Phân tích cơ chế bảo hiến của các quốc gia trên thế giới và so sánh, Đối chiếu với việt nam

Bài là m Khái niệ m: B ảo hiến hay cò n đượ c gọi là bảo vệ hiến pháp, kiểm hiến, giám sát tư pháp hoặc tài phán hiế n pháp – const itutiona l review /judici al review , t heo định n ghĩ

Đề bài: Phân tích cơ chế bảo hiến của các quốc gia trên thế giới

và so sánh, đối chiếu với việt nam

Bài là m Khái niệ m: B ảo hiến (hay cò n đượ c gọi là bảo vệ hiến pháp, kiểm hiến, giám sát tư pháp hoặc tài phán hiế n pháp – const itutiona l review /judici al review ), t heo định n ghĩa của m ột s ố từ điển ph áp luật phổ biế n, là thẩm quyền của cá c tòa án của một qu ốc gia được xem x ét

và ánh giá t ính hợp h iến của cá c đ ạo luật ho ặc quyết định của cá c cơ quan lập pháp, hành p háp, tư pháp

Theo PGS.TS Trầ n Ngọc Đư ờn g, m ô hình bả o hiến c ó thể khá i quát thành 3 mô hình bảo hiến cơ bản:

1 Mô hìn h b ảo hiế n phi tập tru ng (mô hình bảo hiế n t he o kiểu Mỹ)

2 Mô hình bảo hiến tậ p trung (mô hình b ảo vệ hi ến pháp của cá c nước ch âu Âu )

3 Mô hì nh hỗn h ợp

Hôm na y c hú ng ta sẽ t ìm hi ểu về cơ chế bảo hiến c ủa H oa K ì( mô hình

bả o hiến ph i tậ p t run g), Pháp v à Việt N am ( mô h ìn h bảo hi ến tậ p tr ung )

1 Cơ sở hình thành cơ chế bảo hiến ở Hoa Kỳ và Pháp

1 1 Cơ sở hì nh thà nh cơ chế bả o hiến ở Hoa Kỳ

Hoa K ỳ là q uốc gia đ ầu tiên t rê n thế g iớ i trao cho các tòa án quyền phán quyế t về tí nh hợp hi ến của các văn bả n luật và vă n bả n dưới luật Tro ng to àn b ộ Hiến p há p Mỹ nh ìn chu ng kh ông c ó đi ều nào q uy định t ra o cho Tòa á n t hẩ m quyền tuyê n bố một đạo luật do Ng hị việ n

ba n hành là vi hiế n Việc t òa án đ ược quyề n ph án quyế t t ín h hợ p hiến của cá c v ăn bản l uậ t và vă n bả n dướ i luật được xác định t ừ n ăm 180 3 sau v ụ án nổ i tiếng của nước M ỹ – vụ á n John Mar bur y chống Mad is on Theo đ ó, c ơ s ở hình thàn h cơ c hế bảo h iế n c ủa Ho a K ỳ l à từ án lệ, Giải q uyế t vụ án Marb ury và Ma dis on, Chá nh án Tòa án tối c áo John Ma rs ha ll đ ã đưa ra cá c tuyên b ố sa u: Hiế n pháp là lu ật tối cao c ủa

đấ t nước; những lu ật h ay quyết đị nh đượ c đ ưa ra bởi c ơ quan l ập p há p

là một b ộ phận c ủa Hiến phá p và không đ ược trái vớ i H iến ph áp ; thẩ m phán, ngườ i đã t ừn g tuyê n thệ bả o vệ Hiế n pháp , phả i tuyê n bố hủy bỏ

những luậ t lệ quy định nào của c ơ qu an lập pháp mâu t hu ẫn với Hiến pháp B a tuyên bố trê n đâ y đã xác lậ p chức nă ng bảo hiế n của tòa án và quyền tà i ph án củ a tò a án về các quy ết đ ịnh củ a lậ p p há p và hà nh phá p liên qua n đ ến Hi ến p háp

Tro ng vụ á n này, J.Ma rsha ll đã r ất k hôn n goa n khi từ bỏ 1 lợ i íc h nhỏ để hướ ng đến m ột mục đ íc h lớ n hơ n Giúp ch o hệ thố ng các cơ q ua n Tòa án Mỹ kh ông nhữn g có chức năn g xét xử các hà nh vi vi phạm pháp luật của c ôn g dâ n m à còn có ch ức năng kiểm soát , h ạn chế quyề n lực của cá c cơ qu an lậ p p há p và hành pháp

Tòa á n Mỹ có khả n ăn g kìm chế đối t rọn g, đương đầ u với 2 nhán h quyền lực còn l ại là lậ p phá p và hà nh p há p

1 2 Cơ sở hì nh thà nh cơ chế bả o hiến ở Ph áp

Hiến phá p ng ày 0 4/1 0/1 95 8 đán h dấu s ự ra đờ i của n ền C ộng hòa thứ V – chính thể hiệ n hành của nước Ph áp H iế n pháp th iết lậ p chế độ Cộng h òa lưỡ ng tính d ựa tr ên c hế độ N gh ị việ n hợ p lý và xu h ướn g đề cao vai trò củ a Tổ ng t hốn g Lần đầ u t iê n, Hiế n p há p Ph áp qu y đ ịnh việc thàn h l ập một cơ quan c hu yên t rá ch b ảo v ệ Hi ến pháp – H ội đồng Hi ến pháp Như vậ y, cơ sở hình t hà nh cơ chế bả o h iế n của Pháp l à do Hiến pháp quy đ ịnh và tra o cho H ội đ ồng b ảo h iến c ủa Cộng hòa Pháp đư ợc Tổng thốn g C ha rl es De Gaul le th àn h lậ p năm 19 58 thật ra là nh ững t oan tính, th ủ đ oạn chí nh tr ị c ủa ôn g, là côn g c ụ tro ng ta y Tổng thố ng n hằm làm suy yế u Nghị việ n, tă ng cư ờn g quyền l ực ch o Tổ ng th ống Cộng hòa Pháp ( Tổn g thống đ ược ph ủ qu yế t Lu ật )

2 Chủ thể có thẩm quyền bảo hiến ở Hòa Kỳ và Pháp

2 1 Chủ thể có thẩ m qu yề n b ảo hi ến ở Ho a Kỳ

Bảo hiế n ở M ỹ được thực h iệ n the o cơ c hế g iám sát tư p há p với

mô hìn h phi tậ p trun g (Diff use sys te m) Mô hì nh này theo hướng tra o thẩm qu yề n tro ng giám s át v iệ c bả o hiế n cho hệ th ốn g cá c cơ quan Tòa

án, kể cả Tòa án của các ba ng v à hệ thốn g Tò a án l iê n ba ng, trong đó Tối cao pháp vi ện là cơ qua n thẩm đị nh tối cao t ính hợp h iến của cá c

đạ o luật c ụ th ể B ất kỳ Tòa n ào cũ ng c ó t hẩ m qu yền ph án quyế t tí nh h ợp hiến c ủa một đạ o luật nhưng phán q uy ết c ủa Tối cao phá p việ n – cấp tòa cao nhấ t của hệ th ống Tò a án Mỹ mớ i có tính b ắt bu ộc đối vớ i cá c Tòa

án cò n l ại

Tính phi tậ p t run g c òn thể hi ện ở việ c xe m xét mộ t đạ o luậ t c ó v i hiến hay k hôn g ch ỉ đượ c tiế n hành k hi đạ o lu ật đ ó được áp dụn g vào

một v ụ việc cụ thể, khi đ ó Tòa án xét x ử vụ việc đó mớ i thực hiện b ảo hiến – t ức tuyê n bố đạ o luật đó vi h iế n Như vậy, tấ t cả các Tòa á n ở

Mỹ đề u c ó q uyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật t rong mộ t v ụ việc cụ thể, họ phải áp dụn g c hún g v à các Tòa án có q uy ền từ chối á p dụng nh ững đạo luậ t nà y khi thấ y chú ng khôn g p hù hợp vớ i Hiến phá p Thẩm q uyề n nà y củ a Tòa án k hôn g đượ c q uy đ ịn h tro ng H iế n ph áp mà được h ình thàn h từ c hức năng g iải t híc h H iế n phá p đư ợc chánh á n J Marsh al l – Tối ca o pháp việ n sá ng tạo r a năm 180 3 sau v ụ án Marb ury kiện Mad ison : “C hỉ có Tòa án mớ i có quyề n v à n gh ĩa vụ tuy ên bố cái gì được gọi là luật” , “Mộ t văn bả n trá i với Hiến pháp khô ng phải là luậ t” Tiề n lệ nà y đã đặt n ền tả ng cho Mỹ về hoạ t động b ảo hiến vớ i đặc điể m chính là sự g iá m sát bảo hi ến d o chính các Tòa án có t hẩ m qu yền c hu ng thực hiệ n

Ưu điểm c ủa c ơ ch ế bảo hi ến t he o mô hì nh p hi tậ p tr ung là có nhiề u cơ qua n có th ẩm quyề n trong hoạt động bảo hiế n – t ất cả các Tòa

án đề u c ó th ể t uyên bố một đạo luật là vi hiến khi xem xét chú ng trong một vụ việc cụ thể nên kh ả nă ng phát h iện và tiế p cận sẽ dễ dà ng Th êm

và o đó, do sự độ c lập của nhá nh tư ph áp và c ủa các Tòa thuộc hệ thống Tòa á n Li ên bang và Tòa thuộ c hệ thống Tòa án cá c t iể u ban g nê n s ự ảnh h ưởn g tro ng h oạt độ ng củ a m ỗi cơ q uan h ầu như rấ t hạ n chế Nhược điểm củ a cơ c hế giá m sá t này là d o kh ông có s ự th ống nhấ t trong hệ t hốn g n ên dễ tạ o ra tìn h tr ạn g m âu thuẫ n g iữa các Tòa – do cách giải thích Hiến phá p củ a các Chá nh án là khác nha u Việc tìm kiếm thông tin liên quan cũng gặp nhiều khó khăn – rấ t kh ó để tìm kiếm một cách nhan h chón g một đạo luật vì sa o b ị tuyên bố vi hiế n theo phá n quyết của một Tò a án nào đó trong hệ thốn g Tòa án ở M ỹ Hơn nữa , do Tòa án nào cũn g có thẩm qu yề n về bảo hiế n nên đòi hỏ i các Chá nh án phải có trình độ chuy ên môn c ao, đượ c đào tạ o bà i bả n, có hiể u b iết sâ u rộng về Hiế n ph áp Liê n ban g để thự c hi ện tố t hoạt đ ộn g bả o hiế n

2 2 Chủ thể có thẩ m qu yề n b ảo hi ến ở Phá p

Khác với m ô h ìn h gi ám sát bảo hiến phi tập tru ng của Mỹ – hoạt động bảo h iế n gắn l iề n với hệ th ốn g Tòa án, mọi vụ việc về những vấn

đề li ên quan đ ến Hiến pháp đều do cá c Tòa c ó t hẩm quyề n c hu ng x em

xé t thì cơ chế bảo hiế n ở Ph áp đ ượ c th ực hi ện t heo m ô hìn h tập t run g, tức l à thẩm quyền thực hiện bảo hiến chỉ thuộc về một cơ quan duy nhất

là Hội đồng H iến pháp – Conse il C ons ti tut ion ne l (Hội đ ồng bả o h iế n), được thành lập với sự t ha m g ia của n hó m h àn h phá p v à lập p há p Việc tham gi a của cả ha i nhánh cơ qua n quyề n lực trê n vào cơ qu an bả o hiến

chuyên trác h này c ó thể tr án h đượ c kh ả n ăn g phả i phụ c tùn g mộ t n há nh, điều nà y đả m b ảo được s ự độc lập c ủa Hộ i đồ ng H iế n ph áp trong h oạ t động g iá m sát c ác vấ n đ ề h iế n đị nh c ủa mì nh

Ưu điể m c ủa cơ c hế : d o H ội đồng Hiến p há p là cơ q ua n ch uyê n trách về bảo h iế n nên hoạt động củ a cơ quan nà y luôn đượ c xuyên su ốt

và khôn g gặ p tr ở ng ại từ cá c cơ q ua n khá c, d o đó , sẽ không xuất h iệ n tình trạ ng c hồ ng ché o, m âu t huẫn trong h oạt đ ộn g bảo h iến n hư ở M ỹ Ngoài ra , khi cầ n tìm kiếm thông t in liên q ua n đến vấn đề bả o hiến, ch ỉ cần l iên h ệ v ới Hộ i đồn g H iế n pháp

Nhược điểm: do t ính chất c hu yên trách nên cần phả i c ó m ột Hội đồng Hiế n phá p với cơ cấu t ổ chức chặt chẽ (đ òi h ỏi q uy mô cả về cơ cấu tổ chức và chu yê n môn ngh iệ p vụ ) v ới các t hà nh viê n đượ c đà o t ạo chuyên sâu , bà i bả n, có kiế n th ức s âu rộng về Hiến phá p và áp lực công việc đố i vớ i việ c bả o hiến l à r ất l ớn do k hối lượ ng c ôn g v iệ c n hiề u h ơn

3 Tính chất giám sát bảo hiến ở Hoa Kỳ và Pháp

3 1 Cơ chế g iá m sát man g tính cụ thể ở H oa Kỳ

Ở Mỹ h ình thàn h h ệ thống giám sát cụ thể Quyề n bảo hiế n g ắn liền vớ i v iệ c g iả i qu yết cá c vụ vi ệc c ụ t hể Trê n cơ sở Hiến pháp v à các

đạ o l uậ t được áp dụng giả i qu yết m ột v ụ việ c Tò a án sẽ xe m xé t áp dụng đạo lu ật đó ho ặc từ ch ối áp dụ ng kh i đạ o luật có dấu hiệ u vi hiế n Chỉ c ó tò a án mớ i đư ợc xem xét t ính bảo hiến trong trườ ng hợp c ó s ự liên qu an t rực tiếp các qu yề n và lợ i í ch h ợp p há p củ a ngườ i đề ngh ị Như vậy, tiề n đề để quyề n bảo hiế n đượ c tòa á n xem xét tới và giả i quyết là khi có vụ k iệ n liên quan đ ến quyề n và ngh ĩa vụ của các chủ thể

cụ th ể

Ưu đi ểm : Cơ chế giám sát cụ thể luôn mang tín h rõ ràng, thể hiện nội dung của đạ o l uậ t có vi hiế n ha y kh ôn g ở điểm nà o, m ục nào , có th ể

vô hiệu trên thực tế ở những nội dung nà o hay toà n bộ, có thể xác định

rõ được đạo luậ t c ó v i h iế n h ay khô ng về cả mặt câ u ch ữ và cả mặt th ực tiễn kh i thi hà nh và áp d ụng do n ó được đặ t tro ng mộ t vụ việc , một tranh ch ấp cụ th ể

Nhược điểm: việc gi ám sát cụ thể lạ i dựa trê n kiệ n tụng – t iề n đ ề

xe m xét c ủa Tòa án v ề tính h ợp hiến thì khả nă ng bao quát, cái n hì n toàn diện c ho m ột đạo l uậ t có h ợp hiến ha y k hô ng l uôn bị t hu hẹ p v à phụ thuộc nhiề u vào cách đán h g iá, nhì n nhận chủ quan của các Thẩ m phán

3 2 Cơ chế g iá m sát man g tính tr ừu tượ ng ở Phá p

Ở Phá p hình thà nh cơ chế g iá m s át man g t ín h t rừu tượ ng Quyề n

bả o hiến gắn li ền với hoạt đ ộn g g iá m sát trướ c khi cô ng b ố m ột đạo luật Kh ôn g cần tới mộ t vụ kiệ n cụ thể, việ c giám s át t uân thủ Hiế n pháp d iễ n ra khi đạo lu ật chư a được áp dụng trên t hực tế , việc tu yê n bố một đạo luật là v i hiến cũn g k hô ng dựa trên việc nó xâm phạ m cụ thể

đế n quyền l ợi củ a c hủ thể nào t ron g xã hộ i mà dựa tr ên h iế n ph áp và các nguyên t ắc có g iá trị như hi ến p há p, mộ t đạ o lu ật đ ượ c xem x ét t ín h hợ p hiến bở i Hộ i đ ồng b ảo hiến h oặc Hội đồ ng hiến p há p T ừng tính c hấ t

ha y nội dun g được g iá m sát chung , tổng quá t d ựa trê n cá c lí do và cơ sở

Ưu điể m: Hệ thố ng gi ám sát nà y l uôn đ i kèm với v iệ c ba n hàn h một đ ạo luậ t có hợ p hiến hay kh ông , đảm bảo tí nh hợ p hiến nga y từ kh i

có hi ệu lực d ựa t rê n hi ến ph áp

Nhược đi ểm : các h đánh giá một đ ạo luậ t có hợ p hiến hay khô ng chỉ dừng lại ở mặ t lý thuyế t, câu chữ, thiếu thực tế Đạo luật bị hủ y bỏ

có thể vi h iế n v ề mặt câu c hữ nhưng khi áp dụ ng trên thực tế thì h oà n toàn hợ p hiế n và vẫ n đả m bảo đ ượ c quyề n và l ợi í ch hơ p phá p của c ác chủ t hể

3 3 Cơ chế g iá m sát sa u c ủa Ho a Kỳ

Hoa kỳ: v ới c ơ ch ế giám sát sau t hì sau khi một đ ạo luậ t được ban hà nh bởi Ng hị v iện th ì đạo lu ật đó c ó hiệu lực Tòa án t ư phá p không có t hẩm quyền tuyê n bố hủy hay vô hiệ u một đạo luật đó dù nó có vi hiến Đặ c biệt, Tòa án chỉ đ ượ c x em xét t ính hợp h iến k hi đạo l uậ t đó đã chí nh thức có hiệ u lực pháp luậ t

Ưu điểm: Cơ chế giám sá t sa u lu ôn được th ể hiện một cách rõ ràng, khi mà nh ững đạ o luật bị xem x ét trong m ột trường hợp c ụ t hể, thể hiện đư ợc tăng cường cơ chế kìm chế, đối tr ọng , nâ ng cao va i trò kiể m sát của tòa án đối vớ i cơ q uan lậ p p há p

Nhược điểm : việ c giám sát s au nếu không được kiệ n tụng – t iề n đề

để xem xé t, thì nó mã i luôn là đạ o luật vi hiế n ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp phá p của côn g dâ n tro ng m ột tươ ng lai gầ n (s ự xâ m h ại củ a một đạo l uật vi hiến lu ôn hi ện hữ u) K hô ng nh ững vậy, việc gi ám sá t sau đồ ng nghĩ a v ới việc công dân đã bị thiệ t hạ i về quy ền và l ợi ích trên thực tế rồi mới được kiệ n tụng để x em xét tín h h ợp hiế n của một

đạ o luậ t (đ ạo luậ t vi hiến lu ôn có kh ả nă ng xâ m hạ i đế n chủ th ể khác ít nhất là một l ần)

3 4 Cơ chế g iá m sát tr ước c ủa Phá p

Khi một đ ạo luậ t đã đ ược N gh ị viện t hô ng qua , đa ng tron g th ời gian cô ng b ố và cá c Điều ước quố c tế đang chờ p hê ch uẩ n th ì việ c giám sát tín h hợ p hiế n đư ợc th ực hi ện bắ t b uộc đối vớ i nh ững đạ o luật về tín h chất và n ội du ng ho ạt độ ng của Nghị vi ện d o N gh ị viện ban h àn h t rướ c khi có hiệ u lực pháp luậ t; không bắ t buộc đ ối với nh ững đạo luậ t khá c Tổng thư ký văn phòng Chính Phủ có trách nhiệm kiểm tra các kiến nghị

về việc xe m x ét tín h hợp h iế n trư ớc kh i ba n h àn h

Ưu điểm Giám sá t trướ c giúp ch o đạ o luậ t được hợ p lý, đúng đắn hơn và k hôn g v i hiế n, t rá nh được t ình trạn g đạ o luậ t v i hiế n gâ y ảnh hưởng đ ến qu yền và l ợi íc h hợp ph áp c ủa cô ng dâ n rồi mớ i đươ c xem

xé t, sửa đ ổi

Nhược điể m cơ c hế giá m sát trướ c thực hiệ n một cách hình th ức, khi ch ưa có t hực tiễ n để nh ận biế t rõ đ ạo luật đ ó tr ên t hực tế c ó vi hiến

ha y không để sửa đ ổi ha y xóa bỏ

4 Phạm vi thẩm quyền bảo hiến ở Hoa Kỳ và Pháp

4 1 Phạ m vi t hẩ m quy ền bả o hiế n ở Hoa K ỳ

Hoạt độn g bả o hiế n không tá ch rờ i khỏi hệ thống Tòa án nó i chung; ở đây kh ông có dạ ng vụ việc cụ thể về các vấ n đề hiế n đ ịn h mà

có th ể có mặt ở b ất cứ vụ v iệ c dâ n sự, hình sự, hành chính , thươ ng mại

nà o Ở Mỹ không c ó sự phâ n chi a c ụ thể về ph ạm v i t hẩm quyề n tro ng lĩnh vực hiế n phá p mà ph ạm vi n ày phụ thuộc và o tính chấ t của vụ việc được xe m xé t C ác Tòa á n ở Hoa Kỳ có thể t hực hiệ n tất cả các th ẩm quyền th uộc l ĩnh v ực bả o hiến n hư:

Thẩm quyề n liên quan đến việc đảm bảo tín h tối t hượ ng của Hiến pháp tron g hệ th ốn g phá p lu ật qu ốc g ia: giám sá t tính hợ p hiến của các

vă n bả n quy phạ m phá p luật , giả i thí ch Hiế n phá p The o thẩ m quy ền

nà y, nế u Tòa á n cho r ằn g một đạ o luậ t khô ng h ợp hi ến th ì đạ o luậ t đó không đượ c Tòa án áp dụ ng t ron g các vụ v iệc tiếp t he o

Thẩm quyề n liên qua n t ới sự đảm bảo tuân thủ nguy ên tắc phâ n công quyền lực: xem x ét những tran h chấp về th ẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước – giữa lập pháp, hàn h p há p và tư p há p, giữa li ên ban g và các ti ểu ba ng

Thẩm q uyề n liên quan tới việc b ảo vệ cá c q uyề n t ự do hiế n đ ịnh như cá c quyền cô ng dâ n, quy ền bầu cử, quyền trưn g cầu dâ n ý, … Thẩm qu yề n liên qua n tớ i việc bảo vệ hiế n phá p khỏi sự xâ m phạm của cá c quan c hức nhà n ướ c c ao c ấp

Ưu đ iể m: Như vậ y, phạ m vi thẩm qu yề n của Hoa Kỳ đư ợc xác định dựa t rê n thẩm quyề n chung nh ư là giả i quyế t một vụ vi ệc cụ thể Chúng

có th ể c ó m ặt ở bấ t c ứ vụ vi ệc nào, cho dù đ ó là vụ hình s ự, dân sự,

hà nh chính , và được p há n xét ở các to à có t hẩ m quyền ch ung , the o một trình tự chung Phạm vi đ ó phụ th uộ c và o tín h chất c ủa vụ vi ệc được

xe m xét và tr ong nhi ều t rườ ng hợp – và o sự s uy xét c ủa t oà Với cơ chế

nà y, Tòa án kh ôn g hề chịu bấ t cứ sự hạn chế nà o về thẩm quyền tron g việc xe m xét tín h vi hiến củ a mộ t đ ạo luật Mi ễn là đạ o luậ t đ ó vi hiế n

và khi áp dụng đạ o luậ t và o gi ải q uyế t vụ v iệc cụ thể s ẽ xâ m hạ i đến quyền và lợ i ích hợp ph áp củ a c hủ th ể

Nhược điểm: Tuy nh iê n, việ c t rao t hẩ m quyề n bảo h iế n dựa t rên thẩm qu yề n giải quyết m ột v ụ việc c ụ thể s ẽ tạo ra quyền h ạn qu á lớn cho cơ qu an tư p há p, p há vỡ c ơ chế k iề m chế đố i tr ọng giữa ba nhá nh lập pháp, hàn h phá p và tư pháp Cơ qu an tư phá p hoàn toà n có thể sử dụng quyền năn g này như m ột chi êu trò chín h trị n hằ m chốn g l ại hoạt động c ủa c ơ q ua n lậ p pháp

4 2 Phạ m vi t hẩ m quy ền bả o hiế n ở Phá p

Do Hội đồng H iế n phá p là cơ quan chuyê n biệ t v ề bả o hiế n ở Phá p

nê n có các thẩ m qu yề n s au:

Giải th ích Hi ến p há p và xem xé t tính h ợp hi ến củ a các đạ o luật : Thẩm tra tí nh hợp p há p của hoạ t động ban hàn h phá p luật của c ác cơ quan n hà nước (Điề u 37, 41 Hiế n p há p C ộn g h òa Ph áp 1958 ); thẩm tra tính h ợp hiến củ a cá c đạo luật (bắt b uộc đối v ới cá c đ ạo luật tổ chức , không bắ t buộc đố i vớ i c ác đ ạo luật k hác ), tính h ợp hiến củ a cá c điề u ước q uốc tế (Điều 54 , t hẩ m t ra kh ôn g bắ t bu ộc);

Giải q uy ết t ra nh chấ p về bầ u cử và t rưng cầu ý dâ n: Thẩm tra tính hợp pháp củ a các thủ tục tr ưng cầ u ý d ân, bầu c ử Tổng th ống , bầu cử Nghị việ n, tuyê n bố kế t quả bầu cử Tổng thố ng , tuyên bố Tổng t hốn g tạm thờ i khôn g đảm nh iệ m được chức vụ h oặc xác định vị trí Tổ ng thống bị khuyết;

Giám sát Hiế n phá p về vấ n đề quyề n c on ngườ i: Hội đồng đã phát triển m ột h ệ th ống án lệ ch o phé p bả o vệ cá c qu yề n và tự do cá n hâ n

dựa tr ên lời mở đầ u của Tuyê n ngôn về qu yền con ng ười và qu yề n công

dâ n và các nguyên tắc cơ bản đ ược pháp lu ật thừa nh ận Giám sá t Hiế n pháp trong việc giải quyết tranh chấp giữa Nghị viện và Chính phủ; Khác với căn c ứ xác định phạm vi thẩm quyề n t he o cơ ch ế bả o hiến Hoa Kỳ, phạ m vi thẩm quy ền the o cơ chế bảo hiế n của Pháp đượ c trao bởi chính Hiến pháp Cộng hòa P há p Phạm vi thẩm quyền này mang tính c hấ t c hu yê n b iệ t mà các c ơ q ua n tư p há p khác k hôn g có

Ưu đi ểm của cơ chế nà y l à p hạ m vi t hẩ m quyền đượ c liệt kê một cách cụ th ể và chịu sự giới hạn nhất địn h b ởi Hiế n pháp Th ẩm quyền được tậ p tru ng toàn bộ và o một cơ quan và cơ quan n ày s ẽ ph ải c hị u trách nh iệ m v ề vấ n đề bảo h iế n, điề u nà y đ ảm bả o sự độ c l ập tro ng hoạ t động của Hội đồng Hiến phá p Và việc giám sát bảo hiế n cũng s ẽ được diễn ra một các h khá ch qu an và hiệ u q uả hơ n – do ch ỉ thô ng qua m ột c ơ quan duy nhấ t và đ ộc lậ p vớ i các n há nh quy ền l ực

Nhược điể m: việc quy đị nh phạm vi thẩm qu yền bảo hiế n một các h

cụ thể sẽ ki ềm h ãm sự linh hoạt trong p hạ m vi thẩ m quyền Bở i lẽ, the o hình thức liệt kê sẽ có khả nă ng bỏ sót đi c ác thẩm quyề n cầ n thiế t cho hoạt độ ng bả o hiến Suy c ho c ùn g, ph ạm vi t hẩ m quyề n tron g mô hình

nà y l à cứng nhắc t rong khi các q uan hệ xã hôi l uôn ph át triển th eo xu hướng khác h quan Ch o nên, p hạ m vi th ẩm quyề n khó m à dự l iê u trước được nhữn g quan hệ xã hội sẽ ph át si nh tron g tương lai

5 Thủ tục xem xét tính hợp hiến hay vi hiến của một đạo

luật ở Hoa Kỳ và Pháp

5 1 Thủ tụ c xe m xé t tín h hợp hiến ha y v i hiến của mộ t đạo luật ở Hoa Kỳ

Ở Hoa Kỳ, the o th ủ tục tố tụng thông thường Khô ng có một trình

tự tố tụ ng dâ n sự ha y hình s ự thống nh ất mà tùy theo p háp luậ t của l iê n

ba ng c ũn g như của từng bang quy đ ịnh Tùy thuộ c vào từn g n ội du ng của v ụ việc mà Tòa án Tối cao có t hể xét xử vụ v iệc đó (có thể) the o thủ tục tố tụng dân sự hay thủ tục tố tụng hình sự

Thủ tục này khô ng được qu y đị nh tr ong hiến p há p mà đ ược hình thàn h dự a tr ên án lệ và đư ợc xá c lậ p t ừ quy ết địn h c ủa C hánh á n Tòa án Tối cao John Mars hall tro ng vụ Marb ury kiệ n Ma di sm vào năm 1803 tạo thàn h một ng uyên tắ c tron g việc xác định tí nh hợ p hiến của cá c hành vi lập phá p và hà nh phá p Tiế p theo án lệ nà y, một lo ạt các án lệ xá c mi nh tính hợp hiế n của các hà nh vi lập pháp liên tiếp ra đờ i, đơn cử n hư: V ụ

Gibbo ns kiệ n Ogd en (1 824 ), Vụ Dr ed Sc ot t kiện s andf ord (1 857 ), Vụ Ban qua n hệ lao độ ng qu ốc gia (NLR B) kiện cô ng ty thép J ones & Laugh li n (19 37) , Vụ Br own kiện Ba n giá o dụ c ( 195 4), …

Ưu điểm : T òa á n c ó thể dễ dà ng xe m xé t đư ợc tính h ợp hiến của các hành vi lậ p pháp, hà nh phá p, ngăn c hặn đ ược nhi ều h àn h v i lập pháp, hà nh phá p vi hiế n cụ t hể Như vậ y, khả năng tiếp cận củ a các c hủ thể tro ng xã hội là dễ dà ng và rộ ng rãi hơn vì được x uấ t phát từ mộ t vụ việc cụ thể và th eo thủ tục th ông thườ ng – một thủ tục không quá xa lạ trong đờ i sống phá p luật c ủa các chủ t hể Bất c ứ ai cũng có thể yê u cầu Tòa án xe m xét l ại đạ o luậ t mà k hi t uân t hủ đạ o luậ t đó sẽ ả nh hưở ng

đế n quyền v à l ợi íc h hợ p p há p c ủa họ

Nhược điểm : dễ t ạo ra tình trạ ng bừa bãi, gây nhi ều áp lực công việc lên c ho tòa á n các ba ng và c ác li ên ba ng

5 2 Thủ tụ c xe m xé t tín h hợp hiến ha y v i hiến của mộ t đạo luật ở Pháp

Pháp luậ t Ph áp qu y đị nh trì nh t ự xe m xét t ính hợ p p háp t he o thủ tục hành chí nh- mệ nh lện h (với mộ t thủ tục đặc biệ t được tra o cho Hộ i đồng b ảo hiế n và d ựa trên Hi ến phá p)

Khi có đề ng hị c ủa Tổng thống, Thủ tướ ng , Chủ tị ch Thượn g viện,

Hạ vi ện hoặc 6 0 nghị sĩ thuộ c Th ượn g viên ha y Hạ v iệ n, Hội đồ ng bảo hiến sẽ tiế n hà nh p hi ên họp kí n nh ằm xác đị nh tính h ợp hiến của mộ t

đa o luật (đ ối vớ i các đ ạo lu ật hình th àn h bằ ng con đườ ng tr ưn g cầu dân

ý, Hội đồn g bả o hiến sẽ k hôn g xem xét tí nh hợ p hi ến ) Đế n c ải cách tư pháp 2008, cá nhân c ũng được q uyền yêu cầu H ội đồng hiến ph áp xem

xé t lại tín h hợp h iế n của các văn bả n luật

Hội đ ồng sẽ là m việc t he o tập th ể và quyế t định t he o đa số Cuộc họp phải có í t nhấ t bảy t rê n chín thành v iê n của H ội đ ồn g bả o hi ến t ha m

dự thì mớ i đ ược ti ến hàn h Đạo luậ t sẽ vi hiến tron g tr ườn g hợp có quá nửa tổng s ố thà nh vi ên tham dự bi ểu qu yế t tán t hành phán qu yế t cho rằng đạ o luật đó vi hiến Trong trườ ng hợp biểu qu yế t ngang phiế u, t hì quyền quyết đị nh sẽ t huộc về C hủ tịch Hội đồng bả o hiến Hộ i đồng Hiến p há p ph ải xem xét và ch o ý kiến t ron g thời hạn mộ t tháng Tuy nhiê n, tro ng tr ườ ng hợp khẩn cấ p, t he o y êu cầ u c ủa C hí nh p hủ, thờ i hạ n

nà y có thể rút gọn còn 8 ng ày (Đ iều 61 Hiế n pháp 1 95 8 Cộng hòa Phap1 9

Nhược đ iể m: V ới th ủ tụ c này c hỉ có m ột s ố chủ t hể đặc biệt mớ i

có quyề n đưa ra yêu cầ u xem x ét t ín h hợp hiến của một đạ o luật k hiế n cho khả năn g ti ếp cận cơ c hế bảo hi ến của c ác c hủ thể t ươ ng đ ối khó khăn và bị g iớ i h ạn nh ưng c ũn g đồ ng t hờ i t ạo r a s ự khá ch qu an k hi tá ch

bạ ch th ẩm q uyề n lập phá p với v iệc x em x ét sự hợ p hiế n của cá c đạo luậ t

và không phụ thuộc, ch ồn g ché o lẫn nhau

6 Nhiệm kỳ của các cá nhân được trao quyền bảo hiến ở

Hoa Kỳ và Pháp

6 1 Nhiệ m kỳ c ủa c ác c á n hâ n đượ c tr ao quyền bảo hiến ở H oa Kỳ Bởi tí nh ràng buộc áp d ụng phán q uy ết của tòa á n tối cao với các tòa án c ấp dướ i Hiế n p háp bả o đả m tính độc lậ p củ a nhá nh tư phá p

bằ ng các h quy định các thẩm phán liên bang được duy t rì chứ c vụ “mi ễn

là đạo đức tốt” – n hi ệm k ỳ su ốt đờ i Đ iề u này c ó nghĩa là các thẩm phán phục vụ ch o đến k hi qua đời, về hưu hoặc từ n hiệ m Thẩm p hán l iê n

ba ng được b ổ nh iệ m bở i tổng thố ng và đ ược p hê ch uẩ n bở i Thượ ng vi ện Như v ậy, m ột thẩ m p há n l iên ban g đ ược bổ nhiệ m trọn đời bởi Tổng thống và được phê chuẩ n b ởi Thượ ng việ n để hì nh thàn h nhá nh lập pháp liên ba ng

Ưu đ iểm: Việ c được bổ nhiệm trọ n đời có th ể giúp cho các thẩ m phán c ó thể thực hiện đượ c những ph ươn g hướn g, qua n điểm th ống nhất trong một th ời gian dài, kh ôn g bị lệ thuộ c vào nh ững tổn g thốn g về sa u khi m uốn bổ n hi ệm ra t hẩm phán , tạo nê n k hả năng kìm chế, đối trọn g đúng nghĩa của nó

Nhược đ iể m: Tuy n hiên , việ c bổ n hiệ m trọn đời ản h hưởn g nhi ều

đế n q ua n đi ểm chí nh trị, đán g phá i c ủa những đ ời tổn g thố ng trướ c h ay

đả ng ph ái t rước , c ản trở h ay kì m kẹp đế n nhữn g tổ ng t hố ng và đả ng phái sau nà y, gâ y ả nh hưở ng đ ến tí nh kh ách quan c ủa cơ ch ế bảo h iến

6 2 Nhiệ m kỳ c ủa c ác c á n hâ n đượ c tr ao quyền bảo hiến ở Ph áp

Nhiệm kỳ của các thà nh viên trong h ội đồng bảo hiến bị giới hạ n, Điều 4 Luậ t Tổ chức Hội đồn g bảo hiế n quy địn h t ư cá ch của thàn h viê n

có thể d o hết nhiệ m kì , kh ông còn kh ả nă ng c ôn g tác, qua đ ời, thà nh viên không bị g iớ i hạ n ở độ tuổi, trì nh độ c hu yên môn Nhiệ m kì của các thà nh viên là 9 năm, kh ôn g được tá i nhiệ m Cứ 3 năm 1 lần đượ c thay đổi 1/ 3 Kh i một thành viê n bị chết, hay k hôn g c òn khả năn g công tác t hì bổ sung th êm thành viên mới, thự c hiện nh ững nh iệ m vụ cò n lạ i