cũng như kinh nghiệm. - Việc quản lý, bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển bằng cách dựa vào cộng đồng chưa được phổ biến. Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào tiến trình quản lý, bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển là không chủ động và thường xuyên do thiếu các quy định về trách nhiệm và quyền hạn của họ một cách cụ thể cũng như quyền tiếp cận của người dân đối với hoạt động bảo vệ môi trường chưa được đảm bảo, người dân thiếu cơ chế tham gia phản biện, kiểm tra và giám sát các hoạt động bảo vệ môi trường. - Đời sống kinh tế của cư dân ven biển còn khó khăn trình độ dân trí còn thấp ít hiểu biết về pháp luật. Vì cuộc sống khó khăn để có kế sinh nhai họ phải làm nhiều công việc nặng nhọc, vất vả và do ít hiểu biết về pháp luật nên đôi khi họ vi phạm các quy định của pháp luật để có được chút lợi ích cho cuộc sống. Đó cũng là một vấn đề gây nhiều khó khăn trong việc giải quyết và công tác bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển cũng không đạt hiệu quả. 3.2.2 Hướng đề xuất hoàn thiện việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển * Đề xuất hoàn thiện các quy định của pháp luật - Trong tình hình các văn bản pháp luật quy định về việc bảo vệ tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển còn chồng chéo, mâu thuẫn và chưa thống nhất và cụ thể như hiện nay thì rất khó khăn trong việc quản lý áp dụng và thực thi các quy định pháp luật trên thực tế. Thế nên việc cấp bách hiện nay là phải có một văn bản quy định thống nhất, cụ thể điều chỉnh các hoạt động khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên môi trường biển và vùng ven biển. Theo đó trong năm 2014 nước ta cũng đã xây dựng được Dự thảo Luật Tài nguyên, môi trường biển và Hải đảo. Ngày 31/7/2014, tại Phiên họp thường kỳ tháng 7 năm 2014, Chính phủ đã thảo luận, thống nhất thông qua, trình GVHD: Nguyễn Anh Thư 53 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam Quốc hội dự án Luật Tài nguyên, môi trường biển và Hải đảo. Dự thảo Luật Tài nguyên, môi trường biển có 76 Điều và 10 Chương. Đây là văn bản có tính pháp lý cao, quản lý một cách thống nhất tài nguyên, môi trường biển, hải đảo. Tuy dự thảo còn nhiều điểm cần chỉnh sửa, nghiên cứu lại và chưa được thông qua nhưng nó đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, hải đảo cũng như vùng ven biển của nước ta. Vì vậy việc nhanh chóng hoàn thành dự thảo và ban hành Luật tài nguyên, môi trường biển là vấn đề cấp bách và cần thiết. - Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống, chính sách pháp luật về biển, đảo theo hướng xác lập cơ chế quản lý tổng hợp thống nhất về tài nguyên, môi trường biển đồng bộ với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Phải coi bảo vệ môi trường biển thật sự là một mục tiêu và nội dung ưu tiên của Việt Nam để thực hiện phát triển bền vững trong thời kì hội nhập. - Tham gia lập và kế hoạch thực hiện các hiệp định và chương trình hành động quốc tế và khu vực về khai thác, sử dụng bền vững nguồn lợi biển, bảo vệ môi trường và bảo vệ tính đa dạng sinh học biển trên nguyên tắc đảm bảo chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và các bên cùng có lợi. Đặc biệt tranh thủ sự hợp tác của các nước trong khu vực biển Đông để thúc đẩy sự hợp tác song phương và đa phương tăng cường năng lực quản lý tổng hợp về biển và hải đảo; tiếp tục duy trì và phát triển mối quan hệ với các nước và các tổ chức quốc tế. - Đẩy mạnh việc xem xét, tham gia ký kết các công ước quốc tế, thỏa thuận, về bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển và thực hiện ban hành nhiều văn bản quy định cụ thể để hướng dẫn việc thực hiện các công ước, điều ước đã ký kết. - Tiến hành hệ thống hóa các văn bản điều chỉnh việc khai thác tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường biển hải đảo và vùng ven biển để giải quyết cơ bản các vấn đề mâu thuẫn, chồng chéo trong quản lý, bảo vệ, khai thác tài nguyên biển giữa các ngành, các cấp, bải bỏ các quy định bất cập đồng thời bổ sung những quy định về vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. - Ban hành nhiều quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển, đề cao trách nhiệm cũng như quyền hạn của người dân để họ tham gia vào công tác bảo vệ môi trường. Theo đó Luật bảo vệ môi trường 2014 đã có quy định tại Điều 146 về quyền và nghĩa vụ của cộng đồng dân cư trong bảo vệ môi trường nói chung đây là một điểm mới, tiến bộ chứng tỏ nước ta đang ngày càng đáng giá cao trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường. Theo ý kiến của người viết sau khi Luật bảo vệ môi trường 2014 có hiệu lực thì cần ban hành các văn bản quy định chi tiết để hướng dẫn cộng đồng dân cư thực GVHD: Nguyễn Anh Thư 54 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Bên cạnh đó ta cần phải có những quy định xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường của du khách. - Nhanh chóng ban hành các văn bản điều chỉnh các khu bảo tồn biển cấp địa phương. Xem mô hình này là một cách tiếp cận đồng quản lý nguồn lợi ven biển và cần được nằm trong kế hoạch phát triển bền vững kinh tế - xã hội của địa phương với cơ chế huy động và phân bổ nguồn lực tài chính và con người. Kèm theo đó việc ban hành các tiêu chuẩn, tiêu chí thiết lập, đánh giá các khu bảo tồn biển cấp đại phương phù hợp với điều kiện tại Việt Nam, đồng thời có các chương trình, đề án thiết lập mạng lưới khu bảo tồn biển cấp địa phương gắn với mạng lưới các khu bảo tồn biển tại Việt Nam. - Nâng cao mức phạt tiền đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển mặc dù nhà nước ta đã tiến hành nâng mức phạt tiền trong lĩnh vực này ở Nghị định 179/2013/NĐ-CP so với văn bản trước đây là Nghị định 117/2009/NĐ-CP. Nhưng theo người viết với mức phạt tiền như hiện nay là còn thấp và chưa thực sự đảm bảo tính răn đe đối với các đối tượng vi phạm. - Tiến hành đơn giản hóa các quy định, thủ tục trong việc yêu cầu bồi thường thiệt hại khi có hành vi gây ô nhiễm môi trường của các cá nhân, tổ chức bị thiệt hại để đảm bảo quyền lợi của họ được thực hiện và góp phần nâng cao ý thức, sẵn sàng lên tiếng khi phát hiện có hành vi trái pháp luật gây ô nhiễm môi trường nói chung và môi trường biển, vùng ven biển nói riêng. * Một số đề xuất trong công tác quản lý, bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển - Tiến hành tổ chức bộ máy nhà nước về quản lý tổng hợp và thống nhất về biển và hải đảo theo hướng cân đối hơn, đặc biệt quan tâm chú trọng đến các cấp quản lý ở địa phương. Thành lập và phát triển các chi cục biển và hải đảo ở các địa phương ven biển để thuận lợi cho việc quản lý, bảo vệ tài nguyên môi trường biển và hải đảo nói chung và biển, vùng ven biển nói riêng. Bên cạnh đó cần phải trao nhiều quyền cũng như trách nhiệm trong việc quản lý, bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, vùng ven biển cho Ủy ban nhân dân các cấp huyện và Ủy ban nhân dân cấp xã. Vì hai cơ quan này là những chủ thể gần gũi với dân, nắm được tâm tư và nguyện vọng của người dân cũng như diễn biến về tình hình môi trường ở địa phương nên dễ dàng cho việc quản lý, đáp ứng được tính nhanh chóng, kịp thời và hiệu quả - Để khắc phục, hạn chế những bất cập trong phương thức quản lý theo ngành và lãnh thổ trong hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển ta cần thay đổi phương pháp quản lý. Đó là phương thức tổng hợp biển và hải đảo GVHD: Nguyễn Anh Thư 55 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam dựa trên cách tiếp cận hệ sinh thái. Phương thức quản lý này hướng đến sử dụng và phát triển bền vững các nguồn tài nguyên biển, ven biển và hải đảo bằng cách dự báo nhu cầu sử dụng của chúng trong tương lai và lập kế hoạch khai thác, kiểm soát từ đó sẽ hạn chế việc khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường biển, ven biển. Cụ thể hơn tính tổng hợp trong quản lý tài nguyên và môi trường biển và hải đảo được thể hiện qua 3 phương diện: Thứ nhất: tổng hợp theo tính hệ thống, mỗi vùng biển, ven biển và hải đảo được hiểu là một hệ thống tài nguyên thống nhất được quản lý theo phương thức không thể cắt rời hay chia nhỏ hoặc xem xét cách thành phần của nó một cách riêng biệt để đảm bảo tính toàn vẹn. Thứ hai: tổng hợp theo chức năng, mỗi vùng biển, ven biển và hải đảo là một hệ thống, tiểu hệ thống, nhiều chức năng cần được xem xét sử dụng cho phù hợp với từng chức năng để không vượt quá khả năng chịu tải của hệ thống, tiểu hệ thống trong khu vực. Thứ ba: Tổng hợp theo phương thức quản lý, bao gồm phương thức quản lý theo chiều dọc (các cấp) và chiều ngang (các bên liên quan) để đảm bảo tính đa ngành, đa cấp; đồng thời có những cơ chế để liên kết chặt chẽ giữa giữa các chính sách quản lý và hành động quản lý. Với cách tiếp cận trên quản lý tổng hợp tài nguyên môi trường biển và hải đảo là phương thức quản lý theo phương châm không làm thay đổi quản lý ngành mà giữ vai trò điều phối các hoạt động quản lý ngành, giúp khắc phục những xung đột, mâu thuẫn trong quản lý ngành, sử dụng hợp lý, hiệu quả và bảo vệ tài nguyên, môi trường và các hệ sinh thái biển, thống nhất các hoạt động quản lý từ trung ương đến địa phương đảm bảo cho sự phát tiển bền vững. - Tăng cường các hoạt động kiểm tra, giám sát các hoạt động điều tra cơ bản, khai thác, sử dụng bền vững bảo vệ môi trường biển, ven biển. Từng bước tiến tới thành lập lực lượng giám sát tổng hợp các hoạt động điều tra cơ bản, khai thác sử dụng tài nguyên môi trường biển. ven biển. - Nhanh chóng hoàn thiện việc phân vùng chức năng trên các vùng biển để tránh tình trạng mâu thuẫn, xung đột giữa các hoạt động khai thác sử dụng và bảo tồn, bảo vệ tài nguyên môi trường biển. Bên cạnh đó ta cần phải đầu tư mở rộng và tập trung vào một số các đô thị lớn ven biển như Hải Phòng, Đà Nẵng, Nha Trang, Vũng Tàu để mở rộng quy mô không gian biển góp phần phát triển kinh tế biể một cách bền vững và mở rộng sự hợp tác với các quốc gia trong khu vực. GVHD: Nguyễn Anh Thư 56 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam - Hiện nay việc giao các khu vực biển nhất định được thực hiện theo Nghị định 51/2014/NĐ-CP ban hành ngày 21 tháng 5 năm 2014. Nghị định đã tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu khai thác, sử dụng khu vực biển, tạo điều kiện phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên theo ý kiến của người viết thì việc giao các khu vực biển cho các tổ chức cá nhân khai thác và sử dụng thì cần đặc biệt quan tâm và cân nhắc vì hoạt động này có thể ảnh hưởng đến rất nhiều vấn đề liên quan như về an ninh, môi trường. Khi tiến hành cấp giấy chứng nhận đầu tư, giấy phép hoặc quyết định cho phép khai thác các cơ quan có thẩm quyền cần phải xem xét về mục đích sử dụng khu vực biển nếu được giao của các tổ chức, cá nhân. Nếu mục đích của các tổ chức, cá nhân là sử dụng khu vực biển được giao để làm các khu bảo tồn hải dương, xây dựng khu bảo tồn biển để phát triển du lịch sinh thái biển thì nên khuyến khích. Còn nếu các tổ chức, cá nhân có mục đích sử dụng khu vực biển được giao để nuôi trồng thủy sản, khai thác nguồn lợi thiên nhiên thì nên cân nhắc bởi vì các hoạt động này tìm ẩn nhiều nguy cơ, sức ép đến môi trường biển. Chúng ta không thể vì một khoảng tiền nhỏ mà làm ảnh hưởng đến một vùng biển rộng lớn. - Tiến hành rà soát, quy hoạch một cách chặt chẽ các hoạt động khai thác thủy, hải sản hạn chế việc khai thác một cách tự do nguồn lợi thủy sản và đánh bắt bằng các phương tiện, công cụ có tính hủy diệt. Đối với việc thăm dò, khai thác tài nguyên, khoáng sản vùng biển thì phải được kiểm tra, kiểm soát một cách chặt chẽ tránh tình trạng khai thác quá mức và quy phạm các quy chuẫn về môi trường trong hoạt động thăm dò, khai thác. Bên cạnh đó phải nhanh chóng xây dựng và đưa vào hoạt động các khu bảo tồn biển theo quy hoạch hệ thống khu bảo tồn biển Việt Nam đến năm 2020 để bảo vệ tốt hơn các hệ sinh thái và tính đa dạng sinh học biển và vùng ven biển. - Hoàn thiện và nâng cao hơn nữa hệ thống thông tin về cơ sở dữ liệu về biển Đông theo hướng mở rộng quy mô và tính đa dạng của thông tin. Phải gắn kết chặt chẽ các dữ liệu, thông tin với nhau cũng như hợp lý giữa việc cung cấp và chia sẽ thông tin để phục vụ cho việc quản lý, bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. - Cần nâng cao kiến thức của người dân trong việc giữ gìn, bảo vệ tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển bằng các hoạt động tuyên truyền về biển đảo. Việc tuyên truyền về ý thức bảo vệ tài nguyên, môi trường biển và ven biển cho người dân cần phải được tổ chức chặt chẽ, khoa học với nhiều hình thức khác nhau như: + Thành lập các tổ nhóm triển khai các hoạt động tuyên truyền bảo vệ môi trường biển, ven biển GVHD: Nguyễn Anh Thư 57 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam + Biên soạn các tờ bướm, băng rôn, khẩu hiệu tuyên truyền các vấn đề bảo vệ môi trường biển, ven biển hướng đến sự phát triển bền vững, phù hợp với đặc điểm của từng nhóm cộng đồng dân cư + Phối hợp tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng như báo, đài, internet,…với các hoạt động như tổ chức các cuộc thi tìm hiểu và hiến kế cùng các giải pháp thiết thực, hiệu quả để bảo vệ tài nguyên môi trường biển, vùng ven biển + Tạo điều kiện cho cộng đồng có thể tham gia vào các hoạt động khác nhau trong quản lý tài nguyên bảo vệ môi trường biển, ven biển như góp ý cho các chính sách, chiến lược, kế hoạch hành động thông qua các cuộc hợp lấy ý kiến tham vấn tổ chức ở cấp cơ sở mà đối tượng là đại diện cộng đồng hoặc thông qua các cuộc phỏng vấn ở cộng đồng + Bên cạnh việc tuyên tuyền cần phải cập nhật thông tin, lấy ý kiến phản hồi từ cộng đồng để từng bước khắc phục và nâng cao hiệu quả tuyên truyền. - Đẩy mạnh công tác quản lý bảo vệ môi trường bằng cách dựa vào cộng đồng theo từng địa phương. Vì cộng đồng vừa là chủ thể thụ hưởng tài nguyên, môi trường vừa là chủ thể gánh chịu hậu quả nếu môi trường bị ô nhiễm, cộng đồng là những người gần gủi với môi trường cũng như tính chất địa lý của địa phương riêng của mình nên dễ dàng quản lý, có những biện pháp bảo vệ hiệu quả. Theo đó muốn phát triển việc quản lý môi trường dựa vào cộng đồng ta cần phải quy định rõ ràng các trách nhiệm và quyền hạn của họ, chính quyền phải chia sẻ quyền lực cho cộng đồng và thay đổi thói quen với cách quản lý mệnh lệnh hành chính “từ trên xuống”, đảm bảo cho người dân có nhiều cơ chế trong việc tham gia, phản biện, kiểm tra và giám sát các hoạt động bảo vệ môi trường. - Phát triển và đa dạng hóa các ngành nghề, làng nghề thủ công ven biển để tăng khả năng tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo và nâng cao mức sống cho các cộng đồng dân cư ven biển. Đầu tư cải thiện cuộc sống cho người dân ven biển bằng những phương thức do họ tự xác định và quyết định cho bản thân mình, giúp họ chuyển đổi sinh kế cho phù hợp với nhu cầu và khả năng. Ngoài ra ta cần phải tăng cường công tác nghiên cứu, quan trắc môi trường để cảnh báo sớm khi có thiên tai cũng như xây dựng các đê bao phòng hộ ven biển để bảo vệ bờ biển đảm bảo cho cuộc sống người dân giúp cho công tác bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường biển, ven biển được tốt hơn. GVHD: Nguyễn Anh Thư 58 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam KẾT LUẬN Đất nước ta như một con tàu trên biển, với hơn 3260 km bờ biển từ Quảng Ninh đến Kiên Giang, như vậy cứ 100 km2 đất liền có 1 km bờ biển. Biển và vùng ven biển nước ta có là nơi có tài nguyên sinh vật và khoáng sản phong phú, đa dạng và quý hiếm. Trong điều kiện các nguồn tài nguyên trên đất liền đang ngày càng cạn kiệt, các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam ngày càng quan tâm tới biển bởi các nguồn tài nguyên biển có khả năng khai thác lớn góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nguồn nhân lực dồi dào ven biển. Vì thế kinh tế biển cũng ngày càng phát triển mạnh và kèm theo đó là những tác động tiêu cực ảnh hưởng đến môi trường biển, vùng ven biển do các hoạt động phát triển kinh tế biển như: hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên làm cho các hệ sinh thái biển ngày bị suy thoái các hệ sinh thái như rừng ngập mặn, rạn san hô, thảm cỏ biển đang mất dần; nguồn lợi thủy sản ngày càng cạn kiệt; các chất thải từ các khu công nghiệp và chất thải sinh hoạt của người dân không được xử lý gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến nhiều loài sinh vật biển; hiện tượng sạt lở, sụt lún bờ biển xảy ra ở nhiều nơi làm ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân Mặc dù nhà nước ta cũng đã quan tâm rất nhiều đến việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Các hoạt động bảo vệ, tái tạo, khôi phục môi trường biển và vùng ven biển luôn đi kèm với các chính sách phát triển kinh tế biển. Trong những năm gần đây hoạt động bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển đã có những bước tiến và đạt hiệu quả ban đầu đáng khích lệ. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số vấn đề, khó khăn trong việc bảo vệ môi trường biển vùng ven biển. Đó là do ý thức, trách nhiệm của cộng đồng còn kém trong việc giữ gìn, bảo vệ tài nguyên, môi trường; Các văn bản pháp luật của nước ta còn nhiều bất cập; Chưa có văn bản thống nhất quy định về việc bảo vệ tài nguyên, môi trường biển, vùng ven biển; Phương thức quản lý tài nguyên, môi trường biển, ven biển theo ngành và lãnh thổ hiện nay thì nhiều điểm hạn chế… Để đưa nước ta trở thành một cường quốc về biển điều tất yếu là cần phải có nền kinh tế biển phải phát triển mạnh. Tuy nhiên việc phát triển kinh tế biển phải gắn liền với các hoạt động bảo vệ, phục hồi và tái tạo tài nguyên, môi trường biển làm cơ sở để kinh tế biển phát triển có hiệu quả. Nhằm mục tiêu bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển trong thời gian tới chúng ta cần phải: Tiến hành hệ thống hóa lại các văn bản điều chỉnh việc khai thác tài nguyên, bảo vệ môi trường biển; Nhanh chóng ban hành và áp dụng Luật Tài nguyên Môi trường Biển và Hải đảo để quy định thống nhất việc quản lý tài nguyên bảo vệ môi trường biển, hải đảo và vùng ven biển; Thay đổi phương thức quản lý biển và hải đảo theo cách tiếp cận hệ sinh thái và chú trọng quan tâm đến chức năng của các cấp địa phương trong việc quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường biển GVHD: Nguyễn Anh Thư 59 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam vùng ven biển; Tăng cường các hoạt động tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân về bảo vệ môi trường và mở rộng phương thức dựa vào cộng đồng để quản lý, bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. Giữ gìn bảo vệ môi trường biển Việt Nam luôn xanh, sạch là mục tiêu, nhiệm vụ của toàn xã hội, thực hiện theo lời dạy của Bác Hồ: “Ngày trước ta chỉ có đêm và rừng. Ngày nay ta có ngày, có trời có biển. Bờ biển của chúng ta dài và đẹp. Chúng ta phải biết giữ gìn lấy nó”. GVHD: Nguyễn Anh Thư 60 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO   Danh mục văn bản quy phạm pháp luật 1. Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi bổ sung 2009 2. 3. Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2005 Bộ luật Dân sự năm 2005 4. 5. Luật thủy sản năm 2003 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 6. 7. Luật dầu khí năm 1993 sửa đổi bổ sung năm 2008 Luật đa dạng sinh học năm 2008 8. 9. Luật khoáng sản năm 2010 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 10. Luật Biển Việt Nam năm 2012 11. Nghị định 27/2005/NĐ-CP ngày 08-3-2005 quy định chi tiết hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thủy sản 12. Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28-2-2008 về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 13. Nghị định số 57/2008/NĐ-CP ngày 02-5-2008 ban hành quy chế quản lý các khu bảo tồn biển Việt Nam có tầm quan trong quốc gia và quốc tế 14. Nghị định số 25/2009/NĐ-CP ngày 06-3-2009 quy định về việc quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo 15. Nghị định số 33/2010/NĐ-CP ngày 31-3-2010 quy định về quản lý hoạt động khai thác thủy sản của tổ chức, các nhân Việt Nam trên các vùng biển 16. Nghị định 21/2012/NĐ-CP ngày 21-3-2012 quy định về việc quản lý cảng biển và luồng hàng hải 17. Nghị định 21/2013/NĐ-CP ngày 04-3-2013 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài nguyên và Môi trường 18. Nghị định 162/2013/NĐ-CP ngày 12-11-2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trên các vùng biển, đảo và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 19. Nghị định số 158/2013/NĐ-CP ngày 12-11-2013 Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo GVHD: Nguyễn Anh Thư 61 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam 20. Nghị định 179/2013/NĐ-CP ngày 14-11-2013 quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 21. Nghị định 51/2014/NĐ-CP ngày 21-05-2014 quy định việc giao các vùng biển nhất định cho tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên biển 22. Quyết định số 158/2007/QĐ-TTG ngày 09-10-2007 của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chương trình quản lý tổng hợp dải ven biển vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 23. Quyết định số 188/QĐ-TTg ngày 13-2-2012 phê duyệt chương trình bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản đến năm 2020 24. Quyết định số 02/2013/QĐ-TTg ngày 14-01-2013 ban hành Quy chế hoạt động ứng phó sự cố tràn dầu 25. Quyết định số 18/2013/QĐ-TTg ngày 29-3-2013 Về cải tạo, phục hồi môi trường và ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản 26. Quyết định số 23/2013/QĐ-TTg ngày 26-4-2013 của Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chế phối hợp quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển hải đảo 27. Quyết định số 1570/QĐ-TTg ngày 06-9-2013 Phê duyệt Chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên và bảo vệ môi trường biển đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 28. Quyết định số 45/QĐ-TTg ngày 08-01-2014 Phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn đa dạng sinh học của cả nước đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 29. Quyết định số 218/QĐ-TTg ngày 07-02-2014 phê duyệt chiến lượt quản lý hệ thống rừng đặc dụng, khu bảo tồn biển, khu bảo tồn vùng nước nội địa Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn năm 2030 30. Quyết định số 25/2014/QĐ-TTg ngày 25-3-2014 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Môi trường trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường 31. Quyết định 43/2014/QĐ-TTg ngày 01-8-2014 quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Tổng cục Biển và Hải đảo 32. Thông tư số 42/2010/TT-BTNMT ngày 29-12-2010 quy định quy chuẩn quốc gia về môi trường GVHD: Nguyễn Anh Thư 62 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển và vùng ven biển Việt Nam 33. Thông tư liên tịch số 19/2013/TTLT-BVHTTDL-BTNMT ngày 30-12-2013 về việc Hướng dẫn bảo vệ môi trường trong hoạt động du lịch, tổ chức lễ hội, bảo vệ phát huy giá trị di tích  Các văn bản khác 34. Công ước của Liên Hợp quốc về Luật biển 1982 35. Công ước về ngăn ngừa ô nhiễm do tàu thuyền MARPOL 73/78 36. Công ước Basel về kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các chất nguy hại và việc tiêu hủy chúng năm 1989  Danh mục sách, báo, tạp chí 37. Kim Oanh Na, Võ Hoàng Yến, Giáo trình Luật môi trường, Nxb. Trường Đại học Cần Thơ, năm 2007 38. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật môi trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, năm 2006 39. Hồ Công Hường, Bảo vệ môi trường biển, hải đảo nhìn từ góc độ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, số 1(159), 2013, tr. 32 40. Nguyễn Chu Hồi, Quy hoạch không gian biển và vùng bờ, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, số 9 (167), 2013, tr. 12 41. Nguyễn Hồng Thao, Bảo vệ môi trường biển vấn đề và giải pháp, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004, tr.281 - 286 42. Nguyễn Hồng Thao, Ô nhiễm môi trường biển Việt Nam luật pháp và thực tiễn, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2003 tr.14 - 22 43. Nguyễn Thị Thu Huệ, Bảo tồn các vùng biển cấp địa phương hiện nay, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, số 15 (173), 2013, tr.17 44. Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt nam (quyển 2, phần các tội phạm), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 353-354 45. Vũ Thanh Ca, Tiếp cận hệ sinh thái trong quản lý biển và hải đảo, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, số 3+4 (161+162), 2013, tr. 57  Danh mục các trang thông tin điện tử 46. Anh Thy, Công an Thành phố Hồ Chí Minh, Báo động suy kiệt nguồn nước mặt, http://www.congan.com.vn/index.php?mod=detnews&catid=681&p=&id=4906 03, [truy cập ngày 12/8/2014] GVHD: Nguyễn Anh Thư 63 SVTH: Tăng Nguyễn Việt Thanh  ... Nguyễn Việt Thanh Bảo vệ môi trường biển vùng ven biển Việt Nam CHƯƠNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BIỂN, VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM  1.1 Một số khái niệm liên quan đến bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. .. việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển 49 3.2.1 Những tồn việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển 49 3.2.2 Hướng đề xuất hoàn thiện việc bảo vệ môi trường biển, vùng ven biển. .. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BIỂN, VÙNG VEN BIỂN VIỆT NAM CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG BIỂN, VÙNG VEN BIỂN NƯỚC TA VÀ NHỮNG TỒN TẠI,