Tóm tắt: Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam

Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Chính vì vậy, nghiên cứu về “Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam” là một vấn đề cấp thiết hiện nay, để trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Công trình được hoàn thành tại:

Học viện Khoa học xã hội – Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

2 PGS.TS Dương Quỳnh Hoa

Phản biện 1: PGS.TS Dương Đăng Huệ

Phản biện 2: PGS.TS Lê Mai Thanh

Phản biện 3: PGS.TS Phan Thị Thanh Thủy

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện: Họp tại: Học viện Khoa học xã hội, số 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội Vào hồi giờ phút, ngày tháng năm 202

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:

- Học viện Khoa học xã hội

- Thư viện Quốc gia Việt Nam

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và các sản phẩm của nó đã và đang tác động đáng kể đến tất cả lĩnh vực kinh tế xã hội trên toàn thế giới, đời sống của mỗi cá nhân Một trong những sản phẩm của công nghệ số đó là tiền ảo Tiền ảo hay còn gọi là tiền

mã hóa là một loại tài sản ảo có giá trị điện tử, được lưu giữ và xử lý bằng các ứng dụng hoặc phần mềm chuyên dụng Tiền ảo thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư trên toàn thế giới vì các bản chất mới lạ của nó và đặc biệt là lợi nhuận không nhỏ từ việc đầu tư, giao dịch Cũng chính lẽ đó mà không chỉ số lượng giao dịch, mà số lượng các đồng tiền ảo, tiền mã hóa cũng ngày một tăng lên như một phương thức các nhà đầu tư đi tìm lợi nhuận cho mình Tuy nhiên, chính vì nguồn gốc hình thành từ công nghệ cùng với tính năng gắn liền với thị trường tài chính nên tiền ảo cũng làm tăng một số rủi ro cho hệ thống tài chính tiền tệ các quốc gia Nghiêm trọng hơn nữa còn có thể làm giảm chất lượng và khả năng tương tác quản trị của nhà nước, và gây ra nhiều khó khăn cho chính Ngân hàng nhà nước của các quốc gia khi muốn xây dựng hệ thống tiền điện tử quốc gia

Bên cạnh đó, nhận thức về tiền ảo và bản chất của nó cũng chưa thật sự đầy đủ và thống nhất ở nhiều quốc gia, do đó hiện nay có rất nhiều ý kiến trái chiều liên quan đến vấn đề tiền ảo, không chỉ xuất phát từ cá nhân mà còn từ các nhà lập pháp Điều này dẫn đến mỗi quốc gia có những cách tiếp cận và quản lý khác nhau: có quốc gia chấp nhận tiền ảo và có quốc gia không chấp nhận tiền ảo trong đó có Việt Nam Nhưng, dù chấp nhận hay không chấp nhận thì tiền ảo đã xuất hiện và những giao dịch về tiền ảo ngày càng phát triển nhanh chóng, nên việc hình thành pháp luật điều chỉnh về tiền ảo

sẽ ngày một được xem trọng Do đó, việc đưa ra các chính sách quản lý đồng tiền này

đã được quan tâm, được nghiên cứu nhiều hơn bởi các nhà làm luật Việc hình thành dần các quy định pháp luật cũng giúp giảm thiểu rủi ro đối với tiền ảo, đặc biệt trong công tác phòng chống rửa tiền

Tại Việt Nam, Chính phủ đã lựa chọn phương pháp không chấp nhận tiền ảo để

có thể hạn chế mọi rủi ro mà nó có thể kéo theo Theo thông cáo báo chí của Ngân hàng Nhà nước, Việt nam hiện nay đang cấm sử dụng Bitcoin và các loại tiền ảo khác làm phương tiện thanh toán[3] Tiền ảo không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam Việc phát hành, cung ứng và sử dụng tiền ảo làm phương tiện thanh toán

là hành vi bị cấm theo quy định khoản 2 Điều 1 Nghị định số 80/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt; Tuy nhiên, theo Khoản

1 Điều 105 Bộ luật Dân sự quy định về tài sản thì tiền ảo không thuộc 1 trong 4 loại tài sản được quy định do đó cũng không được coi là tài sản; Trong danh sách các ngành nghề cấm đầu tư kinh doanh và các ngành nghề kinh doanh có điều kiện trong Luật Đầu tư năm 2020 cũng không liệt kê hoạt động kinh doanh liên quan đến tiền ảo Điều này dẫn đến “lỗ hổng” về hành lang luật pháp khiến cho nhiều tổ chức, cá nhân lợi dụng, lập ra các sàn đầu tư, sàn giao dịch về tiền ảo theo mô hình đa cấp Các sàn giao dịch “ma” để huy động tiền từ những nhà “đầu tư”, trong khi đó, các nhà “đầu tư” thì ồ

ạt đổ tiền vào các sàn này mà không tìm hiểu kỹ về các rủi ro trong giao dịch tiền ảo Vì vậy, theo Quyết định số 194/QĐ-TTg ngày 23/2/2024 của Thủ tướng Chính

phủ và Nghị định 19/2023 về phòng chống rửa tiền, Việt Nam cần nhanh chóng ban hành các quy định pháp lý đối với quản lý các loại tài sản ảo và các tổ chức cung ứng dịch vụ tài sản sảo phù hợp với tiêu chuẩn phòng chống rửa tiền của Lực lượng đặc nhiệm tài chính FATF để đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách xám

Từ những luận giải trên, có thể thấy: tiền ảo sẽ ngày càng phát triển và trở thành một phần quan trọng của hệ thống tài chính mỗi quốc gia Mức độ lan rộng của tiền ảo rất khó

để suy đoán Hơn nữa, tiền ảo là một phương thức tài chính hoàn toàn mới và đặc trưng, cũng có những ưu, nhược điểm riêng cần phải được đào sâu nghiên cứu trước khi đưa vào pháp luật Do đó, việc chấp nhận tiền ảo như thế nào, hoàn thiện cơ sở pháp lý để quản lý tiền ảo ra sao? là vấn đề cần được nghiên cứu một cách chuyên sâu và đòi hỏi các nhà làm luật cần đưa ra các quy định để điều tiết quản lý tiền ảo vào khuôn khổ nhằm giảm thiểu được các rủi ro tiền ảo gây ra, cũng như có thể sử dụng được tiền ảo như một phương thức thanh toán đa quốc gia Chính vì vậy, nghiên cứu về “Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam” là một vấn đề cấp thiết hiện nay, để trên

cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo của các quốc gia trên thế giới, nhận định những vấn đề đặt ra trong pháp luật quản lý tiền ảo của Việt Nam, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam cho phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước

2 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1 Mục đích nghiên cứu

Mục đích cuối cùng của luận án là đưa ra các kiến nghị nhằm xây dựng mô hình pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam dựa trên việc nghiên cứu, so sánh hệ thống pháp luật quản lý tiền ảo ở một số quốc gia trên thế giới cùng thực trạng sở hữu, giao dịch,

lưu thông sản phẩm công nghệ mới này

2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về tiền ảo và pháp luật quản lý tiền ảo như: khái niệm, đặc điểm về tiền ảo, phân loại tiền ảo; Khái niệm, đặc điểm và vai trò của pháp luật quản lý tiền ảo;

- Nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo của một số quốc gia trên thế giới, từ đó rút ra những bài học cụ thể tham khảo cho Việt Nam trong việc xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo

- Phân tích thực trạng việc xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam từ năm

2015 đến nay, từ đó nhận định những ưu điểm và những vấn đề bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn của hệ thống pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam

- Đề xuất giải pháp xây dựng, hoàn thiện khung pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam nhằm thích ứng với xu thế phát triển công nghệ số trên thế giới

3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu của đề tài

Pháp luật quản lý tiền ảo của một số quốc gia trên thế giới, thực tiễn về việc sở hữu, giao dịch, lưu thông tiền ảo ở Việt Nam

3.2 Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Về không gian: Luận án nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng pháp luật quản lý tiền

ảo của một số quốc gia trên thế giới như: Mỹ, Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản….Đây

là những quốc gia điển hình có hệ thống pháp luật hiện đang thừa nhận hoặc có những

quy định mở bước đầu về việc thừa nhận “tiền ảo” hoặc không chấp nhận tiền ảo dưới nhiều góc độ pháp lý khác nhau Đồng thời vận dụng kinh nghiệm quốc tế cho việc xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam

Về thời gian: Từ giai đoạn năm 2015 đến nay, đây là giai đoạn phát triển mạnh

mẽ của tiền ảo ở Việt Nam cũng như các quốc gia trên thế giới

Về nội dung: nghiên cứu những nội dung liên quan đến pháp luật quản lý tiền ảo

của thế giới và vận dụng để xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo cho Việt Nam như: các chủ thể quản lý tiền ảo; pháp luật về xác định quyền sở hữu đối với tiền ảo; hoạt động chào bán tiền ảo, hoạt động sử dụng, mua bán, trao đổi, lưu thông tiền ảo; quản lý thuế đối với các giao dịch từ tiền ảo…

4 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

4.1 Về mặt lý luận:

Luận án đã góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về tiền ảo, trên cơ sở làm rõ khái niệm về “tiền ảo”, đặc điểm của tiền ảo để phân biệt được tiền ảo với các loại tiền khác Từ đó, luận án đã xây dựng được khung lý luận về pháp luật quản lý tiền ảo thông qua xác định các nội dung pháp luật quản lý tiền ảo, vai trò và tầm quan trọng của pháp luật quản lý tiền ảo trong xu hướng chuyển đổi số hiện nay

Luận án đã từ nhiều góc cạnh nhận thức về tiền ảo của các quốc gia trên thế giới

để hệ thống hóa kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới trong xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo Trên cơ sở đó nhận định những vấn đề đặt ra cho Việt Nam trong xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo

sở hữu,…) dẫn đến nguy cơ đến từ cơn sốt tiền ảo…

Các giải pháp được đề xuất trong luận án nhằm xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật quản lý tiền ảo hiệu quả Đây là những giải pháp mang tính thực tiễn, được rút ra từ kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới về pháp luật quản lý tiền ảo và thực tiễn quản lý tiền ảo của Việt Nam trong thời gian qua;

Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành Luật khi tìm hiểu về các khía cạnh pháp luật quản lý tiền ảo

5 Đóng góp mới về khoa học của luận án

Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu về pháp luật quản lý tiền ảo của một

số quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam Kết quả nghiên cứu của luận án đã góp phần làm rõ hơn về bản chất của một loại tiền mới, nội dung pháp luật quản lý tiền

ảo, những lợi ích cũng như thách thức mà các quốc gia trên thế giới gặp phải, từ đó xác

định những vấn đề cần thiết trong việc hoạch định lộ trình xây dựng khung pháp lý đối với việc quản lý tiền ảo ở Việt Nam

6 Cấu trúc của Luận án

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu

Chương 2: Những vấn đề lý luận về tiền ảo và pháp luật quản lý tiền ảo

Chương 3: Pháp luật về quản lý tiền ảo một số quốc gia trên thế giới và bài học kinh

nghiệm về xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo cho Việt Nam

Chương 4: Giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng pháp luật và thực hiện pháp

luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam

Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

VỀ PHÁP LUẬT QUẢN LÝ TIỀN ẢO 1.1.Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1 Các nghiên cứu về tiền ảo và việc xây dựng chính sách, pháp luật quản

lý tiền ảo

1.1.1.1 Các nghiên cứu về định danh tiền ảo

1.1.1.2 Các nghiên cứu về việc xây dựng chính sách, pháp luật quản lý tiền ảo

1.1.2 Hệ thống các cơ quan pháp luật quản lý tiền ảo

1.1.3 Các nội dung trong pháp luật quản lý tiền ảo

1.1.3.1 Các nghiên cứu về phân loại tiền ảo

1.1.3.2 Các nghiên cứu về việc xác định quyền sở hữu đối với tiền ảo

1.1.3.3 Các nghiên cứu về quản lý hoạt động sử dụng, chào bán, lưu thông tiền

ảo ra công chúng

1.1.4 Tình hình nghiên cứu về các kiến nghị xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật về quản lý tiền ảo

1.2 Nhận định tình hình các nghiên cứu về pháp luật quản lý tiền ảo

Thứ nhất, đối với các vấn đề liên quan đến tiền ảo:

+ Các nghiên cứu đã thể hiện sự quan tâm, chú ý đến sự xuất hiện của tiền ảo, những nghiên cứu này là tiền đề cho việc nhận định về xu thế tất yếu của các loại tiền

ảo trong thời đại công nghệ kỹ thuật số;

+ Các nghiên cứu đã đưa ra những khải niệm, đặc điểm của tiền ảo, phân biệt tiền

ảo với tiền pháp định khác Do tiền ảo là sản phẩm của khoa học công nghệ nên bên cạnh những ưu điểm thì còn xuất hiện rất nhiều bất cập cần được nghiên cứu;

+ Các nghiên cứu vấn đề tiền ảo được thực hiện phổ biến theo 03 hình thức chính: (1) báo cáo nghiên cứu khoa học, (2) hội thảo khoa học và (3) bài báo khoa học pháp lý Đối với các nghiên cứu liên quan đến lý luận chung về tiền ảo, trên thế giới và

ở Việt Nam hiện nay đã có những kết quả nhất định chung trong việc làm rõ những ưu điểm và nhược điểm của tiền ảo, từ đó đưa ra khái niệm của tiền ảo Một số nghiên cứu mang tính giá trị cao, có thể kế thừa và phát triển thêm như các nghiên cứu về đặc trưng của tiền ảo Tuy nhiên, điểm chung của hầu hết các kết quả nghiên cứu này đều không thể xác định giới hạn phạm vi khái niệm hay tính hợp pháp của tên gọi “tiền ảo”; thực tế cho thấy mỗi công trình nghiên cứu khác nhau, các tác giả có những quan điểm khác nhau về khái niệm “tiền ảo” dẫn đến gây khó khăn trong việc tìm ra mối liên kết giữa các công trình nghiên cứu do không có thống nhất về nội hàm khái niệm Hầu hết

trong các nghiên cứu không đề cập đến khái niệm quản lý tiền ảo, đặc điểm của việc quản lý tiền ảo, mà đây lại là vấn đề rất quan trọng khi đánh giá sự hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành

Thứ hai, đối với các nghiên cứu liên quan thực trạng pháp luật quản lý tiền ảo

+ Các nghiên cứu về pháp luật quản lý tiền ảo tập trung vào nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia trên thế giới nhằm đưa ra những kết quả đạt được và nhận định một số vấn đề tồn tại trong quản lý tiền ảo Các nghiên cứu này là cơ sở để luận án kế thừa trong phân tích pháp luật quản lý tiền ảo của các quốc gia;

+ Tại Việt Nam, các nghiên cứu đều dừng lại ở mức độ đề xuất công nhận tiền ảo

như tài sản nhưng không xem xét các điều kiện để loại tài sản này được công nhận hợp pháp tại Việt Nam hoặc cơ chế quản lý sau khi được công nhận, các nghiên cứu cũng đưa

ra một số khuyến nghị kế thừa có thể áp dụng ở Việt Nam nhưng lại không có những đánh giá làm rõ mối liên hệ giữa tình hình thực tế ở Việt Nam đối với những khuyến nghị đó và vì sao lại nên áp dụng những khuyến nghị đó;

+ Bên cạnh đó, một số nghiên cứu cũng tập trung vào những vấn đề nảy sinh trong xã hội khi không có cơ chế để kiểm soát sự lưu hành của Bitcoin, nhưng chưa đi sâu vào nghiên cứu được về hành lang pháp lý ở Việt Nam hiện nay có những thuận lợi hay khó khăn gì trong việc quản lý cũng như sử dụng đồng tiền ảo;

+ Các nghiên cứu về tiền ảo đã diễn ra từ lâu trên thế giới thì ở Việt Nam những nghiên cứu về tiền ảo cũng mới chỉ xuất hiện trong những năm gần đây, các tác giả chủ yếu nghiên cứu tiền ảo dưới góc độ kinh tế, thể hiện quan điểm trong việc hoàn thiện pháp lý liên quan đến tiền ảo Do đó, hiện nay ở Việt Nam cũng chưa có một công trình nghiên cứu nào ở cấp độ Luận án tiến sĩ nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống về việc xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo, phân tích, kế thừa những kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới để ứng dụng một cách phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội

ở Việt Nam

Từ những đánh giá tổng kết các công trình nghiên cứu cho thấy vấn đề nghiên cứu pháp luật quản lý tiền ảo ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều khoảng trống cần được nghiên cứu chuyên sâu, đặc biệt dưới góc độ nghiên cứu pháp luật Do đó, luận

án trên cơ sở nghiên cứu pháp luật quản lý tiền ảo của một số quốc gia trên thế giới để nhận định những vấn đề đặt ra của Việt Nam trong quản lý tiền ảo thời gian qua, từ đó

đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả pháp luật quản lý tiền ảo đáp ứng xu thế công nghệ số

1.3 Cơ sở lý thuyết nghiên cứu

1.3.1 Quan điểm về xã hội học pháp luật thực dụng của Roscoe Pound 1964)

(1870-Quan điểm xã hội học pháp luật của Roscoe Pound là cơ sở để xây dựng lý luận pháp luật quản lý tiền ảo Bởi, pháp luật được cho là sự đảm bảo hữu hiệu và an toàn nhất cho tất cả các nhu cầu của cá nhân cũng như xã hội Hay có thể nói, pháp luật có mục đích là đạt được sự thỏa hiệp giữa cá nhân và xã hội, còn về chức năng, pháp luật

có sứ mệnh điều tiết và làm hài hòa xã hội Vì vậy, trước yêu cầu đặt ra của bối cảnh chuyển đổi số và sự tác động của cách mạng công nghệ 4.0 đòi hỏi hành lang pháp lý cần có sự thích ứng để quản lý cũng như đảm bảo nhu cầu và sự an toàn cho các chủ thể trong các hoạt động có liên quan đến tiền ảo

1.3.2 Lý thuyết về luật học so sánh

Lý thuyết về luật so sánh được tác giả sử dụng làm cơ sở để nhận định những điểm tương đồng và khác biệt giữa các hệ thống pháp luật, từ đó rút ra những kinh nghiệm cho Việt Nam trong xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo

1.3.3 Lý thuyết về tự do kinh doanh và tự do hợp đồng

Lý thuyết tự do kinh doanh và tự do hợp đồng được sử dụng trong luận án để phân tích những hạn chế đang tồn tại của quản lý nhà nước đối với các giao dịch tiền

ảo trong trường hợp nếu nhà nước không chấp nhận tiền ảo hoặc hành lang pháp lý chưa đáp ứng được những nhu cầu giao dịch tiền ảo trên thực tế

1.3.4 Lý thuyết về thương mại điện tử và lý thuyết về hội nhập quốc tế

lý thuyết thương mại điện tử và lý thuyết hội nhập quốc tế được sử dụng trong luận án nhằm nhận định xu hướng phát triển tất yếu của tiền ảo và những kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới trong việc định danh tiền ảo từ đó xây dựng hệ thống pháp luật quản lý tiền ảo một cách hiệu quả, làm tiền đề tạo nên sự liên kết quản lý tiền

ảo giữa các quốc gia trên thế giới

Những lý thuyết trên chính là cơ sở nền tảng để tác giả nghiên cứu về kinh nghiệm xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo của các quốc gia trên thế giới, từ đó có những nhận định về pháp luật quản lý tiền ảo của Việt Nam Bởi, trong xu thế phát triển của khoa học công nghệ, pháp luật cần có sự điều chỉnh cho phù hợp với xu thế và nhu cầu của người dân, doanh nghiệp Tránh tình trạng pháp luật luôn đi sau nhu cầu xã hội, tình trạng mất cân xứng trong thông tin, dẫn đến những tác động tiêu cực của tiền

ảo đến sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước

1.4 Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án

1.4.1 Phương pháp luận

Hai phương pháp luận được sử dụng trong luận án của nghiên cứu sinh là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử và được vận dụng trong tất cả các quá trình, các giai đoạn nghiên cứu của luận án

1.4.2 Phương pháp nghiên cứu của Luận án

Phương pháp tổng hợp, phân tích; Phương pháp phân tích, thống kê, tổng kết; Phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý; Phương pháp đa ngành, xuyên ngành, liên ngành

1.5 Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu

Câu hỏi nghiên cứu số 1: Tại sao phải xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo?

Giả thuyết nghiên cứu số 1: Tiền ảo là một sản phẩm của cách mạng công nghệ,

vì tiền ảo có tính ẩn danh, hoạt động phân tán, không chịu sự quản lý của bất kỳ cơ quan, tổ chức nào, dẫn đến việc nếu không định vị được bản chất pháp lý của tiền ảo sẽ gây ảnh hưởng lớn đến nhiều khía cạnh trong phát triển KTXH của đất nước Do đó, việc thừa nhận tiền ảo sẽ đi kèm theo xây dựng một hệ thống pháp luật liên quan đến tiền ảo, kiểm soát và điều tiết các mối quan hệ phát sinh từ tiền ảo cũng như giải quyết các tranh chấp liên quan Khung pháp lý hoàn chỉnh vừa là công cụ sắc bén cho những nhà quản lý thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước một cách hiệu quả, vừa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn công nghệ 4.0

Câu hỏi nghiên cứu 2: Pháp luật của các nước trên thế giới quy định như thế

nào về tiền ảo?

Giả thuyết nghiên cứu 2: Trên thế giới hiện đang tồn tại ba xu hướng: một là

không thừa nhận tiền ảo; hai là thừa nhận tiền ảo là một công cụ thanh toán; và ba là thừa nhận tiền ảo là một loại tài sản Những xu hướng quản lý tiền ảo này đều có những

ưu điểm và hạn chế Do đó, việc nghiên cứu kinh nghiệm của các nước từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo là một trong những vấn đề cấp thiết hiện nay

Câu hỏi nghiên cứu số 3: Thực trạng quản lý về tiền ảo ở Việt Nam hiện nay

như thế nào?

Giả thuyết nghiên cứu 3: Ở Việt Nam, việc pháp luật không thừa nhận tiền ảo là

một công cụ thanh toán hay một loại tài sản vì cho rằng thuộc tính của tiền ảo không thỏa mãn các điều kiện là tài sản và có những rủi ro rất lớn xảy ra nếu xử dụng tiền ảo như một công cụ thanh toán đã dẫn đến tạo ra những lỗ hổng pháp lý, khó khăn cho việc quản lý tiền ảo, cũng như xuất hiện rất nhiều tác động tiêu cực từ tiền ảo đến kinh

tế xã hội của đất nước

Câu hỏi nghiên cứu 4: Có những giải pháp gì nhằm hoàn thiện pháp luật quản lý

tiền ảo ở Việt Nam trong những giai đoạn tới?

Giả thuyết nghiên cứu 4: Vì pháp luật Việt nam chưa ghi nhận tiền ảo, các cơ

quan Nhà nước mới chỉ dừng lại ở mức khuyến cáo về mức độ rủi ro khi thực hiện các giao dịch có liên quan về tiền ảo Việc sử dụng tiền ảo là một phương tiện thanh toán hoàn toàn bị cấm tại Việt nam Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có quy định hay hướng dẫn về việc thực hiện các giao dịch này, không cũng có các cơ chế xử lý hành chính hay hình sự đối với các hành vi vi phạm Do đó, việc thừa nhận tiền ảo sẽ đi kèm theo xây dựng một hệ thống pháp luật liên quan đến tiền ảo, kiểm soát và điều tiết các mối quan hệ phát sinh từ tiền ảo cũng như giải quyết các tranh chấp liên quan Khung pháp

lý hoàn chỉnh chính vừa là công cụ sắc bén cho những nhà quản lý thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước của mình một cách hiệu quả, vừa giúp thu hút nhiều nhà đầu tư giúp phát triển kinh tế, xã hội Việt Nam

Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TIỀN ẢO VÀ PHÁP LUẬT

VỀ QUẢN LÝ TIỀN ẢO

2.1 Một số vấn đề lý luận về tiền ảo

2.1.1 Khái niệm, đặc điểm của tiền ảo

2.1.1.1 Khái niệm

Hiện nay có khá nhiều định nghĩa về tiền ảo Mỗi một định nghĩa có cách thức giải thích riêng về tiền ảo Trong luận án này, tiền ảo có thể được định nghĩa như sau:

“Tiền ảo là loại tiền kỹ thuật số, chỉ có sẵn ở dạng điện tử và không phải là đồng tiền

pháp định do nhà nước của một quốc gia phát hành Tiền ảo được giao dịch trên môi trường kỹ thuật số với chức năng như một phương tiện trao đổi thông qua sự thỏa thuận của người sử dụng tiền ảo trong cộng đồng mạng”

2.1.1.2 Đặc điểm của tiền ảo

Một là, tiền ảo là một loại tiền không tồn tại dưới dạng vật chất, dưới dạng hữu hình

trên thực tế Tiền ảo tồn tại dưới hình thức kỹ thuật số trên không gian mạng

Hai là, tiền ảo không phải đồng tiền pháp định do Nhà nước phát hành mà

được phát hành bởi một cá nhân hoặc tổ chức;

Ba là, giá trị của tiền ảo không phải được xác định theo mệnh giá giống như

tiền thật Giá trị của tiền ảo được xác định bởi chủ thể phát hành hoặc theo giá thị trường;

Bốn là, tiền ảo không được thừa nhận sử dụng như tiền thật mà tiền ảo chỉ có

giá trị sử dụng trong cộng đồng mạng hoặc được coi như một phương tiện thanh toán

để thực hiện việc trao đổi, thanh toán với các loại hàng hoá, dịch vụ khác

Năm là, các giao dịch thương mại hay dân sự thanh toán bằng tiền ảo mang

tính chất ẩn danh, chủ thể của quan hệ không xác định được danh tính và chủ thể của các bên quan hệ không biết rõ về nhau, mà chỉ thông qua mạng Internet

Sáu là, tiền ảo chưa có cơ chế bảo vệ của nhà nước trong các quan hệ giao dịch Bảy là, do không có cơ quan giám sát, không có cơ quan trung gian, quan hệ

sử dụng tiền ảo tự do, tự phát theo một quy ước giữa các bên chủ thể tham gia giao dịch không công khai, do vậy chủ sở hữu tiền ảo tự chịu toàn bộ rủi ro

2.1.2 Phân loại tiền ảo

2.1.2.1 Phân loại tiền ảo dựa vào khả năng tương tác với nền kinh tế thật

2.1.2.2 Phân loại tiền ảo dựa trên tiêu chí khả năng chuyển đổi của đồng tiền 2.1.2.3 Phân loại tiền ảo dựa theo tiêu chí khả năng kiểm soát

2.1.2.4 Phân loại tiền ảo theo tiêu chí cách thức hình thành

2.1.2.5 Phân loại tiền ảo theo tiêu chí chức năng và mục đích sử dụng

2.1.3 Phân biệt tiền ảo với một số tài sản khác

2.1.3.1 Phân biệt tiền ảo và tiền pháp định

2.1.3.2 Phân biệt tiền ảo và tiền điện tử

2.1.3.3 Phân biệt tiền ảo và chứng khoán

2.1.4 Ảnh hưởng của tiền ảo đến phát triển kinh tế xã hội của các quốc gia

2.2 Một số vấn đề lý luận về pháp luật quản lý tiền ảo

2.2.1 Khái niệm và đặc điểm của quản lý tiền ảo

2.2.1.1 Khái niệm quản lý tiền ảo

2.2.1.2 Đặc điểm của quản lý tiền ảo

2.2.2 Khái niệm và chức năng của pháp luật quản lý tiền ảo

Pháp luật về quản lý tiền ảo là hệ thống các quy tắc xử sự chung do Nhà nước đặt

ra nhằm điều chỉnh các vấn đề về sở hữu, giao dịch, thuế và các vấn đề pháp lý khác liên quan đến tiền ảo nhằm để điều chỉnh các quan hệ pháp luật về tiền ảo theo mục đích, định hướng của nhà nước

Chức năng của pháp luật trong quản lý tiền ảo

(1) Chức năng điều chỉnh đối với các quan hệ xã hội có liên quan đến giao dịch tiền ảo bằng cách

(2) Chức năng bảo vệ các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ

(3) Chức năng giáo dục, nâng cao ý thức của nhân dân khi tham gia các giao dịch liên quan đến tiền ảo

2.2.3 Đặc điểm của pháp luật quản lý tiền ảo

Thứ nhất, pháp luật quản lý tiền ảo mang tính quyền lực Nhà nước

Thứ hai, pháp luật quản lý tiền ảo mang tính quy phạm phổ biến

Thứ ba, pháp luật quản lý tiền ảo mang tính hệ thống

Thứ tư, pháp luật quản lý tiền ảo chứa đựng các nội dung, các quy định về tiền ảo Thứ năm, pháp luật quản lý tiền ảo phản ánh thực tiễn của tiền ảo trên thực tế Thứ sáu, pháp luật quản lý tiền ảo gắn với phát triển công nghệ số

2.2.4 Các cấp độ quản lý tiền ảo

2.3 Nội dung pháp luật quản lý tiền ảo

2.3.1 Xây dựng và ban hành chính sách, pháp luật về quản lý tiền ảo

2.3.2 Hệ thống các cơ quan pháp luật để quản lý tiền ảo

2.3.3 Các nội dung trong pháp luật quản lý về tiền ảo

Thứ nhất, xác định quyền sở hữu đối với tiền ảo

Thứ hai, quản lý hoạt động chào bán tiền ảo ra công chúng

Thứ ba, quản lý hoạt động sử dụng, mua bán, trao đổi, lưu thông tiền ảo

Thứ tư, quản lý thuế đối với tiền ảo

2.3.4 Xử phạt hành vi vi phạm pháp luật của các chủ thể tham gia tiền ảo

2.4 Yếu tố tác động đến pháp luật quản lý tiền ảo

2.4.1 Tốc độ phát triển của tiền ảo

2.4.2 Nhận thức về tiền ảo còn hạn chế

2.4.3 Nguồn nhân lực sử dụng trong xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo

2.4.4 Khung pháp luật hoàn chỉnh để quản lý mọi mặt của tiền ảo

2.4.5 Sự phối hợp của lực lượng an ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao trong công tác xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo

Chương 3 PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ TIỀN ẢO CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VỀ XÂY DỰNG

PHÁP LUẬT QUẢN LÝ TIỀN ẢO Ở VIỆT NAM

3.1 Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới

3.1.1 Nhật Bản

Nhật Bản là một trong những quốc gia tiên phong xây dựng một khung pháp lý tương đối toàn diện điều chỉnh các vấn đề liên quan đến tài sản ảo, tài sản mã hóa Nhật Bản không ban hành một luật riêng quy định về các tài sản ảo nói chung, Nhật Bản tiếp cận theo hướng, mỗi loại tài sản kỹ thuật số có chức năng và phương thức sử dụng khác nhau sẽ được quy định tại một văn bản luật điều chỉnh tương ứng Đến nay, tiền ảo được chấp nhận là một loại phương tiện thanh toán nhưng không phải là tiền pháp định theo pháp luật Nhật Bản Các hoạt động giao dịch, lưu thông và cung cấp dịch vụ liên quan đến tiền ảo là hợp pháp Tuy nhiên, hoạt động phát hành các đồng tiền ảo phải tuân theo sự điều chỉnh của pháp luật Nhật Bản bao gồm: Luật Các dịch vụ Thanh toán, Luật Giao dịch và Công cụ Tài chính, Luật Thuế và các quy định của một số các tổ chức khác như Hiệp hội Giao dịch Tiền Ảo Nhật Bản (JVCEA) cũng như các quy định

về phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT)

3.1.1.1.Các cơ quan quản lý tiền ảo tại Nhật Bản

3.1.1.2 Nội dung pháp luật quản lý tiền ảo tại Nhật Bản

Xác định quyền sở hữu đối với tiền ảo

Luật Dân sự Nhật Bản, quyền sở hữu là một trong 9 quyền được đề cập trong luật, cho phép chủ sở hữu được phép tự do sử dụng, trao đổi, thu lợi hay định đoạt tài sản của mình[48] Tài sản ảo, chưa được coi là tài sản trong bất kỳ văn bản quy phạm pháp luật tại Nhật Bản, cũng không đạt đủ các yếu tố để xác định tiền ảo là tài sản theo Luật dân sự Nhật Bản Pháp luật thuế Nhật Bản cũng chỉ coi tiền ảo là một tài sản để đánh thuế các lợi nhuận từ các giao dịch tiền ảo Hội đồng Lập pháp thuộc Bộ Tư pháp Nhật Bản mới chỉ đang nghiên cứu việc tịch thu tài sản mã hóa có được từ những giao

Hoạt động chào bán tiền ảo ra công chúng

Theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán, tiền ảo là giá trị độc quyền được ghi lại bằng phương thức điện tự khác với tiền tệ pháp định hay bất kỳ loại tài sản nào có thể định giá bằng tiền pháp định, tiền ảo mang những đặc tính riêng là: (1) có chức năng thanh toán khi trao đổi hàng hóa, dịch vụ và có thể trao đổi thành tiền tệ thông thường; (2) được giao dịch thông qua hệ thống xử lý dữ liệu trên không gian mạng

có thể được sử dụng để thanh toán cho những người không xác định cho hàng hóa và dịch vụ và có thể được trao đổi lẫn nhau thành tiền tệ fiat với những người không xác định và (2) có thể chuyển nhượng thông qua mạng điện tử (hệ thống xử lý dữ liệu)

Các đơn vị, tổ chức có nhu cầu phát hành lần đầu các đồng tiền mã hóa phải đăng

ký với Cơ quan trao đổi tiền ảo Đạo luật dịch vụ thanh toán quy định một token tiện ích được coi là công cụ thanh toán trả trước hoặc tiền ảo, tùy thuộc vào mô hình kinh doanh của mạng do đơn vị phát hành token phát triển Cả đơn vị phát hành Công cụ thanh toán trả trước và Tiền ảo đều phải tuân theo yêu cầu đăng ký trước khi phát hành PSA cấm đơn vị phát hành nước ngoài cung cấp Công cụ thanh toán trả trước hoặc Tiền ảo mà không được đăng ký trước theo PSA

Hoạt động sử dụng, mua bán, trao đổi, lưu thông tiền ảo

(i) Mua bán tiền ảo (như trao đổi giữa tiền ảo và một loại tiền tệ) hoặc trao đổi tiền ảo sang một loại tiền ảo khác

Đây là giao dịch phổ biến nhất trên thị trường tiền ảo thế giới nói chung và thị trường tiền ảo tại Nhật Bản nói riêng Các giao dịch này bao gồm như:

Giao dịch trao đổi giữa tiền ảo và một loại tiền tệ (các đồng tiền truyền thống như Yên Nhật, USD) Đối với thị trường Nhật Bản, đồng Yên Nhật được dùng để trao đổi phổ biến với tiền ảo; Giao dịch trao đổi giữa tiền ảo với tiền ảo

(ii) Dịch vụ môi giới, trung gian đối với các hoạt động mô tả tại điểm (i) nêu trên

Phổ biến là việc thành lập các sàn giao dịch tiền ảo của các tổ chức kinh doanh Theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán, chỉ những doanh nghiệp cung cấp dịch vụ sàn giao dịch tiền ảo đã đăng ký với Cục Tài chính địa phương có thẩm quyền mới được phép điều hành các doanh nghiệp trao đổi tiền điện tử Nhà điều hành phải là một công ty cổ phần hoặc một doanh nghiệp trao đổi tiền điện tử nước ngoài (có nghĩa là nhà cung cấp dịch vụ trao đổi tiền điện tử đã đăng ký với chính phủ nước ngoài tại quốc gia nước ngoài theo luật cung cấp hệ thống đăng ký tương đương với hệ thống theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán của Nhật Bản) là một công ty, có đại diện thường trú tại Nhật Bản

và có văn phòng tại Nhật Bản

(iii) Quản lý (chăm sóc) một loại tiền tệ hoặc tiền ảo thay mặt người sử dụng/người tiếp nhận trong mối quan hệ với các hoạt động mô tả tại điểm (i) và (ii)

Các giao dịch tiền ảo đồng thời phải tuân theo Đạo luật sửa đổi về việc ngăn chặn chuyển tiền với mục đích phi pháp (Act No 22 of 2007, as amended, the Amended

AML Act) Các giao dịch tiền ảo cần thiết phải đảm bảo yếu tố “know-your-customer

procedures” (Quy trình nhận diện khách hàng) của khách hàng và lưu giữ các hồ sơ về

khách hàng và các giao dịch theo yêu cầu của Đạo Luật AML sửa đổi Các giao dịch về tiền ảo phải được báo cáo lên các cơ quan quản lý nếu như có bất cứ một sự nghi ngờ nào liên quan đến số tiền ảo cũng như mục đích giao dịch liên quan đến các hành vi phạm tội nhất định Luật sửa đổi Đạo luật về việc ngăn chặn chuyển tiền với mục đích phi pháp yêu cầu việc mở tài khoản để trao đổi tiền ảo được thực hiện nghiêm ngặt hơn Hơn nữa, mỗi giao dịch cũng phải tiết lộ thông tin chi tiết cho người dùng, bao gồm tên thương mại và địa chỉ của họ, số đăng ký, nội dung giao dịch, cũng như tiết lộ tất cả các khoản phí

và chi phí cho người dùng Hiện tại, hầu hết các dịch vụ giao dịch tiền mặt của Bitcoin có tại Nhật được điều hành bởi các công ty Nhật Bản Tuy nhiên, việc sửa đổi Đạo luật có thể

là cơ hội cho các nhà cung cấp dịch vụ ngoại hối tiền mặt nước ngoài mở rộng kinh doanh sang Nhật, bởi vì hệ thống đăng ký mới cũng mở cho các tổ chức nước ngoài

Quản lý thuế với các giao dịch phát sinh từ tiền ảo

Như đã nghiên cứu, tiền ảo được ghi nhận là một loại tài sản theo Luật Dịch vụ thanh toán Nhật Bản (Payment Services Act - PSA) và Luật Phương thức thanh toán và trao đổi (The Financial Instruments and Exchange Act - FIEA) Cơ quan thuế quốc gia Nhật Bản (The Japanese National Tax Association) đã đưa ra bản hướng dẫn việc quản

lý thuế với tiền mã hóa Các cá nhân sẽ không phải chịu thuế khi mua, sở hữu hay dịch chuyển tiền ảo giữa các ví tiền ảo với nhau Đồng thời, NTA không có sự phân biệt giữa cá nhân và doanh nghiệp khi áp dụng các quy định về thuế Tuy nhiên, NTA quy định lợi nhuận từ các giao dịch tiền ảo, tiền mã hóa được coi là “thu nhập khác” phải chịu thuế thu nhập “Thu nhập khác” ở đây được hiểu là thu nhập không thuộc thu nhập lãi, thu nhập cổ tức, thu nhập bất động sản, thu nhập kinh doanh, thu nhập lương, thu nhập hưu trí, thu nhập lâm nghiệp, thu nhập từ vốn và thu nhập tạm thời Như vậy, lợi nhuận từ các giao dịch tiền ảo sẽ bị đánh thuế bao gồm lợi nhuận từ việc bán tiền ảo và thu nhập từ các hoạt động như khai thác và đặt cược

3.1.2 Singapore

Các loại tiền điện tử, tiền mã hóa, tiền ảo là một trong nhiều hình thức ứng dụng công nghệ blockchain trong lĩnh vực tài chính và không được coi tương đương với tiền thật ở Singapore Tùy thuộc vào đặc điểm của từng loại, tiền điện tử có thể được coi là một sản phẩm được quản lý, chẳng hạn như sản phẩm thị trường vốn (bao gồm chứng khoán), tiền điện tử hoặc mã thanh toán kỹ thuật số ("DPT"), hoặc như một loại tiền kỹ thuật số không được kiểm soát và được sử dụng cho các mục đích thỏa dụng Singapore

đã cảnh báo các nhà đầu tư chống lại Bitcoin, nhưng không cấm sử dụng

3.1.2.1 Cơ quan quản lý tiền ảo

3.1.2.2 Nội dung pháp luật quản lý tiền ảo

Xác định quyền sở hữu đối với tiền ảo

Ở Singapore, các loại tiền mã hóa riêng lẻ được phân loại dựa trên đặc điểm của chúng Tuy nhiên, tất cả các loại tiền mã hóa đều có thể được quản lý như chứng