Việc hưởng thụ thông tin của công chúng trên thế giới

Việc hưởng thụ thông tin của công chúng trên thế giới

Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC HƯỞNG

THỤ THÔNG TIN CỦA CÔNG CHÚNG TRÊN THẾ GIỚI

1.1 Các quan điểm về “thông tin”, “hưởng thụ thông tin”, “mất cân đối” và “bất

bình đẳng” trong việc hưởng thụ thông tin

1.2 Các nhân tố ảnh hưởng tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công chúng báo

chí

1.3 Phân chia các khu vực hưởng thụ thông tin trên thế giới theo hệ tiêu chí

Chương 2: SỰ MẤT CÂN ĐỐI VÀ BẤT BÌNH ĐẲNG TRONG VIỆC

HƯỞNG THỤ THÔNG TIN GIỮA CÁC KHU VỰC TRÊN THẾ GIỚI

2.1 Tổng quan chung về thực trạng mất cân đối và bất bình đẳng trong việc

hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới

2.2 Khu vực Châu Á

2.3 Khu vực Châu Âu

2.4 Khu vực Châu Phi

2.5 Khu vực Châu Mỹ

2.6 Khu vực Châu Đại Dương

2.7 Hậu quả của sự mất cân bằng và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông

tin

2.8 Giải pháp giải quyết thực trạng mất cân đối và bất bình đẳng trong hưởng

thụ thông tin giữa các khuc vực trên thế giới

Chương 3: SỰ MẤT CÂN ĐỐI VÀ BẤT BÌNH ĐẲNG TRONG VIỆC

HƯỞNG THỤ THÔNG TIN CỦA CÔNG CHÚNG VIỆT NAM

3.1 Thực trạng hưởng thụ thông tin của công chúng Việt Nam

3.2 Các giải pháp giải quyết thực trạng mất cân đối về hưởng thụ thông tin của

công chúng Việt Nam

TÀI LIỆU THAM KHẢO

ẤY LỜI THƯA TRƯỚC

1 Đề tài nghiên cứu “Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ

thông tin gi ữa các khu vực trên thế giới” là một đề tài thú vị thuộc lãnh địa Lịch sử

Báo chí Th ế giới Việc thực hiện đề tài này sẽ tạc dựng một bức tranh toàn cảnh về

th ực trạng hưởng thụ thông tin hiện nay trên thế giới, những khu vực tràn ngập thông

tin và nh ững khu vực thiếu thốn thông tin hết sức

2 Nhóm tác gi ả đề tài, với vốn kiến thức ít ỏi của mình, hy vọng làm sáng rõ các

c ực hưởng thụ thông tin trên thế giới, sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc

h ưởng thụ thông tin Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi cố gắng trỏ ra căn nguyên

c ủa thực trạng, hệ luỵ cũng như kiến nghị những giải pháp bước đầu

3 Đây là một địa hạt thú vị của truyền thông nhưng chưa có những đề tài nghiên

c ứu một cách bài bản và hệ thống Nhóm tác giả đề tài dựa trên đối tượng, phạm vi

nghiên c ứu là các tài liệu hữu ích trên báo, đài, internet; các tài liệu là các cuốn sách,

giáo trình v ề lịch sử báo chí giải quyết vấn đề trên cơ sở các thao tác khoa học:

t ổng hợp, phân tích, đối chiếu so sánh

4 Đề tài gồm 3 chương, được cấu trúc như sau:

Ch ương 1: Một số vấn đề lý luận chung về việc hưởng thụ thông tin của công

chúng trên th ế giới

Ch ương 2: Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin

gi ữa các khu vực trên thế giới

Ch ương 3: Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin của

công chúng Vi ệt Nam

5 Hy v ọng đây sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích, thú vị cho các bạn sinh viên khoá

sau c ủa Khoa Báo chí - Truyền thông và cũng là tài liệu tham khảo cho bất cứ ai quan

tâm t ới lĩnh vực này

6 Do h ạn chế về khả năng, chắc chắn đề tài của chúng tôi còn có nhiều bất cập

Chúng tôi mong đợi những đóng góp thiện chí trên tinh thần xây dựng

Chương 1 1.1 Các quan điểm về “thông tin”, “hưởng thụ thông tin”, “mất cân đối”

và “bất bình đẳng” trong việc hưởng thụ thông tin

1.1.1 Quan điểm về “thông tin”, vấn đề “hưởng thụ thông tin” của công

chúng

Khái niệm “thông tin” được bắt nguồn từ tiếng La Tinh infometio, gốc của

từ tiếng Anh information Lần đầu tiên thông tin được con người chú ý nghiên

cứu về mặt ý nghĩa xã hội của nó và được đề cập đến trong lý thuyết báo chí vào

những năm 20 - 30 của thế kỷ XX Theo cách hiểu kinh điển thì thông tin chính

là nh ững cái mới khác với những điều đã biết

Kế thừa tư tưởng trên, khái niệm thông tin đi vào khoa học hiện đại, trước

hết là lý thuyết thông tin của Shannon (nhà toán học, vật lý) đưa ra năm 1948

Có rất nhiều định nghĩa về thông tin Ngoài cách tiếp cận theo góc độ trên, một

số cách tiếp cận đã có tầm khái quát hơn, chẳng hạn "thông tin là dữ liệu mà có

th ể nhận thấy, hiểu được và sắp xếp lại với nhau hình thành kiến thức", hay

"thông tin là sự truyền đưa độ đa dạng" (R.Esbi) hoặc "thông tin là nội dung thế

gi ới bên ngoài được thể hiện trong sự nhận thức của con người" (N.Viner)

Trong cuốn sách bùng nổ truyền thông, hai ông Philippe Breton và Serge

Proulx giải thích theo hai hướng nghĩa: Thứ nhất là, nói về một hành động cụ thể

để tạo ra một hình dạng (forme), thứ hai là, nói về sự truyền đạt một ý tưởng,

m ột khái niệm hay một biểu tượng Hai hướng này cùng tồn tại, một nhằm vào

sự tạo lập cụ thể, một nhằm vào sự tạo lập kiến thức truyền đạt Nó thể hiện sự

gắn kết của hai lĩnh vực kĩ thuật và kiến thức

Theo từ Đại điển Tiếng Việt - Nguyễn Như Ý thì thông tin được hiểu một

cách khái quát là: truyền tin, đưa tin báo cho nhau biết hoặc: tin tức được truyền

đi cho biết; tin tức về các sự kiện diễn ra trong thế giới xung quanh

Trong lĩnh vực truyền thông đại chúng, các thành viên của nó hoạt động

chủ yếu dựa trên nội dung của cá thông điệp, nhất là khi tiếp xúc với công

chúng Người ta gọi đó là thông tin chất lượng

Trong lí luận báo chí, khái niệm thông tin cũng đang tồn tại hai cách hiểu:

Một là, sự loan báo cho mọi người biết Hai là, tri thức, tư tưởng do nhà báo tái

tạo và sáng tạo từ hiện thực cuộc sống Nó là công cụ chủ yếu để nhà báo thực

hiện mục đích của mình

Tiếp cận vấn đề hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới, chúng

ta hiểu khái niệm nghiêng về nghĩa thứ hai Hưởng thụ: hưởng do có lao động,

có c ống hiến, Đại từ điển Tiếng Việt – Nguyễn Như ý

H ưởng thụ đó là quyền được hưởng những lợi ích trong xã hội Hưởng

thụ là thước đo đời sống của con người, con người được hưởng thụ càng nhiều

thì chứng tỏ đời sống của họ càng cao

Việc hưởng thụ thông tin, được coi là quyền lợi chính đáng trong xã hội

của mỗi công dân Bởi xét cho cùng, thông tin là tri thức chung của nhân loại,

con người cần có thông tin để ứng xử và hoạt biến trong những điều kiện hoàn

cảnh cụ thể nhất định cho phù hợp và có lợi

Vấn đề hưởng thụ thông tin được thể hiện qua việc sử dụng các phương

tiện thông tin đại chúng như số lượng báo, số đài, số tivi, số lượng máy

internet Tuy nhiên, trên thực tế, để đạt được sự đồng đều trong hưởng thụ

thông tin đối với mọi người là một việc vô cùng khó khăn, đòi hỏi sự cố gắng

không chỉ riêng từng cá nhân mà cần nỗ lực chung của cả cộng đồng

Hưởng thụ là hưởng do có cống hiến, tức là muốn hưởng thụ phải có sự

cống hiến Trong hưởng thụ thông tin, nếu hiểu khái niệm cống hiến một cách

linh hoạt thì đó là những điều kiện căn bản, là “lượng” đảm bảo sự ra đời tương

ứng của “chất” hưởng thụ thông tin Nghĩa là phải có những tiền đề nhất định thì

mới có kết quả theo nó Ở đây phải hiểu là những yếu tố kinh tế, chính trị xã hội,

văn hóa – giáo dục, khoa học - kỹ thuật … làm nền tảng tác động đến việc

truyền tải thông tin tới công chúng

Việc hưởng thụ thông tin có sự khác biệt giữa các khu vực, các nước,

thậm chí là các địa phương khác nhau trong cùng một quốc gia, tạo nên sự bất

bình đẳng và mất cân đối trong việc hưởng thụ thông tin, kéo theo hàng loạt hậu

quả trong đó phải kể đến sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế, văn hóa,

trình độ dân trí… giữa các khu vực quốc gia đó

Ở những nước có điều kiện kinh tế phát triển, các phương tiện truyền

thông đại chúng phát triển mạnh mẽ vì vậy hàng ngày công chúng được tiếp cận

với một khối lượng thông tin đa dạng, khổng lồ, phong phú từ các loại hình

truyền thông đại chúng khác nhau

Ở những nước kém phát triển và chậm phát triển thì người dân ít có điều

kiện tiếp cận với các phương tiện truyền thông đại chúng, hơn nữa chính người

dân ở những vùng này chẳng mấy quan tâm đến những tin tức, những sự việc

đang hàng ngày, hàng giờ xảy ra xung quanh mình Nên việc tiếp nhận thông tin

của công chúng ở những khu vực này còn hạn chế

1.1.2 Quan điểm về “bất bình đẳng” trong hưởng thụ thông tin của công

chúng.

Đại Từ điển Tiếng Việt – Nguyễn Như Ý định nghĩa bình đẳng (tính từ)

ngang nhau v ề nghĩa vụ và quyền lợi

Theo Từ điển Tiếng Việt (The Free Vietnamese Dictionary project) thì

Bình đẳng (bình: đều nhau, đẳng: thứ bậc) được hiểu là ngang hàng nhau về địa

vị, về quyền lợi Từ đó có thể suy ra, bất bình đẳng là không ngang hàng nhau về

địa vị, nghĩa vụ, quyền lợi

Bất bình đẳng không tồn tại một cách ngẫu nhiên mà là một hiện tượng xã

hội phổ biến mang tính tất yếu do yếu tố cơ cấu xã hội và lành thổ tạo ra Có

nguồn gốc khi một số cá nhân (một số nhóm xã hội) có đặc quyền kiểm soát và

khai thác một số cá nhân (một số nhóm xã hội) khác trong một số lĩnh vực chủ

yếu của xã hội nhằm chiếm lấy đặc quyền đặc lợi xã hội Những xã hội khác

nhau đã tồn tại những hệ thống bất bình đẳng khác nhau do thể chế chính trị

quyết định Nó quyết định đến phân tầng xã hội

Biểu hiện rõ rệt nhất về mặt kinh tế là sự phân cực thành những nước giàu

và những nước nghèo, những nước cực giàu có và những nước khốn khó đến

cùng cực với các khoản nợ chồng chất không có khả năng trả Điều này làm cho

sự phân hoá giàu - nghèo trở thành một đặc điểm của toàn cầu hoá hiện nay, nó

thể hiện sự bất bình đẳng của các nước và các dân tộc tham gia toàn cầu hoá

Đáng chú ý là sự bất bình đẳng không chỉ thể hiện giữa các nước phát triển và

các nước đang phát triển, tức là giữa các nước phương Tây giàu có và phần còn

lại của thế giới Sự bất bình đẳng còn thể hiện ngay trong số các nước phát triển,

cũng như giữa các nước chậm phát triển, giữa các khu vực khác nhau trong một

quốc gia và giữa các dân tộc trong một quốc gia nhiều dân tộc

Từ khác nhau về địa vị dẫn đến sự khác nhau về nghĩa vụ, quyền lợi, mà

trước tiên là quyền lợi kinh tế như đã nói ở trên Sự bất bình đẳng trong hưởng

thụ thông tin theo đó có thể hiểu là sự không ngang nhau về địa vị và theo đó

cũng không ngang bằng nhau về quyền được hưởng thụ thông tin Có người bán

thông tin trong khi những người khác phải mua thông tin Có những người tiếp

cận được loại thông tin này mà không tiếp cận được loại thông tin khác Hoặc có

người dù có đủ điều kiện cũng không thể tiếp cận được thông tin

Trong tiếp nhận truyền thông, sự phân phối tin tức hai cực, một cực có

những đặc quyền đặc lợi, được hưởng thụ những thành quả của truyền thông (có

đặc quyền, đặc lợi), và một cực bị “lờ” đi quyền được hưởng thụ thông tin

(không có đặc quyền, đặc lợi) lẽ ra là tất yếu Bất bình đẳng trong truyền thông

do đó làm gia tăng bất bình đẳng giữa các nhóm xã hội, sự phân hoá giàu nghèo,

địa vị chính trị; bất bình đẳng giữa các tộc người; bất bình đẳng giữa giới nam

và giới nữ giữa các quốc gia, khu vực

Trong một thế giới của sự phát triển khoa học kỹ thuật ngày càng tăng,

khi mà xã hội lẽ ra phải đang được hưởng những lợi ích từ sự đi lên của kinh tế,

thì nhiều nước đang phải đối mặt với tình trạng mà trong đó sự chênh lệch giữa

người giàu và người nghèo "đang gia tăng với tốc độ đáng báo động" Ngay

những nước phát triển như Mỹ, Canada và Anh cũng không thoát khỏi xu thế

này Và mặc dù đã và đang được chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế ngoạn mục,

hai quốc gia lớn nhất châu Á là Trung Quốc và Ấn Độ cũng thất bại trong việc

giải quyết vấn đề bất bình đẳng Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở nhiều nước

tại châu Á, châu Mỹ Latin và châu Phi Chỉ riêng tại khu vực phụ cận sa mạc

Sahara, số người nghèo đã tăng lên tới gần 90 triệu trong thời gian hơn 1 thập kỷ

(từ 1990 tới 2001)

Tại khu vực châu Mỹ Latin, số người thất nghiệp đã tăng từ gần 7% năm

1995 lên 9% năm 2002, với nhiều người lao động buộc phải chuyển sang khu

vực kinh tế phi chính thức, nơi mà những điều kiện làm việc được miêu tả là

"phi nhân tính" và mức lương rất thấp Tại những nước như Brazil, Guatemala

và Bolivia, chủng tộc và giới vẫn là những nhân tố quyết định đối với khả năng

tiếp cận các cơ hội kinh tế Con cháu của người da vàng bản xứ và người gốc

Phi có thu nhập trung bình thấp hơn người da trắng từ 35% đến 65%, và có ít cơ

hội tiếp cận với hệ thống giáo dục và nhà ở hơn

Trên thực tế, gần đây cường quốc giàu nhất thế giới này đã bắt đầu áp

dụng những sửa đổi luật nhằm loại trừ việc đưa ra những cam kết viện trợ cho

các nước nghèo, thay vào đó tập trung vào những vấn đề như an ninh và khủng

bố 8 mục tiêu trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ gồm: giảm 50% tỷ lệ đói

và nghèo; phổ cập giáo dục cơ bản; giảm 2/3 tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh; giảm 3/4

tỷ lệ tử vong của sản phụ, thúc đẩy bình đẳng về giới; đảm bảo sự bền vững của

môi trường; ngăn chặn sự lây lan của HIV/AIDS, bệnh sốt rét và các loại bệnh

khác; xây dựng sự cộng tác toàn cầu dành cho phát triển giữa các nước giàu và

nghèo - tất cả đều phải được thực hiện vào năm 2015

Cộng đồng quốc tế đã cảnh báo về hậu quả của việc không hành động

"Thất bại trong việc giải quyết tình trạng bất bình đẳng sẽ khiến cho việc nâng

cao điều kiện sống cho người nghèo và tạo lập công bằng xã hội trở nên khó

khăn hơn bao giờ hết Nguy hiểm hơn, nó có thể dẫn đến sự bất ổn về mặt xã hội

trên toàn thế giới Khi đó, tất cả mọi người trong chúng ta đều phải trả giá"

Xét trên một khía cạnh nào đó, truyền thông vẫn là “con đẻ” của chính trị,

của kinh tế, khoa học kỹ thuật Sự bất bình đẳng trong chính trị, trong kinh tế,

kéo theo sự bất bình đẳng về truyền thông Chừng nào trên thế giới còn tồn tại

bất bình đẳng giữa người với người, giữa dân tộc này với dân tộc khác, chừng

đó còn tồn tại bất bình đẳng về truyền thông

1.1.3 Quan điểm về “mất cân đối” trong việc hưởng thụ thông tin của công

chúng

Cân đối là hợp lý, hài hòa giữa các phần khác nhau, Đại từ điển Tiếng

Việt – Nguyễn Như Ý

M ất cân đối, do đó có thể hiểu là không hài hòa, không hợp lý giữa các

phần khác nhau trong môt chỉnh thể chung thống nhất; chủ yếu nhấn mạnh đến

cấu tạo, cơ cấu của chỉnh thể đó

M ất cân đối về hưởng thụ thông tin được hiểu là sự không hài hoà, không

cân xứng, không đồng đều giữa các vùng miền, quốc gia và giữa các lãnh thổ

trên thế giới, là sự chồng chéo ở nội dung và phân bố, thiếu hụt ở một số lĩnh

vực và địa bàn trong việc tiếp nhận thông tin

Nhu cầu về việc thông tin của một số bộ phận chưa được đáp ứng đầy đủ

là do nhiều nguyên nhân khác nhau Một số bộ phận dân cư nằm trong diện “đói

thông tin”, tập trung chủ yếu ở những nơi có địa lí hiểm trở khó khăn cho việc

vận chuyển các ấn phẩm báo chí, lắp đặt đường dây, những vùng có nền kinh tế

kém phát triển, xã hội phức tạp…

Mất cân đối trong hưởng thụ thông tin cần được nghiên cứu ở nhiều khía

cạnh khác nhau trên phương diện công chúng - chủ thể của việc tiếp nhận đối

với các loại thông tin: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa – giáo dục, khoa học –

kỹ thuật…

Chẳng hạn xét về khách quan, thì sự mất cân đối đó có phải là tất yếu

không (do chưa đáp ứng đủ yếu tố tiền đề cần thiết như đã nói ở trên) Hoặc sự

m ất cân đối là do đã đáp ứng đủ yếu tố cần thiết để hưởng thụ một lượng thông

tin tương ứng (trong trường hợp bình thường); nhưng khu vực, quốc gia đó lại

không nhận được lượng thông tin tương xứng (tức là không bình thường) Có

thể là do chính sách của nhà nước khu vực đó (mang đấu ấn giai cấp, dân tộc),

hoặc cũng có thể là do tác động ép buộc của thế lực bên ngoài (chỉ phổ biến loại

thông tin này mà cấm loại thông tin khác)… Đây cũng là một phần của hệ lụy

bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin mà đề tài nghiên cứu đề cập

Xét về mặt chủ quan, thì sự mất cân đối về hưởng thụ thông tin còn phụ

thuộc vào nhu cầu loại thông tin mà công chúng ở nhóm khu vực, quốc gia đó

có nhu cầu Chẳng hạn nhóm công chúng ở các nước kém phát triển (như Châu

Phi) thì cần lượng thông tin về y tế, giáo dục, kỹ thuật… hơn là thông tin về thời

trang, điện ảnh, các loại phương tiện kỹ thuật quá hiện đại… như ở các quốc gia,

khu vực phát triển Sự cân đối trong tiếp cận thông tin, xét cho cùng cũng chỉ là

tương đối, không thể tuyệt đối hoàn toàn

Vấn đề hậu quả của mất cân đối trong hưởng thụ thông tin cũng nên nhìn

nhận ở cả măt tích cực và hạn chế Mặt tích cực thể hiện ở chỗ nó cung cấp

những thông tin mà công chúng cần, công chúng muốn chứ không phải tất cả

những thông tin mà thế giới có (nếu như chính nhóm công chúng ở khu vực

hoặc quốc gia đó được đáp ứng loại thông tin mong muốn) Điều này có tác

động rất lớn tới việc thúc đẩy xã hội đó phát triển theo hướng tiến bộ, đặc biệt là

kinh tế Mặt hạn chế là chính chính sách của từng quốc gia khu vực, của thế lực

bên ngoài tác động… nên công chúng từng quốc gia, khu vực thiếu đi những

thông tin cần thiết về thế giới, có thể làn trì hoãn sự tiến bộ và phát triển của

chính họ Đôi khi chính họ cũng không ý thức được tầm quan trọng của nó với

bản thân, do vậy chưa có nhu cầu lớn Vấn đề đặt ra là sự cân đối giữa lượng

thông tin họ cần và lượng thông tin họ được tiếp nhận Điều này lại chịu sự chi

phối rất lớn của những yếu tố nền tảng (kinh tế, chính trị xã hội, văn hóa – giáo

dục, khoa học - kỹ thuật…) đề cập ở trên Dựa vào đặc điểm riêng của mình mà

từng quốc gia, khu vực sẽ có cách thức giải quyết vấn đề phù hợp

Việc mất cân đối trong hưởng thụ thông tin đã làm cho thế giới bị chia

mảng thành những màu sắc đậm nhạt khác nhau Ở một số bộ phận dân cư có

đời sống cao, mức hưởng thụ thông tin lớn, họ có cuộc sống phát triển đầy đủ,

toàn diện cả về mặt vật chất lẫn tinh thần Số khác sống dưới mức tối thiểu,

chẳng hạn một số quốc gia ở Châu Phi lại thiếu thốn nghiêm trọng dẫn đến

không thể tự cân đối chính lượng thông tin của mình

1.1.4 Mối quan hệ giữa bất bình đẳng và mất cân đối trong hưởng thụ thông

tin

So sánh một cách tương đối thì, bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin

là do tác động ở bên ngoài lên chủ thể tiếp nhận thông tin (tức là nó mang tính

khách quan, ngoài ý muốn của chủ thể), còn mất cân đối lại nghiêng về phía chủ

quan (chính sách, hay chính chủ thể có mong muốn tiếp nhận loại thông tin như

vậy)

Bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin là sự khác biệt về mức độ thông

tin h ưởng thụ giữa nước này, khu vực này với nước khác hay khu vực khác (so

với mặt bằng chung) – biểu hiện bằng số liệu cân báo in, số tivi, số máy tính/ 1

đầu người… còn mất cân đối là sự chênh lệch cơ cấu thành phần các loại thông

tin trong một “ gói” thông tin tương đối hoàn chỉnh

Bất bình đẳng là sự không công bằng trong việc sở hữu (có) thông tin còn

mất cân đối là sự không đồng đều trong việc sử dụng (dùng) thông tin

Bất bình đẳng và mât cân đối trong việc hưởng thụ thông tin giữa các khu

vực trên thế giới thể hiện sự chênh lệch, không cân bằng, bất hợp lý trong quá

trình tiếp cận thông tin của công chúng giữa các khu vực khác nhau Có khu vực

công chúng được cung cấp một khối lượng lớn thông tin theo những hình thức

đa dạng khác nhau nhưng bên cạnh đó lại có những khu vực công chúng không

được thường xuyên cập nhật những thông tin mới, các phương thức truyền thông

còn hạn chế tạo nên sự chênh lệch về trình độ dân trí, trình độ nhận thức và hơn

nữa chính là trình độ phát triển của chính các khu vực

Bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin cũng là 1 trong những nguyên

nhân dẫn đến mất cân đối trong tiếp nhận thông tin Việc giải quyết vấn đề bất

bình đẳng trong hưởng thụ thông tin khó hơn là việc giải quyết vấn đề mất cân

đối trong hưởng thụ thông tin Cốt lõi của mọi vấn đề bất bình đẳng hay mất cân

đối ở trên chính là cơ sở hạ tầng (lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất ) và kiến

trúc thượng tầng ( chính trị, tôn giáo, luật pháp…) của chính quốc gia, khu vực

đó trong đó cơ sở hạ tầng đóng vai trò chính yếu

Để giải quyết tình trạng bất bình đẳng, cần phải điều chỉnh sự mất cân đối

kinh tế giữa các nước cũng như trong nội bộ từng nước Hiện nay, khoảng 80%

tổng sản phẩm quốc nội của thế giới thuộc về 1 tỷ người sống tại các nước phát

triển, trong khi đó 5 tỷ người sống tại các nước đang phát triển chia sẻ 20% còn

lại Lo lắng về tiến độ chậm trễ trong việc đạt được các Mục tiêu Thiên niên kỷ

(MDG), tổng thư ký Liên Hiệp Quốc vừa mãn nhiệm Kofi Annan đã nhiều lần

thúc giục các nước giàu thực hiện cam kết của họ về việc chi ít nhất 0,7% tổng

thu nhập quốc dân cho công cuộc phát triển ở các nước nghèo

Thế kỷ 21 là kỷ nguyên xã hội thông tin trong đó khoa học công nghệ cao

và tri thức con người có vị trí đặc biệt quan trọng CNTT&TT trở thành lĩnh vực

then chốt trong xã hội thông tin hiện đại và được khẳng định là động lực phát

triển kinh tế - xã hội, thu hẹp khoảng cách số giữa các quốc gia và giữa các vùng

miền trong mỗi quốc gia Trong bối cảnh toàn cầu hoá, CNTT&TT vừa đem lại

cơ hội tạo ra sự công bằng hợp lý chung cho mọi người nhưng cũng khoét sâu

hố ngăn cách thông tin giữa các nước đang phát triển và phát triển cũng như

giữa nông thôn và thành thị do trình độ khác nhau về phát triển các loại hình ứng

CNTT&TT

1.2.Các nhân tố ảnh hưởng tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công chúng

báo chí

Có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng tới vấn đề thụ hưởng thông tin của công

chúng báo chí Trong phạm vi đề tài nghiên cứu, xin trỏ ra một số nhân tố cơ

bản, có ảnh hưởng sâu sắc tới việc hưởng thụ thông tin của công chúng trong bối

cảnh hiện nay: Chính trị, kinh tế, giáo dục, khoa học - kỹ thuật và xu hướng

toàn cầu hoá

1.2.1 Tác động của chính trị tới việc thụ hưởng thông tin của công chúng

Mối liên hệ của chính trị với thông tin – truyền thông cũng đặt ra những

vấn đề trong việc hưởng thụ thông tin của công chúng giữa các khu vực khác

nhau trên thế giới

Trước hết, hệ thống chính trị là nền tảng để lãnh đạo và điều chỉnh xã hội,

vì thế nó có sức ảnh hưởng đến các lĩnh vực của đời sống, trong đó có sự phát

triển, phân phối thông tin Tính chất của mỗi nền chính trị, sự lạc hậu, áp đặt…

là yếu tố quan trọng, quyết định sự phát triển – không phát triển của con người

Lĩnh vực thông tin cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng của chính tri

Đặc biệt, trong những thập niên gần đây, thế giới bùng nổ về thông tin, kéo theo

các vấn đề kinh tế, xã hội…thì các nền chính trị ra sức quản lí và điều hành

thông tin sao cho thông tin trở thành công cụ lãnh đạo

Trong vấn đề sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông

tin của công chúng có thể chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng từ chính trị :

- Chính trị mỗi khu vực sẽ bảo vệ cho quyền lợi chế độ và hệ tư tưởng của

mình Do đó, báo chí hay thông tin nói chung sẽ được chế độ chính trị ở nước đó

áp đặt về hệ tư tưởng Nơi nào cũng muốn phát triển thông tin theo hướng có lợi

cho lợi ích dân tộc, giai cấp mình Khi nào trên thế giới còn tồn tại những tư

tưởng về phân chia quyền lực, phân chia thành các nhóm phát triển, thì sự mất

cân đối trong thông tin còn chưa được giải quyết Nền chính trị nào cũng muốn

tạo ra những thông tin có lợi cho mình

- Chính trị định hướng sự phát triển của hệ thống thông tin Đồng hành

cùng điều này có sự cân nhắc trong mối liên hệ với chiến lược phát triển các lĩnh

vực khác

- Chính trị quyết định quyền tiếp cận thông tin cho công chúng Những

thông tin nào được phép công bố và những thông tin nào thuộc bí mật quốc gia

Quyền tiếp cận thông tin cũng là một trong những yếu tố gây nên mất cân đối và

bất bình đẳng thông tin

- Với những đặc thù về địa lí, văn hóa, phong tục chính trị ở các nơi có sự

ảnh hưởng trong nội dung thông tin được xuất bản ra

- Quyền tự do thông tin hầu như đã dược phổ biến trên toàn thế giới Chính

trị qui định phạm vi của quyền tự do ấy Ở Hoa kì, dư luận rất phẫn nộ vì những

thông tin cá nhân không được tôn trọng và bảo mật xứng đáng Chính quyền Mĩ

cho phép mình xâm phạm những thông tin riêng tư của công dân vì lí do an ninh

chính trị

1.2.2 Tác động của nhân tố kinh tế tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công

chúng

Kinh tế có ảnh hưởng, chi phối tới mọi hoạt động của xã hội Hoạt động

tiếp nhận thông tin của công chúng cũng không nằm ngoài sự chi phối của nó Ở

những điều kiện kinh tế khác nhau, khả năng tiếp nhận và việc hưởng thụ thông

tin của công chúng cũng khác nhau Sự chênh lệch về kinh tế dẫn tới mức độ và

cơ hội hưởng thụ thông tin của công chúng cũng không đồng đều

Kinh t ế phân chia khu vực công chúng hưởng thụ thông tin

Sự chênh lệch về kinh tế đã tạo ra những khu vực khác nhau trong việc

hưởng thụ thông tin của công chúng Thứ nhất là khu vực công chúng có nhiều

cơ hội hưởng thụ thông tin do điều kiện kinh tế phát triển cao

Ở những nước có nền kinh tế phát triển, mức sống cao, các phương tiện

truyền thông cũng phát triền nên công chúng có nhiều cách khác nhau để tiếp

cận với thông tin, cơ hội hưởng thụ thông tin của công chúng ở đây cũng lớn

hơn Thông tin từ chữ viết (báo in, sách), từ tiếng nói (đài phát thanh, truyền

miệng), từ hình ảnh (truyền hình, điện ảnh), từ Internet, từ hãng thông tấn đều

dồi dào và sẵn có Công chúng có điều kiện khai thác nguồn thông tin khổng lồ

này hầu như ở mọi nơi, mọi lúc: cơ quan, trường học, tại nhà, quán caffe…

Thứ hai là khu vực công chúng có cơ hội hưởng thụ thông tin còn hạn chế

do điều kiện kinh tế còn kém phát triển

Những khu vực có nền kinh tế kém phát triển (như các nước ở châu Phi,

một số nước vùng Nam Mỹ…) radio là phương tiện chủ yếu Chi phí thấp là yếu

tố quan trọng để loại hình truyền thông này chiếm ưu thế ở đây Báo in, truyền

hình và Internet còn hạn chế, phổ biến hơn ở thành phố và đô thị của những

nước này

Ở khu vực này, công chúng có ít cơ hội hơn trong việc hưởng thụ thông

tin Có thế lấy Việt Nam làm một ví dụ cho thấy sự phân chia này Mức độ

hưởng thụ thông tin giữa thành thị và nông thôn qua các phương tiện thông tin

đại chúng rất chênh lệch Trên 70% dân số sống ở nông thôn nhưng tỷ lệ được

hưởng thụ báo chí ở nông thôn chỉ chiếm 25% Khu vực công chúng có nhiều cơ

hội hưởng thụ thông tin tập trung ở thành thị

Kinh t ế chi phối cách tiếp nhận thông tin của công chúng

Mọi người đều có nhu cầu tiếp cận với thông tin để nhận thức về bản thân

về cuộc sống và sử dụng thông tin vào những mục đích riêng Nhưng do điều

kiện kinh tế khác nhau dẫn tới khả năng tiếp nhận thông tin và cách tiếp cận

thông tin cũng khác nhau với mỗi khu vực công chúng

Với đối tượng công chúng có điều kiện kinh tế ổn định, đầy đủ, họ hướng

tới nhu cầu giải trí nhiều hơn Những thông tin về kinh tế, chính trị - xã hội luôn

được cập nhật hằng ngày hàng giờ qua tất cả các phương tiện truyền thông, họ

quá đầy đủ về thông tin và chủ động đi tìm những thông tin họ cần Tức là họ

tiếp nhận thông tin một cách chủ động Đồng thời khả năng tiếp nhận thông tin

và tiêu thụ thông tin của họ cũng cao hơn do được tiếp xúc với những phương

tiện truyền thông hiện đại một cách thường xuyên

Ngược lại là khu vực công chúng có ít cơ hội hưởng thụ thông tin Cuộc

sống khó khăn, những cuộc mưu sinh đã chiếm phần lớn thời gian của họ Họ

cũng không có nhiều cơ hội lựa chọn cho mình loại hình truyền thông để tiếp

cận và tìm kiếm thông tin Vì vậy họ tiếp nhận thông tin một cách thụ động,

không có định hướng, mục đích và khả năng tiếp nhận, tiêu thụ thông tin của họ

cũng kém hơn so với khu vực công chúng trên

1.2.3 Tác động của khoa học kỹ thuật tới vấn đề hưởng thụ thông tin của

công chúng

Sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật đã tạo ra những điều

kiện và phương tiện vật chất mở đường cho sự hình thành và phát triển nhanh

chóng của toàn cầu hóa Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật mà đặc biệt là công

nghệ thông tin (CNTT) và viễn thông đã tạo điều kiện cho các hoạt động thông

tin với tốc độ nhanh và cường độ mạnh Xa lộ thông tin siêu cao tốc đang dần

trở thành đường dẫn truyền quan trọng bậc nhất cho sự lan rộng, sâu và nhanh

của các quan hệ quốc tế Những rào cản về thời gian và khoảng các địa lý dần

được khắc phục Các quốc gia dân tộc ngày càng gần gũi hơn nhờ sự phát triển

của khoa học kỹ thuật Những hình ảnh và thông tin được truyền hình trực tiếp

về các sự kiện đang diễn ra ở mọi miền trên trái đất

Các tiến bộ khoa học kỹ thuật có ý nghĩa to lớn về xã hội và kinh tế, khiến

dân chúng có thể tìm kiếm thông tin nằm ngoài cộng đồng họ, kết nối với dân cư

các cộng đồng khác, chia sẻ quan tâm và học hỏi từ những người có kinh

nghiệm và kiến thức

Một điều không thể phủ nhận là tất cả các nước có nền kinh tế và KHKT

phát triển thì hệ thống truyền thông của họ cũng rất phát triển Sự phát triển

mạnh mẽ của KHKT tác động trực tiếp đến cung cấp thông tin cũng như nhu cầu

thông tin của công chúng

ỹ và Châu Âu là nơi có mặt bằng KHKT phát triển chính điều đó khiến

cho ngành CNTT của họ phát triển như vũ bão

* Mỹ không chỉ là cường quốc số một về kinh tế, về KHKT, về quân

sự…mà còn là người khổng lồ trong lĩnh vực truyền thông Trung bình cứ 1

người dân Mỹ sở hữu tới 2 radio và 1 tivi Để đáp ứng nhu cầu thông tin của số

lượng máy thu khổng lồ này, nước Mỹ có 1.285 đài truyền hình và hơn 10.000

đài phát thanh (1994) Đại bộ phận đài phát thanh và truyền hình Mỹ thuộc sở

hữu tư nhân Một đối thủ không thể xem thường của truyền hình là mạng lưới

truyền hình cáp với 67 triệu thuê bao (1996)

* Trung bình mỗi người Anh ngồi trước màn hình 3 giờ rưỡi để thu nhận

thông tin Hơn 97% hộ gia đình Anh có tivi màu, 73% có đầu máy video Nhà

nào cũng có radio và có tới 70% người Anh bắt sóng radio hàng ngày

Ngành phát thanh, truyền hình phát triển khá mạnh nhờ sự can thiệp của

KHKT Đài phát thanh và truyền hình Anh (BBC) cung cấp thuê bao duy nhất

với 2 kênh truyền hình BBC1, BBC2, 5 đài phát thanh phủ sóng toàn lãnh thổ

Hệ thống điện tử Anh tăng trưởng với tốc độ chóng mặt về số lượng với 3 kênh

truyền hình tư nhân, 3 đài phát thanh tư nhân phát sóng toàn quốc và khoảng

200 đài khu vực

Báo in: 10 tờ báo hàng ngày và 9 tờ báo có phạm vi phát hành trên cả

nước thêm vào đó là khoảng 1400 tờ báo địa phương và 6500 tạp chí định kỳ,

tạo nên diện mạo phong phú cho báo chí Anh Tiêu thụ số lượng báo không nhỏ

này là một trong những lượng độc giả đông đảo nhất các nước phát triển: 60%

người Anh trưởng thành đọc 1 tờ báo hàng ngày thuộc báo quốc gia, hơn 65%

mua báo chủ nhật Số lượng độc giả lớn hơn vậy thường xuyên đọc báo địa

phương

* Pháp Nước Pháp sở hữu 117 tờ báo hàng ngày với 12,7 triệu bản mỗi

ngày hay 216 bản/1000 dân(1996) Tạp chí thì trung bình 1.350 bản/1000 người

Theo số liệu thống kê 1996 cứ 1000 người dân Pháp thì có 943 radio và 596 tivi,

đài phát thanh: 41 đài AM và 846 đài FM

* Nhật: đất nước mặt trời mọc, đất nước có nền KHKT phát triển nhất ở

Châu Á cũng là một cường quốc về báo chí, gần 126 triệu người dân Nhật mỗi

ngày tiêu thụ tới 73 triệu bản báo xuất bản hàng ngày của 122 đầu báo khác

nhau (580 bản/1000 dân) Trung bình 1000 người Nhật có 684 tivi và 957 radio

Các quốc gia có tiềm lực khoa học kỹ thuật mạnh, kéo theo sự phát triển

của truyền thông Xét trên nhiều khía cạnh, khoa học kỹ thụât không phát triển,

truyền thông cũng không thể phát triển được

Trong thời đại phát triển mạnh mẽ của CNTT, toàn cầu hóa truyền thông

đại chúng, sự phát triển nhanh chóng của các phương thức, tư duy kỹ thuật đã

khiến cho nhu cầu thông tin ngày càng cao của con người và xã hội

Những đổi mới trong công nghệ thông tin đã đưa thế giới đến một kỷ

nguyên của các phương tiện truyền thông dân chủ, trong đó con người tiếp cận

với tin tức và thông tin mà không bị giới hạn bởi những rào cản nào Sự đổi mới

này đã làm xuất hiện các loại phương tiện truyền thông mới, với những phương

thức phân phối mua bán và sử dụng thông tin mới Một số dạng truyền thông

mới xuất hiện mà nhờ có sự phát triển như vũ bão của CNTT đem lại trong tiêng

Anh dọi là: blogs, podcast, digital music (âm nhạc kỹ thuật số), digital Djs (

người giới thiệu đĩa hát KTS), digital Film making ( làm fim KTS), và cả digital

citizens ( những công dân KTS)

Những chiếc điện thoại thông minh và người sử dụng không chỉ dùng để

gọi, nghe, mà còn có thể nghe nhạc, chơi game, xem video, rồi chiếc máy tính

cũng được nâng đời để có thêm chức năng truyền tin như máy quay, truyền hình

trực tiếp, truyền hình ảnh trực tiếp (Webcam) hay các bản tin tự gửi (newsletter)

ngoài ra những phương tiện đa năng kết hợp với TV, đài, điện thoại đang tạo ra

những giá trị gia tăng vô cùng to lớn và cũng rất tiện ích cho người sử dụng Sự

nhanh chóng và tiện ích này chính là nhờ sự phát triển của KHKT

Với công nghệ kỹ thuật số chi phí thấp và việc phát song nhờ vệ tinh đã

vượt qua các biên giới để đưa tin tức với đủ mọi quan điểm trên thế giới Tính

đến cuối 2005, hơn 2 tỷ người, gần 1/3 dân số thế giới đã có điện thoai di động,

gần 800 triệu điện thoại di động được bán ra mội năm trên thê giới Đến năm

2008, ước tính có khoảng 600 triệu người có thể có ngay lập tức có được thông

tin của các sự kiện nhờ các camera kỹ thuật số tinh vi, trong đó phần nhiêu nhờ

tính năng của những chiếc điện thoại di dộng của họ Những công cụ này tạo ra

một “hệ thống thông tin toàn cầu” có khả năng chưa từng có để tạo lập, sản xuất,

chia sẻ và tham gia vào những gì diễn ra của cuộc sống Mạng lưới toàn cầu cho

phép con người đưa tin tức, suy nghĩ, ý tưởng và hình ảnh đi bất cứ đâu, vào bất

kỳ thời điểm nào

Chính sự phát triển của khoa học kỹ thuật, của công nghệ thông tin, mạng

thông tin toàn cầu internet đã giúp con người hy vọng vào sự bình đẳng, cân đối

trong phân phối thông tin và hưởng thụ thông tin của mọi đối tượng công chúng

trên thế giới

1.2.4 Tác động của giáo dục tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công chúng

Giáo dục và truyền thông đại chúng có mối quan hệ trực tiếp và mật thiết

với nhau Việc tiếp nhận bất cứ thông tin gì đều phụ thuộc vào trình độ giáo dục

của mỗi cá nhân Thông tin ấy được tiếp nhận theo chiều hướng đúng hay sai,

sâu hay nông đều phụ thuộc vào nhận thức, tri thức của mỗi người

Giáo dục là một phức hợp tác động, có ba hình thái chính gồm: Giáo dục

từ phái gia đình (Giáo dục học đã thừa nhận nề nếp, gia phong, truyền thống gia

đình như một yếu tố giáo dục cực kỳ quan trọng không thể coi nhẹ); Giáo dục từ

phía nhà trường (Giáo dục hiện đại, dựa trên nền tảng của các thành tựu khoa

học giáo dục, chính là con đường thuận lợi nhất, hiệu quả nhất để hình thành và

phát triển các phẩm chất, năng lực của nhân cách phù hợp với những tiêu chuẩn,

giá trị xã hội và thời đại); Giáo dục từ xã hội (giữ vai trò then chốt và được thực

hiện chủ yếu thông qua các quan hệ ứng xử xã hội)

Các hình thái của giáo dục ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề tiếp nhận thông

tin và hưởng thụ thông tin Thông qua, giáo dục đã hình thành và phát triển nhân

cách của mỗi cá nhân – thành viên của xã hội Đồng thời nó cũng có vai trò to

lớn trong việc quyết định “cách tiếp nhận” trong lĩnh vực truyền thông của con

người

Không chỉ giống như môi trường xã hội là tạo cơ hội cho các cá nhân lựa

chọn chiều hướng phát triển nhân cách, mà do đặc thù và ưu thế riêng có, giáo

dục đã hướng nhân cách phát triển hướng thiện, phù hợp với các quan niệm và

các chuẩn mực chân, thiện, mỹ của xã hội Sự định hướng nhân cách được thực

hiện thông qua mục đích giáo dục, hệ thống các mục tiêu giáo dục, thông qua

tính mục đích, tính hệ thống của nó…luôn đi trước và kéo theo sự phát triển

nhân cách Tính định hướng, môi trường giáo dục có ảnh hưởng sâu sắc tới việc

ý thức sự cần thiết của các phương tiện truyền tin tới con người

Có thể thấy với việc nhìn nhận thông tin thì giáo dục đóng vai trò hàng

đầu và có tính quyết định Tuy nhiên cũng không nên tuyệt đối hoá vai trò của

giáo dục Giáo dục chỉ là một tác nhân, vai trò của giáo dục có thể thực hiện

trong mối quan hệ tích hợp với các nhân tố môi trường, hoạt động của chủ thể

và vai trò tiền đề của các yếu tố sinh học( yếu tố bẩm sinh,thông minh sẵn có)

Thực tế truyền thông thế giới đã chứng minh, giáo dục, trình độ dân trí

quyết định sản phẩm, phương tiện truyền thông của các quốc gia Sự phát triển

radio tại châu Phi như một phương tiện thắng thế tuyệt đối là minh chứng cho

thực trạng dân châu Phi có trình độ dân trí rất thấp Một số lượng cư dân không

nhỏ mù chữ, họ không thể tiếp cận với các kênh thông tin văn tự Radio là kênh

thông tin hữu ích nhất, đến gần công chúng nhất, phù hợp và rẻ tiền nhất

Lấy từ thực tế báo chí Việt Nam Đảng và Nhà nước chủ trương phát triển

radio và truyền hình tại các địa phương Căn nguyên là vì những nơi này trình

độ dân trí chưa cao, việc tiếp cận với báo in, hay báo mạng sẽ gặp nhiều trở

ngại Trong khi đó, radio rẻ tiền, tiếp cận công chúng vùng cao bằng cả ngôn

ngữ quốc gia (tiếng Việt) và ngôn ngữ bản địa Thông tin qua radio cũng nhờ đó

mà đến gần hơn với công chúng Đây cũng là lý do tại sao chủ trương phát triển

truyền hình tiếng dân tộc lại luôn được khuyến khích Kênh thông tin bằng hình

ảnh, sự tác động nhanh của thị giác kéo theo hiệu quả truyền thông

Trong khi đó, báo in rất khó tiếp cận với những đối tượng công chúng

này Với vốn chữ nghĩa tiếng Việt ít ỏi, việc đọc báo in dường như là đánh đố

với những công chúng lớn tuổi không biết tiếng Kinh Việc ra báo in bằng tiếng

dân tộc lại là một thách thức lớn nữa, vì các nhà báo không phải ai cũng có khả

năng về chữ viết dân tộc, và ngay với đồng bào dân tộc, việc giữ được vốn chữ

đó cũng là một thách thức lớn, hoàn toàn chưa thể phổ cập

1.2.5 Tác động của tập trung hoá báo chí và sự lũng đoạn của các tập đoàn

truyền thông tới phân phối tin tức toàn cầu

Tập trung hóa báo chí là một xu hướng đã được hình thành và phát triển

rất mạnh mẽ trong giai đoạn hiện nay Tác động của quá trình tập trung hóa báo

chí tại các quốc gia trên thế giới và sự ra đời của các tập đoàn truyền thông lớn,

xuyên quốc gia đã có những tác động rất lớn tới việc phân phối thông tin trên thị

trường thế giới

Xu hướng tập trung hóa báo chí diễn ra từ các nước TBCN và lan rộng ra

toàn thế giới Xu hướng này gắn với quá trình thôn tính, sát nhập giữa các công

ty nhỏ để hình thành lên những tập đoàn truyền thông lớn có đủ sức vươn cánh

tay khổng lồ chi phối thị trường thông tin trên toàn thế giới Theo thống kê, trên

thế giới có khoảnng 70 hãng thông tấn lớn và các hãng thông tấn này chi phối

hơn 80% tin tức toàn thế giới Trong thế giới thông tin ngày nay, các tập đoàn tư

bản truyền thông lớn chính là những người thống trị và lũng đoạn thị trường

này

Lấy nước Mỹ làm ví dụ ta có thể nhận thấy Mỹ là một quốc gia đứng đầu

thế giới về số lượng các tập đoàn truyền thông lớn, 6/10 hãng thông tấn lớn nhất

thế giới là của Mỹ, các hãng thông tấn Mỹ không chỉ chi phối thông tin trên thị

trường nước Mỹ, các nước trong châu Mỹ mà còn chi phối thị trường thông tin

trên toàn cầu Một nghiên cứu cho thấy mỗi ngày hãng AP phát sang châu Á

19.000 từ và chỉ nhận lại từ châu Á 9.000 từ (nội dung chủ yếu là về các thảm

họa, xung đột…tin tức mang tính chất bad news), hãng AP có ảnh hưởng tới 1/3

dân số thế giới, hàng năm người dân châu Âu dành 5 tỷ giờ để xem các chương

trình phim của Mỹ nhưng người Mỹ chỉ dành một khoảng thời gian là 180 triệu

giờ để xem các chương trình phim của châu Âu Hay tờ báo Wall Street Juornal

của Mỹ có lượng phát hành 1.6 triệu bản trên toàn thế giới

Các tập đoàn truyền thông lớn trên thế giới hoạt động trên rất nhiều lĩnh

vực: báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng, xuất bản sách… mỗi tập đoàn

truyền thông lại có một loại hình là thế mạnh riêng cho mình Trong thế giới

thông tin đang ngày càng nhỏ bé và trật hẹp này, các tập đoàn truyền thông lớn

đang cạnh tranh, giành giật nhau thị trường thông tin Trên thị trường Mỹ và

châu Mỹ thì các tập đoàn truyền thông của Mỹ đã thống trị hoàn toàn và không

có cơ hội cho các tập đoàn phương Tây lấn sân Nhưng tại thị trường châu Âu

thì các tập đoàn của Mỹ vẫn có những ảnh hưởng nhất định mặc dù thị trường

châu Âu bị chi phối bởi các hãng Reuter, BBC, AFP…tại thị trường châu Á,

Châu Phi và châu Đại Dương đang có sự cạnh tranh khốc liệt giữa các tập đoàn

lớn Các tập đoàn truyền thông lớn của Mỹ hay châu Âu đang tìm cách mở các

công ty con của mình để chi phối thị trường thông tin tại các khu vực còn lại

Với kênh truyền hình SKY TV, News Corp đang từng bước chi phối thị trường

thông tin châu Á Châu Phi là miếng bánh được chia đôi cho Reuter và AFP

những phần lớn hơn được chia cho AFP

Các tập đoàn truyền thông có tiềm lực mạnh cả về năng lực, và nguồn tài

chính vì vậy mà họ có những lợi thế hơn hẳn trong cuộc cạnh tranh với các hãng

nội địa Hãng Reuter có 2400 biên tập viên, phóng viên, nhiếp ảnh và quay phim

trong 196 lĩnh vực, phục vụ khoảng 131 quốc gia Tại các quốc gia có nhiều

hãng thông tấn lớn như Mỹ, Anh, Pháp, Đức công chúng tại các nước này hàng

ngày nhận được một lượng tin tức rất lớn, đa dạng từ các tập đoàn truyền thông

dưới nhiều hình thức, sự thừa thãi này có thể dẫn tới sự bão hòa thông tin trong

công chúng Trong khi đó tại những quốc gia mà hệ thống truyền thông chưa

phát triển thì các hãng thông tấn của các nước này khai thác rất nhiều những

thông tin từ các hãng lớn của nước ngoài Tin tức chỉ do một hãng thông tấn duy

nhất đưa tin vì vậy công chúng tại các nước nhỏ này hàng ngày sẽ nhận được

một lượng thông tin ít hơn so với công chúng tại các nước lớn Đó chính là sự

mất cân đối và bất bình đẳng trong việc chi phối thị trường thông tin trên toàn

cầu và tại mỗi quốc gia Ngay tại Mỹ thì sự mất cân đối trong việc chi phối

thông tin cũng xảy ra: Các hãng truyền thông lớn cung cấp tới 80% thông tin

cho toàn nước Mỹ Quá trình tiến công vào các phương tiện thông tin đại chúng

đã dẫn đến sự tập trung tất cả các mạng lưới báo chí vào tay một số ít nhân vật

Theo tính toán của các chuyên gia Mỹ thì có 50 tập đoàn lớn đang kiểm soát hầu

hết các phương tiện thông tin đại chúng ở Mỹ: 20 tập đoàn trong số đó nắm một

nửa tổng số các tờ báo trên cả nước, 4 tập đoàn kiểm soát ngành truyền hình, 10

tập đoàn kiểm soát ngành phát thanh, 12 tập đoàn thống trị ngành xuất bản sách,

4 tập đoàn ngự trị trong ngành điện ảnh Đầu những năm 1980 nếu như tất cả

các thành phố Mỹ đều có những tờ báo ngày thì 98% trong số đó đặt dưới quyền

kiểm soát của một trung tâm Trong tổng số 1700 tờ báo hằng ngày ở Mỹ có hơn

1000 báo thuộc sở hữu của các tập đoàn báo chí Bàn tay của các tập đoàn báo

chí đã thống trị gần như chi phối toàn bộ thông tin trong một nước và toàn cầu

Xu hướng tập trung hóa báo chí và sự hình thành các tập đoàn truyền thông lớn

chính là nguyên nhân dẫn tới sự chi phối, lũng đoạn thị trường thông tin toàn

cầu

1.2.6 Tác động của quá trình toàn cầu hoá tới việc hưởng thụ thông tin của

công chúng

Một trong những nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề hưởng thụ thông tin của

công chúng là xu hướng toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới

Xét về mặt thuật ngữ: wikipedia đưa ra một định nghĩa chung nhất cho

thuật ngữ này:

Toàn c ầu hóa là khái niệm dùng để miêu tả các thay đổi trong xã hội và

trong n ền kinh tế thế giới, tạo ra bởi mối liên kết và trao đổi ngày càng tăng

gi ữa các quốc gia, các tổ chức hay các cá nhân ở góc độ văn hoá, kinh tế, v.v

trên quy mô toàn c ầu

Người ta nhận định xu hướng toàn cầu hóa có lịch sử từ khoảng thế kỷ thứ

15, sau khi có những cuộc thám hiểm hàng hải quy mô lớn: cuộc thám hiểm lớn

lần đầu tiên vòng quanh thế giới do Ferdinand Magellan thực hiện vào năm

1522, và tiếp sau đó là một loạt các phát kiến địa lý của các nhà thám hiểm, các

nhà khoa học Để rồi những kết quả đó là mở đầu cho những kỷ nguyên giao lưu

trao đổi hàng hóa, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, công nghệ trên phạm vi

toàn cầu của loài người

Sự xuất hiện của xu thế toàn cầu hóa đã đưa đến những hệ quả:

- Dưới tác động của những tiến bộ trong lĩnh vực tin học và viễn thông,

quan hệ giữa các khu vực trên thế giới ngày càng gần gũi hơn, cộng với sự gia

tăng không ngừng về các trao đổi ở mức độ cá nhân và sự hiểu biết lẫn nhau

cũng như tình hữu nghị giữa các "công dân thế giới", dẫn tới một nền văn minh

toàn cầu Đây được nhận định là ảnh hưởng tích cực nhất của xu hướng toàn cầu

hóa

- Toàn cầu hoá kinh tế — "thương mại tự do" và sự gia tăng về quan hệ

giữa các thành viên của một ngành công nghiệp ở các khu vực khác nhau trên

thế giới (toàn cầu hoá một nền kinh tế) ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia trong

phạm vi kinh tế

- Tác động tiêu cực của các tập toàn đa quốc gia tìm kiếm lợi nhuận —

việc sử dụng các phương tiện luật lệ và tài chính mạnh mẽ và tinh vi để vượt qua

giới hạn của các tiêu chuẩn và luật pháp địa phương hòng lợi dụng nhân công và

dịch vụ của các vùng phát triển chưa đồng đều lẫn nhau

- Sự lan rộng của chủ nghĩa tư bản từ các quốc gia phát triển sang các

quốc gia đang phát triển

Nhìn vào những hệ quả của xu hướng toàn cầu hóa, ta thấy truyền thông

không thể nằm ngoài sự phong tỏa ảnh hưởng của nó Toàn cầu hóa trong lĩnh

vực công nghệ thông tin đã đưa thế giới đến với một kỷ nguyên của các phương

tiện truyền thông dân chủ, trong đó con người được tiếp cận với tin tức và thông

tin mà không bị giới hạn bởi những rào cản truyền thống là thời gian và khoảng

cách địa lý Sự đổi mới này đã làm xuất hiện các loại phương tiện truyền thông

mới, với những hình thức phân phối, mua bán và sử dụng thông tin mới Những

phương tiện truyền thông đã được thiết lập – báo chí và phát thanh, truyền

hình… - cố gắng để thích ứng với một môi trường mới, ngay khi những người

sử dụng các phương tiện truyền thông nắm giữ lãnh địa riêng của mình trong

lĩnh vực thông tin để tạo ra một hình thức báo chí có sự tham gia của nhiều

người

Lấy một ví dụ về sự ra đời của chiếc radio vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế

kỷ XX đã mở đầu cho sự ra đời của một loại hình mang tên truyền thông radio -

là bước tiến lớn của các nhà khoa học, bắt đầu cho sự bùng nổ về kỹ thuật truyền

thông Hay sự xuất hiện của ngành truyền hình tại Đức: Buổi phát hình dành cho

loại máy thu hình với 30 dòng đã được ngành bưu điện đế chế Đức thực hiện

vào năm 1928 Còn chương trình truyền hình thử nghiệm được thực hiện bắt đầu

vào năm 1935 Sau đó, truyền hình đã nhanh chóng lan rộng sang các quốc gia

khác, đầu tiên là ở một loạt những quốc gia phát triển Năm 1936 tại nước Anh

đài truyền hình BBC đã phát đều đặn các chương trình truyền hình, kéo dài đến

năm 1939 (khi mà màn hình của các máy thu hình đã không còn dịp được sáng

vì chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra) Đối với nước Mỹ năm 1939 là năm đánh

dấu mốc ra đời lịch sử truyền hình, khi trong cuộc triển lãm toàn thế giới ở

NewYork chủ tịch tập đoàn phát thanh của MỸ (RCA) đã phát biểu: giờ đây

chúng tôi đã bổ sung hình ảnh vào âm thanh

Ở góc độ ngôn ngữ, chúng ta thấy khuynh hướng rõ ràng hướng tới đồng

nhất hoá việc dùng "tiếng Anh toàn cầu" ("globish", viết tắt của global English)

Sự phổ cập của tiếng Anh toàn cầu gắn với việc phần lớn các nước đều chọn dạy

tiếng Anh cho giới trẻ dựa trên lựa chọn của các nước khác Đây cũng là một

thuận lợi cho vấn đề truyền thông trên thế giới Công chúng thay vì chỉ được

tiếp nhận những thông tin bằng ngôn ngữ của quốc gia mình đã có thể tiếp nhận

được thông tin toàn cầu bằng một thứ ngôn ngữ toàn cầu

Toàn cầu hoá sẽ tạo ra một sự đa dạng cho các cá nhân do họ được tiếp

xúc với các nền văn hoá và văn minh khác nhau Toàn cầu hoá giúp con người

hiểu hơn về thế giới và những thách thức ở quy mô toàn cầu qua sự bùng nổ các

nguồn thông tin, việc phổ thông hoá hoạt động du lịch, việc tiếp cận dễ dàng

hơn với giáo dục và văn hoá Một khung văn hóa rộng hơn sẽ khiến cho lăng

kính tiếp nhận thông tin của công chúng được khách quan, đa chiều hơn Những

khoảng cách truyền thống giữa khán giả và các cơ quan truyền thông đã bị vượt

qua khi người dân tiếp cận những diễn đàn mà từ đó họ có thể bày tỏ những ý

tưởng và quan điểm của mình, không cần phải qua các tập đoàn truyền thông và

chính phủ - là những cơ quan gác cổng về thông tin từ xa xưa

Xu hướng toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ nhất trên lĩnh vực kinh tế Từ

đây, sự phân chia giàu nghèo trên thế giới cũng diễn ra khá gay gắt, khoảng cách

giữa quốc gia phát triển với quốc gia kém phát triển ngày càng xa, người giàu

người nghèo phân hóa rõ ràng hơn Hệ quả về mặt kinh tế này rõ ràng đã ảnh

hưởng không nhỏ đến việc hưởng thụ thông tin của công chúng Thế giới sẽ bị

phân chia thành các vùng với mức độ hưởng thụ thông tin khác nhau của công

chúng

Xét chung lại, ta có thể khẳng định: Xu hướng toàn cầu hóa trên thế giới

trong tất cả các lĩnh vực là một trong những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến

vấn đề hưởng thụ thông tin của công chúng thế giới Để có thể đưa giải pháp cho

vấn đề tìm lại sự cân đối và bình đẳng cho công chúng về vấn đề này, cần phải

đặt truyền thông dưới sự quy chiếu của xu hướng toàn cầu hóa này, để các biện

pháp đề xuất có thể khả thi và hiệu quả

1.3 Phân chia các khu vực hưởng thụ thông tin trên thế giới theo hệ tiêu

chí

Hiện nay, mức độ tiêu thụ các sản phẩm truyền thông ở các nước phát

triển cao gấp hàng trăm lần so với các nước đang phát triển Thực tế này xuất

phát từ những nguyên nhân chính trị, kinh tế, khoa học kỹ thuật đặc trưng của

từng nền báo chí, của từng khu vực báo chí trên thế giới

Thực trạng bất bình đẳng và mất cân đối trong hưởng thụ thông tin của

công chúng báo chí trên thế giới được thể hiện trên nhiều mặt, nhiều lĩnh vực

Nhưng có thể thu gọn trong những sự đối lập sau:

- Sự mất cân đối trên phạm vi toàn cầu Ở đây nhấn mạnh tới việc phân

phối tin tức, và tiếp nhận thông tin không đồng đều, trong thái cực chênh lệch

gần như tuyệt đối giữa các quốc gia phát triển và các quốc gia đang phát triển,

đang chìm ngập trong sự nghèo đói

- Sự mất cân đối trong chính mỗi khu vực báo chí, mà ở đây xem xét theo

phạm vi châu lục Trong chính nội bộ các châu lục, việc hưởng thụ thông tin của

công chúng cũng không đồng đều, cũng bị “ứng xử” một cách mất cân đối và

bất bình đẳng Châu Âu, châu lục của nền kinh tế phát triển, tưởng như tràn

ngập thông tin, nhưng vẫn có những mảng tối của nó

- Sự mất cân đối ở chính mỗi quốc gia Như đã trình bày, kinh tế là yếu tố

chi phối mọi hoạt động thông tin Do đó, ở những khu vực nông thôn, miền núi,

kinh tế kém phát triển, cộng với trình độ dân trí thấp công chúng tiếp cận một

cách khó khăn với thông tin, với các loại hình truyền thông Sự khác biệt và

chênh lệch giữa khu vực thành thị và nông thôn, trong nhiều trường hợp gần như

tuyệt đối

Từ việc xem xét các nhân tố, và đưa ra hệ tiêu chí đánh giá mức độ hưởng

thụ thông tin của công chúng, chúng tôi đưa ra phạm vi nghiên cứu của đề tài

này:

- Nghiên cứu mức độ tiếp nhận, hưởng thụ thông tin của công chúng trên

phạm vi toàn cầu Trỏ ra những cực thông tin đối lập, giữa những quốc gia giàu

có, phát triển và các quốc gia chậm phát triển

- Nghiên cứu sự mất cân đối và bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin ở

mỗi châu lục

- Nghiên cứu sự mất cân đối trong hưởng thụ thông tin trong phạm vi một

quốc gia Trong đề tài này, chúng tôi đi sâu nghiên cứu trường hợp Việt Nam

như một minh chứng cụ thể, điển hình, và gần gũi nhất

Chương 2

SỰ MẤT CÂN ĐỐI VÀ BẤT BÌNH ĐẲNG TRONG VIỆC HƯỞNG THỤ

THÔNG TIN GIỮA CÁC KHU VỰC TRÊN THẾ GIỚI

2.1 Tổng quan chung về thực trạng mất cân đối và bất bình đẳng trong

việc hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới

Trong môi trường truyền thông toàn cầu, tầm nhìn, phạm vi tiếp nhận

thông tin của công chúng được mở rộng, khả năng hiểu biết và dung lượng tri

thức tiếp nhận cũng nhiều lên Nhìn vào diện mạo truyền thông mà đoán định,

tạc dựng được bức tranh hiện thực đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu

Truyền thông cũng là kênh nối kết con người với con người, kết nối quốc

gia, kết nối toàn cầu Nó cho phép trao đổi, luân chuyển các giá trị văn hoá, tạo

điều kiện cho các quốc gia hội nhập và phát triển cùng dòng chảy văn minh

chung Mặt khác, cũng là phương tiện tạo thành môi trường để nhanh chóng

quốc tế hoá các thành tựu tiến bộ trong khoa học kỹ thuật và công nghệ

Truyền thông cũng là phương tiện giải quyết các dịch vụ phong phú, phục

vụ cho nhu cầu của con người

Những vai trò to lớn đó cho thấy rằng, sẽ là hữu ích biết bao khi công

chúng được thoả mãn với các giá trị của truyền thông, và ngược lại, sự thiếu

thốn thông tin như vật cản trên con đường hội nhập vào các giá trị của nền văn

minh nhân loại Truyền thông, thông tin là một trong những nhân tố nối kết con

người với con người

Trên thế giới hiện nay, đã, đang và sẽ còn tồn tại một mảng màu tối, đó là

mức độ chênh lệch, sự mất cân đối và bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin

của công chúng ở các khu vực khác nhau trên phạm vi toàn thế giới Nghĩa là có

khu vực, công chúng được thụ hưởng phong phú, đa dạng các giá trị thông tin

Song cũng tại các khu vực khác, trong cùng một thời đại, công chúng lại hoàn

toàn “mù” về truyền thông

2.1.1 Hai cực thông tin phản chiếu bức tranh hiện thực của sự phát triển

kinh tế - xã hội toàn cầu

Cực thứ nhất: Những cường quốc thông tin phát triển

Mỹ, Nhật Bản và Tây Âu là 3 trung tâm kinh tế lớn nhất và cũng được

đánh giá là những trung tâm truyền thông – thông tin phát triển nhất thế giới

Không kể số lượng hùng hậu về báo, tạp chí, điện ảnh, quảng cáo,

internet, các phương tiện nghe nhìn khác thì chỉ riêng vị trí đầu bảng thế giới

của những tập đoàn truyền thông khổng lồ với tầm hạn quy mô phạm vi hoạt

động không giới hạn cũng đủ thấy vị trí quan trọng của truyền thông Mỹ Tập

đoàn AOL - Time Warner là một ví dụ với hơn 26 triệu người thuê bao Internet,

nắm trong tay số lượng lớn nhất các đài truyền hình cáp ở Mỹ từ HBO đến

CNN, kể cả Cartoon Network, là chủ nhân của 36 tạp chí lớn và hãng phim nổi

tiếng ở Holywood là Warner Bros và đứng hàng đầu hệ thống truyền cáp của

Mỹ đứng sau ATT

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhờ có hạ tầng cơ sở thông tin quốc gia phát

triển, tiềm lực kinh tế mạnh, việc số hóa sâu rộng, Mỹ đã thực hiện chính sách

mở rộng, chiếm lĩnh thị trường rất quyết liệt Bám sát thị trường và người tiêu

dùng, văn hóa đại chúng Mỹ đang lan rộng khiến cho nhiều nước phải e ngại Sự

bành trướng của văn hóa Mỹ, mô hình lối sống Mỹ sẽ thâm nhập cùng với sự

phát triển của xã hội tiêu dùng Báo chí, quảng cáo, phim ảnh, âm nhạc, lối sống,

phương thức kinh doanh, tất cả đều chịu ảnh hưởng ít nhiều của văn hóa Mỹ Cơ

quan theo dõi nghe nhìn châu Âu đã ước tính: thâm hụt mậu dịch của châu Âu

so với Mỹ trong lĩnh vực nghe nhìn lên tới 6 tỷ USD vào năm 1997, tức là gấp

đôi so với năm 1990 Trong 7 năm đó, số lượng phim Mỹ chiếu ở các rạp châu

Âu tăng vọt từ 56% lên 76%

Các tạp chí, với hơn 11.000 loại, cũng phát hành với số lượng nhiều hơn

cả số người Mỹ đọc chúng Mỗi hộ gia đình có ít nhất là ba chiếc đài thu thanh

và hơn 95% số hộ có tivi

Một số nghiên cứu gần đây cho rằng, 65% người Mỹ phụ thuộc vào

truyền hình để thoả mãn nhu cầu tin tức hàng ngày của họ Tuy vậy, số liệu này

có thể gây hiểu lầm bởi vì như thế có nghĩa là truyền hình hoàn toàn làm thoả

mãn nhu cầu tin tức của công chúng Trong 65% số người đó, có nhiều người

đọc báo và tạp chí, nghe đài, nhận được rất nhiều thư từ và sách quảng cáo

(phần lớn trong số đó là những quảng cáo không theo yêu cầu được gửi vào hộp

thư của họ)

Hầu như tất cả các thị trấn của nước Mỹ với mọi quy mô dân số (10.000

người hay nhiều hơn) đều có tờ báo riêng của mình, cũng như được tiếp cận với

một tờ nhật báo lớn

Do đặc thù của báo chí Mỹ là ngành kinh doanh nhiều hơn tin tức, nên các

ông chủ luôn đổi mới để bắt nhịp với nhu cầu công chúng và tăng doanh thu

Giống như cách trình bày của tờ USA Today thuộc sở hữu của Gannette khởi

xướng, báo chí sử dụng nhiều màu sắc hơn, nhiều hình hoạ hấp dẫn hơn, những

câu chuyện ngắn hơn và nhiều tin tức giải trí hơn nhằm thu hút thế hệ xem

truyền hình

Đặc trưng của báo chí Mỹ là không bị quản lý Một ấn bản nghiêm túc

như tờ New York Times hay một tờ báo lá cải được bày bán ở siêu thị đều tự coi

là những tờ báo Không có đạo luật hay cơ quan chính phủ hoặc cá nhân nào

phản đối chuyện đó, bởi vì không có yêu cầu nào về xin phép hoạt động đối với

các tờ báo và cũng không có một định nghĩa hay quy định nào về một ấn bản

cung cấp tin tức chính thống Báo chí không đòi hỏi một chuẩn mực tối thiểu

nào về tư cách thành viên, không cấp hay huỷ bỏ giấy phép hoạt động và cũng

không quy định các tiêu chuẩn nghề nghiệp Mỗi hãng tin hay hiệp hội nhà báo

tự đề ra cho mình bộ quy tắc ứng xử và chuẩn mực riêng Việc này khiến cho

thông tin tự do, nhưng song hành với nó, việc quản lý tin tức là vấn đề thực sự

khó khăn Công chúng phải tạo cho mình một bộ lọc thông tin giữa vô vàn

những luồng thông tin hàng ngày đến với họ

Mặc dù công nghệ mới đã mở rộng giới hạn này một cách đáng kể, song

các phương tiện truyền thông Hoa Kỳ vẫn tập trung với một mức độ lớn vào nhu

cầu và sự quan tâm của người xem, người nghe và người đọc ở ngay tại địa

phương mình Có những lý do kinh tế quan trọng giải thích điều này song nó

cũng phản ánh chủ nghĩa địa phương ở Hoa Kỳ

Chẳng hạn như tại Chicago, nơi có đông người Mỹ gốc Ba Lan thì báo chí

ở đó dành ưu tiên cho việc đưa tin về Đông Âu Hay ở New York nơi có đông

người Do Thái nên tin tức ở đây chủ yếu là về Trung Đông Tương tự như vậy,

các tin tức quốc tế đến Mỹ bằng những cách khác nhau được đưa vào các ấn

phẩm chuyên môn với số lượng phát hành hạn chế

Các tờ nhật báo, trong khi cố gắng bắt kịp các phương tiện điện tử và các

phương tiện mới khác, có vẻ như phải chịu đựng nhiều nhất do sự biến đổi gần

đây Song chừng nào mà báo chí Hoa Kỳ về cơ bản vẫn không chịu sự can thiệp

của chính phủ thì vẫn luôn luôn có những cơ hội mới cho các hãng này cũng như

những lựa chọn mới cho công chúng

Cho dù có điều gì xảy ra thì người quyết định tương lai của ngành công

nghiệp tin tức Hoa Kỳ vẫn sẽ là công chúng Điều đó, theo những người chủ

trương báo chí tự do, là vẻ đẹp của hệ thống này

Là một cường quốc về thông tin đại chúng, Nhật đã đầu tư nhiều lĩnh vực

cho Multi Media, thành lập các đài truyền hình cáp (CATV), phát triển truyền

hình vệ tinh bằng tín hiệu số, phổ cập internet, mở rộng các dịch vụ thông tin

Về báo chí, số lượng in bằng tiếng Anh còn ít nên ảnh hưởng đối với nước ngoài

chưa nhiều, nhưng truyền hình đã có nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng các

chương trình ca nhạc độc đáo giới thiệu các ca sỹ trẻ của châu Á, tạo được một

số chương trình khá hấp dẫn, phục vụ cho cả công chúng Nhật và nước ngoài

Nhật là quốc gia dẫn đầu thế giới về lượng nhật báo có số phát hành lớn nhất

Thể chế nhất thể hóa châu Âu đã tạo điều kiện cho nền kinh tế chung của

châu lục đạt bước phát triển cao, biến EU thành một trong 3 trung tâm kinh tế

hàng đầu của thế giới (gồm Mỹ - EU - Nhật Bản)

Xét trên nhiều tiêu chí, công chúng châu Âu được tiếp cận với một nền

báo chí phát triển vào bậc nhất thế giới, với nguồn thông tin đa dạng, phong phú,

với đội ngũ người làm báo chuyên nghiệp Công chúng được thụ hưởng những

giá trị phong phú của thông tin do báo giới đem lại

Trong thống kê về độc giả quốc tế năm 1998, 4 nước dẫn đầu thì có 3

nước châu Âu, ngoại trừ Nhật Bản của Châu Á 4 nước đó lần lượt từ vị trí cao

nhất tới vị trí thứ 4 là Phần Lan, Nauy, Nhật Bản, Thuỵ Điển với khoảng gần

500 nhật báo trên 1000 dân (theo Hans – Ingvar Johnsson)

Nếu xét về chỉ số phát triển phát triển báo chí, Châu Âu cũng là châu lục

của những tên tuổi nổi bật 93% dân số Thuỵ Điển từ 15 tuổi trở lên đọc báo

(đứng thứ nhất) Nauy dẫn đầu thế giới về chỉ số báo trên 1000 dân với 619 tờ

báo, tạp chí; nước đứng thứ 2 là Thuỵ Điển với 522 tờ báo, tạp chí Về chỉ số

báo hàng ngày, Đức dẫn đầu thế giới với 411 tờ, Tây Ban Nha đứng thứ 2 với

125 tờ, thứ 3 là Thụy Điển với 102 tờ, Anh 101 tờ, Pháp 88 tờ

Số lượng nhật báo của Đức nhiều nhất ở châu Âu với hơn 410 tờ, mỗi

ngày phát hành khoảng 25,5 triệu bản, trung bình khoảng 331 bản/ 1000 dân

Nổi tiếng nhất là tờ báo ảnh BILD phát hành hơn 4 triệu bản một ngày Presse,

Sachsische zaitung, Rheinische Pót, Volksszeitung, các tạp chí Der Spiegel,

Stein, Neue Revue, Neue Post, geo, Kapital… Hệ thống phát thanh truyền hình

với 3 kênh truyền hình thuê bao chia thành 12 khu vực phát sóng Có 24 hãng

thông tấn hoạt động trên nước Đức và hơn 100 chương trình phát thanh, 25

chương trình truyền hình bằng tiếng Đức và bằng 25 ngôn ngữ khác nhau trên

khắp đất nước Đức Đáng chú ý là hãng thông tấn DDP và DPA

Truyền hình vẫn tiếp tục là phương tiện truyền thông được ưa chuộng

nhất ở “cựu lục địa”, bởi người dân châu Âu dành tới 12 tiếng mỗi tuần để xem

TV

Người dân châu Âu đang chứng kiến sức công phá mạnh mẽ của nhật báo

miễn phí, kèm theo quảng cáo, thông báo Thậm chí nhiều báo còn lôi kéo độc

giả vào cuộc cạnh tranh bằng nhiều hình thức hấp dẫn, chẳng hạn như ở Italia,

Tây Ban Nha, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, mỗi ngày chỉ cần trả thêm một chút là độc

giả có thể nhận thêm đĩa CD, DVD, băng hoạt hình, sách, bản đồ, từ điển bách

khoa, thậm chí cả bộ sưu tập tem hay tiền cổ, hoặc các bộ cốc chén, bộ cờ Xu

hướng báo miễn phí ngày càng phát triển ở Châu Âu Báo được phát không trên

các chuyến tàu điện ngầm Và công chúng có đủ thời gian để đọc hết tờ báo ấy

cùng với thời gian đi trên chuyến tàu điện ngầm tới nơi làm việc Công chúng

không phải trả tiền trực tiếp cho việc mua báo, nhưng thông tin họ nhận được

vẫn hết sức phong phú.

Metro, tờ báo miễn phí đầu tiên, xuất hiện ở Stockholm và sau đó lần lượt

chinh phục độc giả nhiều nước châu Âu như Pháp rồi Canada, Chilê, Hàn Quốc,

Hồng Kông… và cả Mỹ Chưa đầy một tháng sau khi tờ Metro ra mắt độc giả

Pháp, tờ báo phát không 20 Minutes của tập đoàn Nauy Schibsted cũng ra đời tại

Paris

Hiện nay, 20 Minutes phát hành mỗi ngày được 750.000 bản, và Metro

555.000 bản, vượt xa các nhật báo phát hành cả nước như Le Monde (337.000

bản), Le Figaro (334.000 bản) và Libération (149.000 bản)

Theo nghiên cứu của Viện Bipe, trong số 4 giờ 13 phút thời gian rảnh mỗi

ngày, bình quân người Pháp chỉ sử dụng 25 phút để đọc sách báo, so với hai giờ

bảy phút để xem truyền hình Nghiên cứu này được thực hiện vào cuối những

năm 1990

Internet ngày càng phát triển và trở thành kênh thông tin quan trọng tại

châu Âu Nhật báo The Financial Times của Anh cho biết trung bình, người dân

châu Âu dành bốn giờ/tuần để đọc tin tức trên mạng

Bên cạnh sự đầu tư cho báo in, phát thanh truyền hình, các tập đoàn

truyền thông các nước EU tích cực khai thác các loại hình báo chí internet, multi

media, viễn thông để bán tin tức, sản phẩm truyền thông và các dịch vụ thông tin

khác cho nước ngoài, chủ yếu là thị trường Đông Âu

Đơn cử như trường hợp Đức, chính phủ chủ động thông qua cơ quan chức

năng hàng năm mời khoảng hơn 2000 nhà báo nước ngoài và các nhân sĩ có vai

trò quan trọng đối với dư luận xã hội đến Đức để họ tự tìm hiểu, khảo sát nghiên

cứu đời sống chính trị kinh tế văn hóa xã hội của nước Đức Đức và EU đã đề ra

một loạt các chính sách để truyền thông đại chúng Đức cũng như EU có thể

tham gia tích cực vào toàn cầu hóa :

- Quan tâm nguồn lực con người: cụ thể trong lĩnh vực truyền thông sẽ cải

tiến, tăng tính hấp dẫn, chất lượng các chương trình khoa học giáo dục

- Tiếp tục phổ cập internet, gắn kết thông tin với hình ảnh, âm thanh chữ,

số liệu… để tăng tính cạnh tranh của sản phẩm thông tin với các nước và phát

triển cả dịch vụ mới mẻ tiện lợi, nhanh chóng cho nhiều loại đối tượng khách

hàng

- Khuyến khích mọi ngành, trong đó có chính lĩnh vực truyền thông đại

chúng đầu tư nghiều nguồn lực cho sản xuất tri thức (giáo dục đào tạo nghề

nghiệp chuyên môn chất lượng cao, đáp ứng toàn cầu hóa, ứng dụng tri thức để

phát triển sản xuất dịch vụ có hiệu quả kinh tế và xã hội, ứng dụng tin học nhiều

hơn…

Cực thứ hai: Những “ vùng trũng” về truyền thông

Bên cạnh các cường quốc về truyền thông, một thái cực khác là các quốc

gia mà truyền thông kém phát triển Do hạn chế về điều kiện kinh tế, cơ sở hạ

tầng khoa học kỹ thuật công chúng chưa được tiếp cận, thụ hưởng đầy đủ các

giá trị của tin tức truyền thông như một lẽ tất yếu được thụ hưởng Hầu hết các

quốc gia này đều thuộc nhóm kém phát triển về kinh tế

Hiện nay, truyền thông Châu Phi chưa phát triển Nguyên nhân thì có

nhiều, song căn nguyên chủ yếu vẫn xuất phát từ khả năng kinh tế thấp kém của

châu lục này Sự yếu kém về kinh tế kéo theo hàng loạt những bất cập khác Tỷ

lệ người chết đói, tỷ lệ người mù chữ cao Những nhân tố bất lợi kéo theo việc

họ không có khả năng tiếp cận với các phương tiện truyền thông Do những hạn

chế từ bản thân người tiếp nhận cộng với cơ sở hạ tầng truyền thông thấp kém

đã làm trì trệ nền truyền thông nơi đây Công chúng ở những địa bàn nghèo khó,

không có khả năng tiếp cận với các phương tiện truyền thông văn tự, các

phương tiện truyền thông hiện đại như TV, internet Phương tiện truyền thông

phổ biến nhất ở châu Phi là radio

Nhìn chung số lượng báo chí ở châu Phi rất ít, bình quân 20 tờ/ 1000 dân

Hơn 20 nước châu Phi có 70% số dân mù chữ Các đài báo châu Phi lại sử dụng

chủ yếu tin bài của các hãng thông tấn quốc tế Các hãng thông tấn lớn của

phương tây đều có trụ sở và phóng viên thường trú hoạt động khắp châu Phi và

các nước sở tại lấy tin của họ là chủ yếu Ví dụ truyền thông Cameroon dùng tới

hớn 85% tin tức của hãng AFP Pháp, Gambia, Nigieria khai thác tin của UPI,

Reuter tới hơn 80% số lượng tin tức của mình

Tại Châu Mỹ la tinh mỗi ngày có khoảng 1280 tờ báo được lưu hành với

tổng số phát hành hơn 28 triệu bản (bình quân 80 tờ/1000 dân) Số tạp chí

chuyên ngành, chuyên san, tiểu thuyết bằng ảnh, truyện hài hước… góp mặt rất

nhiều vào hệ thống truyền thông đại chúng Riêng số phát hành của 80 tờ tạp chí

quan trọng tại 4 nước Braxin, Mexico, Argentina, Chile đã lên tới 11 triệu bản

Quảng cáo trên báo chí khu vực này chiếm hơn 60% diện tích in và báo chí chủ

yếu phát hành ở thành phố thủ đô đô thị lớn, còn nhiều vùng nông thôn không

đủ khả năng mua báo lại còn cả lý do dân mù chữ cũng rất đông Hầu hết các

báo chí có số lượng phát hành lớn đều của những tập đoàn gia đình có máu mặt

liên hệ chặt chẽ với các thế lực chính trị kinh tế trong nước và nước ngoài chủ

yếu là Mỹ

Nhìn chung thông tin quốc tế được cung cấp kiểm soát chi phối bởi các

hãng thông tấn phương Tây như AP, UPI, AFP, EFE, Reuters, DPA… Nhiều khi

người đọc có cảm tưởng báo chí châu Mỹ la tinh như một thứ hàng hóa kiểu

phương tây, thông tin không phản ánh hiện thực của châu lục này nữa Đó là

chưa kể sự can thiệp của một số quan chức nhà nước nhất là những nước có nền

độc tài quân sự… Ngày nay hoạt động của các nhà báo luôn gây nguy hiểm do

còn có biểu hiện của cường quyền, độc tài quân sự, Mafia…

2.1.2 Sự mất cân dối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin xét trên

tiêu chí là các sản phẩm truyền thông cung cấp tới công chúng

Sản phẩm thông tin in ấn

Dưới đây là bảng số liệu 10 tờ nhật báo có số lượng phát hành lớn nhất

thế giới năm 2005, dẫn nguồn từ bản thống kê 100 tờ nhật báo có số lượng phát

hành lớn nhất

STT Tên nhật báo Quốc gia Lượng phát

hành/ngày

1 Yomiuri Shimbun Nhật Bản 14,532,694

10 Nihon Keizai Shimbun Nhật Bản 2,705,877

Từ bảng số liệu trên, có thể đưa ra một số nhận định căn bản sau:

- Các quốc gia có số nhật báo có lượng phát hành lớn nhất đều có nền

kinh tế phát triển Nhật Bản dẫn đầu thế giới với 3 nhật báo lần lượt đứng ở vị trí

thứ nhất, thứ hai và thứ tư Nhật có 16 nhật báo trong top 100 Nếu đánh giá một

cách khách quan, sự phát triển của nhật báo tại Nhật chứng tỏ sự phát triển về

chỉ số con người Nhật là quốc gia dân số không đông, nhưng tỷ lệ người đọc

báo cao, việc tiêu thụ báo chí tại Nhật thực sự phát triển

- Cũng lọt vào top đầu là Đức và Anh Có thể khẳng định, sự phát triển về

kinh tế, trình độ dân cư là những nhân tố căn bản giải thích cho sự phát triển

mạnh mẽ của nhật báo, đồng nghĩa với việc thụ hưởng thông tin cao của công

chúng

- Cũng theo bảng này, Trung Quốc có 20 nhật báo trong top 100 này Nếu

xác định về việc thụ hưởng thông tin ở Trung Quốc cao, theo tiêu chí số phát

hành nhật báo, thì tính chính xác cũng chưa thực cao, vì dân số Trung Quốc rất

lớn

- Theo dõi bảng danh sách 100 nhật báo có số lượng phát hành lớn nhất,

có thể thấy rằng, những nhật báo này tập trung vào một số quốc gia nhất định

Nhật, hay Trung Quốc, Anh, Mỹ có số nhật báo có tỷ lệ phát hành cao, song

cũng có những quốc gia mà số phát hành nhật báo còn nhỏ giọt

Theo một bảng thống kê khác của Hiệp hội báo chí Pháp về 25 quốc gia

có tỷ lệ người đọc báo lớn nhất, chúng ta cũng có thể đi đến những kết luận có

giá trị cho việc đánh giá thực trạng hưởng thụ thông tin của công chúng hiện nay

đang chênh lệch đến mức nào

STT Quốc gia Bản/1000 dân

Từ bảng số liệu trên, cũng một thực tế nữa được rút ra, đó là cư dân của

các quốc gia phát triển đọc báo nhiều ra sao Các quốc gia này phần lớn đều

thuộc châu Âu (19/25 quốc gia) Việc thụ hưởng thông tin báo in có thể chứng

minh cho một điều, đó là sự phát triển của ngành công nghiệp truyền thông tại

lục địa già này

Bảng số liệu này cũng cho thấy khoảng cách giữa nước dẫn đầu và nước ở

cuối trong bảng 25 quốc gia này là rất lớn Nếu như Nauy dẫn đầu với

704bản/1000dân, thì Italia đứng thứ 25 đã là 118bản/1000 dân Nó phản ánh

thực tế trong việc hưởng thụ các giá trị truyền thông, giá trị tin tức, đồng thời

cũng trỏ ra một thực tế rằng, ở các nước chưa phát triển, thông tin đang “đói

khát” như thế nào

Ở châu Phi, việc tiếp cận với báo in của một bộ phận lớn công chúng là

điều không tưởng, vì tỷ lệ người mù chữ quá đông Mù chữ, đồng nghĩa với vịêc

kênh thông tin văn tự không thể tiếp cận được với công chúng Điều này phần

nào lý giải tại sao phát thanh vẫn là loại hình truyền thông phát triển tại lục địa

Báo in chủ yếu phát triển ở thành thị, nơi có tỉ lệ dân biết chữ cao hơn cả

Nhưng nhìn chung, báo in vẫn còn kém phát triển vì trình độ văn hoá của dân cư

thấp, giá thành báo cao (do kĩ thuật in chưa phát triển, chi phí in cao…) Hầu hết

các tít chính trên báo đều in bằng các ngôn ngữ có nguồn gốc châu Âu Các

nước có tỉ lệ dân cư đọc báo cao (trên 33% đọc 1 báo 1 lần /tuần) có thể kể ra

như Mozanbique, Nam Phi, Nigieria, Zambia, và Cameroon Tỉ lệ này ở một số

nước là cực kì thấp như Botswana 13%, Senegan 6%, Kenya 5%

Phát thanh và Truyền hình

Phát thanh và truyền hình là những phương tiện truyền thông rất phát

triển Nó là thành quả của sự phát triển khoa học kỹ thuật Việc sử dụng radio đã

trở thành thói quen của nhiều đối tượng công chúng bởi giá thành rẻ, cách

truyền tin thân thiện Với truyền hình, việc tiếp cận dường như khó hơn do đầu

tư ban đầu, với những người nghèo, còn khá cao Tuy vậy, ở các nước phát triển,

radio và TV là những phương tiện thiết yếu trong gia đình, nó được coi là tài sản

cố định

Năm 1988, ước tính dân số Mỹ có khoảng 270 triệu 300.000 người Trung

bình cứ 1 người dân Mỹ sở hữu tới 2 radio và 1 tivi Để đáp ứng nhu cầu thông

tin của số lượng máy thu khổng lồ này, nước Mỹ có 1.285 đài truyền hình và

hơn 10.000 đài phát thanh (1994) Đại bộ phận đài phát thanh và truyền hình Mỹ

thuộc sở hữu tư nhân Một đối thủ không thể xem thường của truyền hình là

mạng lưới truyền hình cáp với 67 triệu thuê bao (1996)

Trung bình mỗi người Anh ngồi trước màn hình 3 giờ rưỡi để thu nhận

thông tin Hơn 97% hộ gia đình Anh có tivi màu, 73% có đầu máy video Nhà

nào cũng có radio và có tới 70% người Anh bắt sóng radio hàng ngày Đài phát

thanh và truyền hình Anh (BBC) cung cấp thuê bao duy nhất với 2 kênh truyền

hình BBC1, BBC2, 5 đài phát thanh phủ sóng toàn lãnh thổ Hệ thống điện tử

Anh tăng trưởng với tốc độ chóng mặt về số lượng với 3 kênh truyền hình tư

nhân, 3 đài phát thanh tư nhân phát sóng toàn quốc và khoảng 200 đài khu vực

Theo số liệu thống kê 1996 cứ 1000 người dân Pháp thì có 943 radio và

596 tivi, đài phát thanh: 41 đài AM và 846 đài FM

Trung bình 1000 người Nhật có 684 tivi và 957 radio

Ở châu Phi, Radio là hình thức truyền thông phát triển nhất, có vai trò

thống trị các loại hình truyền thông khác Các đài phát thanh xuất hiện dưới

nhiều hình thức: đài phát thanh trực thuộc nhà nước, chính quyền các vùng,

miền, là tiếng nói của các cơ quan quyền lực nhà nước; đài phát thanh cộng

đồng, phát thanh cá nhân, phát thanh thương mại và đài phát thanh tôn giáo

Truyền hình nơi đây bước đầu phát triển nhưng vẫn còn hạn chế do thiếu

về điện năng và phương tiện truyền tải, thu phát sóng, các phương tiện kĩ thuật

vẫn còn ở trình độ thấp, chi phí sản xuất cao…

Thông tin trên Internet

Internet mang lại rất nhiều tiện ích cho người sử dụng, một trong các tiện

ích phổ thông của Internet là hệ thống thư điện tử (email), trò chuyện trực tuyến

(chat), máy truy tìm dữ liệu (search engine), các dịch vụ thương mại và chuyển

ngân, các dịch vụ về y tế giáo dục như là chữa bệnh từ xa hoặc tổ chức các lớp

học ảo Chúng cung cấp một khối lượng thông tin và dịch vụ khổng lồ trên

Internet

Internet đã làm thay đổi thế giới với sự ra đời của các trang thông tin, kinh

doanh điện tử như eBay, Amazon và Yahoo, cùng với việc bắt đầu niêm yết cổ

phiếu thị trường chứng khoán công nghệ Mỹ, Nasdaq qua mạng điện tử

Netscape

Các con số thống kê cho thấy mỗi tháng trên thế giới có khoảng 2 tỉ cuộc

tìm kiếm trên trang Google và khoảng 345 triệu người tìm kiếm thông tin trên