bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường THPT

bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường THPT

U

1 Lí do ch n tài

Hoá h c – môn khoa h c th c nghi m có nh ng ng d ng vô cùng to l n trong cu c

s ng Ngành hóa v i bàn tay th n kì c a mình ã t ng b c làm thay i cu c s ng trong t t c các l nh v c: s n xu t công nghi p, nông nghi p, y h c, ngh thu t…Nh ng phát minh di u kì c a hoá h c ã thúc y s phát tri n n n v n minh nhân lo i Có c nh ng phát minh y là do công s c lao ng mi t mài và sáng t o

c a các nhà khoa h c trên kh p th gi i t n c ta ang trong th i kì phát tri n, ngành hóa óng m t vai trò r t quan tr ng trong xây d ng và b o v T Qu c Do ó, công tác ào t o nh ng ng i có chuyên môn v hóa gi i là vô cùng c n thi t làm

c i u ó, c n y m nh vi c ào t o và b i d ng h c sinh gi i hoá h c ngay t

tr ng ph thông V i mong mu n óng góp ý ki n c a mình v v n này, em quy t

!nh ch n tài: B I D NG H C SINH GI I HÓA H C TR NG THPT

N u b i d ng h c sinh gi i úng h ng và có h th ng thì s$ kh"i g i cho các em

ni m am mê hóa h c và ào t o ra nh ng ng i có n ng l c hoá h c ph c v cho t

n c

6 Ph ng pháp nghiên c u

c và nghiên c u tài li u,Internet

Ch "ng trình hóa h c THPT và các thi h c sinh gi i trong n c và qu c t

Quá trình t ch c, phát hi n và b i d ng h c sinh gi i hóa h c # Vi t Nam

Ch ng 1

1.1 T M QUAN TR NG C A CÔNG TÁC PHÁT HI N, ÀO T O

NHÂN TÀI VÀ B I D NG H C SINH GI I HÓA H C VI T NAM

• Nhân lo i ang b c t xã h i công nghi p sang xã h i h u công nghi p còn g i

là xã h i thông tin v i n n kinh t tri th c toàn c u hóa Vi t Nam ta m i b c vào s nghi p công nghi p hóa và hi n i hóa, ngh a là ph i th c hi n hai cu c cách m ng cùng m t lúc t n n v n minh nông nghi p ti n lên v n minh công nghi p r i ti n th&ng n n n v n minh trí tu Trong công cu c hòa nh p và i m i, chúng ta càng

th y rõ t m quan tr ng c a n n kinh t tri th c ó là n n kinh t d a vào công ngh cao, trong ó tri th c ph i thành k n ng, tri th c ph i thành trí l c Suy r ng ra dân trí

ph i tr# thành nhân l c và 'c bi t nhân tài ph i tr# thành m t b ph n ch t l ng cao

c a nhân l c và c coi nh là u tàu c a oàn tàu nhân l c ó là h ng t ng quát

nh t c a giáo d c i vào ph c v n n kinh t tri th c

Trên c" s# xác !nh “ Hi n tài là nguyên khí qu c gia”, ng ta ã ch( ra ph "ng

h ng ph n u ti n hành s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa: ó là kh"i d y và phát huy n i l c, trên c" s# ó thu hút ngo i l c N i l c hàng u ph i k n ó là

n i l c c a con ng i Vi t Nam Vì l$ ó, công tác phát hi n và ào t o nhân tài là m t trong nh ng qu c sách hàng u c a t n c ta Nói cách khác, ó chính là th c a

c i n i sinh mà chúng ta ph i luôn quan tâm u t và phát tri n

• Trong s nghi p xây d ng t n c, s phát tri n n n công nghi p hóa ch t và

nh ng l nh v c có liên quan n ngành hóa òi h i ph i có m t l c l ng cán b gi i

v công ngh hóa h c i u ó c n c chu n b! ngay t b c ph thông Vi c phát

hi n b i d ng h c sinh gi i hóa h c # trong tr ng trung h c là nh ng b c ban u

"m m m cho nh ng tài n ng hóa h c v sau

1.2 NH!NG PH"M CH#T VÀ N$NG L C C A M%T H C SINH GI I HÓA H C

Hi n nay ch a có tài li u c th !nh ngh a nh th nào là m t h c sinh gi i hóa

h c Chúng tôi xin a ra m t s ý ki n c a các th y giáo ã có kinh nghi m lâu n m trong vi c gi ng d y, b i d ng h c sinh gi i T nh ng ý ki n ó, hy v ng s$ góp

ph n làm sáng t quan i m v nh ng n ng l c và ph m ch t c a m t h c sinh gi i hóa h c r i t ó có h ng i úng n trong vi c phát hi n và b i d ng nh ng ngôi sao t a sáng trên b u tr i hóa h c c a n c nhà

• Theo GS.TS nhà giáo nhân dân Nguy%n C nh Toàn [27]: ”H c gi i là ham h c,

• PGS.PTS Tr n Thành Hu ( i h c S Ph m Hà N i) thì có ý ki n nh sau [36] :

” N u d a vào k t qu bài thi ánh giá thì bài thi ó ph i h i t các yêu c u sau ây:

Có ki n th c c" b n t t: th hi n n m v ng các khái ni m, các !nh ngh a, các

!nh lu t hay quy lu t ã c quy !nh trong ch "ng trình; không th hi n thi u sót

v công th c, ph "ng trình hóa h c S i m ph n này chi m 50% toàn bài

V n d ng s c bén có sáng t o các ki n th c c" b n trên Ph n này chi m kho ng 40% s i m toàn bài

Ti p thu ho'c dùng c ngay m t s v n m i n y sinh do thi a ra S

i m ph n này chi m 6% toàn bài

Bài làm trình bày s ch +p, rõ ràng Ph n này chi m 4% toàn bài

Ngoài nh ng bài thi lí thuy t, h c sinh còn b t g'p các bài thi th c hành i v i các bài thi lo i này, yêu c u ng i h c sinh ph i có k n ng th c hành t t, khuy n khích các tài n ng th c hành nh s khéo léo, có s quan sát hi n t ng t t và gi i thích

H c sinh luôn hào h ng trong các ti t h c, nh t là bài m i

Có ý th c t b sung, hoàn thi n nh ng tri th c ã thu c ngay t d ng s" kh#i

Bi t thu g n các 'c t và tr t t hóa các 'c t dùng khái ni m tr c mô t cho khái ni m sau

Bi t t o ra các t "ng t hay các t "ng ph n kh&ng !nh ho'c bác b m t 'c

tr ng nào ó trong s n ph m mình làm ra

Bi t ch( ra m t cách ch c ch n các d li u c n ph i ki m nghi m sau khi th c

hi n m t s l n ki m nghi m

6 N ng l c th c hành

Bi t th c hi n d t khoát m t s ng tác trong khi làm thí nghi m

Bi t kiên nh-n và kiên trì trong quá trình làm sáng t m t s v n lí thuy t qua

th c nghi m ho'c i n m t s v n lí thuy t m i d a vào th c nghi m

• Theo tài li u c a H i hóa h c Vi t Nam [18], nh ng ph m ch t và n ng l c quan

tr ng nh t c a m t h c sinh gi i hóa h c ó là:

Có n ng l c t duy t t và sáng t o (bi t phân tích, t ng h p, so sánh, khái quát cao, có kh n ng s, d ng ph "ng pháp m i: quy n p, di%n d!ch, lo i suy…)

Có ki n th c hóa h c sâu s c, v ng vàng, h th ng (chính là n m v ng b n ch t hóa h c c a các hi n t ng hóa h c) Bi t v n d ng linh ho t, sáng t o nh ng ki n

th c c" b n ó vào tình hu ng m i

Có k n ng th c nghi m t t, có n ng l c v ph "ng pháp nghiên c u khoa h c hóa h c (bi t nêu ra nh ng lí lu n cho nh ng hi n t ng x y ra trong th c t , bi t cách dùng th c nghi m ki m ch ng l i nh ng lí lu n trên và bi t cách dùng lí thuy t

gi i thích nh ng hi n t ng ã c ki m ch ng)

• Các ý ki n trên ã cho ta cái nhìn t "ng i y v m t h c sinh gi i hóa h c Chúng tôi xin úc k t v n này l i nh sau:

N&ng l'c và ph(m ch)t c a m*t h c sinh gi+i hóa h c:

Có lòng say mê h c t p hóa h c cao ; có s nh y c m hóa h c và có kh n ng

t h c, t nghiên c u

Có n ng l c t duy t t và sáng t o

N m v ng b n ch t hi n t ng hóa h c, ki n th c c" b n, k n ng th c hành thí nghi m ng th i v n d ng thông minh sáng t o nh ng ki n th c, k n ng y vào i u

Trình phát tri n c a tri th c c xác !nh b#i các ch "ng trình h c và c

th c hi n trong các sách giáo khoa và các tài li u tham kh o v ph "ng pháp gi ng d y

b môn Ch&ng h n, # giai o n u d y môn hóa h c, h c sinh h c t p môn này # trình các quan ni m v phân t,, nguyên t, V sau, n l p 10, các em nghiên c u thành ph n, tính ch t c a các ch t và các hi n t ng hóa h c trên c" s# !nh lu t tu n hoàn c a D.I.Mendeleev, trên c" s# c u t o nguyên t,, c u trúc tinh th c a các ch t và các d ng liên k t hóa h c khác nhau Lên l p 11, các em nghiên c u hóa h c # trình thuy t i n t, – ion Và lên l p 12 là thuy t c u t o hóa h c các h p ch t h u c" c a A.M.Butlerov

Tri th c c phát tri n nhi u nh t trong tr ng h p xác l p nh ng liên h qua l i

gi a chúng theo nhi u h ng khác nhau:

1 Gi a các tri th c khác nhau thu c cùng m t trình lí thuy t (gi a các khái ni m,

gi a các tài li u h c c) và m i)

2 Gi a các tri th c thu c các trình khác nhau (k c gi a hóa vô c" và hóa h u c")

3 Gi a các l nh v c tri th c khác nhau (liên h liên b môn gi a hóa h c, toán h c,

v t lí h c, , sinh h c, !a lí, l!ch s,…).Trong th c ti%n gi ng d y, c n tính toán n tính

ch t c a các liên h qua l i ó và ý ngh a c a chúng Ch&ng h n, h c sinh thu c tri

th c v nh ng tính ch t riêng bi t c a m t s axit nh axit clohi ric và axit sunfuric #

l p 9 Các em c)ng h c cách t l c áp d ng các tri th c này: các em hoàn thành các

ph "ng trình ph n ng trung hòa và ph "ng trình ph n ng gi a các oxit kim lo i v i các axit nitric và axit photphoric theo cách t "ng t v i các tính ch t ã c phân tích

c a axit clohi ric và axit sunfuric các l p trên, các tri th c này c m# r ng và ào sâu thêm, t c là c phát tri n ti p H c sinh l p 10 không ch( nghiên c u các tính

ch t chung, mà còn nghiên c u c các tính ch t 'c bi t, các tính ch t oxi hóa c a axit sunfuric, và h c sinh l p 11 nghiên c u tính ch t c a axit nitric Nh v y, các em ã nghiên c u tính ch t các axit # trình m i , c th là trên quan i m c a thuy t i n

li, c a các quan i m i n t,, c a ng hóa h c l p 12, c n lôi cu n h c sinh v n

d ng nh ng tri th c v các tính ch t chung c a các axit ã c h c # l p d i oán tr c tính ch t c a các axit cacboxylic Khi nghiên c u tính ch t c a axit cacboxylic # trình lí thuy t cao h"n (trên quan i m thuy t c u t o hóa h c c a h p

ch t h u c", c a nh h #ng qua l i gi a các nguyên t, trong phân t,, trên c" s# các quan i m i n t, và n ng l ng) có th d-n d t h c sinh n ch/ gi i thích nh ng khác bi t trong các tính ch t c a các axit axetic và cloaxetic, tiên oán các tính ch t

c a axit acrilic, c a phenol (axit phenic) và c các aminoaxit C n t o i u ki n h c sinh v n d ng trong các gi hóa h c nh ng tri th c l nh h i c trong các bu i h c

c a các b môn khác ( ý ngh a c a axit clohi ric trong quá trình tiêu hóa, nh h #ng tính axit c a t n s n l ng mùa màng c a m t s cây tr ng, s, d ng axit t y g(, làm m m n c, tích i n acquy, trong quá trình hàn, trong sinh ho t…)

Nh v y, tri th c h c sinh thu l m s" b s$ c phát tri n lên nhi u h"n, và do

ó gây tác d ng phát tri n n t duy h c sinh nhi u h"n n u nh trong quá trình d y

h c, các tri th c ó và c các k n ng h c t p c v n d ng trong nh ng liên h khác nhau và # trình khác ch không ch( trong nh ng i u ki n gi ng nh lúc hình thành s" b các tri th c ó i u này r t quan tr ng trong công tác b i d ng h c sinh gi i hóa h c Vì gi i quy t yêu c u thi h c sinh gi i òi h i h c sinh không ch( n m

v ng tri th c mà còn ph i v n d ng thông minh, sáng t o các tri th c y vào các nhi m

T p cho h c sinh v n d ng, xem xét v n d i nhi u khía c nh khác nhau, tìm

m i quan h logic gi a các khái ni m

Khi h c qui lu t, c n l y ví d c th minh h a, c)ng nh v n d ng qui lu t

gi i thích các hi n t ng

Khái quát hóa, quy lu t hóa các v n ã h c có th v n d ng cho nhi u tr ng

h p

V n d ng các ki n th c v lí thuy t chung (c u t o ch t, liên k t hóa h c, lí thuy t

v các ph n ng hóa h c) gi i thích tính ch t và ph n ng c a ch t M't khác, tr c khi h c các ch t c th ph i n m v ng tính ch t chung c a lo i ho'c nhóm ch t

V n d ng các tính ch t v ph n ng c a các ch t x, lí tình hu ng c th c 't ra trong các bài t p

1.3.2 Hình thành và phát tri n k n&ng h c t/p

1.3.2.1 K n ng gi i các bài t p hóa h c [19,20]

Gi i bài t p là m t mô hình c a t p h p nh ng hành ng trí tu c v n d ng trong quá trình gi i Nh ng quan sát qua trình gi i và vi c phân tích các hành ng c a

h c sinh là m t ngu n thông tin v tính ch t c a ho t ng trí tu c a h c sinh, v c"

ch t duy c a h c sinh M't khác gi i bài t p là m t ph "ng pháp h c t p tích c c, có các tác d ng l n sau ây:

Làm cho h c sinh hi u sâu h"n các khái ni m ã h c

M# r ng s hi u bi t m t cách sinh ng, phong phú và không làm n'ng n kh i

Chính vì nh ng tác d ng to l n nh v y nên bài t p hóa h c là ph "ng ti n h u

hi u ánh giá, tuy n ch n các h c sinh có n ng l c h c hóa t t trong các kì thi h c sinh gi i

1.3.2.2 K n ng ti n hành th c nghi m hóa h c

[20] T m quan tr ng c a thí nghi m th c hành trong gi ng d y hóa h c:

C th hóa ki n th c và c ng c ki n th c

Rèn luy n k n ng, k x o th c hành

Giúp h c sinh cách v n d ng ki n th c m t cách c l p gi i thích các hi n

t ng quan sát c

D y cho h c sinh cách gi i các bài t p th c nghi m

Góp ph n vào vi c phát tri n t duy c a h c sinh

T ng c ng h ng thú h c t p c a các em i v i b môn hóa h c

Trong các kì thi h c sinh gi i hóa h c # n c ta thi u ph n th c hành thí nghi m là

ch a ki m tra toàn di n c kh n ng h c t p hóa h c c a h c sinh Tuy nhiên, mu n hình thành và phát tri n k n ng th c hành c n ph i có th i gian i u ó c n s quan tâm c a nhà tr ng và tâm huy t c a giáo viên trong quá trình gi ng d y nói chung và

b i d ng h c sinh gi i nói riêng

Khái quát hóa các k t qu so sánh d i d ng m t k t lu n

Trong ho t ng t duy c a h c sinh thì so sánh gi vai trò tích c c quan tr ng B#i

Khái quát hóa là m t trong nh ng thao tác t duy và h c t p quan tr ng nh t mà trong quá trình ti n hành, ho t ng trí tu c a h c sinh h ng vào:

V ch rõ nh ng m't chung và b n ch t c a các s v t hay hi n t ng c n nghiên

c u

Xác l p gi a chúng nh ng m i liên h và quan h m i

Trên c" s# ó, xây d ng nh ng nguyên lí t ng quát m i

Khái quát hóa ch&ng nh ng có th d i d ng k t lu n hay !nh ngh a khái ni m, mà còn có th d i d ng gi i thích, ch ng minh C n quan tâm làm th nào cho các phán oán c a h c sinh có c n c v ng vàng, nh t quán và có quan h qua l i v i nhau T duy khái quát hóa là ho t ng t duy có ch t l ng cao, sau này khi h c # c p h c cao, t duy này s$ c huy ng m t cách m nh m$ vì nó chính là t duy lí lu n khoa

d u hi u chung và tr u t ng hóa chúng th m trong óc

Trên c" s# tr u t ng hóa ó, hình thành nh ng khái quát hóa t "ng ng

Sau ó c th hóa các khái quát hóa v a xây d ng b*ng nh ng ví d m i

1.4.2 Ph ng pháp d y h c [20, tr.124]

Ph "ng pháp d y h c là cách th c, con ng ho t ng c a th y và ho t ng c a trò d i s ch( o c a th y, nh*m làm cho trò n m v ng ki n th c, k n ng và k x o,

phát tri n n ng l c nh n th c, hình thành th gi i quan khoa h c và nhân sinh quan

c ng s n ch ngh a

1.4.3 Yêu c0u chung i v1i ph ng pháp d y h c hóa h c [20, tr.131,132]

Ph "ng pháp d y h c hóa h c có ch t l ng cao ph i m b o nh ng yêu c u sau ây:

B o m tính khoa h c và tính ng cao, ngh a là b o m truy n th cho h c sinh nh ng ki n th c c" b n, tinh gi n, v ng ch c, chính xác khoa h c, g n ch't v i

th c ti%n sinh ng và có n i dung t t #ng sâu s c

B o m cung c p cho h c sinh ti m l c phát tri n toàn di n Nói cách khác

ph "ng pháp d y h c t t ph i m b o cho h c sinh v n d ng thành th o lí thuy t vào

th c hành, vào nh ng ho t ng th c ti%n; trên c" s# ó giúp phát huy t duy logic, trí thông minh, kh n ng suy ngh và làm vi c t l p sáng t o c a h c sinh Mu n th

ph "ng pháp d y h c ph i linh ho t, sáng t o, phong phú, ph i luôn luôn c c i ti n

i m i

Ph i phù h p và th hi n c 'c i m c a ph "ng pháp nghiên c u khoa h c 'c tr ng c a khoa h c hóa h c Ví d : hóa h c là m t khoa h c không th phát tri n

c n u không có quan sát, thí nghi m, n u không có quá trình t duy quy n p ( t t nhiên ph i k t h p v i di%n d!ch) Vì v y trong khi d y môn hóa h c # nhà tr ng nh t thi t ph i t n d ng quan sát, thí nghi m h c t p

B o m truy n th cho h c sinh – theo nh ng quy t c s ph m tiên ti n - m t

kh i l ng ki n th c nh t !nh trong m t th i gian h n ch v i ch t l ng cao nh t 1.5 CÁC KÌ THI H C SINH GI I HÓA H C VI T NAM VÀ QU2C T3 1.5.1 Ý ngh.a c a các kì thi h c sinh gi+i

Theo [20, tr.394], thi h c sinh gi i hóa h c có ý ngh a l n:

Khuy n khích vi c h c t p hóa h c v ng ch c sâu r ng, h c m t cách thông minh sáng t o và rèn luy n thành th o k n ng k x o

L a ch n c h c sinh có kh n ng 'c bi t v hóa h c

Thúc y, khuy n khích ng viên phong trào gi ng d y hóa h c, ch m lo n các

h c sinh có n ng khi u, nâng cao ch t l ng d y và h c

Cung c p nh ng s li u c n thi t ánh giá ch t l ng kh n ng t duy v.v… cho các tài nghiên c u v h c sinh trong t ng giai o n

1.5.2 M4t h n ch c a các kì thi h c sinh gi+i 5 Vi t nam

Bên c nh nh ng u i m, các kì thi h c sinh gi i nói chung và kì thi h c sinh gi i hóa h c nói riêng c)ng có nh ng khuy t i m nh t !nh:

u t quá t n kém nh ng hi u qu không cao

nhi u tr ng vì quá u t vào luy n h c sinh gi i mà xem nh+ nh ng môn h c còn l i d-n n tình tr ng h c sinh h c l ch

Ví d nh # tr ng THPT chuyên Lê H ng Phong TP.HCM ã t ng có h c sinh t

gi i qu c gia nh ng l i r t kì thi t t nghi p do quay bài

Còn n'ng v m't thành tích, ch a chú tr ng n ch t l ng

N y sinh m t s tiêu c c trong công tác coi thi, ch m thi Ví d nh # kì thi HSG

qu c n m 2005 môn tin h c # t(nh Thái Bình có 7 bài thi gi ng nhau n t ng chi ti t 1.5.3 Các kì thi h c sinh gi+i hóa h c 5 Vi t Nam

1.5.3.1 H c sinh gi i hóa h c c p t nh, thành ph

c t ch c r ng rãi # h u h t các t(nh, thành trong n c ây c)ng là kì thi nh*m

m c ích tuy n ch n nh ng h c sinh u tú, có n ng khi u 'c bi t v hóa h c c a t(nh, thành d thi h c sinh gi i qu c gia h*ng n m Các t(nh th ng t ch c i tuy n qua các kì thi t c p tr ng lên t(nh c p tr ng ch n i tuy n do tr ng ra

c p t(nh, S# Giáo d c – ào t o ra Th ng các tr ng ch n s h c sinh gi i môn hóa, c)ng nh các môn khác t các l p u c p và b i d ng d n ch n l a h c sinh cho các kì thi h c sinh gi i t(nh l p 10, 11,12 T(nh t ch c thi toàn t(nh v i hai hình

th c: M t là thi chung cho t t c các tr ng theo m t chung ch n gi i nh t, nhì,

ba cá nhân và ng i Hai là thi riêng cho các l p chuyên H u h t các t(nh ch n thi

h c sinh gi i qu c gia l y trong các l p chuyên Sau khi có i tuy n c a t(nh, S# Giáo

d c – ào t o t ch c b i d ng riêng cho i tuy n b*ng m t ch "ng trình t ch n nh*m nâng cao và m# r ng ki n th c chu n b! thi qu c gia

1.5.3.2 Olympic hóa h c 30-4 khu v c phía Nam

Kì thi Olympic truy n th ng 30-4 dành cho h c sinh l p 10 và 11 c t ch c h*ng n m theo sáng ki n c a tr ng THPT chuyên Lê H ng Phong và S# Giáo d c –

ào t o TP.HCM, b t u t n m 1995 (l n th I) n nay n m 2006 là l n th XII

Kì thi c t ch c nh*m m c ích:

Phát hi n và ng viên phong trào h c t p rèn luy n c a h c sinh n ng khi u l p

10 và 11 các t(nh phía Nam chu n b! i ng) d thi h c sinh gi i qu c gia hóa h c h*ng n m

Trao i kinh nghi m v b i d ng h c sinh gi i hóa h c gi a giáo viên các

tr ng có h c sinh tham gia d thi

T o i u ki n các h c sinh gi i hóa # các t(nh thành giao l u, làm quen v i hình th c thi Olympic khu v c và trao i l-n nhau v kinh nghi m h c t p hóa h c

i t ng d thi: h c sinh l p 10 và 11THPT, m/i i t i a 3 h c sinh/ kh i

Quy cách ra : m/i t(nh có i tuy n tham d s$ ngh! m t thi g m 6 câu theo

n i dung cho tr c, kèm theo là áp án và thang i m chi ti t cho t ng câu.( 6 câu x 5

di m = 30 i m) thi chính th c s$ bao g m 4 n 6 câu h i rút t các thi c,, trong ó luôn có 1 câu c a tr ng ng cai

1.5.3.3 H c sinh gi i qu c gia hóa h c

n c ta, n m 1993, l n u tiên khoa Hóa h c tr ng i h c S ph m Hà N i 1

ng ra t ch c kì thi h c sinh gi i v i s tham gia c a nhi u t(nh, thành ph và t

n m 1994 h*ng n m B Giáo d c và ào t o u t ch c thi h c sinh gi i toàn qu c v môn hóa h c ây là kì thi v hóa h c có quy mô l n nh t trên ph m vi c n c M c ích l a ch n nh ng h c sinh có kh n ng xu t s c nh t v hóa h c ng th i chu n b!

i tuy n cho kì thi Olympic hóa h c qu c t Kì thi này cho dành riêng cho kh i l p

12, tuy r*ng n i dung thi v-n dàn tr i c ba kh i và thêm m t s n i dung nâng cao

thu c ch "ng trình i h c m t s t(nh h c sinh kh i l p 10 hay 11 c)ng có th tham d kì thi này n u kh n ng, và ta g i ó là thi v t c p Các h c sinh o t gi i

có s i m cao c tri u t p vào i d tuy n Olympic hóa h c qu c t t i Hà N i Sau quá trình b i d ng, ôn luy n các h c sinh l i tr i qua m t kì thi tuy n ch n n a

và cu i cùng ch n l a ra i tuy n chính th c thi Olympic hóa h c qu c t g m 4 thành viên

1.5.4 Olimpic hóa h c qu c t IChO

Vài nét hình thành và phát tri n thi Olympic hóa h c qu c t [17,37,40]

“ Olympic” là m t t qu c t thông d ng, g n nh ng ngh a v i “ thi tài” Tr c công nguyên n m 776, m t cuôc h i th o thi tài k thu t c t ch c t i Olympic, n"i

có xây d ng n th th n “G t” thu c mi n nam Hi L p Trong th i gian t ch c thi tài, các th n thánh toàn Hi L p u ng ng chi n K0 th ng c i vòng hoa k t b#i các lá cây oliu, có l$ vì v y mà cành oliu t ó ã t ng tr ng cho ý ngh a Hòa Bình k( ni m sáng ki n l!ch s, này c a nhân lo i, ngày nay ng i ta g i các cu c ua tài

l n có tính ch t toàn c u là Olympic ( thi, th thao v.v…) Olympic không ch( h n ch trong thi tài th d c th thao mà còn thi tài trí tu T c Hi L p, ngoài thi tài v th l c

nh : ch y, ném a, ua ng a v.v…còn có thi tài v ngh thu t, thi ca, sân kh u, âm

nh c…

Olympic hóa h c u tiên phát sinh # ông Âu Nh ng n m 50 c a th k( 20, # các

n c ông Âu có các cu c thi hóa h c là m t ho t ng ngo i khóa c a các h c sinh trung h c, v sau phát tri n thành cu c thi hóa h c toàn qu c và g i là Olympic hóa

h c toàn qu c L y Ba Lan làm ví d , ng i kh#i x ng Olympic hóa h c là th y cô giáo d y hóa h c c a tr ng n trung h c và m t h c sinh là ch t!ch h i hóa h c m nhi m m t ho t ng ngo i khóa cho h c sinh c a tr ng này Ngày 3 tháng 3 n m

1952 hai ng i (n ) biên so n ch "ng trình và quy ch Olympic hóa h c trình lên B giáo d c và Vi n khoa h c Ba Lan Cùng m t lúc, khoa hóa tr ng i h c Vac-sa-va cùng trình lên B Giáo d c ki n ngh! t ch c Olympic hóa h c, và tháng 6 n m 1954

trình lên các v n ki n g m các b c thi c,, các thi và các quy ch thi Trong n m

h c 1953 – 1954, t ch c thí i m Olympic hóa h c, ng i t ch c là các nhà nghiên

c u, gi ng d y có b n tr ng tham gia, k t qu thi r t m1 mãn

Ngày 16 tháng 12 n m 1954 B giáo d c Ba Lan ng ra thành l p y ban Olympic hóa h c, ti p ó l p ti p b y y ban khu v c Quá trình di%n bi n này có th th y Olympic hóa h c b t u là do dân gian kh#i x ng và nhanh chóng c chính ph coi tr ng và ng ra t ch c hình thành H i hóa h c Ba Lan ngay t u ã có m t

h ng thú khá m nh i v i Olympic hóa h c nh ng không có n ng l c m "ng

Cu c thi Olympic hóa h c u tiên c a Ba Lan do B giáo d c và Vi n khoa h c

Ba Lan ng t ch c t i cung thanh niên Ba Lan.Các n c lân c n Ba Lan nh Ti p

Kh c và Hunggari c)ng có nh ng ho t ng ngo i khoá t "ng t cho h c sinh trung

h c

Ngày 1968 ch t!ch Olympic hóa h c n c Ti p Kh c là giáo s J.Lauschmann g,i công hàm cho hai t ch c t "ng t c a Ba Lan và Hunggari ki n ngh! t ch c Olympic hóa h c qu c t ( International Chemistry Olympiad, vi t t t là IChO) Cùng n m ó, ngày 15 tháng 5, i bi u ba n c nhóm h p trù b! Olympic hóa h c th gi i t i thành

ph Moravska Ostrova Ti p Kh c T i hôi ngh! ã ra 6 i u kho n và quy t c chung

v thi Olympic hóa h c qu c t

T ngày 18 n 21 tháng 6 n m 1968, ba n c Ba Lan, Hunggari và Ti p Kh c, m/i n c c, 6 h c sinh ( t ng s 18 h c sinh) t i Praha và Bratislava – Ti p Kh c d thi hóa h c ó là kì thi Olympic hóa h c qu c t l n th nh t, IChO -1 T ó m# u cho k( nguyên Olympic hóa h c qu c t

Olympic hóa h c qu c t là kì thi dành cho các cá nhân, không ph i kì thi t p th

Kì thi ã thúc y tình b n và s h p tác gi a các h c sinh, th t ch't m i liên h gi a các nhà khoa h c tr0 tu i, t o i u ki n trao i kinh nghi m giáo d c và khoa h c

gi a các qu c gia Ban t ch c c a kì thi là B Giáo d c c a n c ng cai

IChO t lúc ra i ã c các nhà gi ng d y hóa h c và h c sinh trung h c th

gi i yêu thích T 1968 n n m nay ( tr 1971 do không có i n nên không t ch c)

u t ch c m/i n m m t l n Quy !nh tham d m/i n c g m 4 h c sinh và 2 h ng d-n viên Olympic hóa h c th gi i l n u tiên t ch c t i m t n c Châu Á ó là Trung Qu c vào n m 1995

L n u tiên Vi t Nam c, i tuy n tham d kì thi Olympic qu c t v hóa h c là vào n m 1996, l n th 28 t i Liên bang Nga các l n d thi chúng ta u t c

nh ng k t qu áng ph n kh#i các kì thi Olympic l n th 33 và 35 i tuy n Vi t Nam u có h c sinh t huy ch "ng vàng ây là thành tích áng t hào c a h c sinh

Vi t Nam trên tr ng qu c t

1.6 THI H C SINH GI I HÓA H C VI T NAM VÀ QU2C T3

tìm hi u 'c i m các thi h c sinh gi i hóa h c trong n c và qu c t , chúng tôi ã ti n hành phân tích các thi và tham kh o ý ki n các th y cô sau ây: Th y Lê Thanh Liêm, t tr #ng t hóa hóa tr ng THPT chuyên ban Ngô Quy n, Biên Hòa,

ng Nai, Th y Nguy%n Ng c H ng , gi ng viên khoa hóa tr ng i h c S ph m TP.HCM, Th y Nguy%n ng, giáo viên hóa tr ng THPT Lê ôn, TP.HCM; Cô Huy n Ch "ng, t tr #ng t hóa tr ng THPT Lê Quý ôn, TP.HCM; Cô Tr n Tuy t Nhung, giáo viên hóa tr ng THPT chuyên L "ng Th Vinh, Biên Hòa, ng Nai; Cô Nguy%n th! Ph "ng Dung, giáo viên hóa tr ng THPT L "ng Ng c Quy n, Thái Nguyên

1.6.1 4c i m thi h c sinh gi+i hóa h c 5 Vi t Nam

1.6.1.1 thi h c sinh gi i c p t nh, thành ph

a N i dung

• Hóa i c "ng

C u t o nguyên t,, liên k t hóa h c; v n d ng t v! trí suy c u t o, tính ch t và

ng c l i, c u hình electron c a nguyên t,, c a ion, c u t o h t nhân, s lai hóa, liên

k t σ, liên k t π, liên k t cho nh n, n ng l ng liên k t nh h #ng t i hi u ng nhi t

c a ph n ng

Ph n ng oxi hóa kh,: !nh ngh a, cách cân b*ng, cách nh n ra, vai trò t ng ch t trong ph n ng, chi u ph n ng oxi hóa kh, trong dung d!ch

N ng dung d!ch: C%, CM ( phân t,, ion), quan h gi a hai lo i n ng , v n

d ng trong vi c gi i bài toán hóa h c

!nh lu t Avoga ro: gi i bài t p # i u ki n tiêu chu n và i u ki n thí nghi m; quan h gi a th tích và áp su t c a ch t khí trong m t bình kín; xác !nh công th c

c a các ch t

Cân b*ng hóa h c và các v n d ng quan tr ng

S i n li, ch t i n li, ch t i n li, m nh, y u, trung bình ( i n li α), tích s tan và các v n d ng quan tr ng, axit – baz" và các ph n ng axit – baz" ( theo quan

ni m m i), tính ch t c a dung d!ch mu i( s thu2 phân c a mu i), ph "ng trình ion

y , thu g n; chi u c a ph n ng trao i trong dung d!ch, ph n ng c a dung d!ch amoniac v i dung d!ch mu i t o ph c, s i n phân: hi n t ng, gi i bài toán i n phân

Hi u ng nhi t c a ph n ng

Nh ng nguyên lí khoa h c c a n n s n xu t hóa h c

• Hóa vô c"

Kim lo i, c u t o, tính ch t c" b n, i sâu vào m t s "n và h p ch t c a kim

lo i ki m, nhôm, s t, c'p oxi hóa kh, và dãy i n hóa

Nguyên t c và các ph "ng pháp i u ch kim lo i, các h p ch t có kim lo i

• Hóa h u c"

Tính ch t hóa h c c a hi rocacbon, r u, an ehit, axit

Quy t c th , quy t c c ng, ph n ng tách, ph n ng c ng

Các ph "ng pháp i u ch , t ng h p các ch t h u c"

h #ng: nh h #ng qua l i gi a các nguyên t, trong phân t,; ng &ng, ng phân

• Nh ng th thu t dùng trong hóa h c, ph "ng pháp gi i toán hóa h c

• Tuy nhiên, các ch a th a áng v các v n sau:

G n li n v i th c nghi m còn ít và y u: # h u h t các r t ít ho'c không có

nh ng thí nghi m, th c nghi m

Còn ít ho'c không g n li n v i các v n công ngh , môi tr ng, kinh t xã h i nhi u còn quan tâm nhi u n gi i toán

• ây c)ng là nh ng v n c n gi i quy t # vi c c i ti n ch "ng trình, n i dung,

ph "ng pháp d y h c c v lí thuy t, thí nghi m, th c hành, u t xây d ng c" s# v t

Liên k t hóa h c: Liên k t ion Liên k t c ng hóa tr! Liên k t cho nh n Liên k t

hi ro L c hút Van der Waals (s" l c)

Hoá h c l ng t,: Khái ni m v b n s l ng t, Obitan nguyên t, và phân t, Obitan lai hóa Liên k t c ng hóa tr! theo thuy t l ng t,, liên k t σ và liên k t π

!nh lu t tu n hoàn

Ph n ng hóa h c: !nh ngh a Hi u ng nhi t c a ph n ng Ph n ng thu n ngh!ch và d i m c cân b*ng Ph n ng trao i ion Ph n ng oxi hóa kh, H*ng s cân b*ng, h*ng s i n li, i n li

• Hóa vô c"

Kh o sát các nhómVIIA, VIA, VA

• Hóa h u c"

Phân tích các nguyên t !nh tính và !nh l ng C u t o hóa h c, thuy t c" h c

l ng t, trong hi rocacbon Kh o sát: ankan, anken, anka ien, ankin

thi h c sinh gi i qu c gia có hai ph n: i c "ng- vô c" và h u c" M/i ph n

có 5 n 7 câu h i bao quát toàn b n i dung hóa h c ph thông và có thêm m t s n i dung # i h c

N i dung thi h c sinh gi i qu c gia c nhi u giáo viên ánh giá là hay, khó, phong phú, có th tuy n ch n c h c sinh gi i có n ng l c v hóa h c

K t n m u tiên t ch c là 1993 cho n nay, các thi c ra v i m c ngày càng khó và g n ây có h"i h ng c a kì thi Olympic hóa h c qu c t làm t t bài thi òi h i h c sinh ph i có ki n th c th t v ng vàng, ng th i c n có t duy nh y bén, linh ho t, sáng t o

Tuy nhiên, kì thi h c sinh gi i qu c gia v-n ch a có ph n thi th c hành ây là

m t m't còn h n ch và hy v ng trong m t t "ng lai không xa i u này s$ c kh c

Câu h i d ng tr c nghi m chi m t 30% - 70%

Câu h i t lu n th ng dài, trong ó tr c h t là gi i thi u l!ch s,, quá trình hình thành hay 'c i m v n c n h i ho'c công d ng, tính ch t c a ch t c n h i…Sau ó

là các câu h i v các khía c nh khác nhau c a cùng m t v n Ví d nh khi cho m t bài toán h u c" thì s$ là các câu h i v ng phân l p th , ng &ng, tính ch t v t lí, công th c c u t o, danh pháp, t ng h p…Nh v y có th ki m tra bao quát toàn di n

v n

thi mang tính th c t cao, g n v i nh ng v n khoa h c, công ngh , i

s ng ( y h c, kh o c h c, phóng x , môi tr ng, sinh hóa…)

Nh ng thi nh th này u là k t qu các công trình nghiên c u có th c trên

th gi i Nó cho th y hóa h c g n g)i thi t th c v i cu c s ng ng th i cung c p cho

h c sinh s hi u bi t v các v n khoa h c, công ngh và i s ng trong có s óng

góp r t l n c a hóa h c Dù h c sinh không làm c bài nh ng c)ng thu c r t nhi u tri th c

Ki n th c trong các thi r t r ng và sâu Có nh ng v n mà # n c ta ch( khi lên i h c m i c h c nh ph c ch t vô c", quang ph

Ch ng 2

2.1 NH!NG K6 N$NG GIÁO VIÊN C N CÓ , B I D NG

H C SINH GI I HÓA H C HI U QU7

Ngoài các k n ng m t ng i giáo viên c n ph i có nh k n ng v trình bày, di%n

t, so n giáo án, s, d ng thành th o các ph "ng ti n d y h c …, trong b i d ng h c sinh gi i hóa h c c n chú tr ng n các k n ng sau ây:

2.1.1 K n&ng xây d'ng ngân hàng bài t/p và so n th o chuyên

2.1.1.1 Xây d ng ngân hàng bài t p

• Ngân hàng bài t p: kho l u tr các h th ng bài t p theo ch

H th ng bài t p ph c v cho b i d ng h c sinh gi i ph i dáp ng c các yêu c u : Phù h p và áp ng n i dung thi h c sinh gi i hóa h c t ng c p ( tr ng, t(nh, thành ph , qu c gia, qu c t )

Phát huy c trí thông minh, óc sáng t o, tích tích c c ch ng c a ng i h c Rèn luy n t duy (óc phân tích, t ng h p, so sánh, khái quát hóa, tr u t ng hóa…)

Kích thích s ham h c, say mê tìm tòi c a h c sinh i v i môn hóa

• So n th o bài t p: có ba cách

Giáo viên t 't ra bài t p

S u t m các d ng bài t p t các ngu n khác nhau

Cách ph bi n nh t là k t h p s u t m và bi n i bài t p cho phù h p v i m c ích c a ng i so n (xem m c 2.4.2.4)

• Phân lo i bài t p

Tùy theo m c ích c a ng i so n, có th phân lo i theo các cách sau:

a Phân lo i d a theo các thi

thi h c sinh gi i các t(nh: l p 10, 11,12

thi Olimpic hóa h c 30 -4 các t(nh phía Nam

thi h c sinh gi i qu c gia

thi Olimpic hóa h c qu c t

b Phân lo i d a vào n i dung toán h c c a bài t p

Bài t p !nh tính (không có tính toán)

+ Bài t p v các phi kim

+ Bài t p v các lo i h p ch t oxit, axit, baz", mu i, … Bài t p hóa h u c"

+ Bài t p v hydrocacbon

+ Bài t p v r u, phenol, amin

+ Bài t p v andehyt, axit cacboxylic, este, …

d D a vào nhi m v và yêu c u c a bài t p

Bài t p t ng h p, i u ch

Bài t p nh n bi t, tinh ch , tách r i

Bài t p xác !nh công th c c u t o

Bài t p tìm nguyên t ch a bi t…

e D a vào kh i l ng ki n th c, m c "n gi n hay ph c t p c a bài t p Bài t p d ng c" b n

• C p nh t bài t p m i, s u t m cách gi i hay

Liên t c s u t m và c p nh t nh ng tài li u m i nh t v các l nh v c có liên quan

n hóa h c, v các ch t hóa h c c s, d ng cho i s ng c a con ng i và phát tri n công nghi p, nông nghi p C p nh t nh ng thi v hóa h c trong n c và qu c

t ; các báo cáo khoa h c v hóa h c, các tài li u nghiên c u v lý lu n i m i ph "ng pháp gi ng d y

T th c t b i d ng h c sinh gi i: các cách gi i hay, l , ng n g n c a h c sinh

u vi t h"n cách gi i c) c)ng nên a vào ngân hàng ph c v cho l n b i d ng sau

H c t p t b n bè ng nghi p

2.1.1.2 So n th o m t chuyên

• Chuyên : bài gi ng i sâu v m t v n c a b môn bao g m lí thuy t và h

th ng bài t p g n li n v i c" s# lí thuy t ó

Thông th ng ki n th c trong ch "ng trình không ph c v cho vi c b i d ng

h c sinh gi i Vì v y m# r ng ki n th c và i sâu vào ki n th c tr ng tâm, giáo viên

ph i so n th o các chuyên ph c v cho công tác b i d ng

Ví d m t s chuyên trong b i d ng h c sinh gi i hóa h c:

Chuyên tích s tan

Chuyên hóa l p th h u c"

Chuyên v d oán và ánh giá ph n ng trong dung d!ch các ch t i n li

• Các b c so n th o m t chuyên

a Xây d ng c" s# lí thuy t v n i dung c a chuyên

Nêu lên nh ng v n lí thuy t c" b n, tr ng tâm xoay quanh n i dung chuyên

i sâu vào nh ng ph n lí thuy t khó, ph c t p, có tác d ng rèn luy n t duy và có nhi u v n d ng trong các thi h c sinh gi i

D a trên c" s# lí thuy t, h th ng hóa cách gi i các d ng bài t p khác nhau

Các ki n th c này có th l y t các tài li u nâng cao và m# r ng ki n th c hóa

h c, các tài li u tham kh o ho'c các tài li u # i h c

b Xây d ng h th ng bài t p c a chuyên

Xây d ng h th ng bài t p gi ng ph n 2.1.1.1

Phân tích các bài t p, minh h a làm rõ cho lí thuy t ch o

Có th trình bày h th ng bài t p theo hai h ng:

+ Sau ph n c" s# lí thuy t c a toàn b chuyên

+ Sau m/i m c lí thuy t nh trong chuyên

Ví d : Xây d ng Chuyên v d oán và ánh giá ph n ng trong dung d ch các

4 Tính cân b*ng theo !nh lu t tác d ng kh i l ng

V M t s thí d v d oán và ánh giá ph n ng trong dung d!ch các ch t i n

li

2.1.2 K n&ng tác *ng tâm lí

T o không khí tho i mái, hào h ng trong d y h c

Khuy n khích các em thi t t, tham d kì thi v i tinh th n h c h i, c g ng v t qua chính mình # th i i m c n thi t

Không t o tâm lí n thua, ng viên các em hãy khai thác t i a n i l c c a mình

Ti p nh n thông tin ph n h i t h c sinh và i u ch(nh

Rèn luy n cho h c sinh s c b n khi làm bài thi b*ng cách th ng xuyên cho thi

th, v i th i gian thi t "ng t "ng và n i dung thi khó h"n thi th t

2.1.3 K n&ng ki m tra, ánh giá ch n h c sinh gi+i hóa h c vào *i tuy n 2.1.3.1 nh h ng v n i dung và hình th c ánh giá

Ki m tra ánh giá ch t l ng n m v ng h th ng khái ni m c" b n hóa h c; n ng

l c th c hành v n d ng t ng h p ki n th c vào tình hu ng m i và vào th c ti%n; các trình phát tri n t duy Coi ó là s th hi n c a s phát tri n trí tu c a h c sinh

T ng yêu c u ki m tra v thí nghi m hóa h c và n ng l c t h c c a h c sinh

t c các yêu c u trên ây, c n s, d ng các bi n pháp sau:

Chú ý dùng ph i h p nhi u lo i hình bài t p; t lu n và tr c nghi m khách quan, bài t p lí thuy t !nh tính và !nh l ng, bài t p th c nghi m

Chú ý ki m tra k n ng th c hành, k n ng t h c, k n ng làm vi c khoa h c nh

i u tra, tra c u, báo cáo k t qu

Dùng các ph "ng pháp khác nhau trong ánh giá: h c sinh t ánh giá l-n nhau,

ki m tra vi t và v n áp

2.1.3.2 Quy trình ra ki m tra

B c 1: Xác !nh yêu c u, m c ích c a ki m tra

ki m tra là ph "ng ti n ánh giá k t qu h c t p sau khi h c xong m t chuyên , m t ch "ng ho'c tuy n ch n h c sinh i thi h c sinh gi i các c p

B c 2: Xây d ng n i dung ki m tra

C n có s3n m t ngân hàng câu h i ki m tra

Xây d ng ki m tra t các câu h i trong ngân hàng

Phân lo i ki m tra theo n i dung ch "ng trình, theo th i l ng ho'c theo yêu

c u c a m/i kì thi h c sinh gi i khác nhau

2.2 T8 CH-C HO T %NG H C T P CHO H C SINH GI I HÓA H C 2.2.1 Ho t *ng t' h c, t' nghiên c u

2.2.1.1 T i sao ph i t h c, t nghiên c u

Th c t cho th y s phát tri n tài n ng c a h c sinh ph thu c vào kh n ng c l p

h c t p, c l p t duy h"n là s l ng ki n th c thu nh n c # tr ng M't khác, các v n trong thi h c sinh gi i r t r ng l n, a d ng gi i quy t t t, òi h i #

h c sinh không nh ng có m t ki n th c v ng ch c mà còn ph i bi t cách x, lí ki n

th c N u ch( d a vào nh ng ti t d y c a giáo viên trên l p thì không th nào áp ng

c yêu c u c a các kì thi h c sinh gi i Ng i th y ch( d y nh ng ki n th c c" b n,

ki n th c n n t ng có giá tr! lâu dài và d y cách t duy r i h c sinh có th t mình

Rèn luy n ph "ng pháp suy lu n Bi t phân chia khó kh n l n thành nhi u khó

kh n nh có th t mình gi i quy t M/i l n làm xong m t bài t p nên duy t l i toàn

b cách suy ngh , l p lu n t u t i cu i

c tài li u k , suy ngh sâu s c các v n tr ng tâm Ng i h c ph i t mình c

g ng h t m c, t h i mình tr c ã S t h i mình, có th m t nhi u th i gian và không ra c k t qu , v-n h t s c b ích

T l ng nghe th y gi ng sau ó ng-m ngh , l a ch n, v n d ng; t phát hi n cái sai, t s,a; c g ng phát tri n t duy c l p, t duy phê phán

T mình xu t v n , nghiên c u v n t tìm l y l i gi i H c h i c nhi u không ch( # k t qu tìm c mà còn t trong quá trình i t v n n y sinh n

l i áp

b i v i giáo viên:

Giao tài li u h c sinh t c

Theo dõi và h ng d-n vi c t h c c a h c sinh

Gây cho h c sinh ý th c tìm tòi, nghiên c u, rèn luy n thành n n p, thói quen

Th y không làm s3n bài t p mà g i m# h c sinh t làm l y, khai thác m i kh

n ng có s3n c a h c sinh

G i lên lòng ham thích, tính tò mò c a h c sinh Bi t 't v n m t cách t nhiên, h p logic, bi t i sâu vào b n ch t c a các s ki n, làm n i b t lên ý ch o, xoáy vào tr ng tâm, liên h c nhi u m't, bi t p m nh s chú ý c a h c sinh # các

b c ngo't trên con ng v t khó kh n i t i ích

G i ra nh ng ý sâu s c hay 't v n h c sinh ào sâu suy ngh Giáo viên nên trình bày c quá trình t duy c a mình khi nêu lên nh ng suy ngh ó C th , d n

d n ti n t i ch/ th y d ng ý b t nêu ra m t s ý ki n sâu s c và th, ki m tra xem h c sinh có th t mình nêu lên ý ki n ó không Qua s ki m tra này, có th h c sinh s$

b c l nh ng khía c nh còn non n t trong t duy c a mình T ó th y s$ có nh ng

u n n n, phê phán thích h p và vì th s$ gây c ph n x t t trong h c sinh

2.2.2 Các hình th c t9 ch c ho t *ng hi u qu khác

2.2.2.1 Ho t ng làm vi c theo nhóm, làm vi c t p th

Giao chuyên bài t p cho các nhóm và !nh th i gian n p

Ki m tra chéo, ch m bài l-n nhau

T ch c c tài li u, nghiên c u v n tr ng tâm c giáo viên nêu ra

T ch c a h c sinh vào các phòng thí nghi m c a b nh vi n, nhà máy ( hóa

ch t, bia, th y tinh…) h c th c hành v hóa sinh, hóa công nghi p

2.2.2.3 T ch c t p hu n t p trung cho i tuy n

X p l!ch b i d ng th ng xuyên 3 bu i/tu n

Lên ch "ng trình và th i gian cho h c sinh c t p hu n dài ngày, trong ch "ng trình x p 't rõ các v n c n t p hu n cho h c sinh kèm theo th i gian h p lí cho

t ng ph n

Phân công các giáo viên trong t qu n lí và h ng d-n cho h c sinh

M i m t s giáo viên tr ng b n tham gia vào ch "ng trình t p hu n h c sinh

V n d ng ch "ng trình tích h p, m i m t s giáo viên cán b môn v t lý h/ tr cho m t s bài gi ng môn hóa lý hay môn sinh h c h/ tr cho m t s bài gi ng v hóa sinh

M i m t s th y giáo – giáo s , ti n s # các tr ng i h c, vi n hóa h c, vi n khoa h c giáo d c…m t s chuyên viên gi i # các nhà máy hóa ch t ngành công

nghi p và môi tr ng Tùy l nh v c ki n th c mà gi i thi u và t p hu n cho h c sinh

v các ki n th c t m cao, các hi n t ng th c t , các công trình nghiên c u và các quy trình s n xu t có liên quan n tri th c hóa h c

2.2.2.4 Giao l u, h c t p kinh nghi m b i d ng h c sinh gi i c a các t nh khác

Ví d # Thanh Hóa và Qu ng Ninh ã u t giáo viên và h c sinh ngay t l p 9, th m chí còn tách riêng nh ng h c sinh gi i có kh n ng o t gi i ngay t l p 10 rèn luy n k h"n

2.3 PH NG PHÁP GÂY H-NG THÚ H C T P MÔN HÓA TR NG THPT

2.3.1 Gây h ng thú t: nh;ng ng d ng c a hóa h c i v1i cu*c s ng

h c gi i m t môn h c, tr c tiên h c sinh ph i yêu thích môn h c ó B#i vì không yêu thích thì không th nói n h c m t cách say mê, thông minh và sáng t o Hóa h c là môn khoa h c ng d ng Ngành hóa có vai trò quan tr ng trong i s ng, trong n n kinh t qu c dân và là ph "ng ti n giúp ta tìm hi u bí m t c a s s ng

Nh ng ki n th c các em thu c trong ch "ng trình u mang tính ng d ng cao trong th c ti%n Khi các em hi u bi t và gi i thích c các hi n t ng thiên nhiên, các quá trình s n xu t thì s$ hình thành h ng thú tìm tòi, ham thích h c t p, khao khát khám phá Các em s$ ch ng trong vi c h c t p c a mình và có ý th c t tìm l y

ki n th c b*ng cách c sách báo tham kh o, chú ý quan sát hi n t ng xung quanh mình…T ó s$ nâng cao c ki n th c, rèn luy n tác phong t h c, ng th i phát tri n t duy khoa h c bi n ch ng

gây h ng thú t nh ng ng d ng to l n c a hóa h c, ta có th s, d ng các bi n pháp sau ây:

K chuy n (quá trình tìm ra m t nguyên t , m t ch t; giai tho i v các nhà hóa

h c, v các nguyên t ; các câu chuy n vui hóa h c…)

Liên h v i nh ng ng d ng th c t c a hóa h c.(trong s n xu t công nghi p, nông nghi p; trong y h c, kh o c h c, v) tr h c; trong sinh ho t h*ng ngày…)

Gi i thích các hi n t ng kì bí trong thiên nhiên (ma tr"i,…)

2.3.2 Gây h ng thú t: chính các v)n 4t ra trong các bài t/p b<i d =ng

→ Ion H+ trong n c làm cho n c có v! chua

→ K t t a keo Al(OH)3 l" l,ng trong n "c Trong quá trình l ng ng, Al(OH)3 k t

t a kéo các ch t b n trong n c và k t qu là qua x, lí phèn n "c s$ s ch và trong h"n

Ví d 2

Nêu ph "ng pháp hóa h c có th dùng lo i các ch t c sau:

a SO2 , NO2 , HF trong khí th i công nghi p

b L ng l n Clo trong phòng thí nghi m

c Pb2+ ho'c Cu2+ trong n c th i các nhà máy

Vi t y các ph "ng trình ph n ng c s, d ng trong các ph "ng pháp trên

( thi HSG hóa h c qu c gia – 1994) Bài gi i

a Dùng n c vôi trong: D-n khí th i có khí c qua n c vôi trong, khí c s$ b! gi

Nh ng bài t p nh th này r t thú v!, h p d-n b#i nó có tính ng d ng cao, g n g)i

v i cu c s ng Nó kích thích lòng ham hi u bi t, say mê tìm tòi c a h c sinh i u này s$ thúc y các em ch ng trong h c t p nhi u h"n

2.3.2.2 Bài t p mang tính ch t ph c t p, có v n c a ki n th c; òi h i s t duy,

v n d ng ki n th c ã h c tìm l!i gi i

Ví d

Nung 8,08 gam m t mu i X thu c các s n ph m khí và 1,6 gam m t h p ch t r n

Y không tan trong n c m t i u ki n thích h p, cho t t c s n ph m khí vào m t bình có ch a s3n 200 gam dung d!ch NaOH 1,2% thì th y ph n ng v a và thu

c dung d!ch ch( ch a m t mu i duy nh t có n ng 2,47 %

Xác !nh công th c phân t, c a mu i X, bi t r*ng khi nung mu i X thì kim lo i trong

X không thay i s oxi hóa

→

→ mmu i =(23n+A)

n

06,0

= 5,1 →→ A = 62n Ch( có c'p n=1, A = 60(NO3-) là phù h p →→ NaNO3

Vì s n ph m khí ph n ng v i NaOH ch( cho c m t mu i duy nh t là NaNO3 → →

S n ph m khí bao g m: NO2, O2 do ó mu i ban u X có th là: M(NO3)n Khi ó: 4NO2 + O2 + 2H2O → 4HNO3

4 x | HNO3 + NaOH → NaNO3 + H2O

4NO2 + O2 + 4NaOH → 4NaNO3 + 2H2O

n

06,

mY = mM2On = (2M + 16n)

n

03,

0 = 1,6 → M =

0,06

n12,1

= 0,18

→ x = 9 V y công th c c a mu i X là: Fe(NO3)3.9H2O

Nh n xét

ây là m t bài toán khó gi i quy t, h c sinh ph i v n d ng nhi u ki n th c t ng

h p: !nh lu t b o toàn kh i l ng, các ki n th c v nhi t phân mu i ng th i h c sinh c n thành th o các k n ng nh k n ng bi n lu n, ki m ch ng

2.3.2.3 Bài t p có cách "t v n c áo, thú v , lôi cu n h ng thú h c sinh

Khí C ph i có 'c i m: n'ng h"n không khí và không tác d ng v i không khí V y

d ng c cho trong bài có th i u ch c các khí: Cl2, SO2, CO2, O2

!